[zaloguj się]
[pdf]

RZEZANIE (78) sb n

rzezanie (72), rzazanie (5), rzeżanie (1); rzazanie BartBydg, ModrzBaz; rzezanie : rzazanie : rzeżanie FalZioł (31:1:1), SienLek (1:1), BudBib (2:1).

Pierwsze e oraz oba a jasne, końcowe e pochylone.

Fleksja
sg pl
N rzezanié, rzazanié
G rzezaniå
D rzezaniu
A rzezanié rzezaniå
I rzezaniém, rzezanim
L rzezaniu

sg N rzezanié, rzazanié (19); -é (4), -(e) (15). ◊ G rzezaniå (11). ◊ D rzezaniu (7). ◊ A rzezanié (26); -é (2), -(e) (24). ◊ I rzezaniém (10), rzezanim (1); -ém : -im WyprKr (3:1); ~ -ém (1), -(e)m (9). ◊ L rzezaniu (2). ◊ pl A rzezaniå (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

I. Rzeczownik od „rzezać” (20):
1. Cięcie, odcinanie; scissio Calep, Cn; sectio Cn (10): Scalper, Nóż do rzezánia/ ſtrugałdny [lege: strugadlny] nóż/ ſtrug. Mącz 370b, 359a; Bo gdzie Bog roſkázuie Awráhámowi/ obrzezowáć te to napłetki/ á iákoż ie názwać obrzeſkami/ gdyż ieſzcże nie były obrzázáne? Bo ſłowo Hywreyſkie Arla/ tákże Greckie Akrowiſtia/ y Láćinſkie praeputium/ nie od rzázánia imię máią/ przeto y náſze ma ſię Etymologią/ z ktorymkolwiek ięzykiem z tych trzech zgádzać. BudBib b4; ModrzBaz 2; Calep 954a.
Wyrażenia: [»rzazanie drew (a. drzewa)« [szyk zmienny]: Pieła zielazna do drew rzazania. InwMieszcz 1567 nr 137, 1558 nr 83; traczowi od rzazania drzewa do browaru [...] 6 metr. InwBiskWłocł 1582/306.]

»rzezanie sieczki« (2): Rzezánie śiecżki bydłu/ wymiárem á rządnie/ y koleią GostGosp 88, 88; [Od rzezania sieczki dla koni gr 4 GębMemor 192, 185].

a. Przeprowadzanie zabiegu chirurgicznego (3): Bo y Doktorowie cżęſtokroć rzezániem á paleniem chorym pomagáią. RejPosWstaw 44v.

rzazanie kogo (1): Rzázánié człowieká/ ſnu iáko y obudzenia potrzebuie SienLek T[tt].

W połączeniu szeregowym (1): któré to guzy álbo wóle/ iáko ſą do vléczenia trudné/ wſzyſcy wiedzą: że áni palenié/ áni rzezánié/ áni máśćiámi miękczącémi roſpądzánie/ pomóc iem co może Oczko 23.

[Przen:

W połączeniu szeregowym: A gdźieby ná tákowe pierwſze diſcurſy máło dbáli tákowi ſwowolnicy/ tedy nielza iedno ſię vćiec do ſrożſzego lekárſtwá/ á tu iuż ſnadź będźie potrzebá rzezánia/ śiekánia/ y palenia. WerReguła 137.]

2. Rzeźbienie; sculptura Mącz, Calep, Cn; caelatura Cn (8): Sculptura, Rzezánie/ wydłubánie/ vcioſánie. Mącz 376b, 345b, 370b; Calep 950a.

rzezanie w czym (1): Godźienbyś ſławnodawnych miſtrzów málowánia Y ręką Mentorową w mośiądzu rzezánia. KochPropKKoch 3.

W połączeniu szeregowym (1): statuaria ars, Nauká cioſánia/ rzezánia/ kowánia/ lánia słupów y obrázów. Mącz 412c.

Wyrażenia: »rzezanie kamienia« (1): y nápełnił go [Beselela] duchem Boſkim/ mądrośćią y rozumem y vmieiętnośćią/ y wſſelkim dowćipem ku wymyſleniu y ſpráwieniu robot/ ná Złoćie/ Srebrze/ Miedzi/ y w rzezániu kámieniá [sculpendisque lapidibus]/ y w roboćie cieſielſkiey. Leop Ex 35/33.

»rzezanie obrazow« (2): Mącz 412c; Statuarius – Do rzezanią obrazow przinaleząci. Calep 1003b.

Szereg: »malowanie i rzezanie« (1): KochPropKKoch 3 cf rzezanie w czym.
3. Zabijanie za pomocą ostrego narzędzia, zarzynanie [czego (żywotne) (2)] (2): Moiżeſz/ opiſuiąc niewołą [!] onę Eiptſką ćieleſną [...] báráná rzezánie/ krwią iego podwoiow mázánie y iedzenie też báráná onego Páſzchy/ [...] záraz znácżył y opiſał [rzeczy] duchowne CzechEp 366.
Wyrażenie: »rzezanie ofiar« (1): Secespita, Przinoſzká álbo nóż do rzezánia ofiar/ słoniową kosćią obłożony. Mącz 377a.
II. Przedmiot lub stan powstały w wyniku rzezania (58):
1. Ozdobne nacięcie szaty (6): Do niei [szaty] rekawi s fereti Hispanſkiemy ktorich ieſt 49 A miedzi fereti rzezanie geſte WyprKr 62; Szata Opadla, czarnego Axamitu nieſtrzizonego. wzorziſta w Carpiową Luſkę. V niei rekawi z rzezaniem drobnim. WyprKr 65v, 60, 62v, 66.

[rzezanie czego: Przetoż zbytnie⟨g⟩o bramowania/ y szat rzezania poprzestańmy Senatulus 1004.]

W połączeniu szeregowym (1): Mogłbychći ya też przypomnyeć wáſſe y wáſſych żon łáńcuchy/ bramy/ rzezánye/ ſſnurkowánye/ pirze/ durkowánye/ háfftowánye/ gry/ pſy/ y ine ſtroye/ márnośći/ y vtráty KromRozm I B.

W charakterystycznych połączeniach: rzezanie drobne (3), gęste, wielkie; rzezanie szat.

2. Rzeźbiona figura; ornament płaskorzeźbiony; sculptile PolAnt, Vulg; caelatura Vulg, Cn; retiaculum, sculptura Vulg; pictura PolAnt (8): Pięć łokći wyſokość iego [kotła na umywanie]/ á obręcz ná trzydzieśći łokći opáſowáłá ie w koło. A rzezánie pod kráiem obchodziło ie/ dzieſiąćią łokći obtacżáiąc on koćieł Leop 3.Reg 7/24; A ná tárćicach cedrowych ktorymi był dom obit we wnątrz/ było rzezánie ná kſztałth Iábłek leśnych á kwiátow rozmáitych BibRadz 3.Reg 6/18.

rzezanie czego [= co przedstawiające] (2): [Hiram] Vcżynił też Morze (álbo koćieł ná vmywánie) lane/ [...] Dwá rzędy rzezánia rozmáitych Hiſtoryi ná nim były wylane. Leop 3.Reg 7/24; BudBib Deut 4/23; [TomZbrudzBrul Ex 20/4].

W połączeniach szeregowych (3): Páweł S. [...]: mówił Atenienſóm: Naród gdy Boży ieſteſmy/ nie mniémaymy złotem/ śrébrem/ kámieniém drogim/ rzezániém/ y wynáláſkiem ludzkim niéiáko wypodobnić páná Bogá. BiałKat 46v; BudBib Deut 4/16; W tych wſzyſtkich kośćiołach/ káplicách/ Bráctwách/ Congregácyách [...] nic inſzego nie widźieć áni ſłyſzeć/ iedno vſtáwicżne vprzeyme prośby/ modlitwy/ [...] Proroctwá świętych ludźi/ porażki/ zwyćięſtwá/ Korony/ przez kazánia/ rzezánia/ málowánia/ przez ſzáty/ obrázy/ rozmáite ſpoſoby/ y ceremonije znácżone y przekładáne ReszHoz 116.

[Zwrot: »ryć rzezanie«: Poſliż mi thedy cżłowieká rozumnego [...]/ y ktoryby vmiał ryć rozlicżne rzezánia [et qui sciat sculpere coelaturas] Leop 2.Par 2/7 (Linde).]
Wyrażenie: »rzezanie ozdobne [z czym]« (1): Ná ośmnaśćie łokći ieden ſlup był wyſoki: y Kápithell miedziány ná nim wyſoki ná trzy łokćie: y rzezánie ozdobne z źiárniſtemi iábłki ná kápitellu ſlupowym [et retiaculum, et malogranata super capitellum columnae] tho wſſyſthko miedziane Leop 4.Reg 25/17.
Szereg: »rzezanie, podobieństwo« (1): Oſtrzegayćieſz ſię ſobie ábyśćie nie zápomnieli przymierza Iehowy Boga wáſzego [...] y nieucżynilibyśćie ſobie rzezánia/ podobieńſtwá wſzelkiego [sculptile, similitudinem omnis rei]/ ktoregoć zákazał Iehowá Bog twoy. BudBib Deut 4/23.
3. Kłucie, kłujący ból (zwłaszcza przy oddawaniu moczu); stranguria Murm, BartBydg, Mącz, Cn; dysuria, vermina Mącz (44): Stranguria, stringiria, strangiria, nyesczanka, constrictio urinae, difficultas urinandi, cum guttatim mingitur, rzazanye, in virga BartBydg 151; Toż lekarſtwo oddala rzezanie ktore miewaią przy puſczaniu vriny FalZioł I 3b; [rzeżucha wodna] cięſzkie puſzcżanie wody ktore bywa z rzezaniem/ po troſzce á cżęſto: zaſthanawia FalZioł I 90d, I 2d, 50d, 69d, 76c, 91b (14); Stranguria, difficultas urinae quando guttatim micturiunt, Latine substillum, Ból gdy kto wody nie może puſzczáć/ rzezánie. Mącz 420b; SienLek 105; Przeto tákowégo pićia/ vżywáć ſye godźi/ [...] kiedy pierśi phlegmá zálęże/ [...] kiedy kiſzki/ koliká/ álbo nérki/ kámiéń/ rzezánié/ vryny záwśćiągnienié/ popada Oczko 22v, 23v.

rzezanie czego [= co doznaje rzezania] (1): V Brándule woły/ któré ſwégo czáſu krwią mokrzyły/ á chorobę tę iakoby przyrzutną wſzyſtki w tám tym kráiu miáły/ nápiwſzy ſye/ á ták ozdrowiawſzy/ ludźiem którzy krwią plwánie/ nérek rzezánié/ ból kámięnny/ y inſze támtędy fluxy ćiérpieli/ lub w nérkách/ lub w pęchérzu/ wodę záléćiły. Oczko 11v.

rzezanie czego [= przez co spowodowane] (8): Vrina wieprzowa ciepło wypita/ rzezanie kamienia oddala. FalZioł IV 3d. Cf »rzezanie moczu«.

rzezanie przy czym (2): [grzyby w żołądku] w kwaſną flegmę á w grubą ſie obracaią, dla ktorey rzezanie przi puſzczaniu vryny przychodzy FalZioł I 56c, II 18a.

rzezanie w czym [= podczas czego] (2): Naprzeciwkho Scijaticze to ieſt denney niemoczy y naprzeciwko rzezaniu w puſzcżaniu vriny [wódka kosaćcowego korzenia] ieſt pomoczna ku piciu. FalZioł II 6d, II 8c.

rzezanie gdzie (7): Stranguria significat difficultatem urinae maximum cruciatum inducens. Dye harmwindt Rzezánye wkorzenyu mocz poſczaćyą [!] [puſzcżáiąc Murm 1533 75]. Murm 75; ieſt vżytecżne takie puſzcżanie krwie na rozmagite niemoczy ocżne, Iako na bolenie cięſzkie/ naprzeciw zachodzeniu ćmą y bielmem/ y naprzeciw cżyrwonoſciam y rzezaniu pod powiakami [!]. FalZioł V 58, ++2f; Dysuria, Latine Stranguria, Niemoc gdy kto nie może wody puſzczać/ Rzezánie w kroku. Mącz 98c; Vermina, Gryzienie/ rzezánie w żywocie. Mącz 485a, 485a; Cardiogmus – Rzezanie w brzuchu. Calep 165a.

Wyrażenie: »rzezanie moczu, uryny« (6:1): Też naſienie tego ziela [...] z winem ciepło wypite rzezanie vryny y ſciatikę odpądza FalZioł I 61b; [trawowa wódka] Rzezanie mocżu y boleſć w cżłonku/ żołtą niemocz też lecży. FalZioł II 12c, ++3e, ++4a, II 4a, 7c, 9c; [SienHerb 377b (Linde s.v. rzezak)].
Szeregi: »boleść (a. bolenie) a (i) rzezanie« (3): Sok kminu [...] ieſt dobry tym ktorzi czirpią kamień wnerkach/ y tym ktorzy zboleſcią/ á z rzezaniem wodę puſzcżaią FalZioł I 7a, I 73c, V 2.

»rzezanie i darcie« (2): [ziele psilium] rzeżanie y darcie wnętrzne ktore bywa w ielithach gładzącz y odwilżaiącz zdrapanie ich/ wydymanie krom ſtolcza [...] oddala przywodzącz lekko ſtolecz. FalZioł I 111d, ++2f.

»stranguryja to jest rzezanie« (1): Ty kołacżki [trociszki] barzo ſą dobre przeciw Strangurijey/ tho ieſt przeciw rzezaniu/ ktore bywa przy puſzcżaniu mocżu. FalZioł V 99.

Synonimy: I.2. ciosanie, dłubanie, rycie; 3. siekanie; II.2. figura, obraz, rycie, rycina, rycizna, rysowanie, wizerunk; 3. darcie, gryzienie, kłocie, kolika.

Cf [RZEZACZKA], RZEZAĆ, RZEZAK, RZEZAWICA, RZEZAWKA, RZEŹ, [RZEŻANEK]

MN