[zaloguj się]
[pdf]

GRYZIENIE (79) sb n

gryzienie (77), grzyzienie (2); gryzienie : grzyzienie RejKup (1 : 1), Mącz (11 : 1).

Pierwsze e jasne, końcowe pochylone.

Fleksja
sg pl
N gryzienié gryzieniå
G gryzieniå
D gryzieniu
A gryzieni(e) gryzieni(a)
I gryzienim, gryzieni(e)m
inne sg N a. A - gryzieni(e)

sg N gryzienié (25); -é (3), -(e) (22). ◊ G gryzieniå (16); -å (9), -(a) (7). ◊ D gryzieniu (3). ◊ A gryzieni(e) (24). ◊ N a. A gryzieni(e) (1). ◊ I gryzienim (3) BierEz, SkarŻyw, CzechEp, gryzieni(e)m (2) FalZioł, ModrzBaz. ◊ pl N gryzieniå (1). ◊ A gryzieni(a) (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w. (z Cn); poza tym XVIII w. s. v. gryźć.

I. Rzeczownik od „gryźć” (75):
1. Cięcie „rozrywanie, miażdżenie czegoś zębami; remorsus BartBydg; rosio Mącz; arrosio Modrz (7): Swym gryźienim mnie nie ſzkodziſz/ Swoie zęby iedno káźiſz BierEz Rv; BartBydg 130b; GlabGad I5; Mącz 357b, c; tedy ſię y tym ſámym iż ſą Antychriſtámi/ iáko myſz ſwym gryźienim/ wydawáią CzechEp 336.
Wyrażenie: »paznokcia gryzienie« (1): Ale ieſt ich wiele tákiego przyrodzenia/ ktorzi z málucżkiey rzecży łácno biorą wielkie obráżenia. Z ledá słowecżká/ [...] páznogćiá gryźienia [...] ábo inſzey poſtáwy/ o ktorey ták rozumieią żeby ich wzgárdę znácżyłá. ModrzBaz 66.
2. Ukąszenia pasożytów i ból od tego pochodzący; verminatio Mącz (6): Pueri verminant, Máyą grizienie/ robaki w żywocie. Mącz 485a.

gryzienie czego (2): á tim zęby bolącze od chrobakow grizienia płokać FalZioł V 80, V 80.

gryzienie od czego (3): á thym ſie máżą ná káżdy mieśiąc/ á tymże gryźienia od wſzy y pcheł vchodzi BielKron 262. Cf gryzienie od czego w czym.

gryzienie od czego w czym (2): Grizienie wzywocie od iakichkolwiek chrobakow oddala. FalZioł ‡8b, I 110c.

3. Ostry, samorzutny ból jako objaw choroby organizmu; rosio (stomachi intestinorum) Calep, Cn; chordapson, dysenteria, ileos, tormina, torsio stomachi, vermina Mącz, Cn; morbus tenuioris, uteri dolores Mącz; strophus, tortura, volvolus Cn (49): Niepłodną niewiaſtę ſprawuie ku pocżęciu/ zaſtanowienie rzecży iey przeprawia/ gryzienie iey odeymuie FalZioł II 7c, I [1152]b, 155b, IV 10b; Tak mie barzo żiwot bolj Niewjm jako ſyę napolj Od gryzienia nierozpadnie RejKup q7v, q2v; SienLek S2; Calep 926b.

gryzienie czego (2): mocż broni od zaſtanowienia y gryzienie iego odeymuie FalZioł II 7c. Cf »gryzienie żywota«.

gryzienie z czego (1): ROmienkowa wodka poranu pitha [...] grizienie z wrzodow wnętrznych oddala FalZioł II 10c.

gryzienie na czym (1): Chordapson, Morbus tenuioris intestini, Ileos vulgo, Iliaca passio, Gryzienie á teskność ná wąpiu/ kłocie w żywocie. Mącz 52a.

gryzienie w czym (28): Zywot to [trunek] dobrze przepuſzcza Kto w nim ćieſzkie gryźienie ma. SienLek 99v. Cf Wyrażenia.

W charakterystycznych połączeniach: gryzienie ciężkie, długie, niewieście (2); gryzienie mieć (4), odejmować (2), odpądzać, uleczać, uskromić (2), uspokajać, uśmierzać (4), uzdrawiać.

Wyrażenia: »w brzuchu gryzienie« [szyk 2 : 1] (3): nadymanie y gryzienie w brzuchu vſmierza FalZioł I 143b; SienLek 99v, 107v.

»gryzienie w trzewach« (1): grizienie w trzewach y ciecżenie gich vſmierza FalZioł II 10d.

»gryzienie wnętrzne« (3): FalZioł I 119c, 139d; Dałem mu potym lekárſtwo/ iż był prożen gryźienia wnętrznego BielKron 459v.

»gryzienie w żołądku, żołądkowe« [szyk 6 : 2] (5 : 3): Wino w ktorym by był warzony izop s figami/ z naſieniem włoſkiego kopru/ [...] bolenie y grizienie żołądkowe odpądza y zatłumia. FalZioł I 66d, I 68d, 137c, IV 5b; Mącz 52a, 269b; rownie iáko plaſtr miodu poki w vſciech poty ſłotko/ á potym záſię w żołądku długie gryzyenie á długie bolenie po nim bywa. RejPos 261; Oczko 10.

»gryzienie (jest, bywa) w żywocie, żywota« [szyk 18 : 2] (19 : 1): FalZioł ‡8b, I 30b, 60a, 119a, III 24d; GlabGad K6; Tormina, Grzizienie w żywocie/ biegunká Mącz 458d, 269a, 459b, 485a; SienLek 17, 99 [4 r.], 99v, 103, S2v; Druga wołá Dyptanu/ dobry ná omdlenie/ Vſkromi to niewieśćie/ w żywoćie gryźienie. BielSat D2v [idem] BielRozm 27.

Szeregi: »bolenie (a. boleść), (i, a) gryzienie« [szyk 3 : 1] (4): bolenie y wſzelkie grizienie ktore bywa w dziąſlach: oddala FalZioł V 80v, I 66d, 139c; RejPos 261.

»darcie i gryzienie« (1): á gdy ku themu przyłożyſz noczydzień ziela/ á vwarzywſzy będzieſz ſie napijał, abowiem darcie y gryzienie ktore bywa w żywocie oddala FalZioł I 119a.

»gryzienie, kłocie« (1): gryzienia, kłocie ktore bywa w żywocie: vſmierza/ y flegmę grubą w ielitach trawi FalZioł II 4d.

»gryzienie albo morzenie« (1): Z kąd przychodzi grizienie albo morzenie w żywocie. GlabGad K6.

4. Niszczące działanie na powierzchnię czegoś wskutek posiadanych właściwości chemicznych (5): Też żywe ſrebro Sublimatum/ tho ieſth przepalone/ Ieſth iad zabijajączy cżłowieka/ takież y gaſzone dla wielkiego gryzenia FalZioł III 35c; bo ieſtliby tego zaniechał długo nie otworzącz/ tedy [jad] vcżyni głęboką iamę w ciele: ſwem iadowitem grizieniem FalZioł V 71, I 72a, 92b, V 100v.
5. Wywoływanie psychicznego bólu, udręczanie, niepokojenie; morsus Modrz; morsus animi a. doloris Cn (8): Iákoby ten [...] niebył w kłamſtwie od właſnego ſwego ſumnienia przeświádcżon: ktorego gryźienie ludźiom dobrym ma być ćiężſze/ niż ktore zádánie. ModrzBaz 60.
Wyrażenia: »gryzienie sumnienia« = intemperiae Mącz (7): Murm 48; Synderesis [...] superior pars rationis, grizenye somnyenya BartBydg 144; Lepyey iż ſie doſtánye z dobrego náucżycyelá do żywotá wiecżnego/ niżeliby [...] zá inſſemi Heretykámi isć myał/ to yeſt/ ná to myeſce kędy żal á gryźyenye ſumnyenya pokąt cżaſu ſtáwáć będzye. GliczKsiąż L5v; Mącz 141b, 172a; LatHar 160 marg, 581.
II. Rzeczownik od „gryźć się”: zmartwienie, udręka, wyrzuty sumienia; cruciatus, stomachus Modrz (4): ále by thák proſto bez żadnego gryzienia ſzli zá máiętnoſciámi: á w ten cżás/ iuż by nie byli nieſtrzymawáłemi/ ále by byli roſpuſtnemi GórnDworz Ff4v; Nigdy okrom oſobliwego griźienia/ ná ten nieporządek pátrzyć niemogę/ gdy widzę/ áno miſtrze ſzkolne práwie zá nic máią ModrzBaz 134, 65v; SkarŻyw 600.

Synonimy: I. 1. głodanie; 2. kąsanie; 3. bol, bolenie, boleść, choroba, ciężkość, darcie, kłocie, kolka, łamanie, morzenie, rzezanie, strzekanie.

Cf [GRYZAWKA], GRYŹĆ, GRYŹĆ SIĘ

ZCh