[zaloguj się]
[pdf]

POŻYWANIE (189) sb n

o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie), e pochylone.

Fleksja
sg
N pożywanie
G pożywaniå
D pożywaniu
A pożywanié
I pożywani(e)m, pożywanim
L pożywaniu

sg N pożywanie (46); -é (2), -(e) (44). ◊ G pożywaniå (38); -å (26), -(a) (12). ◊ D pożywaniu (41). ◊ A pożywanié (21); -é (1), -(e) (20). ◊ I pożywani(e)m (2) RejPosWiecz2, WujJud, pożywanim (2) CzechRozm, Calep. ◊ L pożywaniu (39).

Sł stp, Cn notuje, Linde brak.

1. Czynność jedzenia; comestio, comestura, esus Cn [w tym: czego (122)] (171):
a. Spożywanie pokarmów lub napojów (158): poſilenie mało ſpożiwania giru przichodzi FalZioł I 96a; Pożywanie y przyprawa ieſt iego [pstrąga]: iako y Loſoſia. FalZioł IV 44d; [lipień] Dobri/ ſlodki y zdrowy ku pożywaniu FalZioł IV 45c, I 74a, IV 40d, 42d, 43a, b (13); czo zdrowego ieſt ku pożywaniu albo czo ſzkodzi. GlabGad F4, A4, E6, F4; Każe wykorzenić Báłwochwálſtwo/ dzieſięćiny y Pirwoćiny dáwáć/ offiáry ná pewnym mieſcu offiárowáć/ á pożywánia krwie zákázuie. Leop Deut 12 arg, 1.Cor 8 arg; Pan Bog dał pokármy cżłowiekowi ku pożywániu z dźiękcżynienim WujJud 198v; BudNT 1.Tim 6/17; ieśli mi da chleb ku pożywániu/ y ſuknią ku odzieniu/ á wrocę ſię ſzcżeſzliwie [!] w dom Oycá mego: będzie mi P. Bogiem moim SkarŻyw 347, 46; WujNT 1.Cor 8/4; A żeby twarz [...] z grubośći kleſnęłá. Ktora więc [grubość] z pożywánia/ Słoniny pochodźi/ Záś dla ſzcżupłośći/ iádáć wiele ſie niegodźi. PaxLiz D2v.

pożywanie z czym (1): mięſo iego [jażdża] ieſt miękcżeyſze/ á przeto ma być pożywanie gich zawżdy z korzeniem [...] z chrzanem albo z cżoſnkiem FalZioł IV 42d.

W połączeniu z określeniem sposobu spożywania pokarmu lub napoju [w tym: zbytnie (3), bezmierne, mierne] (5): bezmierne iego [wina] pożywanie wadzi mozgowi GlabGad G8; CZemu z zbytniego pożywania iarzyn zwłaſzcża ludziem rozkoſznym przydawa ſie Podagra, to ieſt, dna nożna. GlabGad Iv, Hv, I3v, K7v.

W połączeniu z określeniem pory i częstości spożywania pokarmu lub napoju [w tym: częste (4), czasow postnych, po obiedzie] (6): Theż cżęſthe pożywanie Luku cżini ſtraſzliwe ſny FalZioł I 101c; Zaſię mleka cżęſte pożiwanie, daie pomoc ku zdrowiu barzo wielką FalZioł V 76v, I 101d, 123d; po obiedzie mierne ſera pożiwanie lekarſtwo ieſt GlabGad K7v, K.

W charakterystycznych połączeniach: ku pożywaniu cierpki, dobry, słodki, słuszny, użyteczny, zdrowy (2).

Wyrażenia: »pożywanie chleba« (1): Y Przytrafiło ſie że wſzedł Pan w dom niekthorego kſiążęciá Fárizáyſkiego w dzyeń ſobothni/ ku pożywániu chlebá RejPos 224v.

»pożywanie pokarmu (a. karmi), potrawy; pokarm ku pożywaniu« [szyk 4:3] (4:2;1): Bowiem cżaſow onych dla rozmaitich potraw pożywania, zmieſzaią ſie też y wilgoti komplexiey GlabGad D5; Cżemu nie zdrowo ieſt wiele karmi pożiwanie. GlabGad G4v, F4, K7v; KrowObr 225; Curationem valetudinis praescribere, Vſtáwić komu diyetę/ á pożywánie pokármów dla záchowánia zdrowia. Mącz 73c; RejPosWiecz2 91.

Szereg: »pożywanie i picie« (1): pożywánie ciáłá y krwie iego [Chrystusa]/ nie ieſt rowne áni podobne/ ku pożywániu y piciu pokármow náſzych RejPosWiecz2 91.
α. W Starym Testamencie: o spożywaniu Paschy (9): aby dzyeſiątego dniá tego mieſiącá/ wzyął káżdy goſpodarz domu ſwego báráná álbo kozłá/ á ieſli nie máſz ták wiele cżeládzi coby zeń było ku pożywániu/ weźmiſz co blizſze ſąſiady k ſobie coby s tobą pożywáli. BielKron 30.

pożywanie czyje (1): Ieſli onego báránká nie proſto bez ofiáry y ſłużby Bozkiey pożywano: [...] Nabożnieyſzeby było Zydowſkie pożywánie/ niżli Chrześćijáńſkie. SkarKaz 157b.

Wyrażenie: »pożywanie baranka« [szyk 6:1] (7): Iezu ktoris po figurnym baranka pożywaniu naſzego odkupienia wielkę noc pocżął. ſmi. ſie nad nami. TarDuch B8v; A kto będzyie [!] chciał przyiąć zakon poſpołu z wámi/ przypuśćcie go do tey ſpołecżnośći ſwoiey/ y ku pożywániu tego báránká/ ták iákom wam roſkazał RejPos 158; CzechRozm 86, 97v; SkarŻyw 480 marg; ná tey wieczerzy wypełnił Pan figurę pożywánia báránká Zydowſkiego/ ktorego pierwey P. Bogu ofiárowano/ ná pámiątkę y dźięki wyſzćia z Egyptu SkarKaz 157b, 84b.
β. Przyjmowanie Eucharystii (104): RejPos 158v; Ktoby rzekł/ że po poświąceniu w tym przedźiwnym Sákrámenćie/ nie ieſt Ciáło y Kreẃ Páná náſzego Iezu Chriſtá/ ále tylko w pożywániu gdy ie przymuią á nie przed tym álbo zá tym: [...] ten przeklętym niech będźie. WujJud 263v; A przetoż iż rozny obycżay pożywánia [Ciała Chrystusa] bywa cżynion/ przeto też dla tego roznice ſie cżynią. WujJudConf 251v, 99v, 252, 254, 256v; Sámo pożywánie vkázuie/ iż vprzedźiłá ofiárá/ iáko mowi święty ieden: (Iákobyſmy mogli ćiáłá iego pożywáć/ gdyby pierwey [...] ofiárowáne nie było?) SkarKaz 157b, 157b [2 r.], 158 marg, 160b, Oooo.

pożywanie czyje (1): A ták pożytecżne ieſt vżywánie Wiecżerzey Páńſkiey temu kto przynośi ſerce náwrocone wiárą/ á nie cżyni mu pożytku cudze pożywánie. WujJudConf 238v. [Cf a. pożywanie czyje.]

W połączeniach szeregowych (4): RejPosWiecz2 94v; dał im [Pan apostołom] moc poświącánia/ ofiárowánia/ rozdáwánia y pożywánia Ciáłá ſwego WujJud 178v, 180v; dáleko więcey potrzebá ieſt [trzeźwości] kápłanom nowego zakonu/ ku godnemu weſzćiu do kośćiołá Chryſtuſowego/ y ku doſtoynemu ſpráwowániu/ dotykániu/ y ofiárowaniu/ y pożywániu tey rzecży/ ktora ſię przez onę figurę známionowáłá/ to ieſt/ Páná Chryſtuſá Báránká niepomázánego WerGośc 259.

Zwroty: »ku pożywaniu, do pożywania (po)da(wa)ć (a. podawać się, a. rozdawać); ku pożywaniu dany« [szyk zmienny] (8:1;1): SeklKat D2; tá chwálebna Swiątość/ nietylko ieſt Sákrámentem nam ku pożywániu dánym/ ále też y ofiárą WujJud 238v; wierzymy iż [Chrystus] ieſt prawdźiwie przytomny Kośćiołowi ſwoiemu/ y w Swiątośći podawa ſie prawdźiwie wiernym ſwoim ku pożywániu. WujJudConf 176v, 254; SkarŻyw 120; Ciáło, y krew ktorą wylał [Pan Chrystus]/ ku pożywániu ie nam dał. ArtKanc N9; [Pan Chrystus kazał kapłanom] poświęcáć chleb w ćiáło/ á wino w krew: ofiárowáć/ pożywáć/ y innym ku pożywániu rozdáwáć. WujNT 287, 589; SkarKaz 158b, 205a.

»ku pożywaniu zostawić, ustawić, ustawiony« [szyk zmienny] (4:2:1): pan Chriſtus [...] racżył zoſtawić/ ciało y krew ſwoię naſwiętſzą/ kv pożywaniv SeklWyzn E; nic ynego ſobie nierozumiey/ yedno Cialo y krew pana naſzego Ieſu Chriſta/ nam ku pożywaniu od niego vſtawione SeklKat X4; Chriſtus nieiedno za kxięzą alę zanas wſziſtki vmarł/ y nam wſziſtkim ten teſtament zoſtawył kupożywaniu SeklKat Y2v, Y3, Y3v [2 r.]; dla tego też vſtáwił ten Sákráment ku pożywániu/ áby był duchownym duſz náſzych pokármem WujJud 221.

Wyrażenia: »pożywanie chleba« (1): to pożywánie chlebá proſtego/ znákiem ieſt Duchownego pożywánia Ciáłá Chriſtuſowego. WujJud 251.

»cielesne, cieleśnie pożywanie« [szyk 2:1] (2:1): Wſzákoż korzenia z ktorego odmłodźić ſię mogłá Mſza/ nie wykorzenił do gruntu [Luter]/ zoſtáwiwſzy obecność Kryſtuſowę w chlebie/ y wſzedybytność ćiáłá iego/ y pożywánie vſty cieleſnie. GrzegRóżn F4; wy prawdźiwe á ćieleſne choć niewidome Ciáłá Páńſkiego pożywánie tráćićie WujJud 256v; WujJudConf 254.

»duchowne pożywanie« [szyk 9:4] (13): WujJud 172 [2 r.], 251, 254, 257; Przetoż niektorzy wykłádácże nie dobrze cżynią/ ktorzy Kryſtuſá ták z iedney ſtrony opiſuią/ bez wſzech dárow/ [...] á záś z drugiey ſtrony złącżáią z Chriſtuſem iego dobrá/ y śiły duchownego pożywánia/ álbo pożytkow z ćiáłá iego. WujJudConf 258, 254, 256; Pierwey vcżył Chriſtus vcżnie ſwe o pożywániu duchownym ćiáłá ſwego/ potym záś chleb y wino dawał. CzechRozm **4, 266v, 267v [2 r.]; WujNT 331.

»istotne pożywanie« (1): Toć nie o duchownym pożywániu/ iáko wy powiedaćie/ ále o ſákrámentálnym y iſtotnym Pan mowi WujJud 172.

»pożywanie (Pana) Chrystusa« (2): WujJud 172; nic ſię nie mowi o Sákrámentálnym pożywániu Ciáłá y krwie Páńſkiey: iedno tylko o duchownym pożywániu Chriſtuſá przez wiárę weń. WujNT 331.

»pożywanie sakramentalne, sakramentu, w sakramencie« [szyk 6:1] (3:2:2): Bo dla tego do Sákrámentow ludźi bez Pokuty á Spowiedźi nie przypuſzcżamy/ áby ſie káżdy do godnego pożywánia Sákrámentow przez Pokutę y Wiárę prawdźiwą przygotował. WujJud 166v, 172, 257; tym ſámym [Chrystus apostołom] dał moc y ſpoſob nie tylko pożywánia y rozdawánia tego Sákrámentu: ále też poświącánia y ofiárowánia tey nowey ofiáry nowego Teſtámentu WujNT 114; Tu [tj. Ioann 6/51] nam iáśnie mowi [Pan Chrystus] o pożywániu ćiáłá ſwego w S. Sákrámenćie. WujNT 330, 331 [2 r.].

»pożywanie (świątości) ciała (i krwie), wieczerzej pańskiej« [w tym: wieczerzej pańskiej abo ciała (1)] [szyk 55:6] (61:1): OpecŻyw 93v; W tym pieniu wylicża Prorok dobrodzieyſtwa koſciołowi krzeſcijańskiemu od pana boga dane Iako ieſt nauka/ pożywanie ciała bożego y inſze ſwiątoſci. WróbŻołt H3, H3v; A thu będąc ták vpewnionym o tey ſwiętey ſpráwie Páná ſwego/ á o pożywániu ſwiętego ciáła/ y piciu krwie ſwiętey iego/ [...] dzyerz ſie mocnie prawdziwego á iſtotnego ſłowá Bożego. RejPos 89v, 88v [2 r.], 89v; Wtora Roſpráwá o prawdziwym pożiwániu ciáłá páná Kriſtuſowego/ y prawdziwym piciu krwie iego RejPosWiecz2 90v; Ale co ſie dotycże pożywánia ciáłá y krwie Páná Kryſtuſowey/ tedy tho ieſt prawdá/ iż kthory cżłowiek ie y pije ciáło y kreẃ Páná Kryſtuſowę/ iż thákowy ma żywot wiecżny RejPosWiecz2 91; Ktore pożywánie ſwiątośći ciáłá y krwie ſwoiey/ ſam Pan Kryſtus nam przykazał y poſwięćił obrzędem ábo ceremonią oſtátecżney wiecżerzey ſwoiey á ſłowem ſwym. RejPosWiecz2 94v, 90v [7 r.], 91 [2 r.], 93 [2 r.], 94 [2 r.], 94v [2 r.] (23); RejPosWiecz3 98; przez pożywánie Ciáłá Páńſkiego/ przywłaſzcżamy ſobie zaſługi ofiáry Páná Chriſtuſowey WujJud 232, 178v, 219v, 236v, 251, 254 (9); pożywánie Ciáłá y Krwie Páńſkiey ieſt duſzny pokarm WujJudConf 252, 251, 256, 256v; pożywánim oboygá onego ćiałá Chriſtuſowego/ raz zá nas wydánego/ y krwie raz wylaney przywłaſzcżamy ſobie ſpołecżność y vcżeśnictwo. CzechRozm 261v; A co ſie tknie pożywánia Wiecżerzey Páńſkiey/ ábo ćiáłá Chriſtuſowego: tedy y w tym iáko y w ponurzeniu Chriſtuſá głupim cżynią/ y ćieleſność mu też y ćienie zakonne przycżytáią CzechRozm 267v, 29v, 262v, 264, 267v [3 r.], **4; KarnNap D2, D2v żp; Proſzę ćię o to/ áby święte Ciáłá y Krwie Páńſkiey pożywánie/ niebyło mi obowiąſką ná karánie LatHar 225; WujNT 167, 330, 331 [2 r.]; Z pożywánia ćiáłá Chryſtuſowego/ wſzyſcy ſię iednym iego ćiáłem sſtáiem SkarKazSej 672b.

Szeregi: »pożywanie i napoj« (3): o pożywániu prawdziwego ciáłá Páná Kryſtuſowego/ y o prawdziwym napoiu krwie iego. RejPosWiecz2 95v; Ale dáleko wſzytko podziwienie/ wſzytkę mowę y myſl náſzę przechodzi/ co nam [...] Iezus zbáwićiel náſz/ vcżynił. ogień y duchá nam dáiąc/ ku pożywániu y napoiu SkarŻyw 120; SkarKaz 158b.

»ofiarowanie i pożywanie« (1): Chrześćiánie przeſzłey y ſpráwioney ofiáry Páná Chriſtuſowey pámiątkę obchodzą/ przenaświętſzym ofiárowaniem y pożywániem Ciáłá y Krwie Páná Chriſtuſowey. WujJud 236v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»pożywanie i picie« (16): wſzytkim wiernym ſwoim vſtáwił tę ſwiętą ſpráwę około pożywánia ciáłá ſwego/ y około picia krwie ſwoiey RejPos 88v, 88v, 89v [2 r.]; teraz przyſtąpim ku vżywániu ſwiątośći/ tho ieſt/ ku pożywániu ſwiątośći ciáłá/ y ku piciu ſwąthośći [!] krwie Páná Kryſtuſowey. RejPosWiecz2 94, 90v [4 r.], 93 [2 r.], 95v [3 r.]; CzechRozm 262v, 266v.

»pożywanie i posilenie« (1): panie Boże/ Dziękuiem twey ſwiętey miłoſci zaten pokarm y picie ktoris raczył nam ziednac y dac kupożiwaniu y poſſileniu ciała naſzego SeklKat D2.

»pożywanie i przyjmowanie« (1): Tu ieſt roſpráwá/ o pożywániu ſwiątośći ciáłá P. Kryſtuſowego/ y o przyymowániu ſwiątośći krwie ſwiętey iego. RejPosWiecz2 94 marg.

Przen (1): o laſkaua pany [...] yezuſa blogoſlauyonego zyuota twego owocz wnyebye nam ku pozyuanyu przeſz koncza vzycz PatKaz I 18.
b. Przyjmowanie substancji leczniczych (13): á tego lektwarzu pani ma czo trzy dragmy ważą natſzcżo pożywać, przez kielko dni/ abowiem ieſt rzecż przeſpiecżna ku pożywaniu á vżytecżna niepodobnie ku pocżęciu. FalZioł V 86v.

W połączeniu z określeniem ilości i częstości przyjmowanej substancji leczniczej [w tym: częste (3), mierne] (4): Iedno cżęſte pożiwanie korzenia tego ziela [ostrzyżu] ieſt ſzkodliwe/ ábowiem pali krew FalZioł I 29d, I 63b, 100b; Pośila ſerce pożywánie mierne ſzáffránu SienLek 83.

Zwrot: »da(wa)ć ku pożywaniu« [w tym: w czym = zmieszane z czym (1)] (2): Naprzeciw tym chorobam: daj Perły na proch ſthłucżone z rożanym czukrem, A thego tym ludziem day ku pożywaniu FalZioł IV 56d, I 62c.
Wyrażenia: »(barzo) dobry, użyteczny ku pożywaniu« = skuteczny jako lekarstwo (2:2): A przeto thym ktorzy niewielką febre maią ieſt dobre to naſienie ku pożywaniu dla wywiedzienia tich to vilkoſci FalZioł I 76a; Też ieſt barzo vżytecżna [woda balsamowa] paniam ku pożywaniu iżby tim ſnadniey pocżęły/ maciczę zaziębioną zagrzewa FalZioł II 4d, I 147a, V 97.

»pożywanie lekarstw« [szyk 1:1] (2): FalZioł V 24; Gdy by była natura cżłowiecża tak mocna ſama w ſobie iako v ſtarich ludzi bywała, nie potrzeba by pożywania takowego korzenia y owſzem żadnych lekarſtw. GlabGad K2v.

2. Używanie, korzystanie z czegoś; frequentatio, usurpatio Calep (17): yako pyotr y anna dzeczy nyegdy slachethnego bernatha szchrzanowa myaly latha na then czasz gdym ya sznymy czynyl wyeczny Rozdzal y z gynna ych braczya ymyenya Chrzanowa y po przysczyv onych do lath rozvmnych zatrzymalem spokoyne pozywanye za thym tho rozdzalem sznymy [...] vczynyonya [!] ZapWar 1529 nr 2373; Abusus – Złe pożijwanie. Calep 10b; Frequentatio – Vſtawne, poziwanię, zgromadzenię. Calep 434b; Usucapio – Przez długie poziwanię ſobie prziwlaſzczam. Calep 1145b, 555a, 1145b, 1146a.

pożywanie czego (5): Iakom ya byl wspokoyney possesiey pozywanya hymyenya pulphalanth podluk prava mego ZapWar 1528 nr 2456. Cf Zwrot.

Zwrot: »być w pożywaniu« [w tym: czego (4)] = użytkować coś [o ziemi] [szyk zmienny] (7): yako andrzy sqwarskj zyancz andrzeyow bil wposzyvanyv polouicze szyedlyska andrzeyovego ZapWar 1525 nr 2302; Iakom ya nye rabal drew w Dzierzawie lego M-czi pana pothkomorzego Marczina Volskyego Iedno w oycziznye swey ktorąm s przothkow swich zatrzimal i ktoreyem w poziwanyv bil s przothkj swemy ZapWar 1546 nr 2619, 1521 nr 2266, 1525 nr 2301, 1528 nr 2459 [2 r.], 1546 nr 2620.
Szeregi: »pożywanie i dzierżawa« (1): Iakom ya zatrzimal zathem pravem cząsthka slyachathney malgarzathy syostrzy swey rodzoney y bylem spokoynem [lege: w spokojnem] pozywanyv gy vsdyershawye [lege: w dzierżawie] asz do thych myasth they tho cząsthky ZapWar 1521 nr 2266.

»possesyja i pożywanie« (2): bylysmy dziath ocziecz hy ya w spokoyney possesiey hy wpozivanyv oth dathy przyvyleyv przerzeczonego ZapWar 1528 nr 2459, 1528 nr 2459.

a. O abstraktach [czego] (2):
Wyrażenie: »pożywanie (dobro)wolne« (2): [Maryja] byla mądrſzą nad wſzytko ſtworzenye czlouyecze tak yſz teſz wzyuoczye bądącz ſzwyątey anny myala pozyuanye dobrouolne ſwego rozumu yſz teſz tak byla podnyeſyona wſtadlo bogomyſzlnoſzczy PatKaz III 111v, 111v.
3. Doświadczanie, doznawanie [czego] (1): pomazal czyą bog bog [!] twoy oleyem ueſela nad thouarzyſſe twe dla ktorey wnąthrzney ſlodkoſzczy pozyuanya boſkyey mouy Szwyąty Ieronym oblycze panny maryey promyenye a yaſnoſzcz uydaualo PatKaz III 112v.

Synonimy: 1. jadanie, jedzenie; 3. doświadczanie, doznawanie, kosztowanie, probowanie.

Cf POŻYWAĆ, SPOŻYWANIE, UŻYWANIE

MN