[zaloguj się]
[pdf]

KĄSANIE (29) sb n

-a- (12), -å- (1) SkarŻyw; teksty nie oznaczają é.

Fleksja
sg
N kąsani(e)
G kąsaniå
D kąsaniu
A kąsani(e)
I kąsani(e)m, kąsanim

sg N kąsani(e) (6). ◊ G kąsaniå (8). ◊ D kąsaniu (1). ◊ A kąsani(e) (9). ◊ I kąsani(e)m (4), kąsanim (1) Calep.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.; poza tym XVI – XVII w. s.v. kąsać.

1. Gryzienie, szarpanie zębami; w wypadku owadów: cięcie, żądlenie; adactus dentis, mordacitasr morsiuncula, morsus Cn (11):
a. W sposób bolesny, raniący (10): Ale oná [psica] będąc śmiáła/ [...] Pyſznie iey odpowiedziáłá/ A każąc áby milcżáłá. Bo będzieſzli więcey mowić/ Swym ćię ſynom każe vbić; Pátrz ſobie indzie mieſzkánia/ Chceſzli prozná być kąſánia. BierEz M3.

kąsanie czego [= przez co] (4): FalZioł IV 2b; Potim wyſzły z oney kráiny myſzy [...] wſzákże ich kąſanie ludziom nie ſzkodziło. HistAl H7; á ginęli od kąſánia wężow ſzkodliwych. BibRadz Sap 16/5, Sap 16/9.

W charakterystycznych połączeniach; kąsanie much, robactwa, szarańczej, wężow, zwierząt.

Szereg: »kąsanie i (albo) szczypanie (a. uszczypienie)« (2): Syrzyſko/ albo z ſiadłe mleko Owcże [...] pomaga/ Theż naprzeciw morzſkich zwierząt albo robacztwa kąſaniu albo vſzcżypieniu. FalZioł IV 2b; SkarŻyw 274.
W przen (4):

kąsanie czyje [= kogo] (2): Coż to zá dym ktory nam ma [...] wypuśćić ty nieſláchetne ſzkorpiony ná kąſánie náſze? Oto ſłuchay. RejAp 76v, 76v.

kąsanie czyje [= przez kogo, co] (2): ktorzy [źli przełożeni] ſnadz ſą kąſániem ſwoiem ku lwiem ſſczeniętom podobni. RejPs 85v. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »jadowite kąsanie [czyje]« (1): Ażeś potym vlitowawſzy ſie dał im figurę męki ſwey ſwiętey/ ktora nas miáłá vlecżyć od onego márnego wężá [...]/ kazałeś záwieśić wężá miedzyánego ná krzyżu/ iż kto weźrzał nań/ iż iuż był woleń od onego iádowitego kąſánia wężow onych. RejPos [226].
b. Rozdrabnianie pokarmu przed połknięciem;tu pożeranie; morsificatio Cn (1):
Szereg: »kąsanie i jedzenie« (1): Tis ieſt pan bog ktoris skaził głowy ſmokowe á dałes go na kąſanie y na iedzenie [dedisti eum escam] ludu Murzyńskiemu. WróbŻołt 73/14.
2. Szczypanie, pieczenie na skutek posiadanych właściwości fizycznych, a także sama właściwość wywołująca pieczenie; mordacitas, morsiuncula, morsus Cn (15): Kthore [rzeczy z ziemi urosłe] zaſię z kąſaniem palą/ á przezliż chłodzą y vmarthwiaią/ mocznoſć/ krew y inſze duchy: w cżwarthym ſthopniu nayduią ſie być. FalZioł [*8], [*7] [2 r.], I 114b, III 18d, IV 52d, V 107.

kąsanie czyje [w tym: G sb i pron (4), pron poss (1)] (5): tego dijablika albo ſwięthego iana głowy żadny cżłowiek prze iego oſtre kąſanie niemoże ieſc FalZioł I 66a; abouiem [sok z celidonijej] kąſaniem ſwem poſzłoſć na zrzeniczach gryzie FalZioł II 5a, I 154d; Pomáżże tedy żołcią ocży iego/ kthory gdyc pocżuie kąſánie żołći/ będźie tharł oczy/ y zrzući z nich bielmo BibRadz Tob 11/7 [idem] BudBib Tob 11/7.

W charakterystycznym połączeniu: ostre kąsanie (3).

Szeregi: »gorzkość, (i) kąsanie« (2); A to pokuſzeniem bywa poznano/ iako przy ktorich rzecżach z ziemie vroſlich ogień żywiołny panuie, Iako gorzkoſć kąſanie ſpołem FalZioł [*7], II 2c.

»szczypanie albo kąsanie« (1): ſwieży gwozdzik po themu poznać/ gdy gi ſciſnieſz á on puſci s ſiebie tucżnoſć [...]/ ma w ſobie ciepłoſć w thrzecim ſłopniu/ á to ieſt dowod tego bo ma w ſobie ſzcżypanie albo kąſanie oſtre. FalZioł I 60c.

*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Mordacitas, Kąſánie/ ziádłość. Mącz 232a; Calep 673b.
Wyrażenie-przyimkowe: »z kąsanim« (1): Mordicus — Zkąſsanim. Calep [674]a.

Synonimy: 1. głodanie, gryzienie, szczypanie; b. jedzenie, pożywanie; 2. gryzienie, szczypanie.

Cf KĘSAĆ

MM