[zaloguj się]
[pdf]

DOZNAWAĆ (91) vb impf

o jasne; -åw- (72), -aw- (7); -aw- KochPs, NiemObr, KmitaSpit; -åw- : -aw- Mącz (1 : 1), WysKaz (1 : 1), SkarKaz (2 : 2); końcowe a jasne.

Fleksja
inf doznåwać
indicativus
praes
sg pl
1 doznåwåm doznåwåmy
2 doznåwåsz
3 doznåwå doznåwają
praet
sg pl
1 m -(e)m, -m doznåwåł, doznåwåł(e)m m pers doznåwali(s)my, doznåwalichmy
2 m m pers -ście doznåwali
3 m doznåwåł m pers doznåwali
n subst doznåwały
imperativus
pl
2 doznåwåjci(e)
3 niech doznåwają
conditionalis
sg pl
1 m m pers by(s)my doznåwali
3 m by doznåwåł m pers

inf doznåwać (6). ◊ praes 1 sg doznåwåm (9); -åm (7), -(a)m (2). ◊ 2 sg doznåwåsz (2). ◊ 3 sg doznåwå (10); -å (8), -(a) (2). ◊ 1 pl doznåwåmy (17); -åmy (14), -(a)my (3). ◊ 3 pl doznåwają (16); -ają (14), -(a)ją (2). ◊ praet 1 sg m -(e)m, -m doznåwåł, doznåwåł(e)m (3). ◊ 3 sg m doznåwåł (8). ◊ 1 pl m pers doznåwali(s)my (1) GórnDworz, doznåwalichmy (1) Diar. ◊ 2 pl m pers -ście doznåwali (1). ◊ 3 pl m pers doznåwali (6). subst doznåwały (1). ◊ imp 2 pl doznåwåjci(e) (1). ◊ 3 pl niech doznåwają (1). ◊ con 3 sg m by doznåwåł (1). ◊ 1 pl m pers by(s)my doznåwali (2) LatHar. ◊ part praes act doznåwając (5).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w. s.v. doznać.

1. Rozumieć, poznawać coś, przekonywać się o czymś, upewniać się, dowiadywać się, stwierdzać, obserwować, dochodzić do wniosku; audire, deprehendere, invenire, percognoscere Cn (38): KwiatKsiąż G2; gdyżeſmy doználi tych teráznieyſzych czáſow chęći Pánow ſkoro po ſmierći Krolewſkiey/ y do tych czáſow ieſzcze doznawamy/ powiádáli/ iż do obieránia KRolá Gmin niema nic. MycPrz II C3v; DZiwowáć ſię káżdy może ták wielkiemu Greckiemu y Ruſkiemn [!] iáko tu doznawamy/ vporowi SkarJedn 275; Calep 226b [2 r.]

doznawać czego [w tym: czego w czym, w kim (4)] (22): PatKaz III 117; MiechGlab *3v; Wałaszy także acz z nami są sprzymierzeni, ale doznawalichmy nieraz ich niewiary w tym, jako nam statecznie takowe przymierze chowają Diar 23, 67; CzechRozm 111v, 117; cżego doznawamy [videmus] w 1udzioch rozgniewánych/ ktorzi iad gniewu ſwego/ ná tych naprzod wyrzucáią/ co śię im z przygody naprzod nátráfią. ModrzBaz 7v, 8; NiemObr 10; GórnRozm L3; ZawJeft 26; Cżego iáko w niektorych inſzych narodách/ ták y w náſzym Polſkim ledwa niedoznawamy. PowodPr 70, 7; SkarKaz 40b. Cf Ze zdaniem, »doznawać na oko«.

doznawać co [w tym: co czym (2), co w czym (1)] (4): Diar 84; Nie iżeby oſobno thá Iſtność [o Bogu] miáłá być/ á oſobno trzy perſony/ ále y owſzem iedność we trzech/ á trzech w iednośći doznawa. SarnUzn B3; WierKróc A2v; PowodPr 36. Cf »rzeczą doznawać«, »skutkiem doznawać«.

doznawać czego po kim, po czym (2): WerKaz 299; Wierny y nabożny dźiwnie ſię vćieſzonym vczuł/ iż był przed oblicznośćią bozką/ y doznawał ná onym mieyſcu práwey obecznośći/ po wzruſzeniu ſercá SkarKaz 40b.

doznawać na kim po czym (1): Na náſzych [heretykach]/ iſz ták ieſt/ doznawamy po vpadku ták wiela kroleſtw SkarŻyw 493.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (7); iż (8), że (4), jako (2)] (15): bo tego doznawali [posłowie] wielekroć, iż skoro podatek na obronę uchwaliwali, już o ine wszyćko, by też napilniejsze, trudna sprawa albo żadna być nie mogła Diar 27; GórnDworz D4v; BudNT Act 10/35; CzechRozm 5, 185v, 200v, 247v; ModrzBaz 8; SkarŻyw 493; V Rżymian były te vſtáwy [...] y iáko to ſą rżeczy potrżebne/ doznawáią tych czáſow tego ine Kroleſtwá GórnRozm L3; y káżdy dźiéń ludźie doznawáią/ Iż z trzaſkiem wielkié rzeczy w proch ſie obracáią. GórnTroas 23; WerKaz 299; SarnStat 178, 922; SkarKazSej 691b.

Zwroty: »[czego] na oko doznawać« (1): Ziwie Bog ná niebie/ ktory karze ludzkie złośći. [...] Wielką moc tákich przykłádow w Hiſtoriach mamy/ Y ſámi tego ná oko cżęſto doznawamy. KochZuz A2.

»rzeczą doznawać« = istotnie, w samej rzeczy (1) : Naprzod tá ſektá/ ſwoim niedopuſzcża woiowáć: co náyduię y w piſmiech ich/ y rzecżą doznawałem ná Trybunałách Luhelſkich PowodPr 36.

»skutkiem doznawać« [szyk zmienny] (6): wſzyſcy z oſobná tę wieżdżbę miewáli Bowiem fatum przypádłe ſkutkiem doznawáli. WierKróc A2v; CzechRozm 5, 185v; iáko káżdégo czáſu doznawamy ſkutkiem [experimur effectibus JanStat 194]. Iż tedy té ſzkody ztąd przychodzą/ y przez nié chwałá Boża bywa vmnieyſzona SarnStat 178 [idem] 922. Cf »widzieć i doznawać«.

Szeregi: »macać i doznawać« (1): Tákiey wiáry w ſobie mácáć y doznáwáć/ [...] wierni páńſcy máią NiemObr 10.

»nie widać ani doznawać« (1): ktorzy [historycy] o onych ſtronach rozmaite powieſci, iakoby ſny piſali, czo ſie nigdy nie nayduie ninieyſzym doſwiatcenim y tego teraż żaden nie wida ani doznawa. MiechGlab *3v.

»widzieć i doznawać« (1): Y widzę ia to teraz/ y ſkutkiem tego doznawam/ iż ácżkolwiek to prawdá ieſt/ że zá znáiomośćią BOżą [...] idźie też y znáiomość powinnośći żywotá odrodzonego Chriſtiáńſkiego CzechRozm 247v.

»doznawać i wierzyć« (1): A iż tego oni wierni chwalcy Boży ſkutkiem doznawáli/ y temu mocnie wierzyli/ iż ſam tylko Bog żywy ieſt/ y nieśmiertelny CzechRozm 5.

W przen (1):

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Bo też cżęſtokroć doznawa [novit] ſerce twoie że y ty łáieſz drugie. BudBib Eccle 7/22.

2. Zaznawać, przeżywać, doświadczać na sobie, odczuwać, czuć (34):

doznawać czego [w tym: czego czym (1), czego w kim (4), czego na kim (1), czego nad kim (2), czego nad kim od kogo (1), czego nad kim przed co (1)] (28): BielŻywGlab 14, 15; GlabGad B7; HistLan C3v; że ſynowie dobrze záſłużonych ludzi doznawáią práwie niewdzyęcżnosći tych ktorym wielkie dobrodzyeyſthwá cżynili rodzicy ich. RejPosWstaw [414]v; CzechRozm 47v, 112v, 116v; Drugie [dzieci] po ſwych namilſzych rodźicách zoſtáią/ Y ćięſzkiégo śiroctwá nędzné doznawáią. KochTr 23; CzechEp *2v, 369; KochFrag 50; wſzákeśćie W. M. wiáry iego [Piotra Kmity]/ rády/ y chęći oſobnéy cżęſto doznawáli. OrzJan 66; LatHar 103, 134, 383; WysKaz 8 [2 r.]; SarnStat 879; SkarKazSej 687a; SkorWinsz ktv; SapEpit A4v. Ze zdaniem.

domawać kogo, co [w tym: co przeciwko komu (1)] (3): Choćiażem ich [nieprzyjaciół] iuż też po troſze doznawał CzechEp 8; KochCzJan A3; Vfam łáſkam/ któré namnieyſzy y nawiętſzy znácznie doznawa JanNKar B2.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (6); by (1), co (1), iż (1), jaki (1), jako (1), że (1), żeby (1)] (7): Iakoż tego doznawamy bywaiąc na gorączoſci ſłonecżney, iż gdy w cien iaki przychodzimy [...] tedi ſie cżłowiek ochładza GlabGad G; RejFig AA5v; RejPosWstaw [414]; CzechRozm 44v, 250; ktemu też áby W. M ſam tego doznawał/ żebym ze wſząd/ [...] W. M. iáko przyiaćielowi [...] vcżynność moię [...] rad pokázował WerKaz 277; KmitaSpit B4v.

Zwroty: »łaski, łaskę doznawać« (2 : 1): ktemv téż będąc wdźięczen łáſki W. M. którą przećiwko ſobie mimo zaſługi moie doznawam/ [...] tę kilká kart piſm Ianá Kochánowſkiégo do rąk W. M. poſyłam KochCzJan A3; KochFrag 50; Ia winnieyſzy nád inſze/ chcę więcey pokázáć/ Gdyżem pocżął twey łaſki okwićie doznawać. SkorWinsz ktv.

»rzeczą doznawać« = rzeczywiście, istotnie, w samej rzeczy (1): Iákom tego [łaski W. M.] rzeczą przeſzłych lat doznawał SarnStat 879.

»sam po sobie doznawać« (1): Gdyż my ſámi tego po ſobie doznawamy/ iáko ćiáło náſze ieſt chwale Bożey przećiwne. CzechRozm 44v.

»na sobie, w sobie, nad sobą doznawać« [szyk zmienny] (3 : 4 : 4): Ale tákowi [rodzice] potym/ gdi ſie ich [potomstwa] złość tym więcey rozmnoży/ ná ſobie thego od nich doznawáią/ co przed tym inſzym wyrządzáć zwykli. RejPosWstaw [414]; CzechRozm 47v, 112v, 116v, 250; że záwżdy prawdá rodźi nienawiść: [...] iż tego przedtym wierni ná ſobie doznawáli CzechEp *2v, 369; LatHar 103, 134, 383; Bacżyſz tedy iáko w P Bogu wſzyſtko y z niego wſzyſtko, Doznáwał tego w ſobie on wielki ſługa Boży Fránćiſzek ś. WysKaz 8.

Szereg: »doznawać i doświadczać« (1): ktorzy [starzy ludzie] dla lat dawnych w ktore poſzli, wiele rzecży doznawali y doſwiadcżáli BielŻywGlab 14.
W przen [czego] (2): Na opatrznieyſzy ieſt cżas, bo wſzitkich rzecży doznawa. BielŻyw 3.
Zwrot: »smaku [w czym] doznawać« (1): ták y tym tráfiáć ſię muśi/ ktory dawne záchowáłe przyiaćielſtwo zá ládá przycżyną opuſzcżáiąc/ nowych ſzukáią y nábywáią/ iż wiele ná tym chramywáią/ á żadnego ſmáku/ iáko w winie młodym burzliwym/ nie doznawáią. WerKaz 276.
3. Wystawiać na próbę, poddawać próbie, próbować, egzaminować, badać, indagować, dochodzić, dociekać (19): Cognosco, Znowu kogo poznawam/ też doznáwam/ Doświadczam/ Też Rozumiem. Mącz 250d, 406a; Probo. Quandoque, periculum facere, tentare ‒ Doznawam Calep [850]b.

doznawać czego [w tym: czego czym (1), czego w kim (1)] (9): BudBib Ier 20/12; ONe zacne Kliążętá gdy Herby dawáli/ Naprzod wſzelkiey dzielnośći w ludzyach doznawáli PaprPan Gv; niemoże Srebrá lepiéy nikt doznáwáć KochPs 95; Philippá ś. wiáry doznawał Pan Iezus. SkarŻyw 384 marg, 504, 517; StryjKron 522; PowodPr 41; SkarKaz 205b.

doznawać kogo [w tym: kogo czym (1), kogo w czym (1)] (6): SkarŻyw A4v, 411; Byś [Boże] go [człowieka] doznawáiąc/ przy nim był cżás káżdy GrabowSet B3; ále z bozkiego dopuſzczenia/ ktorym Pan Bog ſwoie doznawa/ ktore miłuie y ſobie mieć chce. SkarKaz 45a. Cf Zwrot.

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): Przez niektory cżás doznawáiąc ſam śiebie/ ieſli by mogł on żywot ná puſzcży wytrwáć: wracał ſię cżęſto do domu/ do śioſtry y zięćiá ſwego SkarŻyw 50; WujNT 2.Cor 13/5.

Zwrot: »sam(ego) siebie doznawać« [szyk zmienny] (2): SkarŻyw 50; ieſli ieſteśćie w wierze: ſámych śiebie doznawayćie. WujNT 2.Cor 13/5.
Szereg: »doznawać i przepuszczać« (1): iáko mowi piſmo o świętym Tobiaſzu: doznáwał go/ powiáda/ Pan Bog/ y to á to nań przepuſzcżał: áby potomnym dány był przykład SkarŻyw A4v.
W przen [czego] (1) : Rozum ludzki ieſt pochodnią Páńſką/ ktory doznawa [quae investigat] wſzytkich wnętrznośći. BibRadz Prov 20/27.

Synonimy: 2. doświadczać; 3. doświadczać, poznawać, przeglądać, przepatrować, przepuszczać.

Formacje pochodne cf ZNAĆ.

Cf DOZNAWANIE

KN