Zwroty:»brzemię (od-, w-, z-) nosić, (u-, po-)nieść, dźwigać; noszenie brzemion« [szyk zmienny] (15): BierEz I3v, S3v; FalZioł II 18b, IV 7a, V 32; nie potrzebuie cżłowiek takiego grzbietu iako v konia, gdyiż nanim nie ieżdzą, takież j żadnego brzemienia nie noſzą GlabGad D8, D2; Leop Num 7/9; Nád thom ſługi ſwe poſtáwił w branách/ żeby nie wnoſzono żadnych brzemion w dźień Sobotny. BibRadz 2.Esdr 13/19; Mącz 95a, 190a, 491b; HistRzym 111; RejZwierc 170; KlonŻal Bv. Cf »brzemiona i ciężkość«.

»pod brzemiony powalić sie, upaść« [szyk zmienny] (2): Ieſlibyś też widźiał oſłá nieprzyiaćielá twego/ ktory ſie pod brzemiony powálił/ nie opuſzczay go BibRadz Ex 23/5; Mącz 70c.

»pomoc, ulżyć, ulżać brzemienia« (3): Allevare onus, Vlżyć brzemieniá. Mącz 190b, 190b; Pomoc brzemięnia. Exonerare. Calag 106b.

»(wy-, z-)łożyć, (od-, z-)jąć brzemię, złożenie brzemienia« [szyk zmienny] (7): RejKup aa7; Levare aliquem onere et levare alicui onus, Złożić z kogo brzemię Mącz 190a, 119b, 294b; BiałKaz B4v; płynęliſmy do Syryey y przyſtąpiliſmy do Tyru. bo tám okręt miał vyłożyć brzemię. BudNT Act 21/3; Złożyć brzemię. Exonerari. Calag 106b.

Wyrażenia: »ciężkie brzemię; brzemię ciężkie« (7 : 3): BierEz B; Abowiem grzechy moię prżewyſſżyły głowę moię/ á iako brzemię cięſzkie obciążyły mnie. WróbŻołt 37/5; FalZioł V 32; LubPs K3v; Leop Ps 37/5; SienLek 18v; BiałKaz B4v; Stánął mi grzéch nád głową/ y ćiśnie mię w źiemię/ Iáko nieznośné naćiężſzé brzemię. [Quoniam iniquitates meae supergressae sunt caput meum, et sicut onus grave gravatae sunt super me Ps 37/5] KochPs 55; LatHar 145, 162.

»wielkie brzemię; brzemię nawiętsze« (3 : 1): TarDuch C5; FalZioł IV 4b; CRattes Tebanſki mędrzec, [...] wielkie brzemię złota do morza wrzucił BielŻyw 34; BiałKaz B4v.

Szeregi: »burdy a brzemiona« (2): Klobá álbo koło nieyákie/ którym cięſzkie burdy á brzemioná wzgorę wściągayą/ żoraẃ naſzi zową. Mącz 107d, 491b.

»brzemiona i ciężkość«: PRzecż natura cżłowieku ramiona dała y barki w rękach. [...] Aby był ſiłnieyſzy [!] ku noſzeniu brzemion y cięſzkoſci wſzelkiey. GlabGad D2.

»tłumoki i brzemiona«: Dossuaria Iumenta, Konie/ Muły álbo osły/ którzi ná grzbieciech tłumoki/ y ynſze brzemioná noſzą. Mącz 95a.

Zwroty: »brzemieniem boleć«: Abowiem nápiſano: [...] zákrzykni á záwołay ktora brzemieniem nie boleieſz [quae non parturis] WujNT Gal 4/27.

»z brzemieniem, chodzić«: Zá cżaſem dowie ſię Oćiec/ iſz pánná zbrzemieniem chodzi. SkarŻyw 183.

»brzemię nosić« [szyk zmienny] (4): OpecŻyw 10v; A ták białeygłowie/ roſpuſtnie żyć bárzo nieprzyſtoi/ á męſzcżyznie iuż nie ták/ bo tęn dziewięć mieſięcy brzemieniá nie nośi. GórnDworz Z7; SkarŻyw 183; KlonWor 59.

»brzemieniem obciążyć« = uczynić brzemienną: Grauidari ‒ Brzemieniem obcziezic. Calep 465a.

»wstąpić, zapaść, wstąpienie w brzemię« [szyk zmienny] (4): Ieſtli niewiaſta wſtąpiwſzy w brzemię: niema wielkie^go obciążenia w ſobie y we wſzitkich cżłonkoch/ znak ieſt iż ſyna w żywocie noſi. FalZioł V 15, 86; GlabGad D6v, K3.

Wyrażenie: »brzemieniem zastępująca«: bo naprzod wątpliwe ieſt że może być przełożono pocżęłá/ ábo płodem záſtąpiłá. [...,] potym záś ták/ Pocżynáiąca/ Brzemieniem záſtępuiąca/ ábo iáko łáćinnicy tłumácżą/ naprzod Concepit, vteru^m fert, praegnaⁿs e^st CzechRozm 128.

Zwroty: »chodzić pod brzemieniem«: ktoby nie ſłuchał álbo nie chodził pod tym brzemieniem od tego to Moiżeſzá poſtánowionym/ to iuż tám cżtąc w hiſtoriey ſzyrzey ſie náucżyć możeſz. RejAp 32v.

»obciążać brzemieniem« (2): Bo ták odpiſuyą [Apostołowie] Antiochenczykom: Widźyáło ſye duchowi S. y nam/ nye obćyężáć was yákim inym brzemyenyem/ yedno tymi potrzebnymi. KromRozm II g2; WujNT Luc 11/46.

»podjąć sie, podejmować, przyjąć, wziąć (na się) brzemię« [szyk zmienny] (6): BielKron 306, 330v; GórnDworz E5v; Krolowie/ Kſiążętá pobożni/ niemáią z ſiebie dáwáć przycżyny walce/ tylko zá muſzenim podeymowáć to brzemię BielSpr 36v; Item CONTRACTVS perſonalis, [zową] gdy ná ſie perſoná która prziymuie iákié brzemioná, któré z perſoną vmiéráią. SarnStat 1268; IEſliby Prokurator, Opiekun, álbo Curator podiąwſzy ſie iákiégo brzemięnia nie ſtáwił ſie w ſłowie: tedy [...] on ſam to winien zniéść. SarnStat 1287.

»brzemię włożyć, kłaść« [szyk zmienny] (11): BibRadz Num 11/11, Act 15/28; [Saul] rzekł iey [czarownicy] áby mu wſkrześiłá Sámuelá. A gdy to vcżyniłá niewiáſtá/ krzyknęłá vyrzawſzy mężá ſwiętego: Cżemuś to brzemię ná mię włożył? BielKron 67v; RejAp 32v, 33; Niewiem iáko ſłuſznie Miłośćiwy pánie tho brzemię włożycieś w. m. ná mię racżył GórnDworz Eev, C8; RejPos 289v; RejPosRozpr [c2v]; NiemObr 78; WujNT Apoc 2/24. Cf »brzemię przykazania (bożego)«.

»brzemię (z-)nieść, nosić, znoszenie brzemion« [szyk zmienny] (21): Leop Num 11/17; BibRadz Num 11/17; GórnDworz C8v, V3; RejZwierc 187; RejPosRozpr [c2v]; nieieſt żaden ktoryby ieden ſam/ ábo rádą ſwą/ ábo ſtárániem ſwym mogł wſzytkiey Rzecżypoſpolitey doſyć vcżynić/ á iey brzemioná znośić. ModrzBaz 24v, 25v, 58v, 118v, 125, 125v (7); ArtKanc P4v; OrzJan 56; WujNT 447; SarnStat 110, 971, 985, 1211, 1214.

Wyrażenia:peryfr. »brzemię Chrystusowe« = przykazania Chrystusa: BRZEMIE Chriſtuſowe lekkie. WujNT Xxxxx 3v.

»ciężkie brzemię; brzemiona ciężkie« (7 : 2): BibRadz Num 11/11; BielKron 330v; Otoż maſz iárzmo iego/ otoż maſz cięſzkie brzemioná iego. RejPos 289v; BudBib Bv; Y rozum tedy y przyſtoyność rádźi/ áby ći ktorzi ledwie kiedy wytchną od ćięſzkich brzemion [ab oneribus]/ wytchnęli wżdy od tákiego podatku. ModrzBaz 122v, 22v, 26; WujNT 69, Matth 23/4.

»brzemiona darow Bożych«: Dáleko więcey tym/ [...] ktorzy noſzą brzemioná wielkich dárow Bożych/ ániołowie z niebá ſą przydáni. WujNT 447.

praw. »brzemiona dłużnikowe« (2): w ſpráwách ktore czći nie náruſzáią/ Rękoymia muśi wſzytki brzemioná dłużnikowe ná ſye przyiąć. GroicPorz r4, r4v.

»brzemiona koronne«: Iuż nie mowię o Biſkupy/ ktorzy [...] inſze wżdi brzemioná Koronne iáko táko noſzą y podeymuią. RejZwierc 187.

peryfr. »Marsowe brzemię« = służba wojenna: przewłoká zapłáty bárzo przykrá ieſt káżdemu robotnikowi/ ále ze wſzech naprzykrzeyſza ono nayćiężſze Marſowe brzemię noſzącemu [gravissimum Martis onus ferenti]. ModrzBaz 118v.

»brzemię przykazania (Bożego)« (2): BierRaj 19; był Pan dáć racżył wolą náuki ſwoiey przez Moiżeſzá ludowi ſwemu/ á włożył ná nie brzemię przykazánia ſwego RejAp 32v.

praw. »brzemię rękojemstwa«: Po śmierći rękoymiego/ brzemię rękoiemſtwá ſpada ná dźiedźicá iego. GroicPorz r3v.

»brzemię słowa Pańskiego« (2): Leop Zach 12/1; BRzemię ſłowá Páńſkiego [Onus verbi Domini]/ kthore ieſt podáne Izráelcżykom/ przez Máláchiaſzá. BibRadz Mal 1/1.

praw. »brzemię wojennej wyprawy«: będźie powinná [...] Szláchtá Kśięſtw onych brzemię woiennéy wypráwy weſpółek ze wſzyſtkiémi inémi króleſtwá náſzégo poddánémi nośić y podéymowáć. SarnStat 1214.

»brzemię woli świętej«: Opowiedáiąc wdzięcżne á ony bárzo ſnádne brzemioná woley ſwiętey á poſtánowienia ſwego/ ktore on ná nas miłośćiwie wkłádáć racży. RejPos 287.

Szeregi: »długi, posługi i brzemiona«: w ten cżás ieden mąż s Sábinow Ap. Herdonius bacżąc roſterk miedzy Rzymiány/ [...] był tego vmyſłu/ iákoby mogł poſpolitego cżłowieká vbogiego k ſobie przyciągnąć/ vcżyniwſzy ie wolnymi od długow/ poſług/ y inych brzemion BielKron 119.

»jarzmo a brzemię«: Pátrzaycieſz też iáko wam opowieda iárzmo á brzemię ſwoie RejPos 291.

»brzemię i ociążenie«: Abowiemći iárzmo moie ieſt bárzo wdzyęcżne: á brzemię y ociążenie moie bárzo lekkie ieſt. RejPos 287.

»podatki i brzemiona«: A od podatków y brzemion/ [...] oni y potomkowie ich wolni y ſwobodni będą ná wieczné czáſy. SarnStat 1214.

»urząd i brzemię« (2) : Gdy przyidą do Mieyſcá naświętſzego/ thám ſie zeydą Aaron y ſynowie iego/ á káżdemu z nich vrząd iego y brzemię iego [super servitium suum et ad onus suum] náznáczą. BibRadz Num 4/19; Wielki to vrząd y ćięſzkie brzemię ieſt [Magnum est hoc munus atque onus]/ [...] wyznáwáć śię y okázowáć być ſtrożem Rzecżypoſpolitey/ y obrońcą. ModrzBaz 26.

Zwroty: »pod [grzechow] brzemieniem chodzić«: pod ktorych [grzechów] brzemieniem chodząc/ poſłuſzny był Bogu/ áż do śmierći krzyżowey CzechEp 317.

»brzemię nosić, (po-, od-, u-)nieść« [szyk zmienny] (20): MetrKor 40/818; RejKup v6v; GliczKsiąż F7v; O Oycowie/ [...] O Mátki/ [...] ponieſiećie ćięſſkie y ſtráſliwe brzemioná przed Sąd Boży KrowObr 149; Byli tego cżáſu poimáni dwá mniſzy zakonu Auguſtynow o Luterſką wiárę y ſpaleni [...] ktorzy ná ſmierć przeſpiecżnie ſzli/ dzyękniąc Pann bogu/ iż to dla ie^go imienia ná ſobie brzemię nieſli. BielKron 199v, 332Av; Bo nie powinien nigdy ćirpieć ſyn zá oycá/ á ociec zá ſyná: ábowiem káżdy ponieſie brzemię ſwoie. RejPos 51; zá wſzyſtki prośiſz: [...] Abyś zá inſze proſząc/ ich brzemioná ná ſobie odnośił. BiałKat 143v; KuczbKat 225; WujJud 209; BudBib Deut 1/13; ModrzBaz 58; SkarŻyw 25, 333; CzechEp 62, 99; Iedni drugich brzemioná nośćie [alter alterius onera portate]: á ták „wypełnićie” zakon Chriſtuſow. WujNT Gal 6/2, 5, Xxxxx3v [2 r.].

»obciężać, o(b)ciążony brzemieniem« [szyk zmienny] (3): Nie obciążay duſze ſwey brzemieniem nieznośnym BielKom C5; CzechRozm 204; LatHar 633.

»podeprzeć [kogo] w brzemieniu«: Ktoremu Pan Bog rzekł/ [...] vlżę duchu twoiemu/ polecę im iż cię podeprą w tym brzemieniu BielKron 40.

»brzemię (prze-, w-)łożyć, kłaść, wkładać« [szyk zmienny] (8): RejPs 82, 130v; HistAl A3; Ktory ácż ná nas kłádzye brzemyę ſwe rozlicżnye/ A wſſákoż ſam yeſt Bogyem záwżdy miłośćiwym LubPs P5v; Leop Num 11/11, Eccli 13/2; BibRadz Apoc 2/24; BielKron 40.

»ulżyć brzemienia«: Po oycowſkiey śmierći przyſzli przedeń przednieyſzy pánowie/ proſząc go áby nieco vlżył brzemieniá oycowſkiego nád ludem poſpolitym. BielKron 82v.

»brzemię, z brzemienia rozwiązać« (2): CzechRozm 92; wolniey tobie ſłużyć Pánie będę: iżęś mię z tákiego brzemienia rozwiązał. SkarŻyw [197].

»zjąć, składać, złożyć, odjęte brzemię« [szyk zmienny] (5): BielŻyw 146; RejPs 122v; Wezmę was ſobie zá lud ſwoy/ y będę Bogiem wáſzem/ [...] ktorym z was ziął brzemioná Egyptſkie. BibRadz Ex 6/7, Is 10/27; RejPos 33v.

Wyrażenia: »ciężkie brzemię; brzemię ciężkie, ciężkośći, nieznośne« (8 : 4): OpecŻyw 191; BielŻyw 146; RejPs 82, 121v, 122v, 130v; Acz wiara ieſt niewieſcie barzo cięskie brzemię RejJóz I; KrowObr 149; BielKron 201v; CzechRozm 94v; SkarŻyw 29; Tak ćięſzkie brzemię náturze krewkiey/ miłość Chryſtuſowá ſłodziłá. SkarŻyw 472.

»brzemię grzechow, nieprawości, występkow« (11): RejPs 122v, 130v; RejKup 14v; LubPs T3v marg; KrowObr 70v [3 r.], 152, 153; Pan Bog nie tylko ſyná ſwego dla nas poſłał/ aby tu ná tey niſkiey ziemi nam niedoſtoynym ſłużył/ y brzemioná grzechow náſzych ná ſobie noſząc wſzytko zbáwienie náſze ſpráwił SkarŻyw 25; ArtKanc P6v.

»brzemię starego zakonu«: Sprawiedliwi, to ieſt wſzytci wierni nowego zakonu, przeto iż wybauieni o d [!] grzechu y od brzemienia ſtarego zakonu WróbŻołt V6v.

Szereg: »krzyż albo brzemię«: iż to nań pan bog ſwoy krzyż kłádzie álbo brzemię dla imienia Kryſtuſowego. BielKron 194.