CIĘŻKOŚĆ (458) sb f
-ę- (
423), -e- (
14), -(ę)- (
11), -(o)- (
10); -ę- : -e-
OpecŻyw (
8 :
1),
FalZioł (
65 :
4),
SeklKat (
7 :
4),
MurzHist (
11 :
2),
Mącz (
21 :
3).
Fleksja
|
sg |
pl |
N |
ciężkość |
ciężkości |
G |
ciężkości |
ciężkości |
D |
ciężkości |
ciężkości(o)m, ciężkości(a)m |
A |
ciężkość |
ciężkości |
I |
ciężkością |
ciężkościami |
L |
ciężkości |
ciężkościach |
inne |
sg a. pl G - ciężkości
|
sg N ciężkość (50). ◊ G ciężkości (57). ◊ D ciężkości (13). ◊ A ciężkość (93). ◊ I ciężkością (68) [w tym: -ąm (1)]. ◊ L ciężkości (28). ◊ pl N ciężkości (13). ◊ G ciężkości (25). ◊ D ciężkości(o)m (2) SkarŻyw, SzarzRyt, ciężkości(a)m FalZioł (2). ◊ A ciężkości (50). ◊ I ciężkościami (9). ◊ L ciężkościach (21); -ach (8 +kust), -åch (8), -(a)ch (5); -ach RejPs, WerKaz, ArtKanc (3), GrabowSet; - åch HistAl, BibRadz, RejPos, BudBib, SiebRozmyśl; -ach : -åch MurzHist (1 + kust : 1), LubPs (1 : 2). ◊ sg a. pl G ciężkości (27).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.
Znaczenia
- 1. Ciężar, waga, ważkość
(35)
- 2. Wielkość, duży stopień nasilenia, natężenia
(33)
- 3. Uciążliwość, przykrość, kłopot; smutek, strapienie; krzywda
(244)
- 4. Trud, trudność, wysiłek; difficultas
(81)
- 5. Choroba, ból, zmęczenie, ociężałość
(62)
- 6. Ciąża, brzemienność
(1)
- *** Bez wystarczającego kontekstu
(2)
1.
Ciężar, waga, ważkość;
moles, pondus Mącz; gravitas oneris Cn (35):
Nie cżuięć żadney ćięſzkośći BierEz R2v,
R2v,
S3v;
ponioſą na ſobie krzyż cięſſki/ dla ktorégo cięſſkoſci na ziemię vpadatz będę OpecŻyw [79]v;
FalZioł III 35c;
GlabGad G6,
I8v,
Mv;
RejWiz 113,
145v,
146,
149;
RejZwierz 102;
A ołtarz powiedał vpáść od ćięſzkośći/ iż nań wiele nákłádzyono. BielKron 83;
Mącz 47d,
190a,
255a,
275b,
361c;
Więc gdzieby nam cnoty/ ták były wrodzone/ iáko ieſt wrodzona kámieniowi cięſzkość/ nigdybyſmy ſie zle cżynić nie zwycżáili. GórnDworz Ff2;
SkarŻyw 101;
GórnTroas 71;
SzarzRyt A3.
ciężkość czego (5): trzemy palczy czyąſzkoſzcz zyemye zauyeſzyl PatKaz III 116; Rad ſiada y lęże ſie na wyſokich drzewach, bo mu zziemie barzo trudno wzlecieć dla cięſzkoſci ciała. FalZioł IV 27a; BielKron 460; KwiatKsiąż M4; RejPos 136.
Szereg: »waga a ciężkość« [szyk 1 : 1] (2): Quamvis candore praestat, candore [lege: pondere] tamen vincitur, Aczkolwiek białością przewyſzſza yednák wagą á cięſzkością záś bywa przewyſzan. Mącz 419c, 309b.
a.
Brzemię, ładunek;
pondus Mącz, Cn; onus Mącz (5):
Onus, Cięſzkość/ burdy/ brzernię. Mącz 264a;
Gemuit sub pondere cymba, Lodká ſie málem zágrążáłá pod cieſzkośćią. Mącz 309b.
Szereg: »brzemię i ciężkość« (1): PRzecż natura cżłowieku ramiona dała y barki w rękach. (‒) Aby był ſiłnieyſzy ku noſzeniu brzemion y cięſzkoſci wſzelkiey. GlabGad D2.
W przen (2):
Trzebać takim ramion mocnych, Sił prawie Herkulesowych, By taką ciężkość znosili, Ktorą sobie założyli. BierRozm 21.
ciężkość czego (1): złożywſzy s ſiebie onę cięſzkość cżłowiecżeńſthwá onego/ wſtał w vwielbionym ciele Boſtwá ſwego RejPos [108]v.
2.
Wielkość, duży stopień nasilenia, natężenia;
gravitas Murm, BartBydg, Mącz; gravedo Murm, BartBydg (33):
Gravitas, Powagá/ Vczćiwość Státek/ Cięſzkość. Mącz 149c.
ciężkość czego (31): BierRaj 17v; IEzus dlá cięſſkoſci. vbicżowaniá ij zemdleniá chodzitz niemogl OpecŻyw [127]v; Gravedo torpor et gravitas capitis somnolenta. [...] Cyęſkoſć ſpánya. Murm 77; BartBydg 66; WróbŻołt kk7v; A ledwe może znieſć głowá moiá ćięſzkoſći wyſtępkow moich RejPs 57, 101v; MurzHist F2, K2v; Oćiec [...] w puł drogi dla ćięſzkośći trućiny vmárł. BielKron 258v; á náſz vmyſł/ ná ćięſzkość mąk weźrzawſzy od grzechow śie hámuie. KuczbKat 195; LatHar 578; WujNT 121; WysKaz 20. Cf »ciężkość grzechu«.
ciężkość w czym (1): byłby nieſpráwiedliwym ten/ ktoryby wedle więtſzey álbo mnieyſzey ćiężkośći wyſtępku/ niemiał dáć więtſzey álbo mnieyſzey ćiężkośći w karániu. WysKaz 20.
Wyrażenie: »ciężkość grzechu« (17): cżemu ſié nie ſromáſs miſtrza twégo/ ktory wié cięſſkoſtz grzéchu twégo? OpecŻyw 94v; RejPs 182; MurzHist Cv, Fv, G3v; Iáko więc pod cżás grzeſzny w cięſzkośći grzechu przychodzi ku wątpieniu LubPs L4v marg, L3v, N3v, N4v marg, T3v marg, X3v marg, ee4v marg; BiałKat 378v; LatHar 130, 158, 258, [2 r.]; WujNT 387.
Szereg: »ciężkość abo wielkość« (1): Boć tu na wiélkośc abo cięſzkość grzéchow patrzyć nietrzeba MurzHist G3v.
3.
Uciążliwość, przykrość, kłopot; smutek, strapienie; krzywda;
molestia Mącz, Cn; fastidium, oppresio, scrupulus Mącz; asperitas, cordolium, gravitas, praemolestia, stomachus Cn (244):
Poruſz teras ſwey mądrośći/ Wyprowadź mię z tey ćięſzkośći. BierEz I2,
I3,
M2v;
OpecŻyw 35v,
99v;
FalZioł IV 7a,
V 6v,
17b;
á gdiz w więzieniu cięſzkoſć miał, ani ſobie ztyſkował iedno ſmiele lud przipominał aby ſtali o pierwſzą ſwiebodę. BielŻyw 41;
BierRozm 7;
Ten ktory zle ſąſiády miewa/ o ſwey ćięſzkoſći przed inſſymi powieda. March3 T8v;
WróbŻołt 43/18,
S7;
LibLeg 10/63,
68,
11/56;
RejPs 46v,
196;
ComCrac 11v;
Opiſałem teſz krotko moie krziwdy y ciężkoſci proſzę aby ie w. K. m. racżyli łaſkawie vſnac/ a mnie ſłvżebnika ſwego ſtych czięzkoſci y potwarzi obronić SeklWyzn 4v,
4v,
g3;
RejJóz H6;
SeklKat E,
E4v [2 r.],
M2,
R4;
HistAl D7,
F8;
Było mu to piſmo i przedtem przywiedźiono/ ſtem wykładem że śię niemoże rozumieć/ o śmiérci cieleſnyi ale o roſpaczy/ i takich cieſzkościách [kust: ściach] w iakich on był MurzHist S3,
Mv;
ale téſz ku iéi cięſzkośći wielkiéi pſęm ią nazwáł MurzNT 78v,
46,
21;
GliczKsiąż B2v;
GDym wzywał Páná moiego w ſerdecżney teſknośći/ A porucżałem w moc iego wſzytki ſwe cięſzkości LubPs B3,
C3,
M2 marg,
Pv,
T3v marg,
X3,
ccv,
hh6v;
Wſzákże ſtroná [...] ma być obſyłaná ku doſyć vczynieniu/ zwłaſzczá ktora nie ieſt zbiegła/ áby ſobie zá iákie vbliżenie á zá ćięſzkoſć nie poczytáłá GroicPorz cc4;
RejWiz 192;
Leop Hebr 10/32;
O Pánie czemuſz tháką ćięſzkość ná ten lud dopuſzczaſz? BibRadz Ex 5/22,
Iudic 2/15,
I 219a marg;
powiádáli ciężkość ſwoię/ iż ſie gwałt ná ich dziedzinie ſtał od vrzęduTuryńſkiego BielKron 201v,
49,
330v;
Scrupulus [...] krzinká kámykowa. Metapho. Cięſzkość/ ſkáránie/ troſkánie/ trapienie. Mącz 376a;
ktory przypuśćiwſzy zbytnie do ſerczá miłość/ vmiárkowáć ſie/ á cięſzkości wnętrzney zátáić w ſobie nie vmie GórnDworz Cc6,
Y8,
Dd2v,
Kk6;
A będzieli grzeſzny cżłowiek wrzucon w ten doł pokuty/ tedy może mieć ćięſzkość ćieleſną/ á zapłátę wiecżną duchowną. HistRzym [118]v;
RejPos 141,
217v;
BudBib 2.Reg 19/35,
Dan 13/22,
2.Mach 4/35;
Odmiéń vmyſł/ á weyźrzy ná moie ćięſzkośći KochPs 9,
35,
122;
nie ták dayćie áby innym byłá poćiechá á wam ćięſzkość: ále rowność niech będzie. SkarŻyw 140,
130,
184,
196,
244,
290 (
9):
WerGośc 227;
Acż ći przez mię z ćiebie ieſt wſzelka ćięſzkość ziętá/ á ty mnie záś związánego wiedźieſz przed Piłatá. ArtKanc E14,
B6v,
B12v,
I16,
K,
K6 (
12);
GrabowSet B2v,
F,
G,
H4,
Iv (
19)
LatHar 260,
317;
KołakCath B2v;
Ty niezásłużone zdobiſz doſtoynośćią/ Ty ludźie niewinne vgrążaſz ćięſzkośćią RybGęśli Bv,
C4v;
SkarKaz 41a;
A dźiś miáſto nagrody znam wielką niewdźięcżność/ Ktora mnożj w ſercu mjm dźiś nie zmierną ćięſzkość. CzahTr B4,
E4;
GosłCast 39;
Y wierne twe ſłowá Pánie/ Ze mię wyrwieſz z tey ćięſzkości SzarzRyt Bv,
B2v,
D2v.
ciężkość kogo, czego (11): MurzHist M2; LubPs V6v; Ieſtem ſmutny na Każdy czas nie vpokoiony/ w ćięſkośćy niego ſumnienia żadam poćieſſenia SeklPieś 19; BibRadz II 141b marg; RejPos 33v, 240v; ArtKanc F4; Wierny rátunku/ ktory w wielkiey cenie Maſz: wiernych cięſzkość/ życżliwych przykrośći GrabowSet Y2v; SarnStat 547, 937; PaxLiz D4v.
Zwroty: »ciężkość (u)czynić« (
10):
LibLeg 10/67;
RejPs 92v;
przecz on nanye bill chuczi nyedobrey a Czyąſchkoſczi nyeyakye yey czinyl, thak yſch opuſzczywſchi gi precz odeſchla. LibMal 1554/190v,
1543/70v;
SeklKat X3v;
BielKron 107v;
Per oppressionem eripere, Cięſzkość cziniąć dokuczayąć wydrzeć. Mącz 321b;
HistHel B2v,
D;
náiéżdżáią/ okupuią/ nieſpráwiedliwie ćiążáią/ wyćiągáią álbo iákimkolwiek ſpoſobem ćiężkość im czynią [quovis sumpto colore gravant JanStat 248] SarnStat 226.
»ulżyć ciężkości, ciężkość« (1 : 1): kto vlżyć cięſzkość/ wzbudzić dobrą myſl/ vſpokoić ſercze [...] może GórnDworz Bb6; GrabowSet C4v.
»ciężkość (wy)cierpieć, cierpiący; cierpienie ciężkości« [szyk zmienny] (16 : 1; 1): Patrz iakitz glód/ zimno/ boiázń wielką/ ij ijnſſé cięſſkoſcij na tey dródze cirpią OpecŻyw 28v, 29, 35v; BielŻyw 47; GlabGad D5v, E4v; WróbŻołt pp; SeklWyzn g2v; MurzHist T3; LubPs hh5, ii; Oznáymuie Iob co zá ćięſzkośći ćierpiał w ſwym nieſſcżęśćiu/ y iákie przyſkorki miewał od złych ludźi. Leop Iob 30 arg; HistHel B3; SkarŻyw 294, 304; ArtKanc D17, I19; PudłDydo nlb 1.
»ciężkość wyrządzać, zada(wa)ć« = molestiam exhibere PolAnt [szyk zmienny] (3 : 3): Strzeż śię záwżdy tákich gośći/ Być nie zádáli ćięſzkośći. BierEz P4; BierRozm 22; MurzHist L3; MurzNT 46, Matth 26/10; nie tylko ſam ále y ine pogańſtwo wyrządzáło Zydom cięſzkośći. BielKron 146.
»ciężkość znaszać (a. znosić)« [szyk zmienny] (3): ArtKanc O4, O16v; Dzierżawcy [...] ciężkośći i trudnośći znosić bywaią przymuſzáni [gravamina et difficultates perferre coguntur JanStat 100] SarnStat 98.
Wyrażenia: »brzemię ciężkości« (
1):
A ty kożdy ktory duffaſz iemu przełoż nań brzemię cięſſkoſći ſwoich RejPs 82.
»ciężkość [= niewola] egipska« (1): Iż ia Pan/ wywiodę was z tey ćięſzkośći Egyptſkiey [ex oneribus Aegyptiorum] á wybáwię was z niewolſtwá od nich BibRadz Ex 6/6.
»jarzmo ciężkości« (6): ábowyem iárzmo cyęſzkośći iego/ á rozgę rámieniá iego/ y sceptrum poborce iego tyś ieſth zwyciężył RejPos 15, 15 [3 r.], 17, 310.
»ciężkość serdeczna« [szyk 4 : 1] (5): ábowiem [...] w tákowey miłośći nic ſie inego nie náiduie/ iedno boleść/ męká/ trapienie/ cięſzkość ſerdecżna GórnDworz L1v, Mm4; SkarŻyw 58; WisznTr 30; Chcąli też trapić/ twe wyroki wiecżne/ Day ſkromnie znośić ćięſzkośći ſerdecżne. GrabowSet M2.
Szeregi: »boleść i ciężkość« (
2):
SkarŻyw 196;
Co nas ná tey drodze z mátką przenaświętſzą potyka boleśći y ćięſzkośći/ niech wſzytko w miłośći y ćierpliwośći znośim. SkarKaz 45b.
»frasunek i ciężkość« (1): Ktorzy cudzołożą/ ći w wielkich fráſunkách/ y ćięſzkośćiách będą. WerKaz 295.
»krzywda i (a, (a)ni) ciężkość« [szyk 5 : 3] (8): MetrKor 57/114v, 59/271v; proszyl abismi mi onim zamkom ktore tam we wloschech maczie. zadney krziwdi ny czieſkosczy czinicz niedopusczaly LibLeg 10/67, 10/67v, 11/172v; Pyenyązek lyudzye Nyewynnye radt obczianſcha i gym wyelki czianſkoſczi y krziwdi czyny LibMal 1543/70v; SeklWyzn 4v; SkarKaz 277a.
»smutek (a. smętek), (a, i) ciężkość« [szyk 3 : 2] (5): SeklKat N4v, R4; Fastidia abstergere et molestias abstergere, Popuścić precz wſzech ſmutków y cięſzkośći. Mącz 449d; RejPos Ooo2; Wielkiś ſmutek y cięſzkość/ vcżynił mi s tego. HistHel B2v.
»ciężkość i szkoda« [szyk 3 : 2] (5): Thich thakowich ſkod poddanich naſſchich y Czyeſkoſczy nyezdalo ſzye nam zamylczecz y zanyechacz LibLeg 11/173v, 11/172v; SeklKat F; BielKron 448; KuczbKat 430.
»ciężkość, (a, i) trapienie« (3): Wylicżánie cięſzkośći y trapienia/ kthore koścyoł ćirpi od niewiernych. LubPs cc3v marg; GórnDworz Lv, Mm3v.
»trudność i (abo) ciężkość« = dificultates et gravamina JanStat [szyk 4 : 2] (6): SeklWyzn 2; SeklKat F; RejPos 171v; Item bacząc trudnośći y ćiężkośći poddánych Korony náſzéy [...] ták ſkázuiemy SarnStat 947, 98; SkarKaz 45a.
»żałość i ciężkość« (1): Ták my teſz tym ſię ćieſzmy/ gdy by to ná nas przyſzło: iſz żáłość y ćięſzkość [...] z tákich myſli máiąc/ łáſki Boſkiey ſobie nietráćiem SkarŻyw 294.
Wyrażenia przyimkowe: »z ciężkością« (
6):
MetrKor 57/120v,
59/282;
Moleste — Zczieſzkosciąm, zprzikroſcią. Calep 670a;
WujNT 39;
SarnStat 547,
937.
»w ciężkości« (35): Dlá tego będątz w tak wielkié cięſſkoſci/ mowił s placżem ku bogu oyttzu? OpecŻyw 102; WróbŻołt 106/26; SeklKat F; RejKup p3v, ſ5; MurzHist H4v; LubPs D, L4 marg, Q, R6, S4v (8); SeklPieś 19; BibRadz Ps 80/8; RejPos 141, 211, Ooo2; BudBib Sap 8/9; KochPs 128, 177; Iozef záchował wćięſzkośći ſwey roſkazánie Boſkie. SkarŻyw A4v; WerKaz 295; ArtKanc D13, E10, M18v, N17v, T13v; Kiedy roſtą me trwogi/ K tobie wołam w ćięſzkośći GrabowSet Hv, I4, Q4; A będąc w ćięſzkośći [Et factus in agonia]/ tym dłużey ſię modlił. WujNT Luc 22/43; SiebRozmyśl E4v; SkarKaz 351a.
4.
Trud, trudność, wysiłek; difficultas,
contrarium, moles Mącz; asperitas Cn (81):
Pierwſza drogá świebodnośći/ Ma naprzod ſwoie ćięſzkośći BierEz F;
PatKaz III 91 v;
BielŻyw 110;
Yako rodzicy maią wielką cięſkoſc wychowywaiąć dziatki ſwoie SeklKat H;
á iezdzili tak cáły dźień wielką á nieznoſną cięſzkoſcią ſprácowáni. HistAl H5v;
Mącz 114b;
HistRzym 50v;
Powiádáłá iſz niegdy ſię na modlitwie ſprácowáć nie mogłá/ áni żadney ćięſzkośći wniey cżułá. SkarŻyw 160,
14,
151,
307;
KochTr 6;
Krol ſławy wiecżney/ niemoce náſze ná śie wźiął/ y dla nich ćięſzkość wielką podiął/ by z nas náſze grzechy ziął. ArtKanc E8v;
SarnStat 428;
SkarKaz 40b marg.ciężkość kogo, czego (4): Abowiem [...] dziecię wſzytko wielkie/ cżyni cięſzkoſć j trudnoſć rodzenia. FalZioł V 17b, V 18c, 28; RejPos 59.
Zwroty: »cierpieć ciężkość« (
2):
GlabGad P5;
Ci oſthátecżni iedno iednę godzinę ná robocye byli/ á zrownałeś ye zapłátą z námi/ kthorzychmy ćirpyeli cięſzkość dniá czáłego RejPos 59.
»z ciężkością (po)rodzić, ciężkość rodzenia itp.« (10): KTo chcze radzić y pomagać cięſzkoſciam rodzenia Brzemiennych niewiaſt FalZioł V 18c, V 17a [2 r.], c, d [2 r.], 23d; taka albo nie płodna bywa abo zcięſzkoſcią rodzi GlabGad Pv; KuczbKat 306; GrabowSet T2v.
»z ciężkością przyjść (a. przychodzić)« [szyk zmienny] (6): BielŻyw 116; już podatki też dawać musielibyśmy, a z jaką to ciężkością i nam i poddanym naszym przychodzi [...] nie tylko my ale i WM dobrze rozumiecie. DiarDop 114; BielKron 31v; GórnDworz Mm4; RejPos 6; ActReg 134.
Szeregi: »ciężkość i boleść; ciężkość z boleścią« [
szyk 4 :
2] (
5;
1):
yſz eua myala wgrzechu począcz ſwe ſyny a ſczyąſżkoſzczyą noſycz y zboleſzczyą rodzycz PatKaz III 91;
á ſtąd boleſci y cięſzkoſci przy porodzeniu być muſzą. FalZioł V 17a,
V 16c,
17d,
18b;
KuczbKat 306.
»praca a (ani) ciężkość« (2): Grzbiet ſubtilny, rowny [...] vkazuie też ſubtilnego przyrodzenia y rozumu, ktory nie może wiele cirpieć prace ani cięſzkoſci GlabGad P5; GórnDworz Mm4.
»trudność, (a, i) ciężkość« [szyk 3 : 1] (4): FalZioł V 17b; BielKron 455v; Mącz 229b; Cżego z ćięſzkośćią á z trudnośćią doſtawaſz/ ſtrzeżyſz ábyś tego ledáiáko nieutráćił GostGosp 5.
Wyrażenia przyimkowe: »z ciężkością« (
37):
Kędy lega tám ſie kruſſy/ ſciężkoſcią ſie z źiemie ruſſy. March1 A3v;
BierEz M3;
PatKaz III 91;
FalZioł V 17a [2 r.],
b,
18v,
23b;
BielŻyw 84,
116,
142;
GlabGad Pv;
SeklWyzn 4v;
HistAl H5;
MurzHist P4;
DiarDop 114;
Abowiem zgrubiáło á zmięſzſſáło ſerce ludu tego/ á vſſymá zćięſſkośćią będą ſlucháć [et auribus graviter audierunt] Leop Matth 13/15;
BielKron 31v,
455;
GórnDworz Mm4;
RejPos 6;
KuczbKat 306;
Tedy oni podawſzy mu powroz śćięſzkością go wywlekli. SkarŻyw 29;
WerGośc 222;
ZawJeft 9;
namowili go z wielką cięszkoscią ze dzis Lekarstwo miał brać ActReg 142,
134;
GostGosp 5;
SkarKaz 7a,
40b;
GosłCast 57.
Cf »z ciężkością przyjść, przychodzić«.
»za ciężkością« (1): ten młodzyenyec [...] zá cyęſzkoſcyą ſie do ludzi vda GliczKsiąż K6v.
a.
O dolegliwościach fizycznych, chorobach (23):
Też kto cżęſto pożywa ſocżewicze/ zaćmiewa wzrok/ I cięſzkoſć cżyni żołądkowi ku ſtrawieniu FalZioł V 77d;
SienLek 17,
96,
150v.
ciężkość czego (7): Iteż temu kto by miał cięſzkoſć wodi puſzcżania FalZioł I 76c, I 76c, 99c, 129c; SienLek 21, 35v; W pięrśiach mogą dośiąc phlegmy/ co dychawicę y tchnienia cięſzkość cżyni Oczko 14v.
Szereg: »boleść a ciężkość« (1): j też tim ieſt wielka pomocz ktorzi z boleſcią á ſcięſzkoſcią miewaią vrinę. FalZioł I 21a.
Wyrażenie przyimkowe: »z ciężkością« (13): FalZioł I 21a, 41d, 68a, 83c, 138d (8); Mącz 98c, 374a; ieſli ſye oczy z ćięſzkośćią obracáią: ieſli ſye ſkronie śćiſkáią SienLek 18v, 21; Oczko 35.
5.
Choroba, ból, zmęczenie, ociężałość;
gravedo, languor Mącz (62):
FalZioł I 73c,
128a,
V 10;
GlabGad L6v;
Languor, Niemoc/ Cięſzkość/ mdłość/ y chorobá. Mącz 183c,
244c;
Cyęſzkość á zemdlenie członkow z niechćiwośćią iedzenia/ bliſką ograżkę známienuie. SienLek 20v;
ábowiem tháki ieść niemoże/ ćięſzko ſpi [...] barwę ma śiną/ nád łonem má ćięſzkość. SienLek 104v,
40v,
99v;
RejPos 110v;
Oczko 35.
ciężkość czego (27): Też bańki w tyle głowy poſtawione [...] cięſzkoſć brwi/ y czuchnienie vſt oddalaią. FalZioł V 60v, I 7d, 80b, 123d, 124a, b (21); gravitas capitis, Cięſzkość głowy od bolu. Mącz 149c; SienLek 35v, 87v, Sv, S4v, T3.
ciężkość w czym (17): FalZioł I 2a, 7b, 44c, 138d, 150a (12); Mącz 98c; Zyłá koniec Noſá/ pomaga przećiw ćięſzkośći w głowie SienLek 35v, 20 [2 r.], 27.
Szereg: »ciężkość, (a, i) bolenie (a. bol, a. boleść); ciężkość z boleniem; bol z ciężkością« [szyk 10 : 2] (10; 1; 1): Ale iéſtli cżuie cięſzkoſć zboleniem małym w prawey ſlabiznie FalZioł V 9, I 150c, 118a, III 13b, V 6, 9 [2 r.], 58, 60v; SienLek 39v; SkarŻyw 293; ále dopieroż febry/ dopieroż gorącżki/ ćięſzkośći y bolenie głowy. WerGośc 227.
Zestawienia: »boku, w boku ciężkość« [
szyk 5 :
3] (
5 :
3):
cięſzkoſć w prawym boku przed ſię będzie trwała. FalZioł II 2c,
II 8d;
boku práwego ćięſzkość álbo ſtrzekánie około niſzſzych źiobr/ známionuie Niemoc wątroby SienLek 87v,
20 [2 r.],
Sv,
S4v,
T3.
»ciężkość piersi, w piersiach« = dyspnaea Mącz [szyk 27 : 2] (17 : 12): oczukrowawſzy napijayże ſie ciepło dla dychawicze y dla cięſzkoſci pierſi. FalZioł I 80b, ‡5e, I 2a, 7b, d, 44c (27); Dyspnaea, Cieſzkośc w pierſiách gdy któ nie może álbo s cieſzkością oddycha. Mącz 98c; SienLek 27.
6. Ciąża, brzemienność (1): Graviditas, Cięſzkość Mącz 149d.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Allevare onus, Vlżyć ćięſzkośćy. Mącz 264a, b.
Synonimy. 1. brzemię, burda, ładunek, tłumok; 2. dużość; 3. boleść, brzemię, frasunek, męka, nieszczęście, przykrość, smutek, teskność, trapienie, troskanie, udręczenie, zamutek, żałość; 4. obciążenie, uciskanie, trud, trudność; 5. bol, bolenie, boleść, choroba, mdłość, niemoc, ociężałość, ucisk, zmęczenie; 6. brzemienność.
Cf CIĄŻA, CIĘŻAR
AL