[zaloguj się]
[pdf]

BICIE (122) sb n

-é (5), -e (2); -é OpecŻyw, GórnTroas (2); -é : -e SarnStat (2:2)

Fleksja
sg pl
N bicié biciå
G biciå
D biciu
A bicié biciå
I biciem, bicim
L biciu

sg N bicié (19). ◊ G biciå (37). ◊ D biciu (4). ◊ A bicié (29). ◊ I biciem (14), bicim (6); -em OpecŻyw, LibMal, BibRadz, Mącz (2), GórnDworz, HistRzym, ModrzBaz, SkarŻyw (2), GórnTroas, WujNT; -im BierEz (2), BielKron, KwiatKsiąż; -em : -im GliczKsiąż (2:2); -em (4), -(e)m (10). ◊ L biciu (7). ◊ pl N biciå (3). ◊ A biciå (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Uderzanie, chłosta, zadawanie razów; verberatio BartBydg, Calep, Cn; verbera Mącz; plaga, verber Cn (89): Xántus o to nań gniewien był/ A bićim mu ćięſzkim groźił. BierEz E2; Rzekł mu pies krzywdę mi dziáłaſz/ Przycżyny mię bićia niemaſz. BierEz N2, A3v, E4v, N3 [2 r.]; Sżukám matki bożé/ a nienayduię iedno ſliny/ bicié/ a rany/ bos ſie wſſytka w to obrocila. OpecŻyw 146, 107v, ZapWar 1523 nr 2326, 1549 nr 2677; BartBydg 25b, TarDuch C3, D4v; FalZioł IV 4b; BielŻyw 46; ComCrac 20, 20v; LibMal 1543/76v; Diar 71; Właſne karánye oycowi/ bićim lekkiem á myernem hámowáć ſyná GliczKsiąż G4; GroicPorz f3v; RejWiz 101 v; áby nie byłá gániona poſlugá náſſá/ ále we wſzyſtkich rzecżach zálecaymy ſie ták iáko ſludzy Boży/ w wielkiey ćierpliwośći/ w vćiſkach/ w potrzebach/ w vćiążeniu/ w bićiu/ w ćiemnicach/ w rożnicach/ w robotowániu Leop 2.Cor 6/5, 4.Esdr 15/53; BibRadz II 103a marg; BielKron 318v, 455v; KwiatKsiąż B2v; Contumaces boves, Woły ktore ſie záſtáwiáyą/ zaćináyą á niedbayą nic ná bicie. Mącz 64b; Suggillo [...] id est, percussu carnem maculo, Dęgi wyćinam/ od bicia á zwłaſzczá pogębkowániá śiną twarz czinię. Mącz 427d; Manibus temperare, Powściągnąć ſie od bićia. Mącz 443a, 32a, 98b [2 r.], 125a, 129c, 196a, 427d, 492d; GórnDworz Aa3, Bbv; BiałKat 26; BudBib Ier 6/7; Ale co one máią do bićia/ do ran/ do ochromienia/ do zámordowánia ktoregoś ſię ty dopuśćił? ModrzBaz 85; SkarJedn [d9]v; iſz [dzieci] nie tylko ſrogośćią y bićiem/ ále ludzkośćią/ miłośćią/ y łáſkáwośćią ku dobremu wiedzeni być [...] máią. SkarŻyw 334, 75, 151, 179, 206, 207 [2 r.] (12); CzechEp 92; ReszPrz 25; ReszList 150; Flagriones ‒ Niewolnik podlegli bicziu. Calep 422a, 1111b [2 r.], 1112a; GórnTroas 12, 42, 43; LatHar 291; Izali pilnośći páſterſkiey nie należy/ błędne owce/ ieſli ſię ſprzećiwiáią/ ſtráchem biczow ábo też y bićiem y boleśćią przywieść do owczárnie Páńſkiey? WujNT 435; SarnStat 215, 623, 1173.

bicie czym (2): y przed nimi odnieść nátrząſánie/ poſzyikowánie/ policżkowánie/ bicżowánie/ trzćiną bićie LatHar 277, 318.

W charakterystycznych połączeniach: bicie ciężkie,okrutne, srogie.

Zwrot: »karać, karany biciem« [szyk zmienny] (4): Ocyec álbo mátká nyechay vććiwye karze/ álbo bićiem álbo ſlowy w domu ſwym GliczKsiąż G4v, G4; BibRadz Lev 19/20; Ktorzi/ ieſliby máiętnośći niemieli/ nięch będą karáni więźieniem/ bićiem/ y inſzym zásłużonym karániem. ModrzBaz 96v.
Szeregi: »groźba i bicie« (3): á drudzy dáreczkámi y łagodnośćiami máią być prziwabiáni: á drudzy groźbami y bićim máią być przimuſzáni. KwiatKsiąż E4v, B2v; HistRzym 72.

»karanie a (i) bicie« (2): tym ſpoſobem też s karánim á z bićiem rodzicy nye máyą ná kożdym mieyſcu wy1átáć/ ále domá oſobliwye/ gdzyeby nikt áni widzyeć áni ſlyſſeć mogł. GliczKsiąż G4v, G4.

»mord, bicie; bicie, mord« (1 : 1): byle to było bes mordu/ bićia/ krwie rozlania/ záiątrzenia/ y pomſty ćieleſney CzechRozm 245; CzechEp 44.

»plaga, bicie«: Plagium to názwano/ od Plagi od bićia KlonWor 31.

»razy i bicie«: A zátym wnet od około ſtoiących były ſłyſzáne gwałtownych rázow ý bicia trzaſki StryjKron 350.

»bicie i rozgi«: A on iuſz nie tylko vpominánie/ ále y bićie/ y rozgi mile od niego przyimował SkarŻyw 333.

W przen (1): W głodźie/ broni od śmierći/ od miecżá ná woynie/ Od bićia vſt wſzetecżnych/ dobrym vcżći hoynie. GrabowSet K4.
2. Bitwa, zabijanie na wojnie (10): iutro ie tobie dam na bicie/ wozy ich popaliſz BielKron 48; Tymze też obycżaiem y zwycżaie bićia odmieniaią ſie. Abowiem pięrwęy [...] ná Woźiech Xiążęta [...] zwykli byli walcżać. KwiatKsiąż O2, O2; KmitaSpit C2v.

bicie kogo (3): Spolne bićie Tátárow. BielKron 385v marg; BudBib 3.Reg 11/15; CzechRozm 234.

a. Pojedynkowanie się; certamen Modrz (2): Oſobnego bićia żądáli Krol Fráncuſki s Ceſarzem. BielKron 472; ModrzBaz 63.
b. Walka w turniejach lub igrzyskach (1): Missus [...] Immissionem ferarum aut gladiatorum in arenam significat [...] Germanice, Die herfurlaſſung der tieren oder feuchteren zu einem ſchauwſpyl ‒ Spuſsczenie do bicia we grach. Calep 666b.
3. Zarzynanie [czego] (1): iż tu Pan/ odmieniáiąc ofiárę zakonu ſtárego w ofiárę nowego/ miáſto bićia bydłá/ ſam śiebie roſkazał ofiárowáć. WujNT 287.
4. Uderzanie, tłuczenie; percussus, planctus Mącz, Cn; pulsatio, quassus Mącz; percussio, plangor, pulsus Cn (12): Pulsatio scutorum, Tárczi yedná o drugą ſtoſowánie bicie. Mącz 287a; Pulsatio, Bicie/ Stós/ Kołátánie/ Zwonienie Mącz 287a, 302d, 339a, c; GórnTroas 13.
Wyrażenia: »bicie w bębny«: á wten cżás zácżęto. Te deum laudamus, z bićim w bębny y z trąbieniem, BielKron 330v.

»czołem bicie« = kłanianie się (2): MetrKor 46/117v; było to s podźiwienim poſłow/ gdyż oni niewidáli tego cżołem bićia do ſámey źiemie nigdy. BielKron 435.

»bicie piersi« (oznaka skruchy) (2): Coć to iáwnie známionowáło bicie pierśi ſwoich tego nędznego iáwnogrzeſzniká vpádłego. RejPos 202v; GórnTroas 31.

a. Pulsowanie; pulsus Cn (1):
Wyrażenie: »bicie żyły«: Abowiem iedno známię dobre/ iáko ieſth bićie żyły ſerdeczney mocne/ álbo łátwie oddychánie SienLek 21v.
5. Odciskanie, kucie, wytłaczanie (10): y iemu niech będźie płácono po cztérzy grzywny ná tydźiéń: którą płacą z tego pułzłotégo/ któré przyraſta w bićiu SarnStat 340.
Wyrażenia: »bicie mińce, monety; minice bicie« (6 : 1): Monetales triumviri, Vrzędnicy nád biciem mińce. Mącz 231b, 253d; GórnRozm L; Ieſli kogo obwinią o bićie monety. SarnStat 407, 340, 926, 1119.

»bicie oleju« (2): Solea item, Nieyákie naczynie álbo przipráwá ku bićiu oleyu należąca. Mącz 398d, 467c.

Synonimy: 1. biczowanie, chlustanie, chłosta, chostanie, cięga, plaga, raz; 2. bitwa, boj, bojowanie, walczenie, zabijanie; 3. rzezanie; 4. tłuczenie, stos, stosowanie, uderzenie; a. chwianie, puls.

Cf BIĆ

HG