[zaloguj się]
[pdf]

POŻYWAĆ (842) vb impf

o oraz a jasne.

Fleksja
inf pożywać
indicativus
praes
sg pl
1 pożywåm pożywåmy, pożywąmy
2 pożywåsz pożywåcie
3 pożywå pożywają
praet
sg pl
1 m -m pożywåł, jestem pożywåł m pers -smy pożywali, my pożywali
f pożywałam m an
2 m -eś pożywåł m pers -ście pożywali
3 m pożywåł m pers pożywali
f pożywała m an
n pożywało subst
fut
sg pl
1 m będę pożywåł, pożywać będę m pers
2 m będziesz pożywåł, pożywać będziesz m pers będziecie pożywać, pożywać będziecie
3 m będzie pożywåł, pożywać będzie m pers będą pożywać
imperativus
sg pl
1 pożywåjmy
2 pożywåj pożywåjcie
3 niechåj, niech pożywå niechåj, niechåć pożywają
conditionalis
sg pl
1 m bym pożywåł, bych pożywåł m pers bysmy pożywali, bychmy pożywali
2 m byś pożywåł, by pożywåł m pers byście pożywali
f byś pożywała m an
3 m by pożywåł, pożywåłby m pers by pożywali
f by pożywała m an
n by pożywało subst by pożywały
con praet
sg
3 m by był pożywåł
impersonalis
praet pożywåno
con by pożywåno
participia
part praes act pożywając
inne formy
dubium praes pl 1 a. 3 - pożywåmy, pożywają

inf pożywać (223). ◊ praes 1 sg pożywåm (10). ◊ 2 sg pożywåsz (16). ◊ 3 sg pożywå (152). ◊ 1 pl pożywåmy (45), pożywąmy (1) BiałKaz. ◊ 2 pl pożywåcie (1). ◊ 3 pl pożywają (77). ◊ praet 1 sg m -m pożywåł (1), jestem pożywåł (1) OpecŻyw (1:1). f pożywałam (1). ◊ 2 sg m -eś pożywåł (6). ◊ 3 sg m pożywåł (31). f pożywała (6). n pożywało (1). ◊ 1 pl m pers -smy pożywali (2), my pożywali (1); -smy WujNT; -smy : my ZapWar (1:1). ◊ 2 pl m pers -ście pożywali (1). ◊ 3 pl m pers pożywali (36). ◊ fut 1 sg m będę pożywåł (3) HistRzym, RejPos, LatHar, pożywać będę (1) BibRadz. ◊ 2 sg m będziesz pożywåł (21), pożywać będziesz (5); pożywać będziesz SienLek; będziesz pożywåł : pożywać będziesz FalZioł (7:1), BibRadz (1:2), BielKron (1:1). ◊ 3 sg m będzie pożywåł (10), pożywać będzie (3); pożywać będzie RejPos, BiałKat; będzie pożywåł : pożywać będzie LatHar (1:1). ◊ 2 pl m pers będziecie pożywać (4), pożywać będziecie (1) BibRadz. ◊ 3 pl m pers będą pożywać (3). ◊ imp 2 sg pożywåj (68). ◊ 3 sg niechåj, niech pożywå (6). ◊ 1 pl pożywåjmy (2). ◊ 2 pl pożywåjcie (9). ◊ 3 pl niechåj, niechåć pożywają (2). ◊ con 1 sg m bym pożywåł (2) Leop, WujNT, bych pożywåł (1) OpecŻyw. ◊ 2 sg m byś pożywåł (4), by pożywåł (1); byś Leop, BiałKat, WujJud, byś : by HistAl (1:1). f byś pożywała (2). ◊ 3 sg m by pożywåł, pożywåłby (21). f by pożywała (3). n by pożywało (1). ◊ 1 pl m pers bysmy pożywali (8), bychmy pożywali (2) BibRadz, WujJud; -smy (6), -(s)my (2). ◊ 2 pl m pers byście pożywali (2). ◊ 3 pl m pers by pożywali (11). subst by pożywały (1). ◊ con praet 3 sg m by był pożywåł (1). ◊ impers praet pożywåno (6). ◊ [con by pożywåno.] ◊ part praes act pożywając (25). ◊ dubium praes 1 pl pożywåmy a. 3 pl pożywają (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Jeść; vesci HistAl, Mącz, PolAnt, Cn; comedere, edere, manducare Vulg, PolAnt; uti cibo Mącz, Vulg; sumere cibum Modrz, Vulg; frui cibariis, implere cibo, pasci HistAl; percipere PolAnt (736):
a. O spożywaniu pokarmu lub napoju (552): Potym mu też rybę podał/ Rzekąc iżeby pożywał BierEz D2v; LibMal 1554/190v; Pánie zeſli Duchá twego Swiętego ná to ſtworzenie twoie Owſiáne etć. áby zwierzętá ktore go ſſkoſſtuią wzięły mocne zdrowie/ á ludzie ktorzy będą pożywáć/ áby ſobie záſlużyli zdrowie ćieleſne KrowObr 95v; Leop Is 65/22; BibRadz Is 65/22; Vescor, Iém/ yadam/ pożywam. Mącz [489]c; proſzę ćię gośćiá mego miłego/ z weſelem pożywáy/ á z drogi ták dálekiey/ pośil ćiáło ſwoie. SkarŻyw 51, 260; WujNT 1.Cor 8/10, 10/30.

pożywać czego (188): March1 A4; wedle ſtarégo zákonu ijnych dnij niżli w ſobotę/ mogl każdy pożywatz prażma albo żyta na polu ſwégo blizniégo OpecŻyw 59v, 31; każdych zioł iadowitych Koza pożywa/ ale gdyby polizała miodu/ thedy vmiera. FalZioł IV 5d; Ta beſtiola [mysz] chleb rada widzi, y wfzytkiego czo ludzie iedzą: pożywa FalZioł IV 14c; Rozlicżne riby/ rozlicżnie gich pożywać/ ktore ſą twarde/ ty przyprawiać z korzeniem FalZioł IV 45d; A ieſtli ſie brzemienna barzo bogi iż ieſt chuda á wyſchła, Tedy ma rzecży pożywać odwilżaiączych y tucżączych. FalZioł V 32, I 40c, 56d, 63a, 77d, IV 4b [2 r.] (29); Czo znamionuie gdy ſie ſni o ogniu. (–) Znamię ieſt panuiącey koleri w ciele á zapalenia krwie, przeto zle takiemu pożywać rzecżi gorącich, iako ieſt pierz, imbier, wino etc. GlabGad L6v, Hv, I3v, I5, I6; miody na ogniſka lali, mnimaiąc aby duſze vmarłych miały onego wſzytkiego pożywać czo oni ſpalili MiechGlab [90]; Y wdáli ſie wpoſluſſeńſtwo á w chwáłę bogow pogáńſkich y pożywáli onych ofiar ſpogány/ ktore bywáły onem martwem bogom dáwany. RejPs 157v; więczei grzeſzy przeciw panv bogv/ ten ktory/ pokarmy ſwymi naznacżonymi/ cżyni obżarſtwo/ niemiernie ich pożywaiącz SeklWyzn Fv; SeklKat D2, M2v, V2v; HistAl I6, K3, K7v; LubPs Y3; GroicPorz o3v; KrowObr 96, 207; ſzcżepćie ogrody y pożywayćie owocu ich Leop Ier 29/5; Chlebá twego z łácżnemi á vbogiemi pożyway/ á ſſátámi twemi nágie przyodzieway. Leop Tob 4/17, Iudith 12/2, Is 65/21; Muśi oracż pirwey robić/ niż owocow pożywáć. BibRadz 2.Tim 2/6, Gen 3/2, 18, Lev 7/27, 11/47, 26/10 (10); Goski A11, l5; BielKron 96; Saprophagus, Który yábłeczniká pożiwa. Mącz 368b, 10a, 297a; Dobrzeć też niegdy/ niebárzo lekkich rzeczy pożywáć: ábowiem trwáłe pokármy/ trwálſze zdrowie czynią. SienLek 4v; Rádzi Awicenná/ áby ten ſuchych rzeczy pożywał ktory niechce rychło ośiwieć SienLek 5v, 5v [2 r.], 7v [2 r.], 29v, 30, 42v, 43v; RejAp 28; Acżći wſzyſtkie rzecży ſą cżyſte/ ále ten grzeſzy/ ktory ich z pogorſzeniem pożywa. WujJud 196v, 195v, 196, 197, 198v; BudBib 2.Esdr 9/36; Wſtawſzy tedy Heliaſz/ onego pożywał/ Co był Anyoł zgotował HistHel C3v; nierozum ieſt wielki/ gdy kto tym gośćiá cżeſtuie/ cżego ſam nierad pożywa SkarŻyw 312, 117, 224, 271 [2 r.], 328; WerGośc 210; ArtKanc T9v; PRzeżegnánia Stołu/ ábo rácżey tych rzecży/ ktorych z łáſki Bożey pożywamy na ſtole/ iedni ſię wſtydzą/ iáko málowáni y oźiębli Kátholicy/ drudzy ſię onym brzydzą/ iáko niektorzy Nowowiernicy. LatHar 56; WujNT 330 [2 r.], 440, 570, 1.Cor 8 arg, 10/18 (9). Cf Zwroty.

pożywać co (8): MetrKor 37/2v; Dobrze iey [karmiącej] theż owcże wyymię z mlekiem owcżym warzone: pożywać. FalZioł V 36v; BielKron 1v; HistHel C2, C3. Cf »chleb pożywać«, »dawać pożywać«, »pokarm pożywać«.

pożywać czego a. co [w tym: po przeczeniu (21)] (37): Kmiotek więcey cżćić ſie nie dał/ Wſzyſtek kołacż w ſkiby ſkráiał. A gdy go chętnie pożywał/ [...] Xánt z nowu pocżął gomonić BierEz D2v; Mięſo Lwowe nad inſze ieſth gorętſze/ grube/ á ku ſthrawieniu trudne/ kto go pożywa cżyni w żywocie boleſć y morżenie. FalZioł IV 11b; Każdego Wrobla mięſo niedobre ieſt, wſzakoż dla iego gorączoſci kto chcze dobre ſtroie mieć/ może go pożywać. FalZioł IV 22b; Mięſa zagniłego/ albo ſolonego w faſach: nie pożyway. FalZioł V 64, I 34d, 48c, 110b, IV 35b, 43a (12); W winie dwoiaka ieſt ſprawa, iedna zagrzewaiącza dla tego, gdy go kto zbytnie pożywa przychodzi ku niemoci gorącey. GlabGad Hv, Hv; LubPs R6v; KrowObr 96; Krwie nie pożywáć. BibRadz Lev 19 arg, Lev 19/23; Vmyſliłem w ſercu ſwym/ áby winá nie pożywáło ciáło moie BielKron 79, 36v; SkarŻyw 238, 271; Ktoż páśie trzodę/ á mlekáby pożywáć nie miał [Vulg 1.Cor 9/7]? NiemObr 39; Niewiećie iż ći ktorzy w świątnicy robią/ rzeczy z świątnice pożywáią WujNT 1.Cor 9/13, s. 596, 1.Cor 9/8, s. 744 [2 r.]; PowodPr 22. Cf pożywać czego a. co ku czemu; »chleba pożywać«, »dawać pożywać«, »pokarmu pożywać«.

pożywać czego a. co ku czemu (1): nyechczą nyczyeſcz [lege: nie jeść] any pycz any ku zachowanyv zywotha ſzwego nycz nye pozywacz MetrKor 37/2v.

pożywać z czego [= co] (3): dał im [Bóg Adamowi i Ewie] tákie roſkazánie/ żeby ſię drzewá tego/ ktore zwano wiádomość dobrego y złego/ nie dotykáli/ áni z owocu iego pożywáli. SkarŻyw 260; ktoż ſádźi winnicę: á z owocu iey nie pożywa? WujNT 1.Cor 9/7, s. 598 marg.

pożywać z czego [= skąd] (10): Bilo tham drzewo mądroſczi, bozy skthorego pan bog yemv [człowiekowi] poziwacz zakazal LibMal 1554/190v; miedzy też iego [drzewa] gáłęziámi mieſzkáło ptáſtwo powietrzne/ á z niego pożywáło wſzelkie ciáło. BibRadz Dan 4/9, Gen 2/16; Rzekłá Ewá/ możem ze wſzytkich drzew pożywáć/ tylko z iednego co w pośrzodku Ráiu ieſt zákazał [Bog] nam pożywáć [Vulg Gen 3/2-3] BielKron 1v [przekład tego samego tekstu SkarŻyw], 1v; SkarŻyw 261. Cf »chleba pożywać«, »w pocie pożywać«.

pożywać z czym [zawsze z dopełnieniem bliższym] (4): Ale gdy ieſth [sędacz] vbogich pokarm/ niechay go vbodzy pożywaią racżey z cżoſnkiem/ albo z chrzanem/ albo z gorcżyczą FalZioł IV 43a, IV 35b, 43c; Iáka ieſt Podlewá z miodu/ s chlebá/ z octu/ z trochą pieprzu y ſzáfranu/ á tey pożywáć z mięſem y z rybámi. SienLek 5v.

W połączeniu z określeniem ilości i sposobu spożywania [w tym: miernie (niemiernie, z miernością, pod miarą) (8), trochę (po trosze) (2), zbytnie (2), chętnie, skąpo, skromnie, więcej; pod wagą, według potrzeby; z chciwością, pijąc] (20): BierEz D2v; Maſla pożyway j to miernie. FalZioł V 64; Marchwie/ rzepy/ grochu/ ſkromnie pożyway. FalZioł V 64v, I 110b, V 18d, 36v; á tak im więczey kwaſnego pożywamy tim ſie więcey chęć mnoży ku iedzeniu GlabGad I5, E8v, Hv [3 r.]; SeklWyzn Fv [2 r.]; SeklKat D2; BielKron 96; Re frumentaria anguste uti, Skąpo pożywáć zboża. Mącz 10a; SienLek 5, 5v, 29; StryjKron 522.

W połączeniu z określeniem pory i częstości spożywania [w tym: czasow swych a. innych (co czasu, pod czasem zamierzonym) (6), często (4), wieczor (na wieczerzy) (3), zawsze (zawżdy) (2), z młodu, na noc, w piątek, poście, rano, raz tylko, z rzadka, we śrzodę, weń [księżyca stycznia], ustawicznie, zimie] (26): PatKaz II 39; PatKaz III 112 [2 r.]; Też kto cżęſto pożywa ſocżewicze/ zaćmiewa wzrok FalZioł I 77d; Ale iż w Polſzcże mieſzkamy/ potrzeba ieſt abyſmy Polſkich rib obycżay y mocz wiedzieli/ gdyż gich vſthawicżnie pożywamy FalZioł IV 40d; Rano warzonych rzecży pożyway/ á nawiecżerzy piecżonych FalZioł V 64v, I 7d, 56c; Z ich [cebuli, czosnku] zbytniego poziwania przichodzą niemoci mozgoue iako Apoplexia Epilenſia zawraczanie głowy. etc. A nawięcey gdy kto tego na noc pożywa GlabGad I3v, I6; SeklKat S3v, V2v; Trzećie [bywają sądy]/ kthore bywáią vſtáwione czáſu żniwá/ áby káżdy przez żadnego przeſzkodzenia/ vrodzay ktory mu Pan Bog dał/ s polá ſpráwił/ áby ſobie z látá gothował/ czego by źimie pożywał. GroicPorz o3v; Káczki/ łábęćie/ Czáple/ poki młode/ máło wżdy lepſze: áleć ſtáre/ owſzeyki złe. [...] ále ich zrzadka pożyway. SienLek 7v; Kiedy przyydźie Kſyężyc Styczeń/ Rzeczy ćiepłych pożyway weń SienLek 42v, 30v; WujJud 197, 198v; ſáma [wdowa Eufrazyna] wiodłá żywot święty/ hoyne iałmużny cżyniąc wſzędzie: winá nie pijąc y ryb nie iedząc/ á raz tylo wiecżor iárzyn y krup pożywáiąc. SkarŻyw 224; StryjKron 522; WujNT 570, 728 [2 r.], 744.

W połączeniach szeregowych (2): MetrKor 37/2v; Potym rzekł do Achábá/ iuż ná gorze byway/ Piy/ iedz/ á cokolwiek maſz/ dobrego pożyway. HistHel C2.

W porównaniach (2): [Aleksander do Dariusza] thobie prawdziwie wſzytko páńſtwo twoie odzywam/ á żądam ſthobą pokármow pożywáć/ iáko ſyn z właſnym oycęm ſwym. HistAl G, K3.

W charakterystycznych połączeniach: pożywać chętnie, darmo, dobrze (3), z dzięką, bez grzechu, łaskawie, z łaski Bożej, najpierwej, nierad, z pogorszeniem (zgorszeniem) (2), w prostocie serdecznej, przeciw sumieniu, bez szkody, wszetecznie, nad zakazanie, źle.

Zwroty: »chleba, chleb pożywać« [w tym: z przeczeniem (2); z czego ‘skąd’] (1)] = panem manducare PolAnt, Vulg; panem comedere a. edere PolAnt [szyk zmienny] (21:1): Ktory pożywál chleba mégo/ podnioſl przeciw mnie zradę ſwoię. OpecŻyw 92v, 93v; WróbŻołt 40/10; SeklKat S3v; A gdy virzéli niektore zuczniow iego a oni poſpolitemi/ to ieſt/ nieumytemi rękoma/ chleba pożywaią/ vſkárżáli śię na to. MurzNT Mar 7/2, Mar 7/5; Leop Ioann 13/18; BibRadz Prov 9/5, Am 7/12; BielKron 47; Niektorzy powiádáią iż proſtym láikom á chłopom/ doſyć ieſt ná thym/ gdy tylko chlebá pożywáią RejPos 88v, 347v; RejPosWiecz2 96; on chleb/ ktorego Pan pożywał/ w ćiáło ſie iego przemieniał WujJud 175; Drudzy iáiec nie iedzą: á drudzy tylko chleb ſuchy: drudzy áni chlebá nie pożywáią WujJud 195v, 174v, 259, 261v; LatHar 382; WujNT 330, 2.Thess 3/8, 12. Cf też »w pocie pożywać chleba«.

»da(wa)ć pożywać« [w tym: czego (z przeczeniem) (2), co (1)] (3): Też wezmi maſla krowiego. 1. vnciją. Thakże ie wymocżywſzy winem/ á ſpołem ztopiwſzy/ daway mamcze pożywać pijącz. FalZioł V 36v, V 37; A ieſli nieſpráwiedliwie á krzywię przyſyęgaſz [o przysiędze żydowskiej]/ day pánie Boże thobie zá Błogoſławieńſtwo przeklęſtwo/ [...] A Moyzeſz w przyſzłym żywoćie áby thobie niedał pożywáć Szerábárá á Leuiáchám. GroicPorz aa2v.

»pożywać [czego] w jedzeniu« [szyk zmienny] (4): Kto cżęſto pożiwa w iedzeniu naſienia kopru ſwoyſkiego/ temu wzrok mdli FalZioł I 7d; w iedzeniu maſz pożywać pokarmow chlodzączych/ nicz ſpieprzem nieiadać FalZioł I 43a, V 19a; W iedzeniu tedy kápuſty/ źioł/ owocow/ y wilgich rzeczy pożyway miernie. SienLek 5.

»pożywać picia« [szyk zmienny] (2): Picia iakiego maſz pozywac. WIna ſtarego á mocznego/ zapalaiączego nie piy FalZioł V 64v; GlabGad E8.

»piersi (matki, a. od matki, a. matczynych, a. panieńskich) pożywać« = ssać; ubera sugere PolAnt [szyk zmienny] (19): Dziecię pierſi panieńſkich/ pożywá OpecŻyw 21, [80]; ona [Maryja] myala bycz boga rodzyczą y yey pyerſzy myal bog y czlouyek pozyuacz PatKaz II 35, 38, 39, 70v; PatKaz III 112; MurzNT Luc 11/27; Gdzieby więc kto ktoregokolwie Zydá od nawiętſſego do namnieyſſego/ áż do tego co pierśi ieſſcże pożywa [ad puerum usque ad lactentes PolAnt]/ bronił/ then zewſſyſthkim domem ſwym hániebnemi mękámi nędzon będzie Leop 3.Mach 3/20; Collactanei, Którzy yednych pierśy pożywali. Mącz 181b; LeovPrzep H4v; RejPos 77, 79v; SkarŻyw 2, 112; Ktory wſzyſtkim pokarm dawa [tj. Chrystus]/ Pierśi mátki ſwey pożywa. ArtKanc C4; SkarKaz )(4, 489b, 579b.

»w pocie (czoła, a. oblicza, a. twarzy, a. osoby), w pracy (chleba) pożywać« [w tłumaczeniu i aluzjach do Vulg Gen 3/17 i 19; w tym: w pracy a w pocie (1); z czego (2)] = ciężką pracą zdobywać pożywienie; in sudore vultus vesci (pane) PolAnt; vesci in labore a. sudore (pane) Modrz [szyk zmienny] (9:4): w poćie twarzy twoiey będzieſz pożywał chlebá aſz ſię wroćiſz do ziemie s ktorey ieſteś wzięty KrowObr 225; Ziemiá dla ćiebie przeklętá będźie/ W pracy pożywáć z niey będzieſz [In labore comedes ex ea]/ po wſzyſtki dni żywothá twego. BibRadz Gen 3/17, Gen 3/19; Rzekł theż ku Adámowi/ iżeś wolał żony ſłucháć niżli mnie/ á ieść z drzewá zákazánego/ [...] w pocie oſoby ſwey będzyeſz pożywał Chlebá twego BielKron 2; GrzegŚm 1; KuczbKat 375; Záiſte głos Boży poſtánowił/ áby káżdy w pracy á w poćie chlebá pożywał: á ktoby nie robił/ áby też táki nie iadł. ModrzBaz 83, 13; SkarŻyw 262; Ześ vſłuchał ſłow twey żony/ y iadłeś z drzewá zákazánego/ przeklęta źiemiá w ſpráwie twoiey/ w pracey będźieſz pożywał ſwey/ przez wſzytek cżás żywotá twego. WerKaz 291, 291; WysKaz 24.

»pokarmu (a. karmi(ej)), potraw(ek), jedzenia, pokarm pożywać« [w tym: z przeczeniem (2); w czym (1)] = sumere cibum Modrz, Vulg; implere cibo HistAl [szyk zmienny] (23:10:1:1): Myſz wieśniacżká iey [myszy domowej] odpowie/ [...] Sámá tych karmi pożyway [...]. Wolęć ia ná wśi żołądź gryść/ Niżli záwżdy w tym ſtráchu być BierEz M3v; OpecŻyw 90v; mamka ma pożywać karḿ zimnych á wilgotnych. FalZioł V 40v; rozmagitych pokarmow pożywać: ieſth pobudzanie brzucha ku ſiłnemu obżarſtwu. FalZioł V 65v, I 43a, 81b, V 19a, 47, 69; [Dyjogenes mówi:] wolę ia proſte pokarmy pożywać będąc ſwiebodny nizli roſkoſzne w niewoli. BielŻyw 57; gdy ciepłych potraw pożywa [dziecię] y wcżas ſłonych tedy też v dziatek nadobne będą paznochty. GlabGad P4, E8, E8v, F5v, F6v, H5, K3; RejPs 115; SeklWyzn Fv; HistAl G, I5v; Potraw ma pożywáć tákich ktoreſye łatwie trawią á bárzo tuczą SienLek 92v, 29, 30v, 41v; WujJud 196; ModrzBaz 53; [król Jagiełło] Bogá vſtáwicznie z wielką ſkruchą wzywał/ W Kośćiele przez cáły dzień ná modlitwách trwáiąc/ A wieczor áż pokármu trochę pożywáiąc. StryjKron 522, 160; ták áni teraz z nich nie dowiedzieſz/ iżby wolno było Chrześćijánom pożywáć pokármow od kośćiołá zákazánych. WujNT 151, Act 2/46, 1.Rom 14/2, s. 600, 728, 845.

Szeregi: »pożywać a jeść« [szyk 1:1] (2): LVtego mieſiącza krew puſzcżay/ á trunki/ y wſzytki rzecży ktore chczeſz/ osobno gorącze: iedz á gich pożyway FalZioł V 46; BielKron 1v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pożywać i (takież) pić (a. napić się)« = comedere et bibere PolAnt (4): OpecŻyw 93v; BibRadz Prov 9/5; BielKron 96; Wſtánie wnetże y poźrzy [Helijasz]/ áno wedle głowy/ Cżáſzá wody á przytym/ podpłomyk gotowy. Ktory támże pożywał/ y wody ſie nápił HistHel C3. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

W przen (1): Zeydźćież ſię [mówi mądrość] á pożywayćie chlebá moiego/ y piyćie wino ktoregom wam nalała. BibRadz Prov 9/5.
Przen (18):

pożywać co (2): OpecŻyw 18v; dla tego zyuota uyecznægo panna yego {czyalo} pozyuala PatKaz III 137.

pożywać kogo, czego a. kogo, co (5): [panną Maryja] boga zrozumiáwſſy/ miluie/ miluiątz pożywá/ pożywaiątz trzymá. OpecŻyw 187, 183v; Sam ten ieſt dom oycowſki/ wktorym [!] ćielcá onego vchowánego y tłuſtego pożywáią. SkarJedn 2. Cf Zwroty.

pożywać z czego [= co] (1): ábowiem w ſpráwie iey [nauki] máło poprácuieſz á rychło będzieſz pożywał z vrodzáiow iey. Leop Eccli 6/19.

W połączeniu z określeniem pory i częstości spożywania [w tym: rzadziej, ustawicznie] (2): PIſmo święte zowie kośćioł Boży domem/ á ſłowo Boże zowie potráwą y chlebem/ ktorym ſię domownicy iednego goſpodarzá karmią. Skąd obácżyć y naproſtſzy może/ iż pierwey muśi then domownikiem goſpodárſkim zoſtáć/ kthory chlebá iego chce vſtáwicżnie pożywáć. SkarJedn 7; SkarŻyw 36.

W połączeniach szeregowych (3): Doſtoynas przeto mietz záplatę takowé wiary/ abys náiaſniéy boga rozumiala/ miłowala/ trzymala ij pożywala. OpecŻyw 183v, 187 [2 r.].

Zwroty: »pożywać chleba« [szyk zmienny] (5): SkarJedn 7; y oznaymił nam Syná ſwego namilſzego/ [...] y w dom ſwoy w ktorym Bogá znáią wprowádził: gdzie iáko w Bethleem/ chlebá iednego náuki y Sákrámentow niebieſkich/ pożywáiąc/ iednym ſię chlebem ſtáiem SkarŻyw 26; O błogoſłáwionyż to cżłowiek/ ktory będźie pożywał chlebá w kroleſtwie niebieſkim [Vulg Luc 14/15]. LatHar 52, 166; WysKaz 25.

»dać pożywać« (1): Sczęśćié ſwoię okrutność przyſzłą cukrowáło: Któré więc zwykło ſrogą trućiznę nákrywáć Słodkim miodem: nákrytą/ da człéku pożywáć. ZawJeft 46.

»pożywać napoju« (1): ia pożywam pokármu niewidomego/ y napoiu [ego cibo invisibili, et potu ... utor] ktory od ludzi widzian być nie może. Leop Tob 12/19.

»pożywać pokarm(u)« = cibo uti Vulg [szyk zmienny] (4): A on ijm odpowiedziál: Iá mám pokárm ktorégo mám pożywatz/ o ktorym wy niewiécie [Vulg Ioann 4/32]. OpecŻyw 50v; Leop Tob 12/19; Mam ia pokarm co go pożywać będę/ o ktorym wy nie wiećie. BibRadz Ioann 4/32; CzechRozm 31.

Szeregi: »pożywać i pić« (1): Acżkolwiek pożywáli przodkowie náſzy pokármu duchownego/ y pili też nápoy duchowny/ wſzákże ſie nie wſzyſcy Bogu ſpodobáli. CzechRozm 31.

»ukusić, pożywać« (1): Ciebie na moijch rękach Iezu mily ſcijſkám/ tobie znamię miloſcij nieobluné [lege: nieobłudne] dzialám. [...] Nitz nigdy tak ſlodkiego ieſtem vkuſil/ nitz teéż tak roſkoſſnégo ieſtem pożywál. OpecŻyw 18v.

α. W Starym i Nowym Testamencie: o spożywaniu Paschy (38): á ieſli nie máſz ták wiele cżeládzi coby zeń było ku pożywániu/ weźmiſz co blizſze ſąſiady k ſobie coby s tobą pożywáli. A niechay będzye báránek ſamiec/ coby mu rok był przez mákuły [Vulg Ex 12/4] BielKron 30; Tedy poſłał [Jezus] Piotrá y Ianá/ mowiąc: Szedſzy zgotuyćie nam Páſchę/ ábyſmy pożywáli. WujNT Luc 22/8.

pożywać czego (10): GDy iezuſa przywiedli ku Pilátowi/ ſami nieſſli na radny dom/ aby mogli krom pokáleniá pożywatz przaſnego chleba OpecŻyw 117v; BibRadz Luc 22/8; ofiáry Zydowſkie/ y potráwy báłwáńſkie/ pierwey ofiárowano/ niżli ich pożywano. WujNT 604. Cf »pożywać Paschy«.

pożywać czego a. co [w tym: z przeczeniem (6)] (28): A ták wy wſzyſcy wedle narodow á wedle pokolenia ſwego/ weźmiecie káżdy z was báránká bez zmázy/ á vpiekſzy go ſobie będziecie go pożywáć ná pámiątkę przeſtąpienia moiego. RejPos 158; Pátrzayże co tu Pan záſię Moiżeſzowi w oneyże figurze onegoż báránká ſtárego zakonu porucżáć racży/ gdy mu roſkázowáć racży/ áby go żadny cudzozyemieć áni z obcego narodu nie pożywał RejPos 158v, 158; Bo ieſli ſie do ſámego báráná Páſzchy nie godziło nieobrzánemu [!] przyſtępowáć/ áni go z drugimi obrzezáńcámi pożywáć. A iákoſz ſie godzić mogło/ y może/ do ſzábátu właſnego ábo do onego przykazánia ná tablicách podánego? CzechRozm 101v; y gdy go [baranka] pożywáli/ á krwią iego podwoie drzwi ſwoich mázáli: nocy oney/ puśćił Pan Bog ná Egipcyány Aniołá burzyćielá SkarŻyw 480; LatHar 717; SkarKaz 157b. Cf Zwroty.

Zwroty: »(wielkonocnego) baran(k)a (Paschy) pożywać« [w tym: z przeczeniem (1); z czym (1)] = manducare Pascha Vulg [szyk zmienny] (20): Miſtrz naſs mowi/ gdzie ieſt odpocżynienijé iego/ gdzieby pożywatz miál z ſwymi zwoleniki baranka wielkonotznégo? OpecŻyw 86v; A ſkoro baranka pożywatz ięli/ boty na nogi wlożyli/ biodra ſwé przepáſali/ [...] bo tak s przykázaniá mieli. OpecŻyw 89v, 78, 90, 117v; Leop Mar 14/12, 14; pod pełnią Kwietniá/ báránká pożywáli s kwápieniem/ ná pámiątkę wyścia z niewoley Egipſkiey. BielKron 36; RejPos 32, 103; mówił Pan: Z chućiąm prágnął pożywáć z wámi tego báránká przed thym/ niżbym ćierpiał. BiałKat 296v; Báran on ktorego ſynowie Izráelſcy na roſkazánie Boże raz w rok pożywáli/ nie odmieniał ći ſie/ áni ſmáku innego ná ſię brał/ nád innego báráná ſobie podobnego CzechRozm 261v, 82v; SkarŻyw 480; báránká z rzeżuchą gorzką pożywano. LatHar 189, 705, 716, 731; WujNT 30; SkarKaz 157b.

»pożywać Paschy, Wielkiejnocy« [w tym: z przeczeniem (1)] = manducare Pascha PolAnt, Vulg (4:3): Kazałći Miſtrz powiedźieć/ Gdźież ieſt goſpodá kędyby miał pożywáć Wielkieynocy z Zwolenniki ſwemi? BibRadz Luc 22/11, Luc 22/15, Ioann 18/28; CzechRozm 99v; Prowádźili tedy Ieſuſá od Káiphaſzá ná ratuſz. A było ráno: y ſámi nie weſzli ná ratuſz/ áby ſię nie zmázáli/ ále iżby pożywáli Páſchy. WujNT Ioann 18/28, Mar 14/14, Luc 22/15.

β. O przyjmowaniu Eucharystii (241): Chriſtus iawnie ku pożywaniu wſziſtkim ſwą mſzą vſtawył/ á kxięża iedno ſamy pożiwaią SeklKat Y3v, G2v, L2v, Y4; roſkázuie [św. Paweł] śiebie káżdemu doświádczáć: á to dla tego: że nie chlebu winien będźie áni winu/ gdy niedoſtoynie pożywáć będźie BiałKat 271; WujJud 257, 259; WujJudConf 242; Tenże téż to namilſzy iego ſyn nam ſpráwił/ Aby nam tę pámiątkę z łáſki ſwéy zoſtáwił/ Ciáło ſwoie naświętſzé/ byſmy pożywáli SiebRozmyśl [A3]v; Nikt zá drugiego/ ktorego nie máſz/ nie pożywa/ iedno ſam zá ſię. SkarKaz 158a; A w nowym zakonie iáwno ieſt co mowi Apoſtoł: (Mamy ołtarz/ z ktorego pożywáć nie mogą ći ktorzy po Zydowſku ſłużą [Vulg Hebr 13/10].) SkarKaz 455b, 157b, 158a [3 r.], Oooo2.

pożywać czego (135): Apoſtołowie kapłani boży/ gdy tę navkę wzięli z vſt pana Chriſtvſowych/ nie ſamić tego pożywali/ ale wſzyſtkim lvdziam dało y krew bożą rozdawali SeklWyzn e2v, Ev; Ale ty znáki widome/ to ieſt/ chleb á wino/ iákobychmy o tym wyzſzey námienili/ ſą znáki ſwiętemi á zacnemi piecżęciámi/ ktore nam/ gdy ich pożywamy/ przywodzą ná pámięć/ á vtwirdzáią w nas mocną wiárę RejPosWiecz2 95v, 94v; BiałKat 271; Iużemći wyżſzey pokazał/ że tá chwálebna Swiątość/ nietylko ieſt Sákrámentem nam ku pożywániu dánym/ ále też y ofiárą: przeto nietylko temu ieſt pożytecżna/ ktory iey godnie pożywa/ ále też tym wſzyſtkim/ zá ktore tá ofiárá ofiárowana bywa/ ták żywym iáko y vmárłym. WujJud 238v; WujNT 332. Cf Zwroty.

pożywać kogo, co (5): ktorzy pozyuayą myą yescze laczną a ktorzy myą obyauyayą zyuoth uyeczny othrzymayą PatKaz III 134; mowy [Chrystus] bierzcie/ iedzde/ piycie wſziſczy/ [...] á ieſly by to iedno kxiężey roſkazał pożywać tedyby laykowie nic niemiely do tego ſacramentu SeklKat Y2v. Cf »pożywać dało«, »deleśnie pożywać«, »sakrament pożywać«.

pożywać kogo, czego a. kogo, co [w tym: z przeczeniem (21)] (79): Ktore ſą zle vczinki y grzechi przeciw tęmu [trzeciemu] przikazaniu? [...] Nie modlić ſię nabożnie/ gardzić ſacramenti á nie pożiwać ich tak/ iako pan Chriſtus vſtawił y pożiwac roſkazał. SeklKat G2v; [księża] daią wſziſtkym niekrew/ ale vbogym wodę/ a panom wino: [...] ieſli by o wino ſzło/ dla tegoc ieſt koſcielny ſkarb aby go koſcioł zywy pożywał. SeklKat Y3v; RejAp 28; RejPos 103; RejPosWiecz2 90v, 95, 95v, 96; RejPosWiecz3 [97]; KuczbKat 180 [2 r.]; Widźiſz iáko Cyrillus ś. dowodźi/ że ieſt Sákráment záwſze po poświąceniu/ á nie tylko gdy go pożywáią. WujJud 224v, 221, 224v, 236v, 251v; Sam to Pan dowodnie pokázuie v Ianá S. vj. káp. gdźie ſie chlebem niebieſkim miánuie/ y powiedáć racży/ iż kto go pożywa/ żywot ma wiecżny/ á kto wierzy weń/ ten ma żywot wiecżny WujJudConf 99v, 255v; CzechRozm 262v; chćiałbych Chryſtuſa oglądáć/ iáka iego twarz/ iáka ſuknia/ iáki vbior. Otoſz náń pátrzyſz/ iego ſię dotykaſz/ iego pożywaſz. SkarŻyw 91, 91; LatHar 77, 188, 192, 201; WujNT Ioann 6/50[51], 57[58], s. 331, 332 [2 r.], 604; WysKaz 8; SkarKaz 157b [3 r.], 158a. Cf Zwroty.

W połączeniach szeregowych (4): kazałem wam piérwéy/ ábyśćie bráli y iedli: cośćie vczynili: bośćie bráli/ miedzy ſye dźielili/ y pożywáli. BiałKat 343v; Y ná tym też máło/ że inákſza Mſza ieſt v Grekow/ á inákſza v Láćinnikow/ gdyż iednáko y ći y owi poświącáią/ ofiáruią/ y pożywáią Ciáłá Páńſkiego WujJud 235v, 178; WujNT 287.

W przekładzie i nawiązaniach do bibl. Ioann 6/58 (8): Iam ieſt chleb żywy com z niebá sſtąpił. A kto mię pożywa [qui manducat Me]) żyw będzie ná wieki RejAp 28; RejPosWiecz2 90v; KuczbKat 180; WujJud 221; Bo mowi v Ianá S. Kto pożywa mnie/ y on będźie żył dla mnie. LatHar 188, 77; WujNT Ioann 6/57[58], s. 332.

W charakterystycznych połączeniach: pożywać godnie (4), bez grzechu (2), myślą, niedostojnie, niegodnie (6), nieprawdziwie (2), niezupełnie, prawdziwie (12), społu, tym sposobem, świątobliwie, ustawicznie (5), przez wiarę (z wiarą) (6), właśnie, zaraz, zupełnie (2); pożywać ku nasyceniu, ku zbawieniu; pożywać ciałem, duszą.

Zwroty: »Baranka pożywać« [szyk zmienny] (9): WróbŻołt V6v; Ná oney ſkále wyem iż koſcyoł zbudowan yeſt. Ktożkolwyek nye w tym domu báránká będźye pożywał/ pokalony yeſt KromRozm III O4 [idem WujJud (2), SkarJedn]; ktho thego Báránká pożywa/ obfitym błogoſlbwieńſtwem [!] Bożym nápełnion bywa KrowObr 99; WujJud 20v, 117v; SkarJedn 110; Vżyway niepokalánego ćiáłá Páná twego w wierze zupełney: pewen [!] będąc iſz ſamego báránká zupełnie pożywaſz. SkarŻyw 119, 119 marg; SkarKaz 158a.

»chleba (i wina) (wieczerzy pańskiej), z chleba, w chlebie pożywać« = manducare panem a. ex pane Vulg [szyk zmienny] (17:2:1): Ten wierſzyk ſie też rozumie o ciele bożym ktorego w chlebie pożywamy. WróbŻołt hh8v; SeklKat X4v; Kto pożywa tego chlebá/ będzye żył ná wieki [Vulg Ioann 6/59]. RejPosWiecz2 91 [przekład tego samego tekstu WujJud 249, WujNT], 95, 96; Y ktoby tego chlebá y kielichá pożywał niegodnie/ żeby był winien/ nie chlebá áni kielichá/ ále ciáłá y krwie Páńſkiey. RejPosWiecz3 [97]; BiałKat 276; KuczbKat 170; WujJud 225, 249; winni ſą ći Ciáłá Páńſkiego/ ktorzy niegodnie pożywáią chlebá Wiecżerzy Páńſkiey. WujJudConf 259; CzechRozm 262v, 268; SkarJedn A2v; WujNT Ioann 6/51[52], 58[59], s. 330, 332, 607; Iednego chlebá pożywamy/ mowi Apoſtoł/ ábyſmy wſzyſcy iednym chlebem zoſtawáli. SkarKazSej 672b.

»pożywać ciała (i krwie), ciało« [w tym: z przeczeniem (13); czym (3), ku czemu (2)] = manducare carnem (et sanguinem) Vulg [szyk zmienny] (90:1): OpecŻyw 55v; kto nyepozyual czyala czlouyeczego a nyepyl by krwye yego nyema zyuota wſobye PatKaz III 137; WróbŻołt hh8v; nie iedno kapłanom/ ale wſzyſtkim wiernym chrzeſcijanom/ pan Chriſtus rozkazał pożywać ciałá/ y krwie ſwoiei SeklWyzn e2, e3; SeklKat G2, Q2v, Y, Y3v; MurzHist P4; Wſzakże i dźiś pożyteczná rzecz aby takowé okazowanié oczyściéniá trądu duſznégo bywało/ zwłáſzcza gdy kto dała i krfie pańſkiéi pożywac má MurzNT 33v; RejPos 88v [2 r.], 90, 103; Co zá pożitki/ á co zá błogoſłáwieńſtwá ći odnoſzą ná ſobie/ ktorzy prawdziwie ciáłá páná Kryſtuſowego pożywáią. RejPosWiecz2 93 marg; Kto we mnie mieſzka a w kim ia mieſzkam/ ten pożywa ciáłá mego/ y pije kreẃ moię [Vulg Ioann 6/56[57]]. RejPosWiecz2 94v [przekład tego samego tekstu RejPosWiecz2 90v, 91, 93, 94v, LatHar 203, 210, WujNT, SkarKaz 488b]; Niechayże tu tedy vmilkną Kápárnáitowie/ Papiſtowie/ Luteranowie/ Nowokrzcżeńcy/ y tym podobni/ ktorzy vſty cieleſnemi ſwemi/ chcą pożywáć ciáłá Páná Kryſtuſowego/ ypić kreẃ iego. RejPosWiecz2 94v, 90v [6 r.], 91 [3 r.], 93 [4 r.], 94v [5 r.], 95 [3 r.] (29); Prawdziwa tedy náuká ieſt/ że my ná wiecżerzy Páńſkiey prawdziwie pożywamy ciáłá y krwie P. Kriſtuſowey RejPosWiecz3 [97]v, [97], 98v, 99; Przeto Páweł S. każe ſye doświadczáć/ ſumnienie oczyśćiwſzy/ á ták dopiéro pożywać ćiáłá Páńſkiégo BiałKat 336, 273v, 278v, 286; KuczbKat 180; żaden Ciáłá Páńſkiego nie pożywa/ áż mu pierwey cżeść y pokłonę vcżyni WujJud 176v [idem 241v], 172v, 224v, 232v, 235v, 241v (14); WujJudConf 253; gdy pożywąmy ciáłá Páńſkiego mamy żywot wiecżny BiałKaz B2v; nie tylko duſzą ále y ćiáłem/ ćiáłá Chryſtuſowego pożywamy. SkarŻyw 320, 583 marg; NiemObr 149; ArtKanc N9v, T10v; LatHar 195 [2 r.], 202, 203, 210; WujNT 34, Ioann 6/54[55], 56[57], s. 331 [2 r.], 332, 589; Słowo sſtáło ſię ćiáłem: áby ſię człowiek pokármem nápráwił: á ćiáłá Bogá ſwego pożywáiąc/ w Bozką ſię náturę odmieniał SkarKaz 488b, 157b, 160b, 488b; SkarKazSej 672b.

»cieleśnie pożywać« [w tym: kogo (G a. A) (4), co (1)] [szyk zmienny] (5): á ták go [Jezusa Chrystusa] nie pod figurą álbo tylko duchownym iákim obycżáiem/ ále właſnie y ćieleſnie [...] ludźie wierni pożywáią. WujJud 171 v, 171v [2 r.], Ll2v; A iż niektorzy ſą ktorzy nie chcą przeſtáć ná tey proſtey prawdźie/ chcą koniecżnie pożywáć ćieleſnie Ciáło Páńſkie/ á do tego niemáią dowodu áni z piſmá świętego áni z Doktorow świętych Kośćiołá pierwſzego. WujJudConf 253.

»duchownie pożywać« [w tym: kogo (G a. A) (3), czego (1)] (4): prawdziwie á duchownie z wiárą pożywamy ciáłá iego/ á pijemy kreẃ ſwiętą iego [Pana Chystusa] RejPos 103; Ktoby mowił/ że Chriſtuſá w tym Sakrámenćie podánego tylko duchownie pożywamy/ á nie Sákrámentálnie y iſtotnie/ niech przeklętym będźie. WujJud 264, 172v; CzechRozm 267v.

»pożywać dla odpuszczenia grzechow, na odpuszczenie grzechow, za grzechy« [szyk zmienny] (1:1:1): Proſtaczku nie możeſz [baranka, tj. Chrystusa] dla odpuſzczenia grzechow pożywáć/ bo w grzechu śmiertelnym pożywáiąc ginieſz [...]: Ale ofiárą pierwey grzechy głádźiſz SkarKaz 158a, 158a [2 r.].

»ofiary pożywać« (1): ofiarą pierwey grzechy głádźiſz/ toż tey ofiáry dopiero pożywaſz. SkarKaz 158a.

»pożywać pod jedną osobą, pod obiema osobami« [szyk zmienny] (1:1): ná Synodźie BAzileyſkim prawie był przymuſzon [papież] pozwolić Czechom pożywáć Swiątośći chwálebney pod obiemá oſobámi. LeovPrzep A4; A ktorzy pod iedną oſobą Chriſtuſá pożywáią/ ći y ćiáło iego iedzą y krew piją. WujNT 331.

»(Pana) Chrystusa, Pana pożywać« [w tym: z przeczeniem (2)] [szyk zmienny] (10:1): RejPosWiecz2 96; Ieſli kto pożywa Páná Chriſtuſá ma żywot wiecżny WujJud 99v, 130, 171v, 264; WujJudConf 129v; CzechRozm 267v; O iákoż to święte ſą gody/ ná ktorych Chryſtuſá pożywamy LatHar 103 [idem] 381; Lecz kto Ciáłá Páńſkiego pożywa pod oſobą chlebá/ ten cáłego y żywego Chriſtuſá pożywa WujNT 332, 331.

»pokarmu (zbawiennego a. naświętszego) pożywać« [w tym: z przeczeniem (1)] [szyk zmienny] (13): A kto tego pokármu pożywáć będzie/ ten będzye żył ná wieki. RejPos 82; RejPosWiecz2 91, 93, 94v, 95; RejPosWiecz3 98v; á ten pokarm v nas zową Euchariſtia: którego pokármu żadnému ſye pożywáć nie godźi/ iedno ónemu: kthóry prawdźiwie wierzy BiałKat 273v, 331; WujJud 256; [daj Panie] ábym zá tym ocżyśćieniem duſze y ćiáłá mego/ był godźien godnie pożywáć pokármu naświętſzego LatHar 207; Y ćiáło iego prawdziwie ieſt pokarm/ ktorego pożywáć potrzebá. WujNT 325, 330, Yyyyyv.

»w sakramencie, sakramentu, sakrament, sakramentalnie pożywać« [w tym: z przeczeniem (1)] [szyk zmienny] (7:6:1:1): Rozna rzecż ieſth pożywáć ciáłá P.Kriſtuſowego/ y pić krew s. iego/ á pożiwáć ſakrámentu ciáłá/ y ſákrámentu krwie iego. RejPos 88v marg; GDyż ſákrámentu ábo ſwiątośći ciáłá Páná Kriſtuſowego/ y ſwiątośći krwie iego [...] żáden iny godnie nie pożywa/ iedno ktoryby pirwey przed tym vſtháwicżnie vżywał ciáłá Páná Kriſtuſowego/ y kreẃby iego pił. RejPosWiecz2 90v; RejPosWiecz3 [97]; Ktoby tego przał/ że wſzyſcy w obec/ y káżdy z oſobná wierny chrześćiánin oboiey płći gdy do rozumu prziydźie/ winien ieſt ná káżdy [rok] przynamniey ná Wielkęnoc tego Sákrámentu pożywáć/ wedle przikazánia ſwiętej mátki náſzej Kośćiołá/ ten przeklęty niech będźie. WujJud 264v, 251, 251v, 260v, 264; Potym powiáda [kapłan] ſłowá Kryſtuſowe o vſtáwie Wiecżerzey Páńſkiey/ y támże y ſam pożywa y rozdáie drugim biorącym cáły Sákráment WujJudConf 227v; Ciáłá Pańskiego prawdziwie pożywamy w S. Sákrámenćie. WujNT 331 marg, 330, 331, 602 marg, Yyyyyv, Bbbbbb4.

»świątości (ciała (i krwie) a. stołu pańskiego) pożywać« [w tym: z przeczeniem (1)] [szyk zmienny] (14): yna rzeć ieſt koſcioł albo zbor krzeſciańſky/ á ynſza dom koſcielny/ do ktorego ſię ſchodzy zywy koſcioł áby weſpolek chwalily pana boga/ ſlowa iego ſluchaly y ſwiątoſci pożywaly SeklKat Q3, Q2v; LeovPrzep A4; Rácżże nas vcżynić godne/ ábychmy [...] mogli też godnie pożywáć ſwiątośći ciáłá twoiego/ y ſwiątośći krwie twoiey. RejPos 90v, 88, 88v; A tymżeć też obycżáiem Pan Kriſtus/ ile Kryſtus/ ieſt w nas iáko w krześćiánach poſpolicie/ [...] ktorzy tylko imieniem ſą krześćiánie/ ktorzy tylko ſwiątośći pożywáią/ á ktorzy tylko popiſániem imieniá ſwoiego ſą w koſciele krześćiáńſkim RejPosWiecz2 92, 90v [2 r.], 94v [3 r.], 95 marg; Bo ktorzy z pobożności y nabożenſtwá tey Swiątośći pożywáią/ nietrzebá w tym wątpic/ iż ták Syná Bożego ſámi w śię prziymuią/ że w Ciáło iego iáko żywe cżłonki wſádzeni bywaią KuczbKat 180.

»wieczerzej (ostatecznej) pożywać« (2): Abowiem nie báłwan vſtrugány/ albo kiy vmálowány/ ieſt pámiątká męki Kryſtuſowey/ ále Teſtament albo wietzerza oſtátetzna iego: Ktorey Kryſtus Syn Boży wſzyſtkim wiernym pożywáć roſkazał KrowObr 114; CzechRozm 260v.

Szeregi: »brać i (a) pożywać« (4): Bierzcie ij pożywáycie/ bo to ieſt cialo moie/ ktoré pod wyobrażenim chleba widzicie OpecŻyw 93; KromRozm I F4v; LatHar 691; SkarKaz 161b. [Zawsze przekład tego samego tekstu.] [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»jeść abo pożywać« [szyk 2:1] (3): RejPos 88v [2 r.]; ći ktorzy Páná Kryſtuſá iedzą ábo piją/ tedy ći iedzą y piją żywot wiecżny. Abowiem iego pożywáć ábo ieść/ ieſt obcżyrſtwienie á obżywienie duſzne bráć RejPosWiecz2 95v.

»(nie) pożywać, (i, a, abo, ani, i nie) pić« = manducare et bibere Vulg (45): Ieſtli niebędziecie pożywatz ciala mégo/ ij pitz krwie meé/ nie będziecie mietz żywota wiecżnégo [Vulg Ioann 6/55]. OpecŻyw 55v [przekład tego samego tekstu WujJud 249, NiemObr]; PatKaz III 137; SeklKat X4v; RejPos 88v [2 r.] 90, 103; Kto pożywa mego ciáłá/ y pije kreẃ moię/ we mnie mieſzka/ á ia w nim [Vulg Ioann 6/57]. RejPosWiecz2 90v [przekład tego samego tekstu RejPosWiecz2 90v (2), 93, 94v, KuczbKat 180, WujJud 172v, LatHar 210, WujNT]; tákowi przerzecżeni/ gdy ſwiątośći ſtołu Páńſkiego pożywáią/ nie pożywáią ciáłá Páná Kryſtuſowego/ áni piją krwie iego. RejPosWiecz2 94v; Ktory tedy w Pánu Kryſtuſie nie mieſzka/ niechayże nie powiáda á nie mnima áby miał pożywáć ciáłá Páná Kryſthuſowego/ y pić kreẃ iego RejPosWiecz2 94v, 90v [3 r.], 91, 93 [4 r.], 94v [5 r.], 95 (20); RejPosWiecz3 [97], [97]v; BiałKat 286; Niechże cżłowiek doświadcża ſámego śiebie/ á ták niechay tego Chlebá pożywa y z Kielichá pije [Vulg 1.Cor 11/28]. KuczbKat 170 [przekład tego samego tekstu CzechRozm], 180; WujJud 172v, 249, 252v; CzechRozm 268; NiemObr 149; LatHar 195, 202, 210 [2 r.]; WujNT Ioann 6/54[55], 56[57], s. 607; Lecż Pan Bog twoy wſzyſtko tobie ieſt/ będźieſz go pożywał ábyś nie łáknął/ będźieſz go pił/ żebyś nie prágnął WysKaz 8.

»pożywać i trawić« (1): Sam [Pan Chrystus] błogoſłáwi y poświęca chleb y wino [...]. Pożywáć y trawić każe. Iedzćie/ piyćie. SkarKaz 157a.

Przen (1):
Zwrot: »stołu pożywać« (1): Niech to tobie przyydźie ná vmyſł twóy/ iáką poczćiwośćią vczćił ćiebie pan Chryſtus/ iákiégo ſtołu pożywaſz BiałKat 281.
b. O przyjmowaniu substancji leczniczych; curari Mącz (184): Gdy theż vſiekawſzy wodną Rzeżuchę, z piotruſzką, z włoſkim koprem á tho ſpołem vwarzyſz/ á omaſciſz iakoby kapuſthę: będzieſz pożywał/ ábowiem kholikę każdą vſmierza. FalZioł 190c; tę wodkę poſtawić na ſlończe przez trzydzieſci dni/ á potym pożyway. FalZioł II 15c, V 112.

pożywać czego (126): PatKaz III 109v; A kto by miał cżyrwoną niemocz á pożiwał naſienia tey łobody ſtarſzi na proch á potym wypił ono iaie/ zaſtanawia biegunkę FalZioł I 12a; Pſi gdy ſie chczą vlżyć/ tedy they Trawy pożiwaią/ á thak ku wraczaniu przychodzą. FalZioł I 60a; Też tak ſama miętka iedziona ſurowo/ płeć czudną daie themu cżłowiekowi ktori iey cżęſtho pożywa krew dobrą mnożącz. FalZioł I 82b; Ty wodki ktho ie barzo waży nie z wielkim pożythkiem gich będzie pożywał FalZioł II 2c; Cżaſu też zarażenia powietrzem/ tymże obycżaiem tego prochu Saluificantys/ tho ieſt vzdrowiaiączego: maſz pożywać iako prochu Krolewſkiego. FalZioł V 73v, I 8a, c, 11c, 12b, 13a [2 r.] (92); przeto dlaniedoſtatku naturi namienionego muſzą ludzie zwłaſzcża roſkoſzni korzenia pożywać zapalaiącego aby ſie tak przirodzenie oziębłe y nakażone zagrzewało ku ſtrawieniu pokarmow. GlabGad K3; Przytym ſlychać iż ty wdowki [...] na głowę barzo boleią/ [...] A niech ſie chronią thych zioł pożywać/ iako skocżku/ naſięzrzału/ dziewięſiłu LudWieś B3v; Pothym Melánkolia pánuie od onego czáſu/ áż do Czternaſtego dniá Grudniá: á tedy pożywáć rzeczy gorzkich/ kwáśnych: żywot miękczyć y przepuſzczáć SienLek 42, 84v, 88v, 96, 102, 124v. Cf pożywać czego naprzeciwko czemu; czego w czym; Fraza, Zwroty.

pożywać czego naprzeciwko czemu (2): Naprzeciwko rymie pożywamy wina w kthorymby była warzona Lebiodka s figami ſuchemi. FalZioł I 94a, I 42b.

pożywać czego w czym [= w chorobie] (1): Theż Huthenus który piſał o drzewie Gumatiakowem, ktorego ludzie pożywaią w łamaniu/ tak piſze [...] FalZioł III 29c.

pożywać co (4): Też proch tego kopru/ pożyway w polewkach [...], cżyni obfitoſć mleka wpierſiach FalZioł I 7d, I 6c; to miáłko vtłukſzy/ z miodem zmieſzay/ á pożyway: ábowiem to żołądek y inne wnętrznośći zágrzewa SienLek 97. Cf »lekarstwo pożywać«.

pożywać czego a. co [w tym: z przeczeniem (7)] (42): Proch korzenia tego ziela włożony na rany złe/ goij ie y vilkoſci wyſuſza. Też kto go pożywa cżyni czudną barwę FalZioł I 29d; Też wmleku Soſnki niemaſz żadnego pożytku/ ábowiem obraża ktho go pożywa FalZioł I 41c; Ci ludzie ktorzy maią w ſobie zbytek koleri á zwłaſzcża w żołądku niemaią tych Koczenkow pożiwać FalZioł I 128c; Pocżytaią go [zająca morskiego] być miedzy inſze thruciny/ albo ſzkody płuczam/ iże kto go pożywa/ tedy rani płucze. FalZioł IV 36b, I 5b, d, 8c, 13b, 16c (34); Vczyń mleko z miodem zdrowe/ Niechać go ći pożywáią. Ktorzy ſtáry káſzel máią. SienLek 85; á nád tho máią ſye thy pánie miętki wiárowáć y woniey iey/ ruty y cząmbru pożywáć niemáią. SienLek 113, 83, 90v, 157v; [TO źiele z łáćińſkiego zową Czártowé gryźienié/ iż gdy odrośćie/ poſpolićie bywa zewſząd ogryźioné: A dla tego poſpolity lud ma zá to/ áby Czárt zayźrząc pomocy tego źiela [tj. komonicy] ludzkim niedoſtátkóm ogryzał ie/ żeby go nieznano/ y niepożywano. UrzędowHerb 296a]. Cf Fraza, »lekarstwa pożywać«.

pożywać w czym [= w pożywieniu] (19): A gdy to naſienie vwarziſz/ zmaſtiką w winie/ á potym tego pożiwaſz wpiciu/ tedy broni wraczania y brzidzenia FalZioł I 8a; panie brzemienne niemaią tego ziela [opichu] pożiwać/ áni w picziu ani wmyciu/ á bowiem mdli żyły FalZioł I 8c; Też kto by pożiwał tego ziela albo prochu thego ziela w karmiach/ tedi wilkoſci złe ſpierſi wypądza. FalZioł I 13a; Theż to ziele [...] warz w winie/ [...] Też gdy go kto pożywa w kapuſcie cżarney przyſiekaiącz go/ thedy wolnoſć oddychania cżyni pierſiam FalZioł I 22b; naprzeciwko długim febram oſobliwą mocz ma [wodny ostrzysz] gdi go w ſiropie kto pożywa FalZioł I 30a; Też tho picie ieſth dobre tym ktorzy maią boleſć wnogach/ ktorego picia albo ſiropu możeſz pożywać y w mięſney polewcze FalZioł I 31a, I 6c, 7d, 16c, d, 17a (18). Cf Fraza.

pożywać z czym (20): Też rzepik gdy go kto pożywa s kapuſtą/ albo s ćzwikłą [!] albo s ſzpinakiem/ tedy bolenie żywota vſmierza FalZioł I 5b; A gdy s ſzpinakiem albo z laktuką będzieſz pożiwał gorącżkę trapi chłodzącz. FalZioł I 12a; tey wodki pożywać z ſyropem ſzcżawiowym przed wzeſzciem ſlończa, iad od ſercza odpądza FalZioł V 70v, I 12b, 17b, 18b, 57b, 74c (16); Ktemuż też ieſt dobry y włoſki kopr gdy go pożywa z ſolą. SienLek 83; tymże theż por wárzony zdrowy/ gdy go z octem á z oliwą pożywáią. SienLek 90v, 84, 124v.

W połączeniu z określeniem pory oraz częstości spożywania leku [w tym: często (22), po ranu (rano, w (na) zarań) (16), na noc (5), (w) wieczór (ku wieczoru) (5), zawsze (zawżdy) (3), czasu zarażenia powietrzem, czwartego dnia po przestaniu swoich rzeczy, dwa razy do tegodnia, w jesieni, po obiedzie, po przeczyścieniu, za trzy niedziele, na wiosnę, przed wześciem słońca] (60): ale uydzymy yſz ſyą kamyenye a zyola ktore moczą ſwą to wludzyech uſzmyerzayą yako ſafyr Calcedon a ruta kto yey cząſto pozyua PatKaz III 109v; Lecie żądny cżłowiek niema pożywać Epitimu ale w ieſieni á na wioſnę ti ſą cżaſi godne ku iedzeniu go. FalZioł I 50b; Też kto cżęſto naſienia włoſkiego kopru pożywa/ taki prawie odmłodnieie, bowiem płeć gładzi y krew dobrą cżyni. FalZioł I 52b; Też zaſię czaſu zimnego ieſth dobry ſzpinak vcżyniony z rzeżuchi wodney/ z liſcia piotruſzcżanego/ z małych pokrzyw/ z włoſkiego kopru s ſzpinaku/ á tego możeſz zawſze pożywać/ wyiąwſzy iżby było zapalenie wnętrzne FalZioł I 123c; ſtarzecżku/ poleiu/ á babki ku wiecżoru pożyway. FalZioł V 47v; Naprzod ma pożywać tych piłułek cżwartego dnia po przeſtaniu ſwogich rzecży FalZioł V 86, I 11c, 13a, 27d, 28a, 37b (50); weźmi Pieprzu/ Poleiu/ Izopu/ [...] tho weſpołek vwierćiawſzy/ álbo vtłukſzy/ z miodem ná noc pożyway. SienLek 84; gdy káſzel z przeźiębienia/ Omanowy korzeń dobrze vwierć/ [...] á tego pożyway w wieczor y wzárań. SienLek 84v; ten proch mieſzay z czyſtym ſzymowánym miodem á pieprzu wſyṕ/ tegoż záwżdy á częſto pożyway SienLek 88v, 84, 96, 124v, 155v.

W połączeniu z określeniem ilości i sposobu przyjmowania leku [w tym: na czczo (6), po troszce (trochę) (5), tak (4), wiele (4), co trzy dragmy (a. dwa orzechy włoskie) zaważą (2), tymże obyczajem (2), pijąc (2), zbytnie (nazbyt) (2), ciepło, po łyżeczce, jako masz naukę, niemało, przezlisz ‘bardzo’, słusznie, surowo, według wolej, jako włoski orzech] (35): [opich] rzecż przyrodzoną pobudza paniam, á tak vrinę pobudza gdy przyłożiſz licontriponis ktym rzecżam/ á potym wſzytko weſpołek warz/ á pożiway pijąc. FalZioł I 8d; á tego prochu pożiway z winem ciepło natſzcżo, vſtanie buynoſć cieleſna przez obrażenia zdrowia. FalZioł I 74c; A wſzakoż Kurza noga gdy iey kto ſluſznie pożiwa tedy żywot otwiera/ bowiem odwilża y ſtolcze cżyni. FalZioł I 100b; Diaſcorides mowi/ gdi prawi mąż będzie pożywał korzenia thego ziela niemało/ thedy ſyny będzie miewał FalZioł I 127a; Theż dragantum roſpuſzcżone w ięcżmienney wodzie/ á pothym z ſokiem lakricijey przywarz, á tego po troſzcze pożyway dla kaſzlu ſuchego. FalZioł III 26c; Thedy tego [omanu z miodem] pożyway rano y wiecżor iako włoſki orzech. FalZioł V 94v, I 5d, 6c, 13a, 28a, 63b (34); vtłucz to álbo vwierć miáłko/ á vſmáżywſzy to z miodem/ po łyżecce ná noc pożyway/ tym káſzlu zbędźieſz. SienLek 84.

W połączeniu z określeniem czasu trwania przyjmowania leku [przez (ile) dni] (2): Też tim ktorzi ſwiętego Walantego niemocz maią gdy thego ziela przez trzydzieſci dni pożywać będzie [!]: oddala. FalZioł I 102c, V 86v.

W przeciwstawieniu: »pożywać ... niechać« (1): á thych lekarzſtw zwierzchu napiſanych: Nie wſzitkich razem pożyway. Gdyby iednego pożywał: tedy drugich niechać FalZioł V 95.

Fraza: »dobrze (lepiej), zdrowo [jest] pożywać« [w tym: czego (7), czego a. co (1), ku czemu (1), w czym (1)] (7:1): Borag ma to w ſobie iſz krew dobrą cżini/ á tak thym ludziem ktorzi wzmagaią zdługich niemoczi dobrze go gim pożywać. FalZioł I 17b; Ale lepiey ſtey Haleny piłułek pożiwać Ktore zową powietrzne FalZioł III 2d; Zdrowo też k temu [mnożeniu się mleka u mamki] pochu [!] z gliſt ziemnych/ naſuſzonych á ſthartych. 1 dragmę. w ięcżmienney wodzie vwarzywſzy: pożywać. FalZioł V 36v, I 155d, IV 10c, V 94v; Ingbieru/ Cynámonu/ Muſzkathu/ kminu/ dobrze pożywáć/ bo thy wſzythki karmie żołądek twierdzą á ták mu wrácánia bronią. SienLek 98, 8.
Zwroty: »dawać [czego] pożywać« (1): Przetho aby ſie mleko mnożyło, Korzenia/ albo naſienia paſternakowego daway iey pożywać. FalZioł V 36v.

»lekarstw(a), lektwarzu, lekarstwo, [czego] za lekarstwo pożywać« [w tym: z przeczeniem (2)] [szyk zmienny] (11:2:1:1): Lekarz gdy ſwego chorego/ Widział iuże vmárłego: Dopiero iął z onemi gádáć/ ktorzy go mieli pogrzebáć. Rzekąc/ by śię był miernie miał/ A lekarſtw dobrych pożywał: Owſzeki by długo żyw był BierEz K2v; Też ktora by biała głowa pożywała tego lektwarzu/ broni pocżęcia y płod w żywocie zabija y wyrzucza. FalZioł I 55d; á tej wodnoſci [greckiego wina] będzieſz pożywał za lekarſtwo FalZioł I 112c; Takieſz gdyby mamka/ albo biegunkę/ albo zapiekłoſć żywota cierpiała/ á na to lekarzſtwa pożywała. Lepiey ieſth aby inſza dziecię trzymała/ aż ona ozdrowieie FalZioł V 37; krwie nie pomyſlay puſzcżac. Ani żadnego lekarzſtwa nie pożyway. FalZioł V 49v; y też lekarzſtwa pożyway ktore potwierdzaią Sercze FalZioł V 69, I 15a, V 83v, 86v, 94v, 95; Medicaminibus curari, Lekarſtw pożywáć/ Leczić ſie lekárskiemi rzeczmi. Mącz 73b; Rzymiánie po záśiędźięniu/ pięć Set lat żadnego lekárſtwá niepożywáli/ iedno thego co ſye im w ogrodźie rodźiło SienLek 18; ále potym gdy wino będźie pić/ ten co pożywał lekárſtwá takiego/ chorobę mu záś odnowi. SienLek 59, 155v.

»[czego] pożywać w potrzebie« (2): áthego pożywaią w potrzebach dla thych chorob przerzecżonych. FalZioł I 135d, I 5a.

Szereg: »bierać albo pożywać« (1): á tak niewadzy bierać albo pożywać thego owoczu zdrowym ludziem dla zachowania zdrowia. FalZioł I 30d.
2. Używać, użytkować, korzystać z czegoś; frui HistAl, Mącz, Modrz, Calep; uti HistAl, Vulg, Calep; comedere Vulg, PolAnt; munire, potiri HistAl; invenire PolAnt; frunisci, usurpare Calep (85): ZapWar 1509 nr 2061; y kthorzy kupuią/ iákoby niedzierżeli/ y ktorzy pożywáią tego ſwiáta/ iákoby niepożywáli: boć przemija poſtáć tego ſwiátá. Leop 1.Cor 7/31; Fruor, Vżywam/ Pożywam/ Zywę. Mącz 137d; Usuarius – Ten ktori poziva. Calep 1145b; Usurpo – Vſtawnie poziwam. Calep 1146a, 437b [2 r.], 1145a.

pożywać czego (39): Iako tho iesth wloką nasa ktora lezi przede wsyą puchalj vosczalkowska która iesth nasa Starovieczna i ktoreiesmy pozivaly thako nam bog pomozi i jego swietha Męka. ZapWar [1547] nr 2652, 1531 nr 2469; a thakyeſz theſz ma bicz roſumyano o poddanich. krola yegomiloſczy. yeſthlibi kthory. Poziwal zyemye Moldawſki dali mirv okrom doſzwolenyo MetrKor 40/824; Myć ſwoiego pożywamy/ Cżego pracą nábywamy BierEz O2v, O2v; á wezmićye ſtamtąd oyca waſſego y wſzytko pokolenie waſze/ á przyiedzćye domnie á ia wam dam wſſytki dobra Eipſkye/ iż byśćie pożywali pożytkow zyemie HistJóz E; Spytał ieden Pitagoraſa chciałliby bogatim być, odpowiedział, bogacztwem gardzę, bo ono z ſzcżodroby ginie, á ſkąpoſć iego niedopuſzcża pożywać. BielŻyw 31; GlabGad K3v; RejPs 59; Atak y ine rzeczy [!] wkoſciele krzeſciańſkim ſą dobrim obyczaiem vſtawione/ ale ſą ku ſkodzie/ lakomſtwu/ y balwofalſtwu obroczone/ á tak wolym ich nietrzimać nizli ich zle pożiwać SeklKat Z2v, N, S3v; a kto ma niechay pożywa zbroie ſwey. HistAl B5; lepieyći ieſth záprawdę tobie opuſćić to cżego zátrzymáć nie możeſz/ á ktore rzecży mogą być zádzierżáne áby ich ſpokoynie pożywał HistAl E8; sześć kxiężycow mázáli ſie oleykiem Mirthowym/ á drugą ſzeſć inych oleykow y źioł wonnych pożywáli. Leop Esth 2/12; Gdzie ieſth wiele bogactw/ tám ieſt wiele tych co ich pożywáią. Leop Eccle 5/10, Is 1/19, 1.Cor 7/31, ZZ; BibRadz Deut 18/8; gdyżem ieſzcże możny w kroleſtwie poſlę wielkie ſkárby przedemną ná wygnánie. A gdyż będę wygnány/ thedy ich będę pożywał/ poki żyw będę. HistRzym 91, 91; Bo wiele ich opuśćiwſzy żonę/ dźieći/ wárſtát/ oráctwo y goſpodárſtwo/ idą ná woynę/ áby vſzedſzy roboty y prace domowey/ ſwowolnie żyli/ łupili/ á cudzych rzecży pożywáli. ModrzBaz 116; Nablium – Czimbał iakiego ſtarſzi poziwali. Calep 686b; Rudens – Lyna miazſza iakiei na wielkich łodziach poziwaią. Calep 930b, 473a, [757]a, 1146a. Cf pożywać czego na co; Zwroty, W przen.

pożywać czego na co (1): Gallicae – Szkornie ktorich na dęſzcz poziwąią. Calep 446b.

pożywać co (5): a by volno pvsczily yego krolewskiey mylosczi wsisthko tho hymyenye korvny polskiey ktore przerzeczona pany anna voyevodzina podolska [errata dodaje: do] czaschv w malzenstwosczia zlasky iego k. mylosczi pozvala [lege: pożywała] ZapWar 1536 nr 2492; Yeſly powiedzą Thurczi yz te pola y ziemie bili y są Valaskye powiedzą naschi ysz any są any bili ale są naſze wlaſne y mlin ktorim allegvya ktorismi daly bily Valachom poziwacz na czas LibLeg 11/28, 10/71; A bowyem yeſlibi ktory walaſchin poziwayąncz krolyewſkie zyemye był vchwiczon thedi ma bicz iąnth. MetrKor 40/823; [ZapKrak 1543 31/643]. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

pożywać czego a. co [w tym: z przeczeniem (6)] (7): yako my tho vyemy ysch pauel szorlow Nyekradnye any szlodzeyskych rzeczy poszyva wkxyąszączey szyemy thako nam Bog pomoszy. ZapWar 1503 nr 1942, 1533 nr 2408; MetrKor 40/823; UstPraw G3v; Exoletus – Stary, ten ktorego wiecey niepoziwaią. Calep 390a. Cf W przen.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): ya mam ſwoye prawdzywą dziedzyne y oyczizne od was tho chcze pozywacz czo my pan bog darowal. LibLeg 11/58v.

[W połączeniu szeregowym: ktorą tho vyesz przerzeczony sebestian Vilkowski ze wszisthkim pravem panistwem y wlasnosczia bendzie trzimal myal et poziwal od god do god obyczayem zastawnym az do vikvpienya zupełnego summy sta zlothich pieniądzi ZapKrak 1543 31/643.]

W porównaniu (1): ModrzBaz [38]v cf W przen.

W charakterystycznych połączeniach: pożywać bogactw, dobra (dobr ziemie) (3), imienia, majętności, nasienia (2), olejkow, pożytkow ziemie, rownego działu, rzeczy złodziejskich (2), świata [= dobr świata], włoki, zioł; pożywać imienie, wieś; pożywać częściej, miernie, spokojnie (2), ustawnie, więcej, zdradliwie, źle.

Zwroty: »[czego] pożywać w lekarstwie, w receptach« (1:1): KOriander ieſth ziele/ kthorego ziela naſienia poſpolicie pożywamy wlekarſtwie FalZioł I 27d; OGorek ieſt zimnego y ſuchego przyrodzenia w wthorym ſłopniu/ naſienia pożiwami w reczeptach FalZioł I 31c.

peryfr. »liczby pożywać« = rachować (1): rząd poſpolity dobrze poſtanawia/ y też goſpodarski kto licżby dobrze a pobożnie pożiwa KłosAlg A4v.

Szeregi: »ani pożywać ani na użytek swoj obracać« (1): yako ya tho wyem ysz slachethny mathvsz copczewycz [...] nyezywye ze zlodzeymy any rzeczy zlodzeyskych pozywa any ych na vzythek szwoy obracza thako my bog pomosz y szwyathy krzysz. ZapWar 1533 nr 2408.

»pożywać a trzymać« (1): ieſliby [ten, kto ma prawo na dziedzictwo] komu dopuśćił go ſpokoynie pożywáć á trzymáć przes trzy láthá y trzy mieśiące o nie niepozywáiąc/ tedy táki niedbáły do dzyerżawce ono imienie tráći. UstPraw G3v.

W przen (9):
Zwrot: »prac(e), potu (czoła) pożywać« [w tym: z przeczeniem (2)] = korzystać z owoców pracy; fructum laboris communicere Modrz [szyk zmienny] (5:4): BierRaj 25v; O tych też nicz dobrego niechczę trzymać/ [...] ktorzy [...] za grzechy inych lvdzi/ żywych/ albo vmarłych/ doſić vcżynić obieczvią/ lvdzi zwodzącz/ a ich potv pożywaiącz obieczviącz im zbawienie SeklWyzn Dv; Prac rąk twych będzyeſz pożywał tu cżáſu káżdego/ A będzyeſz błogoſłáwyonym od Bogá możnego [Vulg Ps 127/2] LubPs cc6v; A ktoryby iuż vbogi Máło ná śię wźiął/ y ku śiłam záśię przyſzedł/ ten do roboty niech będźie posłan: żeby iáko trąd cudzego potu niepożywał. ModrzBaz [38]v; A ták podobna bárzo rzecż ieſt/ iſz zbáwićiel náſz robył rękomá z Iozephem/ y potu cżołá ſwego pożywał. SkarŻyw 245, 46, 496; CzechEp 65; ArtKanc N13v.
Przen (3):

pożywać kogo (2): ForCnR C3; twego ſyna blogoſlauyonego ſtobą yako ſzmylą matką [...] day nam przeſz koncza wchwale pozyuacz PatKaz III 107v.

Zwrot: peryfr. »pożywać dnia wiecznego« = być zbawionym: Abowiem w drugim żywoćie [ci, którzy byli sprawiedliwi]/ Nic niewiedzą o kłopoćie: Pożywáiąc dniá wiecżnego/ Bez zátroſkánia żadnego. BierEz O3v.
a. O dobrach abstrakcyjnych [czego] (16): szwąty Nikolay zdzyeczynſtwa ſwego pozyual rozumu PatKaz III 112; Bowiem Bog nie vcieſznieyſzego nad myſl cżłowieku niedał, ktorą gdi cżłowiek roſkoſzą obciąży, tedy ona nie może ſwey wolnoſci pożywać. BielŻyw 39; Niegdy też [Arystoteles] przymawiał Athenianom że wiele praw dobrich vſtanouiwſzy więcey chytroſci pożywali niżli praw ſwoich. BielŻyw 89; Wſzakoż mądremu rozumowi nie zda ſie tho rzecż ſłuſzna, aby dla iedney niewiaſty abo dwu (ktore mądroſci zle pożywaiąc ku złemu ią obraczaią) Iuż by więc wſzytkie miały ſtradać dobra od Boga cżłowieku danego. GlabGad A2v; BierRozm 12; Potym go Biskup proſił áby Zydowie w Mediyey y w Bábiloniey oſadzeni/ ſwych praw pożywáli HistAl C3; ieſlić ſie podoba/ pożyway obycżáiow Alexandrowych HistAl E, C2v, F5v, K5v; káżdy bedźie pożywał owocu ſpraw ſwoich BibRadz Eccli 16/14; SienLek 191; RejAp 20v; Tedy Ionátás ſyn młodſzy wziąwſzy pierśćień od mátki iachał ná náukę/ á w krothkim cżáſie doſyć ile náucżył/ á mocy onego pierśćieniá záwżdy pożywał HistRzym 61v, 61v; [Noſtra utere amiticia, ut voles. Pożyway náſſey przyiázni iáko chceſz. TerentMatKęt Q5, N5v].

pożywać w czym (1): Gestus – Poſtawa iakiei ktowmowie, albo wſwich ſprawach poziwą. Calep 453b.

b. Obcować seksualnie [kogo (G)] (1): Swe ćiáło ieſz/ á ſwą krew pijeſz/ To ieſth że ſwey corki pożywaſz/ ienż ieſt twe ćiáło/ y twa krew. Ieſteś źięć ſwoy/ gdyżeś mężem corki ſwej HistRzym 9v; [Lata panskiego 1197 Piotr Kardynal [...] legat [...] od Celestyna papyeza bel poslan do Cracowa a potym do ynsych Byskupow polskich nawyedzayącz uszmyerzayącz kaplany aby nyewyasth y myelosnycz nyepozywaly bo na then czasz wyele kaplanow nyewyasth yako wlasznych zon pozywaly ChwalczKron II 87].
c. Pełnić jakąś funkcję (6):
Zwroty: peryfr. »kapłaństwa pożywać« = być kapłanką (1): Vſlyſzawſzy to Straxagonas rozgniewał ſie barzo y rzekł iey/ Nie ieſtes doſtoyna kapłańſtwa pozywać [Non es digna sacerdotio fungi] HistAl D5.

peryfr. »państwa (i cesarstwa), krolewskiej korony (a. dostojności), księstwa pożywać« = być władcą; fungi regali diadematis HistAl [szyk zmienny] (2:2:1): Pothym wyſzedſzy s Korintu przyſzedł do miaſta ktore Platea zową/ ktorego kxięſtwa pożywał niektory imieniem Sthraxagonas [Cuius principatu quidam nomine straxagonas fungebatur] HistAl D4v; Záſię ieſli Roxana porodzi ſyná niechay pożywa páńſtwá y Ceſarſtwá naſzego [nostro fungatur imperio] HistAl N2; Kleoter Murzyńskiego páńſtwá niechay pożywa [ethyopum dominio potiatur]. HistAl N2v, D4, L5v.

3. Doznawać, doświadczać; potiri HistAl (20):

pożywać czego (18): Iám pożywál roſkoſſy/ a tys okrutnie zranion gwozdzmi. OpecŻyw 134v; Obezrzy [Maryjo] przeto teráz ſyna twégo wcielonégo/ oglądáy ijż iám tobie to ſprawil iakos zaſlużyla/ abys nad anioly wſſytki powyſſona/ a kroluiątz pożywala poſpolu ſemną niebieſkich roſkoſſy ij weſelá OpecŻyw 185v; Tu niégdy bywa odpocżynienié od roboty/ a przyiácielſkié cżłowiek pożywá pociechy OpecŻyw 191v, 184v; od uyekow wprzeſrzenyu (y ſerczu) troycze nayblogoſlawnyeyſzey przebyuala [Maryja] roſkoſzy boſthwa (z wyecznoſzczy) pozyuayącz PatKaz II 47, 27, 29v, 36, 46; My záſię przećiwnoſć temu cżyniem y miłuiem/ ábyſmy po ſmierći boskiey chwały pożywáli. HistAl K; MurzHist R; maſz pożywáć s tymi widomemi znáki/ niewidomey łáſki Páná twego RejPos 90; RejPosWiecz2 95 marg; WujJud 259; Rácż że im [królom] dáć náſz Pánie/ z łáſki ſwoiey vznánie/ [...] Aby twoiá Małżonká/ przez ćię iuż odnowioná/ pożywáłá zbáwienia/ świętych Słow twych kazánia. ArtKanc K10, I4. Cf Zwrot.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): onego człowieka wypiſuie [św. Łukasz]/ ktory wſzéch roſkoſzy i czego mu śię iedno chce/ pożywa MurzHist R.

W porównaniu (1): HistAl K3 cf Zwrot.

W charakterystycznych połączeniach: pożywać (boskiej) chwały (2), łaski Pana, pociechy, prawdy, (niebieskich a. boskich) rozkoszy (7), wesela, zbawienia.

Zwrot: peryfr. »ubostwa pożywać« = być ubogim (1): ále by ten głod w ſwych ſtronach zoſtał/ tákze y my gdybyſmy w wáſzych ſtronach przybytki poſtáwili/ vboſtwábyſmy iáko y wy pożywáli [paupertate sicut vos potiremur]. HistAl K3.
W przen (6): przet wſzemy uyeky bylaſz roſkoſzuyącz dlugy czasz wzamknyenyu ogrodeczka sercza boſkyego pozyuayącz ouoczu slodkoſzczy boſkyey PatKaz II 46.
Zwroty: »sądu, sąd, na sąd sobie pożywać« (2:1:1): RejPosWiecz2 95 marg; BiałKat 291; Kto pożywa [ciało pańskie] niegodnie/ ſąd álbo potępienie ſobie pożywa [Vulg 1.Cor 11/29]. WujJud 257, 259. [Zawsze przekład tego samego tekstu.]

»pożywać wieczny żywot« (1): oni wierni zwolennicy Páńſcy/ [...] pożywáli y iedli wiecżny żywot/ á on nędznik [Judasz] pomſtę á wiecżne potępienie połknął RejPosWiecz2 96.

Szereg: »pożywać i jeść« (1): RejPosWiecz2 96 cf »pożywać wieczny żywot«.
4. Zwyciężać, pokonywać [kogo czym] (1):
Zwrot: »pożywać fortelem« (1): Lepiey ieſt nieprzyiaćielá pożywáć álbo okroćić fortelem niż ſie s nim wálnie potykáć BielSpr 35v.
Szereg: »pożywać albo okrocić« (1): BielSpr 35v cf Zwrot.

Synonimy: 1. jadać, jeść, zjadać; a.β. przyjmować; b. bierać, brać, przyjmować; 2. korzystać; 3. doświadczać, doznawać, kosztować, probować; 4. zwyciężać.

Formacje współrdzenne cf ŻYĆ.

Cf POŻYWAJĄCY, POŻYWANIE, POŻYWANY, UŻYWAĆ

MN