[zaloguj się]

JADAĆ (246) vb impf

w inf jad- (27), jåd- (7), j(a)d- (18); jad- BierEz (2), LubPs, KrowObr, RejZwierz, BibRadz, OrzRozm, Mącz, SienLek (2), GórnDworz, RejPos, BudBib (2), CzechRozm, PaprPan, KochPs, CzechEp, KochPieś, WujNT (2), PaxLiz; jad- : jåd- BielKron (3 : 6), RejZwierc (2 : 1); w pozostałych formach jåd- (w tym 11 r. błędne znakowanie); drugie a jasne.

Fleksja
inf jadać
indicativus
praes
sg pl
1 jådåm jådamy
2 jådåsz jådåcie
3 jådå jådają
praet
sg pl
1 m jådåł(e)m, -m jådåł m pers jådalichmy
f -m jådała m an
3 m jådåł m pers jådali
f jådała m an
n subst jådały
fut
sg
1 m będę jådåł
f będę jådała
3 m będzie jådåł
imperativus
sg
2 jådåj
3 niech jådå
conditionalis
sg pl
2 m m pers byście jådali
3 m by jådåł m pers by jådali
f by jådała m an
impersonalis
praet jådåno
inne formy
fut pl 2 - jadać będziecie, będziecie jadać; fut pl 3 - będą jådali

inf jadać (50).praes 1 sg jådåm (8).2 sg jådåsz (3).3 sg jådå (41).1 pl jådamy (1).2 pl jådåcie (3).3 pl jådają (42).praet 1 sg m jådåł(e)m, -m jådåł (4). f -m jådała (1).3 sg m jådåł (36). f jådała (2).1 pl m pers jådalichmy (3).3 pl m pers jådali (24). subst jådały (3).fut 1 sg m będę jådåł (1). f będę jådała (1).3 sg m będzie jådåł (3).2 pl jadać będziecie (1) BibRadz, będziecie jadać (1) BielKron.3 pl będą jådali (1).imp 2 sg jådåj (1).3 sg niech jådå (2).con 3 sg m by jådåł (4). f by jådała (2).2 pl m pers byście jådali (2).3 pl m pers by jådali (3).impers praet jådåno (3).

stp, Cn notuje, Linde XVIXVII w.

Spożywać pokarmy, posilać się; vescere Mącz, Vulg; comedere, manducare Vulg; esitare Cn (246): BierEz N2v; [cebula] flegmatykom dobra ym ieſth iadać/ ábowiem thrawi w nich ſlegmę y ſiecże ią. FalZioł I 27c, 5d; Godzili ſie choremu tak wiele ieſć iako iadał będąc zdrow. GlabGad K6v; RejFig Bb4; Przetoż łákomy cżłowiek przez wſzytek cżás żywotá ſwego w ciemnośći iada [Cunctis diebus vitae suae comedit in tenebris Vulg Eccle 5/16] BielKron 80v, 165v, 264, 459v; Diaeta, Sala/ álbo Gmách w którym yadáyą álbo letne ſiedzenie Mącz 84b, 84b, 464c, 489c; GórnDworz F5v; RejZwierc 26v; CzechRozm 266; Onego roku wponiedziáłki wſzytki/ nic nieiádáłá SkarŻyw 582, 142; KochFr 36, 69; Triclinium – Komora w iakiei ſtarzi iadali lieżac na trżech lożkach. Calep 1085a, 1085b; WyprPl C2v; Strofuie Pháryzeuſze/ ktorzy zá złe mieli vczniom iego/ iż iadáli nieumywſzy ręku. WujNT przedm 36.

jadać czego (1): w Koſcielem mieſzkał we dnie/ á w nocym do Krzeſcijan iádáć mięſá chodźił. BielKron 459.

jadać z czego [= czego] (2): Ku ktorym rzekł Athersáthá áby nie iádáli z rzeczy poświęconych [ut non come- derent de sanctitate sanctitatum] áżby ſtał Kápłan z Vrym y z Thumim. BibRadz 1.Esdr 2/63.

jadać ku czemu [= w jakim celu] (1): O błogoſłáwiona zyemio która maſz krolá ſláchetnego/ á kſiążętá twoie w ſłuſzny cżás iadáią/ ku pośileniu tylko iadáią á nie ku zbytku pełniąc ieden drugiemu [et cuius principes vescuntur in tempore suo ad reficiendum et non ad luxuriam Vulg Eccle 10/17]. BielKron 81v.

jadać co (103): Ia zá ſtołem z krolem śiadám/ Y koſztowne karmie iadam. BierEz N3v, N3v, P, R3v; Iabłka ſmażone albo piecżone ſą lepſze z Imbierem iadać ie FalZioł III 23c, I 5d, 6a [2 r.], 56c, 85c, 86d (18); Iako zimie poſpolicie ludzie radzi iadaią mięſo wołowe, wieprzowe, wędzone etc. GlabGad G3, G6, H6; LibMal 1544/92, 1554/186; MurzNT 121 marg; Ale ty nędzny mrzygłodzye/ Chleb s ſolą iadaſz po wodzye BielKom F; złoczyńcę ku łáwie przywiążą/ nogi iego ſłoną wodą námáżą/ potym kozę przywiodą/ kthora rádá ſol iada/ áby pięty onego złoczyńcę lizáłá GroicPorz iiv; KrowObr 146, 184v [2 r.], 185v, Rr4v; RejWiz 46v, 65v, 192; A miał Ian odzienie na ſobie z ſierśći Wielbłądowey/ y pás ſkorzány ná biodrach ſwoich: á iádał ſzáráńcżą y leśny miod [et locustas et mel silvestre edebat]. Leop Mar 1/6, 4.Reg 25/29, Iudith 12/2, Ps 49/49, Dan 5/21; OrzRozm M4; RejZwierz 9v, 47v, 119v [2 r.]; Iadaćie mleko á przyodźiewaćie ſię wełną/ á zárzezuiećie to co ieſt tłuſtego / ále owiec moich nie páśiećie. BibRadz Ez 34/3, Gen 6/21, Ps 40/10, Mar 7/28, Rom 14/2; Agrypiná [...] otrułá Ceſárzá w grzybiech ktore rad iadał BielKron 141 v; A ták kthory Krol ich prawdźiwy Krzeſcijánin/ nie iada iedno mleko/ máſło/ ryż/ owoce wſzelkie/ orzechy/ iágody/ y ine tákie BielKron 453v, 14, 25, 111v [2 r.], 192, 301v, 427v, 453v; Piscinalis herba. Ziele które ryby rády yadáyą. Mącz 301a, 39c, 262d, 265b, 274c, 331b; OrzQuin P3; Prot C2; A gdyby ſye komu Wątrobá zápaliłá/ ma źiela chłodzące iádáć SienLek 89, 59v; RejPos 200; RejZwierc 48, 49, 148, 178v, 194, 248, 258; Y miłował Izáhák Ezáwá, bo zwierzynę iadał zmyſliſtwá iego BudBib Gen 25/28, Gen 6/21, 4.Reg 23/9, Luc 15/16; CzechRozm 141; PaprPan H3v; KochPs 61, 75; KochFr 20; WerGośc 242; ActReg 142; GostGosp 84; gdźie ieſt gorzka oná rzeżuchá ſkruchy ſerdeczney/ z ktorą Zydowie báránká wielkanocnego iadáli? LatHar 215, 167 [2 r.], 685; WujNT Mar 1/6, 7/28, Luc 15/16, Rom 14/2, l.Cor 8/7.

jadać czego (po przeczeniu) (31): Liſzká gdy długo cżekáłá/ Idąc precż z ſobą gadáłá. Otożći o śliwy niedbam/ Y ták ich nie rádá iadam BierEz L3v, R3; FalZioł III 23a, V 39; Zawſzem ſie ciepło chował ſurowey rzecży nigdym nie iadał GlabGad K; RejRozpr E2; KrowObr 133, 239v; winá w groniech thák świeżego iáko ſuſſonego niebędą iadáli/ przez wſſyſtek czás iáko ſą Pánu poświęceni Leop Num 6/3; OrzList b2; RejFig Cc2v; BibRadz Lev 3/17; Y zmyſliłem ſobie Poſth nigdy nie iadáć mięſá/ tylko trochę owocow BielKron 459, 3v, 5v, 18, 165, 177v, 453v [2 r.]; Mącz 112d, 119b; SienLek 5v, 56; GórnDworz T3v; RejZwierc 59; BudBib 43/32, SkarŻyw 411; ReszList 165; WujNT Luc 6/4, 728.

jadać z kim (8): PAn pániey nie dowierzał/ nigdy z nią nie iadał RejFig Bb4v, Bb4v; BibRadz Ps 40/10; BielKron 322; OrzQuin P3; HistRzym 12v; RejZwierc 48; bo niemogą Micráimiánie iádáć z Ebreycżyki chlebá/ bo to brzydko v Micráimian BudBib Gen 43/32.

jadać z czym (10): Theż Cinamon ma thę włoſnoſć ktho z nim cżęſtho iada/ pothwierdza wzrok mdły wyiaſnia- iącz gi. FalZioł III 6d, I 43b, III 11a, V 40; Bo wiemy to dobrze z piſma iż oni ſtarzy ludzie dłużey żywi bywali chocia z korzenim nie iadali. GlabGad K3, K2v; OrzRozm M4; BielKron 36v, 127v marg; y nád tho obiecał/ mięſá we środy/ á z máſłem w piątki [...] nie iádáć GórnDworz T3v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [tym z zapowiednikiemi to (1); co (2)] (2): GliczKsiąż Lv; Wſzakże miłował ociec więcey Ezau iáko pirworodnego/ á rad iadał co on przyniozł z łowu ſwoiego [eo quod de venationibus illius vesceretur Vulg Gen 25/28]. BielKron 14.

Z określeniem miejsca [w tym: jadać na gorach (4), na stole (1), z stołu (1), u stołu (4), na ziemi (2)] (16): Leop 3.Reg 18/19; A niechay Mifiboſeth iada v ſtołu mego iáko ktory ſyn krolewſki. BibRadz 2.Reg 9/11, 2.Reg 9/10, I 173d marg, Ez 18/6, 11, Mar 7/28; Spytáli go theż cżemu na żeláznym pługu iadał. BielKron 319, 259v, 465; Na ziemi z nimi iadał y ſypiał/ wſzytko z nimi nápoły dzielił. RejZwierc 44v; Mężowie zdrádliwi byli wtobie żeby krew wylewáli/ y na gorách iadáli wtobie/ niecnotę dziáłáli w pośrzodku ćiebie. BudBib Ez 22/9, Deut 12/7, 2.Reg 9/13, Ez 18/15; wſzákże y ſzczęniętá iadáią pod ſtołem [comedunt sub mensa] odrobiny ſynowſkie. WujNT Mar 7/28.

Z określeniem sposobu przyrządzenia potrawy [w tym: jadać cienko [= postnie], pierno, pyszno, słono (4), szaf- ranno, tłusto] (9): abowiem iż ſol ieſt ſucha przeto ludzie ſuſzy iako ſą kolerici taczy nie radzi ſłono iadaią abowiem ſwey ſuchoſci maią doſtatek. GlabGad I8, I8 [2 r.], P3v; RejRozpr H2v; Mącz 300b; mleká niewieśćiego/ z dźiećięcym moczem/ á z czyſtym miodem zárowno/ grzeiąc day choremu pić/ á niech ſzáffránno iada. SienLek 93; RejZwierc 241; KochMRot B2.

Z określeniem częstości lub pory jedzenia [w tym: jadać często (6), na czczo, raz przez dzień (2), () trzeciego dnia [= co trzeci dzień] (2), rano (poranu) (3), w słuszny czas] (21): kto częſto grzyby albo inſze bedłki iada/ taki w kolikę y w dichawicę wpada FalZioł I 56c; Oleiek z gorzkich Migdałow [...] gliſty z żywota wypądza y vmarza ktho by ie natſzcżo iadał FalZioł III 13a, I 5d, 56c, 85c, [1163]d, 117a (10); Biádá zyemi w ktorey dzyecię kroluie/ á kſiążętá iey ráno iadáią [et cuius principes mane comedunt Vulg Eccle 10/16]. O błogoſłáwiona zyemio która maſz krolá ſláchetnego/ á kſiążętá twoie w ſłuſzny cżás iadáią [vescuntur in tempore suo Vulg Eccle 10/17] BielKron 81v, 165; Tym ktorzy Bożą kaźń ćierpią/ Koryander z octem wierćiány po obiedźie iádáć máią SienLek 59v, 56; A drudzy mowili/ iſz to ták zwielkich poſtow y niewcżáſow/ głos z oſtrzał. bo áſz trzećiego dniá iada. SkarŻyw 183, 224, 575; Raz w poſthy przez dźień iadano. LatHar 123 marg, 123; PowodPr 72.

Z określeniem obfitości posiłku [w tym: jadać mało (3), wiele (6)] (9): iedno ktho gych [grzybów] wiele a cżęſtho iada mnoży w ſobie żłą krew FalZioł I 56c; [Ipocras] gdy odpocżywał na ziemię patrził, mało iadał, wſzakoż był żyw lat XCVI. BielŻyw 67; GlabGad K6v; Abowiem to ieſt on BEL/ o ktorym nápiſał Prorok Swięty Dániel/ iáko wiele iadał y wypijał w Bábiloniey KrowObr 199; RejWiz 191; RejFig Cc5v; SienLek 56, 90v; Záś dla ſzcżupłośći/ iádáć wiele ſie niegodźi. PaxLiz D2v.

Przysłowie: z iedney miſy iadaią/ to ieſt że iedną wolą ſie rządzą HistRzym [39]v.
Zwroty: »na glinie, glinianym naczyniu, chlebowych talerzach [= skromnie] jadać« (1 : 1: 2): Ktorym odpowiedzyał [Kurcyjus Dentatus]/ wolę ia ná gliniánym nacżyniu iadáć/ á złotu roſkázowáć. BielKron 120; [starzy] Na chlebowych tálerzach/ bes Serwet iadáli BielSat D3v [idem BielRozm]; PaprPan Gg3v; BielRozm 29.

»na srebrze [= wystawnie] jadać« [szyk zmienny] (4): Bo nie cżytamy o tym nigdziey/ ieſli Achilles/ Hektor/ Herkules/ Scipio/ álbo Vlixes/ albo inſzy oni ſławni á dziwni mężowie ná ſrebrze iadáli/ ábo w złotohławie chodzili RejZwierc 103v, 105, 243v; To pan/ y iádáć ná śrébrze godnieyſzy/ Komu żelázny Mars będźie chętnieyſzy KochPieś 38.

Szereg: »(i, nie, jako) jadać, (i, a, ani, także, też) (na-, wy-)pi(ja)ć (się)« [szyk 7 : 1] (8): FalZioł V 19c; KrowObr 199; OrzRozm M4; MAxyminus Ceſarz rodem z Trácyey/ ten z młodych lat páſł dobytek/ przeto iadał y pił dobrze. BielKron 151v, 260; CzechEp 185; bo iáko rad iadał potráwy trefne/ także też rzadko pijał piwo dobre/ iedno gorzkie/ kwáśne WerGośc 242, 243.
Przen: Współżyć, obcować, przestawać z kim (16):

jadać z kim (13): LubPs X3; Ktory był ocżu pyſſnych/ á ſercá nienáſyconego: z tákimem nieiadał [cum hoc non edebam]. Leop Ps 100/5, Matth 9/11; Rzekł iemu lepak krol: widziałeś tám tego rycerza w Angliey imieniem Gwidoná ktory tám wiele walcży? Rzekł Gwido pánie miły widałem go cżęſtokroć/ y iadałem ſnim HistRzym 79v; RejPos 165v, 324; ModrzBaz 133v; CzechEp 14; Ieſliby kto z tych/ ktory miedzy wámi bywa/ zwan był porubnikiem/ ábo łákomym/ ábo báłwochwálcą/ [...] drapieżcá/ ábo pijánicá/ z tákowym ábyśćie nie iadáli [cum eiusmodi nec cibum sumere Vulg 1.Cor 5/11]. WerGośc 267; WujNT Luc 5/30, Luc 15/2, 589, Gal 2/12.

jadać przed kim (3): BibRadz Luc 13/26; Tedy poczniećie mowić: Iadálichmy przed tobą/ y pijáli [manducavimus coram te et bibimus] / y vczyłeś ná vlicách náſzych. WujNT Luc 13/26, 253.

Szereg: »jadać, (i) pijać« (4): BibRadz Luc 13/26; Potym náſtáły cżáſy/ gdy Biſkupowie [...] więcey ſię pocżęli kocháć w tych coby im ku myśli mowili: coby znimi ſpolnie iádáli/ pijáli/ igráli/ coby im zwodźili/ á nierządney pożądliwośći ich sługámi byli [qui comparansores, compotores, collusores, lenones, libidinum ministri essent] ModrzBaz 133v; CzechEp 14; Y ſzemráli Pháryzeuſzowie y Doktorowie ich/ mowiąc ku vczniom iego: Przeczże z Celniki y z grzeſzniki iadaćie y pijaćie [Quare cum publicanis et peccatoribus rnanducatis et bibitis]? WujNT Luc 5/30.

Synonim: pożywać.

Formacje współrdzenne cf JEŚĆ.

Cf JADAJĄCY, JADANIE, JADANY

LW