[zaloguj się]
[pdf]

JEŚĆ (2261) vb impf

ie-, ia- (2112), ye-, ya- (99), ije- (40), gije- (4), gye- (4), gie- (2).

e jasne, w formach praet, plusq, fut i con jådł, jadł-.

Fleksja
inf jeść
indicativus
praes
sg pl
1 jém jemy
2 jész jecie
3 jé jedzą
praet
sg pl
1 m jådłem, -m jådł m pers jedlismy, -smy jedli
f jadłam, -m jadła m an
2 m jådłeś, -ś jådł m pers jedliście, -ście jedli
3 m jådł, jest jådł m pers jedli
f jadła m an jadły, jedli
n jadło subst jadły
plusq
sg pl
3 m był jådł m pers byli jedli
fut
sg pl
1 m będę jådł, będę jeść, jeść będę m pers będziem jeść, będziemy jeść, jeść będziemy
2 m będziesz jådł, jeść będziesz, będziesz jeść m pers będziecie jeść, jeść będziecie, będziecie jedli
3 m będzie jådł, jeść będzie, będzie jeść m pers
n będzie jadło subst
imperativus
sg pl
1 j(e)dzmy
2 jedz, j(e)dz jédzcie
3 niech(åj) jé
conditionalis
sg pl
1 m bych jådł, jådłbych, bym jådł, jådłbym m pers bysmy jedli, bychmy jedli
2 m byś jådł, jådłbyś m pers byście jedli
3 m by jådł, jådłby m pers by jedli, bodåj jedli
f by jadła, jadłaby m an by jedli
n by jadło subst by jadły
con praet
sg pl
1 m bych był jådł m pers by byli jedli
2 m byś był jådł m pers
3 m by był jådł m pers
impersonalis
praet jedzióno
con by jedziono, by jedz(o)no
participia
part praes act jedząc
part praet act jådszy, jådwszy
inne formy
fut pl 3 - będą jeść, jeść będą

inf jeść (693). ◊ praes 1 sg jém (26); -ém (8), -em (5), -(e)m (13); -em MurzOrt; -ém : -em Mącz (8 : 4). ◊ 2 sg jész (11); -ész (2), -(e)sz (9). ◊ 3 sg jé (148); -é (9), -e (3), -(e) (136); -é OpecŻyw, MurzNT (2), SienLek, BiałKat (2), WyprPl, GosłCast; -e MurzHist, KochMRot; -é : -e Mącz (1 : 1). ◊ 1 pl jemy (8); -emy (2), -(e)my (6). ◊ 2 pl jecie (10). ◊ 3 pl jedzą (214). ◊ praet 1 sg m jådłem, -m jådł (17). f jadłam, -m jadła (6). ◊ 2 sg m jådłeś, -ś jådł (11). ◊ 3 sg m jådł (156), jest jådł (1) LibMal 1554/186v. f jadła (35). n jadło (1). ◊ 1 pl m pers jedlismy, -smy jedli (4). ◊ 2 pl m pers jedliście, -ście jedli (6). ◊ 3 pl m pers jedli (163). m an jadły (2) RejZwierc, KmitaSpit, jedli (1) BielKron 16v. subst jadły (17). ◊ plusq 3 sg m był jådł (2). ◊ 3 pl m pers byli jedli (1). ◊ fut 1 sg m będę jådł (13), będę jeść (2), jeść będę (2); będę jådł BierEz, WróbŻołt, LubPs, BibRadz (3), WujJud, MWilkHist; będę jådł : będę jeść : jeść będę Leop (2 : — : 1), BielKron (2 : 1 : 1), WujNT (1 : 1 : —). ◊ 2 sg m będziesz jådł (23), jeść będziesz (18), będziesz jeść (5); będziesz jådł BierEz, KrowObr (2), Leop (2), OrzRozm, HistRzym (2), KuczbKat, WujJud, Strum, WujNT; jeść będziesz BiałKat (2); będziesz jeść BielŻyw, SienLek (2); będziesz jådł : jeść będziesz BibRadz (5 : 5), BielKron (6 : 1); jeść będziesz : będziesz jeść BudBib (10 : 2). ◊ 3 sg m będzie jådł (24), jeść będzie (8), będzie jeść (3); będzie jådł FalZioł (2), RejRozpr, KromRozm II, MWilkHist, WujNT; będzie jeść RejWiz; jeść będzie BielRozm; będzie jadł : jeść będzie BibRadz (2 : 2), RejZwierc (1 : 1), BudBib (9 : 4); będzie jadł : będzie jeść Leop (4 : 1), BielKron (2 : 1). n będzie jadło (1). ◊ 1 pl m pers będziem jeść (4) RejZwierz, BibRadz, BudBib, WujNT, będziemy jeść (3) Leop, Mącz, RejPos, jeść będziemy (2) KromRozm II, CzechRozm. ◊ 2 pl m pers będziecie jeść (28), jeść będziecie (28), będziecie jedli (1); będziecie jeść RejJóz, KrowObr (2), Leop (8), HistRzym; jeść będziecie BiałKat; będziecie jeść : jeść będziecie BibRadz (6 : 6), BielKron (3 : 2), RejPos (1 : 1), RejPosWiecz3 (2 : 1), BudBib (3 : 17); będziecie jeść : będziecie jedli WujNT (1 : 1). ◊ 3 pl będą jeść (24), jeść będą (14); będą jeść OpecŻyw, TarDuch, Leop (7), BielKron (2), RejPos, KochPs, WujNT; jeść będą CzechRozm, LatHar; będą jeść : jeść będą BibRadz (5 : 3), BudBib (5 : 9). ◊ imp 2 sg jedz (104); jedz (2), j(e)dz (102). ◊ 3 sg niech(åj) jé (22); -é (3), -(e) (19). ◊ 1 pl j(e)dzmy (9). ◊ 2 pl jédzcie (61); -é- (3), -e- (1), -(e)- (57); -é- : -e- BiałKat (3 : 1). ◊ con 1 sg m bych jådł, jådłbych (7), bym jådł, jådłbym (5); bych RejRozpr, LubPs, Leop, BibRadz, Mącz, BudBib; bym BudNT, WujNT, CiekPotr (2), bych : bym BielKron (1 : 1). ◊ 2 sg m byś jådł, jådłbyś (10). ◊ 3 sg m by jådł, jådłby (67). f by jadła, jadłaby (8). n by jadło (2). ◊ 1 pl m pers bysmy jedli (6) BierEz, Leop (3), WujNT (2), bychmy jedli (4) WujJud, BudBib, BudNT, LatHar. ◊ 2 pl m pers byście jedli (28). ◊ 3 pl m pers by jedli (56), bodåj jedli (1). m an by jedli (1) RejZwierz 46. subst by jadły (3). ◊ con praet 1 sg m bych był jådł (1) BudBib Lev 10/19. ◊ 2 sg m byś był jådł (1) BielKron 1v. ◊ 3 sg m by był jådł (2). ◊ 1 pl m pers by byli jedli (1). ◊ impers praet jedzióno (3); -óno (2), -(o)no (1), jadło sie (2). ◊ con by jedziono (1) OpecŻyw, by jedz(o)no (1) CzechRozm. ◊ part praes act jedząc (117). ◊ part praet act jådszy (1) LatHar, jådwszy (1) SkarŻyw.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Spożywać pokarmy, posilać się; żywić się (także o mleku); edere Mącz, Calag, Calep, Vulg; manducare Mącz, Calep, Vulg; comedere Calep, Vulg; capere a. sumere cibum Mącz, Vulg; pascere, vesci Mącz, Calep; esitare Calep, Cn; cibum capessere a. ingerere, mandere, pasci Mącz; commanducare, consumere, mandere, mansitare Cn (2154): Ale gdy kowal ieść pocżął/ Dopiero więc pies ſie ocknął BierEz K2, A3, K2v, N3 [2 r.], Q, R2, S2; Piątégo dnia ptácy wſſytcy zbierzą ſie na polach/ a nitz niebędą ieſtz OpecŻyw 193, 46, 50, 51 [3 r.], 52v, 60 (12); PatKaz III 90v; FalZioł I 144a, IV 14c, 35b, 44d, V 65v, 69, 92; BielŻyw 23, 74; GlabGad C3 [2 r.], C4, G4, I7v; Ipſi diſpergentur ad manducandum [...] Roſproſzą ſie ſzukaiąc czoby iedli/ á ieſthli ſie nienaſiczą tedy będą ſzemrać. WróbŻołt 58/16; RejRozpr D2v, G2v; SeklWyzn Fv; RejKup bb4v; iákoż mogą cieleſney żądzey vżywáć ći kthorzy nie iedzą? HistAl K3, K3v; MurzNT 13v, Matth 14/21, s. 111, Mar 7/3, 4, Ioann 6/5; GliczKsiąż F4; LubPs ee3v; KrowObr 219; RejWiz 5, 12v, 25, 91v, 190; Skąd kupiemy chlebá/ áby otho ći iedli [ut manducent hi]? Leop Ioann 6/5, Num 11/13, Prov 6/8, Dan 14/39, Matth 26/21, Mar 14/22 (12); RejFig A6v, Dd [2 r.]; RejZwierz 41; BibRadz Gen 18/8, 19/3, Lev 19/8, 2.Reg 13/11, Ioann 4/31 (36); Rzekł Pan bog ku niewieſcie: Cżemuś to vcżyniłá? Oná rzekłá/ wąż mie zdrádził iżem iádłá [Serpens decepit me et comedi Vulg Gen 3/13]. BielKron 2, 30, 71, 79v, 83, 85 (34); Mącz 34c, 39b, 164d, 432b, 446d (19); Chorey máchárzynie ty znáki ſą/ cłowiek nie może ieść/ á częſto rzygáć muśi SienLek 119v, 3v, 5, 92v, 104v, 183v (10); GórnDworz R3, Ff5v; HistRzym 25 [2 r.], 30v, 37v, 53, 75v; RejPos 80v [2 r.], 182v; RejZwierc 6v, 31, 89v, 104, 217v, 224, 238v; RejPosWstaw [1433]v; BudBib Ex 29/33, Lev 25/20, 2.Reg 9/10, 3.Reg 17/15, Is 29/8 (9); HistHel C3v; BudNT Mar 14/22, Luc 22/8, Ioann 4/31; CzechRozm 212v; ModrzBaz 52v; SkarJedn 238; Oczko 32v; Calag 180b; Ieſzcze iedli/ ieſzcze im w gębie mięſo tkwiáło/ Gdy ſie páńſkie przeklęctwo ná nich okazáło. KochPs 116; Skłonność do iáłmużny zmłodośći [i]ſz ſam wolał nieieść a vbogiemu dáć. SkarŻyw 458 marg, 35, 134, 142, 196, 202 (19); MWilkHist Gv, K4v [2 r.]; CzechEp 185; WerGośc 216; BielRozm 25; ActReg 155; Calep 219b, 501a, 634b, 760a, 1116b (8); LatHar 140, 690, 706, 716; WujNT Matth 15/38, Mar 8/9, s. 238, Ioann 6/5, Act 10/3 (42); pytam cię: iadłbyś, czy nie iedząc Wſtałbyś od ſtołu? CiekPotr 37, 37 [2 r.]; KlonFlis F; KlonWor 45.

jeść czego (9): FalZioł V 47v; BielŻyw 57; BibRadz Ier 7/21; BudBib Deut 12/20; Wſzákże ſye będźieſz miał czym ćieſzyć że tłuſtégo Sumu będźieſz iadł. Strum Q3, Q2v; BudNT Luc 14/1; CzechRozm 141v; Y Sſtáło ſię: gdy Ieſus wſzedł do domu iednego przednieyſzego Pháryzeuſzá/ w ſzábát ieść chlebá [manducare panem]/ á oni go podſtrzegáli. WujNT Luc 14/1.

jeść z czego [= co] (32): ktorzybykolwiek z ludu twoiego wiernego/ ſnich iedli/ wſzelkiem blogſláwieńſtwem/ y łáſką twoią náſycenim byli nápełnieni dobrá. (marg) Sery maſlo tak tzaruie (‒) KrowObr 97v, 97v; BibRadz Gen 2/17, 3/3, 5, Apoc 2/14, 20 (9); [Jakób] przynioſł do oycá potráwę áby iadł z łowu iego [Vulg Gen 27/19]. BielKron 14, 2; BudBib Ex 12/9, 34/15, Lev 6/18; SkarŻyw 121. Cf »jeść z drzewa«.

jeść z czego = utrzymywać się (2): Przeklęta ziemiá w ſpráwie twoiey/ w pracách będzieſz iadł ſniey [in laboribus comedes ex ea Vulg Gen 3/17] KrowObr 225; SkarŻyw 581.

jeść co kogo (569): March1 A4; Ośieł z wołem trawę iedząc/ Chodzili ſobie gadáiąc BierEz O2, M2, N, P, P4, R3 (10); żydowie w ten cżas był lud niecżiſty ij wielmi ſmierdzący/ bo tedy iedli cżoſnek/ ij ijné ſmierdzącé gorycżki OpecŻyw 115, 55, 59, 59v, 90v, 169v (11); OpecŻywSandR nlb 3; Murm 81, 94, 105; HistJóz A2v, D; TarDuch A4, C8; A przetho kto chcze Zorawia ieſć/ ma go zabiwſzi dźień albo trzi zimie chować FalZioł IV 25b, I 6a, 66a, 155d, IV 12b, 16a (65); BielŻyw 14, 25, 74; GlabGad G6, H8v, K8; MiechGlab 22; March3 V3; WróbŻołt 49/13; RejRozpr B, H2v; SeklWyzn f2; RejKup k2, R, Rv; Potim wyſzły z oney kráiny myſzy/ więtſze niż kretowie/ ktore iádły ciáłá vmárłych HistAl H7, H7, K6, M3, M3v, M5v; KromRozm I D2, Ov; MurzNT Matth 12/4, s. 121 marg, Mar 2/26, Luc 15/16, Ioann 13/18; MurzOrt B2; KromRozm II ov; LibMal 1554/186v; BielKom C, D6; GliczKsiąż C8, F8, G5; LubPs L3, N3; KrowObr 97v, 99v, 140, 183v, 225 (8); Pátrzayże co zá Sokoł ſiedzi w onym gniaźdzye/ Snadź lepſzą cżáſem Kánię co myſzy ie znaydzye. RejWiz 11v, 26, 61v, 62, 72, 91; Leop Deut 2/6, 3.Esdr 9/52, Is 65/25, Bar 2/3, 1.Cor 8/10 (29); OrzList ev [2 r.] e2; KSiądz przybieżał do pániey/ oná mleko iádłá RejFig Cc4v, A4v, A6v, Cc4v, Cc5; RejZwierz 121v; BibRadz Lev 7/25, 11/40, Iob 6/6, Is 30/24, Ez 25/4 (31); Goski A6, A7, A10, A16; OrzRozm E4, Qv; BielKron 4v, 14, 20, 139, 293v (74); Anthropophagi, Sámoyedź/ to yeſt/ Ludzie tákowi którzy drugie ludzie yedzą. Mącz 11b, 32d, 218d; OrzQuin V2v; Prot C3; Gdy co twárdego ijeſz/ tym więcey maſz prácowáć. SienLek 4v, 4, 5v, 21v, 38v, 41 (72); RejAp 27, 28, 28v; GórnDworz F5v, H6v; HistRzym 9v [2 r.], 63v [2 r.], 65v [2 r.], 106; RejPos 82, 185v; RejPosWiecz2 91; BiałKat 273v, 291, 318v; KuczbKat 375; RejZwierc 125, 153v, 158, 197v, 202, 235a, 245v; BielSpr 54; WujJud 136, 192v, 195, 198; BudBib Lev 17/10, 25/12, Num 18/10, Deut 12/15, Iob 31/17 (66); WierKróc A2v, A4v; BudNT Ioann 4/32, 6/31, 1.Cor 11/19 [21], Hhv [2 r.], Kk5v, Kk8; CzechRozm 96, 135v, 196, 263, 264, 266 [3 r.]; PaprPan H2; ModrzBaz 37, 52v, 65; SkarJedn 232, 233, 238, D4v; [chory] wieczerzą niechay trochę więtſzą ié/ bylé w czás Oczko 24v, 20v, 28, 31v; KochPs 116; SkarŻyw 35, 119, 202, 271, 329 (20); StryjKron 160, 432 [2 r.]; CzechEp 37; WerGośc 222; WerKaz 299; BielSjem 25, 31; KochSob 66; GórnRozm L4v, Nv; PaprUp K2; GostGosp 110 [2 r.]; KochAp 9; WyprPl A3, C2; LatHar 386 marg; WujNT s. 64, Matth 15/27, Mar 6/36, Ioann 6/26, 13/18 (19); Iął Tytan łápáć ſwoie złotonogie konie/ Co boſką trawę iádły przy Murzyńſkiey ſtronie. KmitaSpit B3, Bv; PowodPr 74; SkarKaz 314b, 387a; KlonWor 22. Cf jeść co po czym.

jeść czego (po przeczeniu) (170): BierEz Iv, K3, N, Pv, S; OpecŻyw 59v; Cżaſow mogich krwie nie puſzcżay/ Kapuſty nie iedz/ od rib ſie waruy/ Cinamonu vżyway. FalZioł V 48, I 66a, IV 42a, V 2v, 47v, 48v (15); GlabGad E7v, H5v, H8, L4v; RejRozpr A3, B; SeklKat X3v; MurzNT 48v, Matth 12/4, k. 111, Mar 2/26; GliczKsiąż C8, G2v; KrowObr 61v, 99v, 137; Leop Lev 19/23, 26, 1.Reg 30/12, 3.Reg 13/9, 17, 1.Cor 8/13 (10); RejFig A5v [2 r.]; RejZwierz 46; BibRadz Lev 7/23, 24, 11/42, Deut 28/31, Tob 2/15 (19); Mięſá iego niechćiełi ieść áni pſi/ áni ptacy/ áni żadne ſtworzenie. BielKron 363v, 15v, 25, 89v, 145, 259v (23); Mącz 446d; OrzQuin V 2v; SienLek 58, 63, 100v, 147v; GórnDworz P4v, T; RejPos 81, 225v; Pánie konie ſie przepádły/ Y wcżorá owſá nie iádły RejZwierc 235v; WujJud 195v [2 r.] 196, 196v [2 r.], 198; BudBib Ex 29/34, Lev 6/23, Deut 12/23, Iob 31/17, Ier 29/17 (16); BudNT 1.Cor 11/18 [20]; CzechRozm 73; gdy kto tym gośćiá cżeſtuie/ cżego ſam nierad pożywa: pewna rzecż iſz ſię tego ieść nieimie. SkarŻyw 312, 160, 203, 271, 459, 581 (24); StryjKron 321; WerGośc 252; PaprUp Cv; LatHar 127; WujNT Matth 12/4, Mar 2/26, 3/21, Luc 7/33, Rom 15/21 (9); SarnStat 384, 925; SkarKaz 121a, 314b [3 r.].

jeść co po czym (8): Orzechy włoſkie po ribach ieſć: ieſt iakoby drijakiew przeciw iadom. FalZioł V 64, I 101d, II 11c, III 24a, V 64v, 92; GlabGad K8; SienLek 75.

jeść z czego (13): HistJóz A4v; Ty wieſz żem ia nie iádłá nigdy s ſtołu Amáná/ Ani mi ſmákowáłá cżeść krolá złego páná LubPs hh5v; IEden pilno s połmiſká/ iadł żołądek świni RejFig A6v; BibRadz 2.Reg 13/10, Hebr 13/10; BielKron 16v; Mącz 99c; BielSat D3v; BielRozm 29; WerKaz 299; WujNT Hebr 13/10. Cf »z ręki jeść«.

jeść za co (3): Włoch pocżął/ Zyd dokonał/ na was ſie zmowili/ Aby zá wáſze dobrá/ iedli dobrze pili. BielSat C4 [idem] BielRozm 22; KlonWor 16.

jeść czym (4): MurzNT Matth 15/20; KrowObr 185; CzechRozm 264; Ale ieść nie vmytymi rękomá/ człowieká nie pokala [Non lotis autem manibus manducare non coinquinat hominem]. WujNT Matth 15/20.

jeść miedzy kim (3): Leop Os 9/3; BibRadz 4/13; A Pan wzyąwſzy [plastr miodu] pothym iadł miedzy nimi. RejPos 114.

jeść przed kim, przed czym (13): OpecŻyw 169v; TarDuch C8; HistAl H7; MurzNT Luc 13/26; I będziećie tám ieść przed oblicznośćią Páná Bogá wáſſego [comedetis ibi in conspectu domini] Leop Deut 12/7, Iudith 12/19; BibRadz Ex 18/12, I 323d marg, Luc 24/43; RejPos 116; BudBib Deut 12/18; A gdy iadł przed nimi [cum manducasset coram eis]/ wźiąwſzy oſtátki dał im WujNT Luc 24/43, s. 296 marg.

jeść z czym (10): flegmatici z ſolą radzi iedzą iż natura wilgotna żąda vſkromienia wilgoti GlabGad I8; KrowObr 26, 61v; SienLek 9, 65, 67v, 98, 105, 156v; Okrom świąt [Paula] ledwie kiedy z oleiem iádłá/ á coſz mowić o winie SkarŻyw 141.

jeść z kim (59): BierEz Ov; a tak pomogwſſy ſprawiatz onégo pokarmu/ ſiadl miloſciwy pán iezus za ſtol z ſwymi zwoleniki ij iádl s nijmi vcżeſnie rozmáwiaiątz. OpecŻyw 44, 33v, 45v, 51, 90; TarDuch C8v; FalZioł IV ld; BielŻyw 36, 102; RejJóz O [2 r.]; MurzNT Ioann 13/18; Leop Tob 4/17, 12/19, Iudith 12/13, Ier 16/8, Mar 14/18, Luc 7/36; RejFig Cc4v; BibRadz Ex 18/12, 2.Reg 3/35, Is 36/12, Ier 16/8, Luc 5 arg, Ioann 13/18; Felician k woli Ottonowi chćiał zábić Krolá gdy w chłodniku z krolową iadł BielKron 303, 1v, 14, 49, 63v, 319 [3 r]; Mącz 52c; RejAp 27, 116; RejPos 308; BudBib Gen 43/32; BudNT Matth 24/49, Mar 14/18, Luc 7/36; StryjWjaz C3v; CzechRozm 43v, 266; PaprPan N2; SkarŻyw [237]; CzechEp 261; WerKaz 299; LatHar 705; A gdy oni śiedźieli y iedli/ rzekł Ieſus: Záprawdę powiadam wam/ iż ieden z was wyda mię/ ktory ie zemną [unus ex vobis tradet me, qui manducat mecum]. WujNT Mar 14/18 [przekład tego samego tekstu Leop, BudNT, LatHar 705], Matth 24/49, Luc 7/36, s. 294, Ioann 13/18, Act 1/4; SkarKaz 161a, 207a, 387a.

jeść przy kim (2): Leop 2.Reg 11/13; Kſiążętá przy nim [krolu] iedli z Grábiámi s Fránciey StryjWjaz C3v.

A cum inf (1): widzýałomi ſie iżem nośył wſſytky pokarmy ktore bywáią tzynyony náuką piekarſką y ptaky ieśc znyey HistJóz A4v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiem ten (19), każdy, on, wszytek; co (33), cokolwie(k) (6), ktory (5)] (45): To zawſſe iedz cokolwye maſſ March1 A4v; BierEz P4; FalZioł IV 37c; MiechGlab 90; March3 V5v; SeklWyzn Fv; KromRozm I D4; MurzNT 111; KromRozm II a3v, v2; RejWiz 66v, 191; Leop Iudith 12/19, Ez 2/8, 3/1; RejFig A6; Miedzy rybámi káżdą iedzcie ktora łuſkę ma/ ktore łuſki nie máią nie iedzcie. BielKron 36v, 36v, 37v, 113v, 319, 465 (11); SienLek 48; RejAp 26; [Affrowie] s chućią pili wino y iedli łákomo wſzyſtko co thám náleźli BielSpr 43; WujJudConf 197v; BudBib Ex 29/33, Lev 11/21; BudNT Luc 10/8; SkarJedn 346; SkarŻyw 46, 121, 412; BielSjem 6; WujNT Luc 10/7, 8, 1.Cor 10/25, 27; PowodPr 22; SkarKaz Oooo2va.

Ze zdaniem celowym [(a)by] (6): Niektorzi rutę z Orzechy włoskiemi iedzą aby ſie nienakaziły powiethrzem iadowithem FalZioł V 63; BielŻyw 46; Widzę żeś ſie ſprácował/ iedz byś ſie otrzeźwił RejWiz 109; BibRadz Gen 27/31; ModrzBaz 10v; WujNT 1.Cor 8/13.

inf jeść w funkcji okolicznika celu = do jedzenia, aby jadł [w tym: (co) się godzi jeść (6); co jeść kupić (4), nosić, (przy)gotować (2), uczynić (4), zawołać; jeść co jest dobre, zdrowe (6)] (113): FalZioł IV 26a; LibMal 1547/133v; Leop Lev 14/4, 2.Reg 12/4; RejFig Bb8v, Ccv [2 r.]; RejZwierz 137; BibRadz Gen 47/13, Ioann 4/8; y záchował ſie [prorok Eliasz] nád potokiem Cháryt/ gdzye mu tám ráno y wiecżor Krucy nośili ieść chleb y mięſo BielKron 84, 14, [852]v, 95; Esculenta animalia, Zwierzętá które ſie godzą yeść. Mącz 108c, 108c, 128a, 150c, 307c; podrożnik w wodźie wárzony/ z octem á z oliwą zdrowy ieść. SienLek 97, 50, 88v, 101v; Strum R3v; idzże á kup zá to co ieść SkarŻyw 102, 597; WujNT Luc 14/1. Cf »dać co jeść«, »mieć co jeść«.

W połączeniu z określeniem miejsca [w tym: na czym (16), w czym (16), u czego (11), u kogo (6), przy czym (2), pod czym (1); ze zdaniem okolicznikowym miejscowym (2); u stołu (9), (przy, na) stole (3), w domu (6), domu (5), w bronach (4), na gorach (2), na ziemi; u koryta] (60): [myszy] tobie vrádziły [...] támo záwżdy pić y ieść/ Gdzieby ich kot nie mogł doleść. BierEz K; OpecŻyw 51; RejJóz O; Leop 3.Reg 13/16, 19, 22; RejFig A3; RejZwierz 137v; BibRadz 2.Reg 9/7, Ez 18/15; Záſmućił ſie krol od gniewu/ niechciał ieść przy ſtole. BielKron 85v; ſámi Thurcy ná źiemi iedli/ przykrywſzy kobiercem BielKron 313v, 15v, 28v, 84, 259v, 303 (11); Necquae unquam quicquam me iuvat quod edo domi, Nic mi nie ſmákuye co yém domá. Mącz 179c, 348d; GórnDworz P7; CZáſu onego/ prośił Páná niekthory z Licemiernikow/ áby iadł v niego. RejPos 307v, 202v; RejZwierc 153v; BielSpr 53; BudBib Deut 12/21, 2.Reg 9/7, 10, I 172b marg, Ez 18/11 (15); BudNT Ioann 6/31; CzechRozm 266; SkarJedn 51; KochFr 114; WerKaz 299; KochAp 8, 9; WujNT 64, Ioann 6/31, 49, 1.Cor 11/33, k. Bbbbbb 4; SarnStat 384, 925; KmitaSpit B3; SkarKaz 351a; KlonFlis G4.

W połączeniu z określeniem jakości spożywanej potrawy [w tym: smaczno (-ie) (4), słono (3), pierno (2), ciepło, gorąco, juszno, korzenno, kwaśno, sucho] (17): GlabGad I8; káżą tym ſlono ieſć Co ſie owo podſſpoćili RejRozpr D, G4; RejKup r6v; RejWiz 65v; BielKron 255, 261; Kiedy poczuiemy iáką niechęć álbo zátkánie/ tedy mamy ieść iuſzno z Winem białym SienLek 8, 43, 48, 91, 107v, 125v, 143; SkarŻyw 331; CiekPotr 37; Lycurgus Práwotworcá/ dał práwá ſurowe/ [...] ná páchołki owe Co záwſze chcą ſmácżno ieść KlonWor 44.

W połączeniu z określeniem ilości i sposobu spożywania [w tym: chętko, chciwie (5), z chucią, dobrze (6), dosyć, hojnie (4), po kęsu (2), łakomo (4), mało (15), bez miary, mierno (w mierności) (5), nazbyt, prętko, bez przestanku (2), do sytości (2), troszkę (trochę, po trosze) (4), wiele (30)] (90): Nigdy nieiedz wiele miodu. March1 A3v [idem March3 V2]; Oſieł v ogrodniká był/ Gdzie wiele iadł máło robił BierEz L2, K2v, Lv, L2, N; Kto w tey niemoczy chętko ije/ dobri znak ieſt zdrowia. FalZioł V 68, IV 35b, V 13v, 45v, 69, 82; GlabGad E7v, G3v, G4 [3 r.], I5, K3v [2 r.], K6v [2 r.], O7v; March3 V2; RejRozpr O3v; SeklKat K2; HistAl I8v; KromRozm II a3v; BielKom E7v; A oni wnet z ochotą yedli do ſytośći LubPs R6v; KrowObr 186v marg; RejWiz 167; Leop Eccli 5/11; BielKron 80v, 96v, 111, 435, 442, 461v; Vesci avide, Lákomie/ chćiwie yeść. Mącz 489c, 99c, 193c, 264a, 277c, 432c, 507d; SienLek 10, 12v, 16, 17v, 22 (20); GórnDworz F, Q8 [2 r.]; BielSat C4; BielSpr 43, 49, 54; BudBib Lev 25/19, Prov 25/26[27]; Oczko 18v; SkarŻyw 160, 193, 335, 571, 572, 575; KochMRot B4v; KochSz C2; WerGośc 241; PudłFr 59; ArtKanc S17; BielRozm 14, 22; KlonWor 52.

W połączeniu z określeniem pory oraz częstości spożywania posiłku [w tym: często (5), dnia (onego, tego, trzeciego itd.) (12), we dnie (2), w (ile) godzin (11), jutro (nazajutrz) (2), naczczo (5), w nocy (4), w piątek (niedzielę, sobotę itd.) (9), pozdno (3), rano (poranu, raniuchno) (8), (ile) raz(y) w (ty)dzień (9), ze zdaniem (10)] (101): BierEz K3; kto nie ma wodek/ ten z piwem ciepło niechay wypije poranu/ á w ſzeſć godźin ma po thym ieſć. FalZioł V 75, I 38d, 46c, 138d, V 45v (27); Cżemu lekarze radzą ieſć gdy chęć iedzenia nadeydzie. GlabGad G2v, L4v; RejRozpr I2v [2 r.], Kv; BielKom C8; LubPs X3v; pozdno iadł wcżorá. RejWiz 31, 31; BibRadz Lev 19/6, 7, 25/22, Num 11/18, Iudith 12/9, Ez 4/10, Luc 22/1; W piątki w iednę godźinę wſzyſcy iedzą/ bo ieden chodźi od domu do domu BielKron 464v, 31, 66, 89v, 146, 461v, 464v; Meridior, [...] W południe obiad yém. Mącz 218d, 282c; Ieſli ſye chceſz vchronić winem vpić: tedy ná czczo iedz wieprzowe płucá SienLek 57v, 4, 7v, 10, 47, 90, 96v, 113; RejPos 138v; RejZwierc 78v, 114, 143, 158, 159, 235, 235v; WujJud 192v; BudBib Ex 12/8, Ios 5/11, 2.Mach 7/7, Ez 4/10; CzechRozm 73; SkarJedn 237; Oczko 20v, 28; Raz wtydzień iadł Symeon S. SkarŻyw 29 marg, 29 [2 r.], 31, 46, 56 (17); PaprUp K2; GostGosp 116; WujNT Luc 4/2, s. 208, 845; PowodPr 72; SkarKaz 314b.

W połączeniu z określeniem trwania spożywania potraw lub wstrzymywania się od nich [w tym: (nie) jeść cały (wszystek) dźień, miesiąc, żywot (13); (przez) ile dni, godzin (37), przez one dni, od dnia (godziny, wieczora) do dnia (godziny, wieczora) (3); do (ilu) dni (2), nigdy (10), aż do nocy (wieczora) (3), do śmierci (1), na wieki (3), ze zdaniem okolicznikowym czasowym (17)] (95): OpecŻyw 160; Też niektorzy piją z winem drijakiew po poł cżwierci biorącz/ A przez ſzeſć godzin nie iedzą FalZioł V 63, V 68v, 76; BielŻyw 105; RejRozpr Hv, I2v; MurzHist D4v; Leop Num 11/18, 1.Reg 30/12, Luc 4/2, 1.Cor 8/13; Cżęſtho ſie kroć przydawa Krolom y wielkim Pánom/ iż muſzą nieieść aſz do nocy KrowObr 140, 99v; A on więc práwie ſuſzy/ bo iuż nie iadł trzy dni RejWiz 72; RejFig Dd7v [2 r.]; RejZwierz 137v; BibRadz Gen 24/33, Ex 23/15, Lev 23/6, Num 11/19, Esth 4/16 (11); nie będę iadł áż powiem potrzebę ſwoię w ktoreiem przyiechał. BielKron 13, 35, 38v, 64v, 69 (12); Mącz 337d, 466d; SienLek 3v, 6v, 7, 59v [2 r.], 89, 92; niepowieſzli mi prawdy ſlubuięć nic do śmierći nie ieść. HistRzym 36v, 18v, 25, 35v; RejPos 100, 127,183; RejZwierc 226v [2 r.]; WujJud 193, 196v; WujJudConf 191; BudBib Ex 34/17, Ez 4/9, 45/21; HistHel C3v; BudNT Act 23/12, Kk8; Drugdy dni iedenaśćie od wſtąpienia Bożego aſz do Swiątek/ nieiádłá nic SkarŻyw 580, 35, 82, 160, 237, 309 (20); StryjKron 321; ReszList 172; WujNT Act 23/12, 21, 1.Cor 8/13; CzahTr L; Cóż zá dźiw/ trzy dni nie ié/ á dobrze że żywa. GosłCast 27.

W połączeniach szeregowych (40): BierEz Dv, M2v, Q, Qv; BielŻyw 145; GlabGad Gv, K7; [Epikurejczycy] wtim żywocie wſziſtki roſkoſzy pokładaią/ mowiąc iedzmy/ pygimy/ ſpymy/ roſkoſzuimy/ á vżiwaymy SeklKat R2v; BielKom F8v; Iedney godziny Mniſzy idą ſpáć/ iedney godziny wſtawáią? iedney godziny ſiedzą? iedney godziny chodzą? iedney godziny iedzą? iedney godziny piją? KrowObr 140, 79, 124v, 140 marg, Ss3v; RejWiz 16; Leop Iudith 12/19, Ier 16/8; BibRadz Deut 31/20, 3.Esdr 4/10, Luc 17/28; BielKron 463v; SarnUzn E5; RejPosWstaw [212]; WujJud 179v; SkarŻyw 285, 399; StryjKron 160; CzechEp 195, 262, 308; GórnRozm C3v, I2v; KołakSzczęśl A3; WujNT Matth 6/31, 24/38, Luc 6/4, 12/19, 17/27; SkarKaz 551b; czegoż ſię vpominaſz? gdy ieſz/ pijeſz/ ſpiſz/ zdrowie ſwoie opátruieſz SkarKazSej 670b.

W porównaniach (22): FalZioł I 66a; GlabGad G3v; Bo w iedney ręce picie nośi w drugiey iedło/ Wſzytko ie nie przeſtáiąc iáko ine bydło. RejWiz 26; BibRadz Iob 40/10, Ps 102/10, Is 11/7, Ez 4/12; ptacy s twoiey głowy będą ieść iáko s koſzá [lacerabunt volucres carnes tuas Vulg Gen 40/19] BielKron 16v, 19, 122v, 441, 444, 447 [2 r.], 451v; RejZwierc 243; BudBib Lev 11/13, Deut 12/15, 22; Bucephał ſrogie źwierzę/ [...] był ták okrutny Ze ludźie iadł iáko Smok bár zo [!] iádowity WierKróc A2v; SkarŻyw 35; KochAp 9.

W przeciwstawieniach: »jeść ... łaknąć (4), pościć (15)« (19): GlabGad L4v; KromRozm I D2; Leop Is 65/13, Act 27/33; BibRadz Luc 5 arg; BielKron 138v; Oto ſłudzy moi á wierni moi będą ieść/ á wy niewierni będziecie łáknąć [servi mei comedent, et vos esurietis Vulg Is 65/13] RejPos 82v; WujJud 193; CzechRozm 73, 115v; Poſtem ták ſię był viął [...] iſz [...] głodu nie miał poſzcżąc/ áni ſmáku iedząc. SkarŻyw 332, 29 [3 r.], 121, 226, 457; WujNT Act 27/33, 1.Cor 11/33.

Przysłowia: nie iednáko ſpiewa ſyty ſtym ktoremu ſie ieſć chce. March1 A4v [idem] March3 V6.

Y ći chleb iedzą/ co domu niewiedzą. BierEz Ov.

Y pśiby twego chlebá/ nie iedli RejZwierz 46.

Lepyeyći ieść ſuchy chleb/ w dobrey przeſpyecżnośći/ Niżli w domu ſwarliwym/ mięſo w obfitośći. BielKom C.

kto chce yądro yeść/ złoḿorzech [!]. KromRozm II ov.

Pátrz w iakiey ſą roſkoſzy prácowni oracże/ Oni ſieią pſzenicę á moy ie kołacże. BielKom D6; BudBib Iob 31/8.

cżáſem zápomni ná wiecżerzy co ná obiedzie iadł. RejZwierc 100v.

bibl. Iedzmy y piymy bo wſſytcy zemrzemy. March1 A4v [idem] March3 V6; Iedzmyſz tedy y piymy bo iutro zemrzemy [Manducemus et bibemus, cras enim moriemur]. Leop 1.Cor 15/32 [idem BibRadz, WujNT, SkarKaz]; BibRadz 1.Cor 15/32; RejPos 60v; BudBib Is 22/13; WujNT 1.Cor 15/32; SkarKaz 207b [ogółem 3 r.].

Niechay Oſieł ie plewy á da lutni pokoy RejWiz 91.

Pan Bog ták ná pocżątku ſwiátá poſtánowił/ áby wſzytcy chleb iedli wpoćie cżołá ſwego [ut omnes vescantur pane cum sudore vultus sui] ModrzBaz 37.

bibl. Ieſli ktho nie robi/ niechay nie ye. KrowObr 140; ModrzBaz 13, 37, 83; ieſliby kto niechćiał robić/ niechże też nie ie [si quis non vult operari nec manducet]. WujNT 2.Thess 3/10, s. 719, Bbbbbb3v [ogółem 7 r.].

Stáſzek robił/ Stáſzek ie KlonWor 49.

Spráẃnie tego iedzą ſwinie/ ktory ſie miedzy otręby winie. March1 A4 [idem] March3 V3.

Sucho jadł/ wiecz mokro pije RejKup r6v.

rad małorobi á wiele ije. GlabGad O7v.

Bo záwżdy ći więcey iedzą Ktorzy bliżey miſy ſiedzą RejRozpr C3v.

Iużem ia nie z iednégo iadł mącznégo woru WyprPl A3.

Nie dla tego żyw ábyś iadł/ ále dla tego iedz ábyś żył [Esse oportet ut vivas, non vivere ut edas] ModrzBaz 10v.

Fraza: »usta jedzą« (1): Vſtá yedzą/ yęzyk mowi/ nogi chodzą/ ręce robyą KromRozm III F7.

peryfr. »[kogo] ryby jedzą« = o topielcu (1): iuż Ceſárzá w morzu ryby iedzą/ niemaſz ſie go przecż obawáć BielKron 221v.

»(za)chce się [komu] jeść; (za)chcieć jeść« = esurire Mącz, Vulg [szyk zmienny] (31; 13): March1 A4v; Záwżdy ieść chceſz bez roboty BierEz N3v, A2v, I2v, O4, P, Q2, R3v; OpecŻyw 29v, 59v, 73v [2 r.]; FalZioł IV 18b, 32d; GlabGad C2v, F6v, G2v [2 r.]; March3 V6; KromRozm III F7v; RejWiz 6v, 142v, 171; Záchcęli ieść/ nierzekę thobie [Si esuriero, nom dicam tibi] Leop Ps 49/12; Ludwigu chceć ſie ieść? Rzekłem chce. BielKron 458v, 14, 26; Mącz 59a, 83b, 99d [2 r.], 284a; HistRzym 63v, 96v; ſam biegáiąc zá nimi z mácżugą ták ſie vfráſuie że mu ſie y ieść ledwe áż k wiecżorowi záchce. RejZwierc 106v, 26v, 110; RejPosWstaw [1103]; HistHel B2; Oczko 24v, 32v; SkarŻyw 580; KochDz 107; WujNT Act 10/10.

Zwroty: peryfr. »cebulę jeść« = płakać (1): gdy bych wyſzedł, ſnadzby Prienanie czębulę iedli (iakoby rzekł ſnadz: by płakali) BielŻyw 14.

»jeść chleb, z chleba« = panem comedere, edere Vulg; panem manducare Vulg, Modrz [szyk zmienny] (98 : 1): BierEz Ov; Cżemu to twoij vcżniowie iedzą chléb/ a ręku nieumywaią. OpecŻyw 55v, 59v, 160; HistJóz A2v, D; BielŻyw 74; GlabGad G6; SeklKat X3v; RejKup k2; MurzNT 48v, Matth 12/4, k. 12l, Mar 2/26, Ioann 13/18; MurzOrt B2; BielKom C; LubPs X3v; KrowObr 11, 36v, 140, 202; Y przyſſlo święto nowego Mieſiącá/ thedy ſiadł Krol áby iadł chleb. Leop 1.Reg 20/24, Ex 2/20, Lev 8/31, 1.Reg 30/12, 2.Reg 12/3, 3.Reg 13/8 (15); RejZwierz 46; BibRadz Ex 23/15, Lev 23/6, 14, Ps 102/5, Ez 4/12 (11); BielKron 28v, 30, 45, 53, 60v (8); OrzQuin V2v; SienLek 42, 43v, 63; RejAp 27; HistRzym 106; RejPos 81; BiałKat 291, 318v; BudBib Ex 2/20, Lev 21/22, 2.Reg 9/7, 10, Ruth 2/14 (9); BudNT Luc 14/1; CzechRozm 196; ModrzBaz 37, 52v; KochPs 116; Y ták ſię długo cżeſtuiąc/ chleb ná poły rozłomili y iedli SkarŻyw 51; Drugi z choroby żadnego chlebá ieść niemogł SkarŻyw 354, 89, 166, 292; StryjKron 320; BielSjem 25, 31; WujNT 12/4, 15/2, Mar 2/26, 3/20, 7/5 (9); SkarKaz 387a.

peryfr. »jeść [czyj] chleb« = być na czyim utrzymaniu [szyk zmienny] (4): Iedząc moy chleb zdradliwye zemną ſie obchodził/ Iákoby myę podſtępić záwżdy ná to godził LubPs L3; OrzList ev [2 r.], e2.

»[z czego] swoj chleb jeść« = utrzymywać się z czego (1): Ręcżney roboty nieomieſzkáłá y zniey ſwoy chleb iádłá. SkarŻyw 581.

peryfr. »niedługo tego chleba jeść« = niedługo z czego korzystać (1): Othoſz iten nieborak znac zebel zgrzeſzel przeciwko oitziznie mielei y przećiwko krwi ſwoiei/ dla Ambitijei/ niedługo tego chleba iadl PaprUp Cv.

peryfr. bibl. »chleb troskliwy jeść« = znosić utrapienia (1): Y długoli będźieſz gárdźił prośbámi náſzémi? W płáczu ćięſzkim (ách nieſtéty) chleb troſkliwy iemy [cibabis nos pane lacrimarum Vulg Ps 79/6] KochPs 121.

»darmo, prożno (chleb) jeść« [szyk zmienny] (5 : 1): SeklKat X3v; Pan Kryſtus vſtáwitznie kazał y vtzył/ A Wikárij iego/ prożnuie/ y dármo chleb ie? KrowObr 11, 36v, 140; RejWiz 161v; BielSjem 25.

bibl. »jeść z drzewa (zakazanego, wiadomości itp.)« = ex arbore scientiae boni et mali comedere PolAnt [szyk zmienny] (14): BibRadz Gen 2/17, 3/1, 11, 17; byś był z drzewá zákazánego nie iadł/ nágośćiby był nie poznał. BielKron 1v, 1v, 2; RejAp 110v; HistRzym 75v [2 r.]; RejPos 14v; RejPosWiecz3 98; SkarŻyw 260; WerKaz 291.

»jeść na glinie, na glinianej misie [= ubogo, niewystawnie]« (1 : 1): Bo máłoć ciáło o tym myſli kiedy ſie náie/ ieſli ná ſrebrze/ ieſli ná gliniáney miſie iadło/ kiloby ſie náiádło RejZwierc 105v; PaprPan Gg3v.

»iść, przyść jeść« (3 : 1): Krol rzekł: iżeś ſie vmył/ doſyć ták prełacie/ Rácżcieſz iść ieść do domu RejFig A3: GórnDworz R7; SkarŻyw 497; KochAp 10.

»jeść a jeść bez przestanku« (1): Esito, Frequentativum a supino Esum, Yeść á yeść bes przeſtanku. Mącz 99c.

bibl. [kalka hebr.] »jedząc (z)jeść« = comedere comedendo PolAnt (4): Y ſtáło ſię gdy iedząc z iádłá trawę (ná) ziemi [quam finivisset comedere]/ tedy rzekłem. Adonái Iehowo zmiłuy ſię BudBib Am 7/2, Lev 10/18, Ioel 2/26 [2 r.].

»(nie) mieć co jeść; (nie) ma coby jadł« (24; 8): BierEz Mv; oto trzy dnij cijrpią przymnie/ a niemaią tzoby iedli OpecŻyw 52, 59; RejRozpr F2v; GliczKsiąż G7v; RejFig B; BibRadz Mar 8/1, 2, Luc 24/41; Krol do láſá w gory vćiekł/ gdzie thám nie miał co ieść BielKron 301v, 192, 382v, 418; GórnDworz Q6v; RejPos 182v [2 r.]; BudBib Eccli 29/31 [34]; BudNT Matth 15/32; Będą miéć co ieść/ y w naćiężſzym głodźie. KochPs 53; SkarŻyw 35, 100, 483, 518; KochDz 107; ReszHoz 121; rzekł im: Maćie tu co ieść [Habetis hic aliquid quod manducetur]? WujNT Luc 24/41, s. 146 marg, Matth 15/32, Mar 8/1, 2, Ioann 21/5; SkarKaz 422a.

»czasu nie mieć jeść« (1): y Apoſtołom [Pan Jezus] rádźił/ gdy y ieść czáſu nie mieli [...] áby vćiekli ná puſzczą y trochę odpoczęli. SkarKaz 609a.

bibl. »jeść owoc (a. jabłko) (zakazany(-e) a. z drzewa zakazanego itp.)« [szyk zmienny] (10): PatKaz III 99v; MurzNT 31; GliczKsiąż Hv; Adam z Iewą gdy miał wielkie vćieſſenie w Raiu/ Iadłćy Iabłka przećiw przykazaniu SeklPieś 15v; BielKron 1v; HistRzym 106; niezáchowałeś przykázánia mego/ á śmiałeś ieść zákazány owoc. SkarŻyw 262; CzechEp 206; WerGośc 207; ArtKanc B19.

»(po)da(wa)ć [komu] [co] jeść« = dare alicui manducare, facere comedere PolAnt [szyk zmienny] (62): BierEz A2; Gdy by mor na owcze albo na iny dobytek padł/ dawać to bydłu ieſć oſalaiącz FalZioł I 113c, I 149b [2 r.], III 42a, 42b, 42d [2 r.], V 68 (13); podź każę ia thobie co dáć ieſc. BielKron 458v, 49, 83, 112v, 439, 465 (10); Mącz 446d; daway ten proch koniowi z owſem ieść/ to téż káſzlowi ſłuży. SienLek 166v, 38v, 52v, 53, 54, 60 (20); RejAp 26, 27v; A drudzy ie iuż w klozách/ w więźieniu chowáią/ Ledwo kęs chlebá z wodą/ oknem ieść podáią. BielSat [I4]; HistRzym 64v, 117v; RejPos 255; Przyiecháli ná zamek/ zámknął Mnichá w komnácie/ y nie dał mu nic ieść tego dniá. RejZwierc 26v, 26v [3 r.]; BielSpr 45; BudBib Gen 25/30; BudNT Ioann 6/31; SkarŻyw 35; KlonŻal B2 marg; BielSjem 14, 21.

»potrawę, pokarm, jadło, karmę jeść« = accipere escam Vulg; cibum manducare PolAnt [szyk zmienny] (17 : 4 : 2 : 1): BierEz M3v, P; FalZioł V 81; BielŻyw 57; GliczKsiąż F8; KrowObr 99v; Leop Iudith 12/9; BibRadz I 276a marg; SienLek 12v, 19v, 88; RejZwierc 158, 245v; iedło iemy. BudBib I 179d marg, Dan 1/13, 15; BudNT Ioann 4/32; Iadł potrawy poſpolite/ ále ſkromnie bárzo SkarŻyw 460, 393, 570; WyprPl A3; Ale iż oni wſzyścy Zydowie iedli tenże pokarm oney mánny WujNT 602, 700, 845.

»z ręku jeść« = ex manu vesci Mącz (2): Mącz 489c; á ieść nic niechciáłá: aſz gdy Eufrázya przyſzłá/ ćicha byłá y od niey ſamey z ręku iádłá SkarŻyw 226.

»(po)społu, społem jeść« = comedere ambo, simul PolAnt [szyk zmienny] (6 : 2): BierEz Ov; BibRadz Iudic 19/8, Is 65/25; PAnie brácie tám będzyem/ v mnię ieść poſpołu/ Bo mamy świeży Záiąc/ y piecżenią z Wołu. RejZwierz 137v; BielKron 15v; BudBib Deut 12/22, Ier 41/1; WujNT Act 10/41.

bibl. »ziemię jeść« [na znak pogardy i upokorzenia] (3): Zyemię będzyeſz iadł po wſzytki dni żywotá twoiego [terram comedes cunctis diebus vitae tuae Vulg Gen 3/14]. BielKron 2v, 2; SkarŻyw 262.

Szeregi: »jeść i karmić« (1): Kto chce ſam ieſć y konie kármić/ tedy ták ma żywnoſć płáćić: zá Wołu pułgrzywny/ zá Iáłowicę 16. groſzy UstPraw D3v.

»jeść, (i) najeść się« = comedere (a. edere a. manducare) et saturari Vulg (13): Leop Is 9/19; BibRadz Agg 1/6, Mar 8/8; BielKron 17v; BudBib Ruth 2/14; BudNT Matth 15/37; Ieść będą y náiedzą ſię vbodzy [Vulg Ps 21/27]/ y Pánu chwałę oddádzą. LatHar 191; WujNT Matth 14/20, 15/37, Mar 6/42, 8/8, Luc 9/17, Ioann 6/26.

»jeść a (i) nasycić (się), być nasyconym« = comedere (a. manducare) et saturari Vulg (11): TarDuch A4; MurzNT Matth 14/20; Spráwiedliwy ie/ á náſyca duſſę ſwoię [Iustus comedit et replet animam suam] Leop Prov 13/25, Deut 6/12, Ioann 6/26; BibRadz Lev 26/26, Os 4/10, Mich 6/14; RejPos 182v; BudBib 2.Esdr 9/25; Będą ieść ludźie głodem vtrapieni/ Ale y będą hoynie náſyceni KochPs 32.

»jeść (a, a(l)bo, (a)ni, i) pić« = comedere et bibere PolAnt, Vulg, Modrz [szyk 246 : 49] (295). MetrKor 37/2v; March1 A4v; Iádłám doſyć/ piłám doſyć/ Iuż też y o ſmierć niedbam nic BierEz Lv, K, O2v; OpecŻyw 45v, 90, 159v, 160; FalZioł IV 25d, V 13v, 47, 48, 68 (13); Napirwey maſz wiedzieć ſkim będzieſz pić albo ieſć, niż będzieſz godował. Bo bez przyiaciela ieſć abo pić ieſth obycżay wilcży albo lwow. BielŻyw 102; GlabGad G3v; March3 V6; WróbŻołt 49/13; RejRozpr Ev, G4; LibMal 1544/85v; SeklKat K2, Y3v; RejKup R; HistAl I8v; KromRozm D4; MurzNT Matth 6/25, k. 48v, 51, Matth 24/49, Luc 12/29, 13/26; BielKom E7v [2 r.]; GliczKsiąż G7v; LubPs N3; KrowObr 28v, 226v; Leop 1.Reg 30/11, 12, 16, 2.Reg 11/11, 3.Reg 13/22 (23); OrzList h4v; RejFig B; BibRadz Gen 24/54, Lev 3/17, 3.Reg 19/8, 1.Par 12/39, 1.Cor 10/7 (28); Goski A7, A10; OrzRozm E4; BielKron 8, 17v, 32v, 35, 49 (32); Mącz 56b, 446d; SarnUzn G7 [2 r.]; SienLek 3v, 4, 6v, 7, 16 (34); RejAp 116; GórnDworz H6v; BielSat B4, C3v, C4; HistRzym 9v [2 r.], 19, 113v, 114; RejPos 60v, 70v, 185, 202v, 217 (9); RejPosWiecz2 91; GrzegŚm 27; RejZwierc 154; BielSpr 43, 49; WujJud 196v; WujJudConf 99v, 191; BudBib Gen 25/34, Ex 24/11, Iudic 19/21, 2.Reg 19/35, Dan 1/12 (9); HistHel C2, C3; BudNT przedm b2, Luc 5/33, 10/7, Act 23/12; CzechRozm 212v; ModrzBaz 54; Oczko 18v, 19, 31; SkarŻyw 29, 82, 166, 393, 440 (23); StryjKron 160, 161, 355; CzechEp 184, 213, 214 [2 r.], 261; KochMRot B4v; KochSz C2; WerGośc 241; BielSjem 6, 21; Aczći ia ieſcze wątpię/ ábyś złotem władał/ Bo byś hoyniéy pił/ y iadł/ y ná koniu śiadał Lepſzym PudłFr 59; ArtKanc S17; BielRozm 14, 22; ná cżcżo/ to ieſt po pułnocy/ nic nie iadſzy áni piwſzy/ káżdy powinien tey świątośći vżywáć LatHar 253, 718 marg; KołakSzczęśl B2v, C; WujNT Matth 11/18, 19, 24/49, Luc 5/33, 7/34 (20); KmitaSpit B3; PowodPr 22, 52, 74; SkarKaz 80b, 119b, 156a, 157a, 207a; KlonWor 16; Niema vćieſnieyſzego/ iák kto piie dobrze/ Ie ktemu: ze mu będą potraw pełne nozdrze. PaxLiz D. [Ponadto w połączeniach szeregowych 29 r.]

»jeść, (a) pożywać« [szyk 2 : 1] (3): FalZioł V 46; S káżdego drzewá tu pożyway á iedz owoc BielKron 1v; Mącz 489c.

»siedzieć (a. siąść) (za stołem) i jeść« (13): BierEz C2 [2 r.], C4v, P, S3; OpecŻyw 44; A za stołem kiedy siedzą, Prześpiecznie tamo nie jedzą BierRozm 13; A gdy oni ſiedzieli zá ſtołem y iedli [discumbentibus et manducantibus]/ rzekł im Iezus Leop Mar 14/18 [idem BudNT, LatHar, WujNT]; BielKron 319, 447; BudNT Mαr 14/18; LatHar 705; WujNT Mar 14/18. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.]

»(ani) jeść (albo, (a)ni, i) (do)s(y)p(i)ać« [szyk 7 : 3] (10): FalZioł V 4v; áni ieść áni ſpáć nigdy nie śmiem śmiele. RejWiz 71; ten káżdy ktoryby ſpał w nim [w domu z trądem] álbo iadł/ ſpierze odzyenie ſwoie. BielKron 37; Mącz 100a; SarnUzn E5; RejZwierc 226v, 227v; SkarŻyw 31; WisznTr 10; GórnRozm A3v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 11 r.]

»jeść i trawić« (1): A ieſliżby [Chrystus] [...] w chlebie był: tedy by záwżdy vmieráć muſiał: gdy by go záwżdy gębą tą zwierzchnią iedzono y w żołądku trawiono. CzechRozm 264.

»wziąć a (i) jeść« = capere et comedere PolAnt (5): KromRozm I N2; pytał ich coby Alexander cżynił z onym mákiem/ á oni mu powiedzieli/ wziął á iadł HistAl C8v; BibRadz Gen 3/6; BielKron 214v; CzechEp 206.

W przen [co] (14): Synu cżłowiecży/ żywot thwoy będzie iadł [venter tuus comedet]/ y wnętrznośći twoie będą nápełnione thych kxiąg/ ktore ia dawam tobie. Leop Ez 3/3; Z oráliśćie niepobożność/ żęliśćie niepráwość/ iedliśćie owoc mátáctwá [comedistis frugem mendacii] Leop Os 10/13; Swięći Boży tym w duſzách ludzkich pożytek Bogu rodzili/ iſz to pierwey ſami iedli y w gorącym żołądku bogomyſlnośći/ y żyćia cnotliwego ſtrawili/ y tym vtyli/ cżym drugie cżeſtowáli. SkarŻyw 312.
Zwroty: bibl. »sąd sobie jeść i pić« = gotować sobie potępienie niegodnym pożywaniem Sakramentu Ołtarza; iudicium sibi manducare et bibere Vulg (9): KrowObr 202, 202v; wedle wyroku Páwłá s. wiedz pewnie/ iż ſąd ſobie ieſz y pijeſz/ nie máiąc ſłuſznego roſſądku o ciele Páná ſwoiego. RejPos 89v; RejPosWiecz2 95; BiałKat 271; KuczbKat 170, 180; CzechRozm 268; WujNT 1.Cor 11/29.

bibl. »jeść żywot wieczny« = zasługiwać sobie w życiu doczesnym na szczęście wieczne (2): ktorzy Páná Kryſtuſá iedzą ábo piją/ tedy ći iedzą y piją żywot wiecżny. RejPosWiecz2 95v, 96.

Szeregi: »jeść i pić« (10): Abowiem ktory ie y piie niegodnie/ ſąd ſobie ie y piie/ nie rozſądzáiąc ćiáłá Páńſkiego. WujNT 1.Cor 11/29. Cf »sąd sobie jeść i pić«.

»pożywać i jeść« (1): wierni zwolennicy Páńſcy/ [...] pożywáli y iedli wiecżny żywot RejPosWiecz2 96.

Przen (18):
a) Używać, użytkować [co] (1): Gdy ſie mnożą ſkárby/ mnożą ſie y ći co ie iedzą [Ubi multae sunt opes, multi et qui comedunt Vulg Eccle 5/10]. BielKron 80v.
b) Powodować rozkład żywego ciała (o bakteriach) (1):
Szereg: »gryźć a jeść« (1): Też ſok Szawiny z miodem zmieſzany/ wyſzuſza niecżyſtoſci zagniłe z ran y s kroſt ſmrodliwych ktore pſuią ciało zdrowe gryzącz ie á iedzącz. FalZioł I 130a.
c) Zabijać, atakować [kogo, co] (7): Stádo rozpędzone ieſt Izráel/ Lwi ie rozegnáli: Pierwſſy ie iadł [comedit eos] Krol Aſsur Leop Ier 50/17, 50/7; Którzy w złośćiách roſkoſz máią? Którzy brzuchy ſwé niezmierné Tuczą/ iedząc ludźi wierné? KochPs 79 [idem] 18; KochPieś 38.

jeść pod co (1): Ledá ſámicá kilku ná woźie przyśiádłá/ A onych z wierzchu ſkubłá/ y pod gárdłá iádłá. KmitaSpit C2.

Zwrot: »jeść wszytką gębą« (1): Peliſztymowie z tyłu/ y będą ieść Izráelá wſzytką gębą [devorabunt Israel in toto ore] BudBib Is 9/12.
d) W symbolice biblijnej i pismach polemiczno-religijnych o zagładzie apokaliptycznej; manducare Vulg [w tym: co (7)] (9): ći będą nienawidzieć tey nierządnice/ á ſpuſthoſfą ią/ y obnáżą /y mięſo iey będą ieść Leop Apoc 17/16; Dźieśiąty z tych rogow był Teias namiáſtek Totylin: [...] choćiaż nie długo pánował: iednák y ten mięſo beſtyey iadł CzechEp 379, 375, 378; WujNT Apoc 17/16.

W charakterystycznych połączeniach: jeść ciało, mięso (czyje) (6).

W połączeniach szeregowych (2): (marg) Cżwarty zwierz znácżył Monárchyią Rzjmſką/ ći náwięcey krwie rozlali. (‒) cżwarty ſtráſzny/ y ogromny/ á mocny bárzo/ máiąc zęby żelázne á wielkie/ iedząc á trąc/ a oſtátek nogámi ſwemi depcąc/ był lepak rozny ode wſzech zwierzow pierwſzych BudBib Dan 7/7, Dan 7/19.

Szereg: »jedli i jedzą« (1): Luter/ Zwinglius/ Kálwin y inſzy wyrozſzy z głowy tey wſzetecżney niewiáſty y mięſo iey iedli y iedzą/ y ogniem palili CzechEp 379.
a. O spożywaniu ofiar w Starym Zakonie [co] (30): BielKron 30; A ták káżdy z was weźmi báránká niepomázánego/ á będziecie gi ieść w narodziech ſwoich. RejPos 141.

jeść z kim (5): BudNT Mar 14/14, Luc 22/11; LatHar 716; WujNT Luc 22/11; prágnąłem tę Páſchę ieść z wámi niżli ćierpieć będę. SkarKaz 159a.

jeść na czym (1): Ofiárownik ofiáruiący (ofiárę) zá grzech ieść ią będzie ná mieyſcu świętym BudBib Lev 6/26.

inf „jeść” w funkcji okolicznika celu = do jedzenia, aby jadł (1): Gdźie chceſz ábyſmyć zgotowáli ieść Páſchę [Ubi vis paremus tibi comedere Pascha]? WujNT Matth 26/17.

W połączeniu z określeniem pory spożywania [w tym: jeść onej nocy, na wielką noc] (2): KrowObr 182v; pomáżecie podwoie obá v drzwi y zwirzchu w domiech ſwoich/ gdzye będzyecie ieść báráná oney nocy BielKron 30.

W porównaniach (4): Ieſztze teſz iáko Zydowie kiedy onego Báránká iedli tedy żadney kośći wnim niełamáli/ tákże theſz wierni y wybráni Boży tego Báránká Kryſtuſá iedzą/ á kośći wnim żadnych niełamią. KrowObr 185v, 185, 186, 186v.

W charakterystycznych połączeniach: jeść prętko (3), stojąc, ukasawszy się, w jednym domu, z kwapliwością.

Zwroty. »baranka jeść« [szyk zmienny] (14): KromRozm III E5v; KrowObr 183, 183v, 185v, 186, 186v; [Zydowie] W ten że cżás y Wielkę noc ſpráwuią/ Báránká iedzą prętko/ ná threpkach w koſzulach s kiymi. BielKron 464v, 30, 47; RejAp 129v; niewolnikom/ naiemnikom/ przychodniom/ y nieobrzezáńcom tegoż báránká ieść nie dopuſzcżano. LatHar 189, 189; WujNT 116, 287.

»jeść paschę« = comedere a. manducare Pascha PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (8): BudNT Mar 14/13, 14, Luc 22/11; Pożądániem pożądałem tę Páſchę ieść z wámi/ przedtym niżbym ćierpiał. LatHar 716; WujNT Matth 26/17, Mar 14/12, Luc 22/11; SkarKaz 159a.

Szereg: »ofiarować i jeść« (5): drugą Figurę przywodziſz onego Báránká/ kthorego żydowie w ſtárym zakonie offiárowáli y iedli KrowObr 182, 182v, 184v; BiałKat 346; WujNT 287.
b. O Sakramencie Eucharystii (155): Iedzćie: to co rozdáię/ mowi Chryſtus/ ieſt ćiáło moie. SkarŻyw 337.

jeść kogo, co (46): á ktory [człowiek] tego nie ie áni pije/ nie ma żywotá wiecżnego. RejPosWiecz2 91, 95, 95v [2 r.]; BiałKat 286, 318v, 323v; BudBib Eccli 24/24[29]; Tákieć wam błogoſłáwiéńſtwo then Oćiec y przodek wáſz po ſobie zoſtáwił. Zeby ćieleſnie y máteryálnym ſpoſobem Páná Chriſtuſá wierni ieść mieli. (marg) Vere, realiter, et ſubſtantialiter. (–). WujJudConf 171v; CzechRozm 265, 266. Cf Zwroty.

jeść czym (1): WujJudConf 255v cf W porównaniu.

W porównaniu (1): łácno też vgodźić/ gdy będźie odrzucone mniemánie ćieleſnego iedzenia ćiáłá/ żeby kto chćiał ták ieść Ciáło Páńſkie iáko inſzy pokarm zębámi WujJudConf 255v.

W przeciwstawieniu: »jeść ... łaknąć« (1): Ktorzy mię iedzą tym więcey łákną/ á ktorzy mię piią ieſzcże więcey prágną. BudBib Eccli 24/24[29].

W charakterystycznych połączeniach: jeść niedostojnie (3), niegodnie (5).

Zwroty: »jeść chleb (anielski, żywota wiecznego)« [w tym: jeść chleb i pić kielich (z kielicha) (5), wino] = manducare panem (et calicem bibere) Vulg [szyk zmienny] (8): KrowObr 48; RejPos 88; Doſwiadſzże ſie w thym cżłowiek każdy/ á ták ten chleb iedz á s kielichá piy. RejPosWiecz3 96, 96; kiedy chléb y napóy żywotá wiecznégo ieść y pić będźieſz: pámiętay że pożywaſz Ciáłá y Krwie Páná twoiégo BiałKat 278v, 288; WujNT 1.Cor 11/26, 27.

»z tego (onego) chleba jeść« [w tym: z tego chleba jeść i pić z kubka (4), z kielicha (2)] = de pane illo edere (et de calice bibere) Vulg (7): Niechay tzłowiek ſtego chlebá ie/ y ſtego kielichá pije KrowObr 205v, 202 [2 r.], 202v; RejPosWiecz2 95; BiałKat 271; WujNT 1.Cor 11/28.

»jeść Ciało, świętości (Ciała)« [w tym: (Krystusa) Syna Bożego a. Człowieczego (2), Pana Krystusowe (2), Pańskie; z zaimkiem dzierżawczym jego a. moje a. tw(oj)e (10); jeść ciało i krew pić (10)] = manducare carnem (Filli hominis) (et bibere sanguinem) Vulg [szyk zmienny] (20 : 2): Ktho ie moie ćiáło/ y pije moię Krew/ wemnie mieſſka/ á ia wnim. KrowObr 190v, 190, 190v; RejPos 88v [2 r.], 89v; RejPosWiecz2 91, 95; RejPosWiecz3 97v; BiałKat 313v; WujJud 171v; WujJudConf 225v; CzechRozm 265 [2 r.]; Day ták ieść twe ćiáło/ bym/ przyimuiąc ćiebie/ Z ćiebie y w tobie żył/ wſzedł y ſpoł był w niebie. GrabowSet O3v; WujNT Ioann 6/53, s. 331 [3 r.]; SkarKaz 159a, 160b.

»jeść pokarm (święty, duchowny)« [w tym: (napoj) picie duchowny -e pić (2)] = escam spiritalem manducare (et potum spiritalem bibere) Vulg [szyk zmienny] (4): RejPosWiecz3 97v; kiedy święty pokarm y niepomázány ieść będźieſz/ [...] pámiętay że pożywaſz Ciáłá y Krwie Páná twoiégo BiałKat 278v; WujNT 1.Cor 10/3, s. 602.

Szeregi: »brać, (a, i) jeść« [w tym: bierzcie (a, i) jedzcie (to jest ciało moje) (14) = accipite et comedite a. manducate Vulg (30)] (36): bierzcie/ iedzcie/ toc ieſt ciało moie ktore zawas będzie wydano SeklKat C2, Y2v; KrowObr 47v, 48 [3 r.], 179, 190 [2 r.], 191 (13); Leop Matth 26/26; RejPos 88; RejPosWiecz3 96v; BiałKat 291 [2 r.], 268v, 291, 318v, 343v; WujJud 238v; WujJudConf 175v, 238v, 241v; CzechRozm 264v, 266; Otożem ia złamał/ bierzćie A iuż w imię Boże/ iedzćie. MWilkHist K2v; ArtKanc N7; RybGęśli B4v; WujNT Matth 26/26, s. 177 marg, 1.Cor 11/24.

»jeść, (a, abo, ani, i) pić« = manducare et bibere Vulg (49): SeklKat Y2v, Y3v; MurzHist P4; KrowObr 48 [4 r.], 179, 190 [2 r.], 190v, 205v (15); RejPos 88, 88v, 89v; to co w ſákrámencie widomie biorą/ chleb y wino/ tho prawdziwie w duchu iedzą y piją wierni RejPosWiecz2 95v, 91 [2 r.], 95 [2 r.], 95v; RejPosWiecz3 96 [2 r.], 97v [2 r.]; BiałKat 271, 278v, 286, 313v; Abowiem kto ie y pije niedoſtoynie/ ſąd ſobie ie y pije KuczbKat 170; WujJud 171v; BudBib Eccli 24/24[29]; CzechRozm 268; ArtKanc N16; WujNT Ioann 6/53, s. 331, 1.Cor 10/3, 11/26, 27, 29 (8). [Ponadto przy innym szeregu 1 r.]

»ofiarować, jeść« (1): To cżyńćie/ to ieſt nietylko rozdawayćie/ ále y poświącayćie/ y ofiáruyćie/ á ofiárowawſzy iedzćie ná pámiątkę moię. WujJud 148v.

»jeść (abo) pożywać« [szyk 3 : 1] (4): RejPos 88v [2 r.]; iego [Chrystusa] pożywáć ábo ieść/ ieſt obcżyrſtwienie á obżywienie duſzne bráć RejPosWiecz2 95v; WujJud 171v.

»przyjmować i jeść« (1): Ieſli Ciáło y Kreẃ iego prawdźiwie prziymuią/ y iedzą/ y piją/ iákoż ſámego Páná Chriſtuſá ćieleſnie nie pożywáią? WujJud 171v.

α. W tekście polemiczno-religijnym KrowObr, w którym spożywanie baranka paschalnego u żydów jest punktem wyjścia dla głoszonych poglądów (56): Ci teſz iedzą Báránká tego nieukaſawſzy ſie/ ktorzy ſie zábawiáią/ wielkimi pracámi/ około rzetzy tzeſnych vſtáwitznie/ [...] (marg) Ktorzy nieukaſawſſy ſię iedzą. (‒) KrowObr 186v, 186 marg, 186v marg, 187 marg [2 r.].

jeść co (52): Ci go [Baranka] teſz ieſztze z głową nieiedzą/ kthorzy go zá iednego tylko iednatzá y przytzyńcę do Bogá mieć niechcą KrowObr 185; Ci go teſz iedzą nieſtoiąc/ ktorzy Kryſtuſá wyznawáią tzáſu ſſtzeſliwego/ á przą ſie go tzáſu nieſztzeſliwego KrowObr 186v; Abowiemgo ći iedzą ſurowego/ kthorzy nie wſámey męce/ ſmierći y w vpietzeniu tego Báránká pokłádáią odpuſztzenie grzechow/ ále w vtzynkach/ w záſlugách y w inſzych ſwoich zabobonach. KrowObr 185v, 97, 185 [4 r.], 185v [3 r.], 186 [2 r.], 187. Cf jeść co czym, Zwrot.

jeść co czym (1): to ieſt/ [Krystusa wszytka wilkość ludu] grzechy ſwoimi ná krzyżu ras zábiłá/ kthorego iuſz ma ieść/ nie żębámi/ ále przes wiárę KrowObr 185.

W charakterystycznych połączeniach: jeść (nie) prętko (5), (nie) stoiąc (5), (nie) ukasawszy się (6); jeść przez wiarę (3).

Zwrot:»jeść Baranka« [w tym: w jednym domu = w kościele (5)] [szyk zmienny] (37): Ci teſz tego Báránká Syná Bożego znogámi y ſtrzewámi nieiedzą/ ktorzy tzłowietzeńſtwo od Boſtwá iego odłątzáią KrowObr 185v; A iedzą tego báránká vkáſawſzy ſię to ieſt/ nágotowawſzy ſię w drogę wietznego żywotá/ y odrzućiwſzy od ſiebie wſzyſtki zábawki tego ſwiátá KrowObr 186, 185 [2 r.], 185v [2 r.], 186 [5 r.], 186v [5 r.], 187 [5 r.] (37).
c. Jeść wespół z kim jako znak zażyłości; manducare, cibum sumere cum quocunque Vulg [z kim] (42): HistJóz Dv; Iezu ktoris z iawnogrzeſzniki y zgrzeſznemi iedzącz/ ku pokucie ie pryzywał TarDuch B4; WróbŻołt gg8v; MurzNT 9/11; LubPs O; BudNT 1.Cor 5/12[13]; SkarŻyw 140 [2 r.]; NiemObr 41; ieſli ten ktory ſię brátem miánuie/ ieſt wſzetecznikiem/ ábo łákomym/ [...] żebyśćie z tákowym áni iedli [cum eiusmodi nec cibum sumere] WujNT 1.Cor 5/11, Matth 9/11, Mar 2/16, Act 11/3, s. 589.

jeść co (2): RejRozpr E2; ty zemną będąc yeden cżłowyek/ Wodz moy y znáyomy com z nim ſtrawił ſwoy wiek/ Ktoryś zemną ſpołu v ſtołu yednego/ Iadł wdzyęcżne pokármy z dobrodzyeyſtwá mego LubPs O.

Przysłowie: zobiemá zle káſſę ieſć RejRozpr E2.
Zwrot: »jeść u jednego stołu« (1): LubPs O cf jeść co.
Szeregi: »obcować i jeść« (1): ná Pyotrá nyeluboſć myeli/ iż on z pogány obcował y yadł. KromRozm II vv.

»jeść i pić« = manducare et bibere Vulg (7): OpecŻyw 93v; GroicPorz hv; Tego cżáſu mieſzkał Izráel w Setim/ y ſcudzołożył ſie z niewiáſtámi Moabſkimi iedząc z nimi y pijąc/ cżeść y chwałę dáiąc ich bogom/ zwłaſzcżá Belfegorowi. BielKron 43; SkarŻyw 59; Czemu z celniki y z grzeſzniki ie y pije miſtrz wáſz WujNT Mar 2/16; SkarKaz 207b [2 r.].

»przyjmować i jeść« (1): miſtrzowie żydowſſcży ięli ſſemratz rzekątz: Iże oto ten grzeſſné prziymuie ij ié ſ nimi. OpecŻyw 60v.

»jeść albo siedzieć« (1): Egipciánie mieli to ſobie zá hániebny vcżynek z Zydy ieść álbo ſiedzyeć ſpołu z nimi BielKron 17v.

Przen: O używaniu szczęśliwości wiecznej (20):

jeść z kim (2): Ieść z Pánem á P. z námi SkarKaz 161a marg, Oooo3b.

Zwroty: bibl. »jeść chleb w Królestwie Bożym« = manducare panem in regno Dei Vulg Luc 14/15 (4): błogoſláwyony ten/ ktory będźye yadł chleb w kroleſtwye bożym. KromRozm II o4; Leop Luc 14/15; WujNT Luc 14/15, s. 254 marg.

»dać jeść z drzewa żywota« (3): RejAp 19, 20v; Temu kthoryby zwyćiężył/ dam ieść z dzrewá [!] żywothá/ kthore ieſt w pośrżodku ſádu Bożego. Gdźie ſad álbo Ray Boży/ známionuie Kroleſtwo Boże y żywot wiecżny/ w kthorym drzewo zywotá ieſt Pan náſz Iezus Kryſtus vkrzyżowány. GrzegŚm 41.

bibl. »jeść i pić na stole (a. u stołu, a. za stołem) moim w Krolestwie moim« = edere et manducare super mensam meam in regno meo PolAnt, Vulg (7): MurzNT Luc 22/30; A ya wam gotuyę/ yáko mi oćyec moy zgotował kroleſtwo/ ábyſcye yedli y pili ná ſtole moim w kroleſtwye moim. KromRozm II o4, r4; KrowObr 2; RejPos 316; LatHar 718; WujNT Luc 22/30.

Szereg: »jeść i pić« (11): OpecŻyw 95v; ludźye dobrzy á bogu przyyemni/ po zmartwychwſtányu w nyebye yedząc y piyąc ćyeleſtnych roſkoſſy vżywáć będą KromRozm II o3v, r4; SkarKaz Oooo3b. Cf »jeść i pić na stole moim w Krolestwie moim«.
2. Gryźć, kąsać [co] (6): FalZioł I 110d; ludzie [...] to coby ná żywe Obrázy nákłádać mieli/ [...] to nákłádáią ná martwe pniaki/ ná kije/ ná deſki ku nitzemu nie pożythetzne/ kthore tzerw ie. KrowObr 117; Więc tu kurzy w krzewinie á Bący go iedzą/ A Komorzy ná cżele we trzy rzędy ſiedzą. RejWiz 93v; gdy [siostry] iey mowiły/ áby vpráć ſzáty dáłá/ odpowiádáłá im: Niech ćiáło moie dla Páná mego Iezuſa Chryſtuſa robacy iedzą. SkarŻyw 160; KlonWor 12.
Przen [co] (1):
Zwrot: »jeść serce« = trapić (1): A ia co dáley/ lepiey ćień głęboki Błędow mych widzę: ktore gęſto iędzą [!] Strwożone ſerce vſtáwicżną nędzą SzarzRyt A.
3. W inf: Pożywienie, żywność; manducare PolAnt, Vulg (101): Bo gdyć było ieść potrzebá/ Biegáłáś do mego chlebá BierEz N4; Bá bráćie pśie głádką maſz śierść/ Muśiſz ty mieć doſtátek ieść BierEz Rv, D2v, M4, O2; PatKaz III 147; BielŻyw 30; LibMal 1543/76v; LubPs N3; Ano ieść [...] było bárzo máło/ Temu práwie ná ſzpicy/ nic ſie nie doſtáło. RejFig Dd, Cc3v; RejZwierz 103v; BielKron 93, 111 [2 r.], 331; Elegans in cibis, Piękne á ochędożne czinienie yeść. Mącz 187d, 132b, 205d, 257b, 323c, 325b; GórnDworz R; RejPos 219; RejZwierc 154; BudBib Bar 5[6]/29; iam krokom roſkazał/ żeć będą ieść nośić. HistHel Bv; BudNT Ioann 4/33; SkarŻyw 56, 118, 121, 324, 328 (8); KochDz 107; ReszList 168; WerGośc 246; GostGospSieb +2v; KołakSzczęśl B3; WujNT Ioann 4/33.

W charakterystycznych połączeniach: jeść czynienie (2), (do-, przy)nieść (6), kłaść, (na)gotować (3), narządzać, prosić (2), (przy)nosić (9), (u)czynić (7), udziałać, uwarzyć, wyrządzać (2).

Zwrot: »da(wa)ć [komu] jeść« = dari manducare PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (53): Zle tám było nędznikowi: Bo mu máło ieſć dawano BierEz L2, R2 [2 r.]; OpecŻyw [34], 45; FalZioł III 42d, IV 3c; SeklKat M; RejRozm 407; MurzNT Matth 14/16, 25/42, Mar 5/43; Albo gdy w máłym Lewku rzkomo ſie kocháią/ Więc áby wielki nie roſł/ ieść mu nie dawáią. RejWiz 191, 57, 191; Leop Mar 5/43; Słuſznie im tho Pan ná oczy wyrzuca/ iż gdym był łáczny nie dáliſćie mi ieść BibRadz I 113c marg, 2.Reg 19/42, Matth 25/35, 42, Apoc 2/17; BielKron 66v [2 r.], 68, [852], 268, 322, 452v; Mącz 65c, 282c; HistRzym 28v; GrzegŚm 49; BielSpr 4v; BudBib Ion 3/7; BudNT Matth 14/16; SkarJedn 232; Oczko 19v; Mam oſłá domá/ niedam mu trzy dni ieść SkarŻyw 545, 35, 497, 583; StryjKron 566; PudłFr 29, 44; WujNT Matth 14/16, 25/35, 42, Mar 5/43, 6/37 (9).
Szereg: »jeść, (albo, ani, i) pić« = manducare et bibere PolAnt, Vulg [szyk 14 : 2] (16): OpecŻyw [34]; SeklKat M; BibRadz Matth 25/35; BielKron 268; HistRzym 24v, 25, 28v; HistHel C3; BudBib Ion 3/7; Y kazał mu ták Sędzia przez trzy dni [...] nic niepodawáć/ áni ieść/ áni pić. SkarŻyw 532, 497; Zofiia wżdy ieść y pić prze mię nágotuie. PudłFr 44, 29, 44; WujNT Matth 25/42; Zyie náder wybornie/ pić/ ieść/ iáko gnoiu PaxLiz D.

Synonimy: 1. karmić się, pożyrać, pożywać, żywić się; 2. gryźć, kęsać.

Formacje współrdzenne: dojeść, objeść, podjeść, pojeść, przejeść, przyjeść, przyjeść się, rozjeść, ujeść, wyjeść, zajeść, zjeść; jadać, dojadać, objadać, odjadać, podjadać, pojadać, przejadać, przyjadać, przyjadać się, śniadać, wyjadać, zajadać, zjadać; wyjadować.

Cf JEDZĄCY, JEDZENIE, JEDZONY

TK