[zaloguj się]
[pdf]

OBCIĄŻENIE (54) sb n

obciążenie (54), [obciężenie].

o oraz oba e jasne.

Fleksja
sg pl
N obciążeni(e)
G obciążeniå
A obciążenie obciążeniå
I obciążeni(e)m, obciążenim

sg N obciążeni(e) (10). ◊ G obciążeniå (24). ◊ A obciążenie (16); -e (1), -(e) (15). ◊ I obciążeni(e)m (2) LatHar, SkarKaz, obciążenim (1) SkarŻyw. ◊ pl A obciążeniå (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde brak.

1. Nałożenie ciężaru, uczynienie czegoś ciężkim; ciężar; gravatio Mymer2; onerus Mącz; gravitas Cn (24): gdyby ptaci tak wiele płodu mięſnego w ſobie noſiły nie mogliby latać, dla tego natura opatrzaiąc to vcżyniła aby one po iednym iaiu w ſobie noſiły dla zbytniego obciążenia. GlabGad H7; Mymer2 11v; Colosica onera, Cięſzkie obciążenie/ obłożenie. Mącz 59d; LatHar 316.

obciążenie czego [nieżywotne (2), żywotne (1)] (3): Zſtroy ná konie ich [Turków] ieſth bárzo ſkromny krom zbythku wielkiego dla obćiążenia konia. BielKron 259v. Cf obciążenie czego czym; Zwrot.

obciążenie czego czym (1): Więc krzyżem ćięſzkim zránionych rámion Páńſkich obciążenie. LatHar 319.

obciążenie od czego (1): chćiałeś też iáko niewinny báránek/ z obćiążeniem od krzyżá/ ná ofiárę być prowdzony LatHar 278.

Zwrot: »obciążenie wielkie na się brać« (1): [Niemcy się stroić po usarsku jęli] gdy obácżyli iż tho ieſt pożytecżnieyſza Spráwá niż obćiążenie wielkie ná konie y ná ſie bráć. BielSpr 65v.
Wyrażenie: »żywota obciążenie« = ciąża (1): Praegnatio – Zywota obcziazenie. Calep [833]b.
Przen (2):

obciążenie czego (1): proſzę y napominam/ áby káżdy z was vkorzonym ſercem Páná Bogá prośił/ áby od niego oddalił ono obćiążenie wzroku y ſłuchu duſznego PowodPr 6.

Szereg: »brzemiączko a obciążenie« (1): Boć iárzmo moie ieſt bárzo wdzięcżne y brzemiącżko á obćiążenie moie lekkie [et onus meum leve Matth 11/30]. Leop AAA4v.
a. Uczucie ciężkości wewnątrz ciała (12):

obciążenie czego [= co jest chore] (8): Taki obłocżek znamionuie obciążenie płucz/ y cięſzkoſć dychawicżną pierſi cżyni FalZioł V 9; Cżwarte znamię, obciążenie z wielkiem boleniem głowy/ thak iż on bol głowy ieſt mu barzo nieznoſiſty. FalZioł V 66v, I 154d, V 5, 5v, 9v, 67. Cf obciążenie czego od czego.

obciążenie czego od czego (1): takowa duſznoſć nic nie ieſt iedno obciążenie cżłonkow zwłaſzcża ſercza od wilgoti krwie zbytniey GlabGad L6v.

obciążenie czego [= co powoduje chorobę] (2): Proch drugi ſlachetny: ktori zachowawa nerki od obciążenia Kamienia. FalZioł V 111v; Takież z obciążenia pothraw oſtrych, iako ieſt cżoſnek, czebula, etc. [...] przichadza y bolenie głowy GlabGad B3v.

obciążenie w czym (2): VRina barwy wodney, Circul maiącza miąſſzy. Znamionuie obciążenie w tyle głowy FalZioł V 7, V 15.

W charakterystycznych połączeniach: obciążenie bokow, członkow (2), głowy, macice, płuc, żołądka.

b. Odczuwanie ciężaru (1): prawdziwe Syná Bożego noſzenie bez obćiążenia: y porodzenie bez boleśći. LatHar 476.
2. Ucisk, udręczenie, krzywda; onus Vulg, JanStat, JanPrzyw; oppressio Mącz, Cn; gravamen JanStat, JanPrzyw; angustia Cn (23): Eripere aliquid alicui per oppressionem, Wydrzeć komu co przes obciążenie. Mącz 346c, 321b.

[obciążenie o co od kogo: Nad tho vſtauiamÿ [...] iſz ieſlÿ by ſie przidalo iakie obczięzenie a zwlaſzcza o prziuileie konuenczkie od papieza albo od inſzich nadane. A zwlaſcza od perſony moznei. ktorim by ſie ſamy prelaczi przeſz ſſię niemogly ſprzecziuicz. [...] tedy wſiiſczi prelaczy [...] maiąſie zlozicz y ſpomocz konuenth StatNorb 347.]

obciążenie w czym (1): á ieſliby w cżym iákie obciążenie mieli od duchownych/ ábo iáki ábuſus w koſćiele rozumieli być będziem wſzytcy oto Papieżá prośić/ áby to nam było odięto BielKron 200v.

obciążenie czyje [= kogo] [w tym: G sb (4), pron poss (2), ai poss (2)] (8): ma to być zwierzono sumnieniu poborcow, aby rozeznawali, z wiela by łanow [wsi nowo nasiadłe] pobor ten płacić mieli bez obciążenia ich a zrownania ku inym starym wsiam Diar 80; Leop Is 19/1; ten przewrotny cżłowiek [Niemrot] wiele ludzi zwiodł ſwą zdrádliwą á bluźniwą mową ná ſwoię ſtronę/ [...] Przeto go ſwięte piſmo zowie gruby łowiec przed Bogiem dla obciążenia ludzkiego. BielKron 7v; LeovPrzep b; SkarŻyw 479; Gdy Vrzędnik iáki nowy pożytek wynaydźie/ bez obćiążenia poddánych/ pobożny/ przyſtoyny/ káżdy Pan ma ſie z nim dźielić. GostGosp 155; áby bez obćiążenia ſkárżących ſie ſpráwiedliwość im byłá vczyniona [absque quaerentium onere iustitia eis ministretur JanPrzyw 8]. SarnStat 948; SkarKaz 244b.

obciążenie czyje [= przez kogo] (1): A ták [Delbora i Barach] wyzwolili od obciążenia nieprzyiacielſkiego lud Izráelſki. BielKron 49v.

W połączeniach szeregowych (3): GDźiekolwiek Zyd przez páńſtwá náſzé poiedźie/ żaden iemu trudnośći iákiéy/ álbo przykrośći/ álbo obćiążenia niech nie czyni [nullus ei aliquod impedimentum praestabit: nec molestam inferat aut gravamen JanStat 1119] SarnStat 253; GrabPospR M4; Bo kroleſtwá ná źiemi nie ſą ſtáteczne/ wſzytki z fráſunkámi y morderſtwy ludzkimi y obćiążeniem vbogich. SkarKaz 244b.

Zwroty: »obciążenie cirpieć, cierpiący« = gravamen patiens JanStat (1:1): słychać-eście WM raczyli i po ine czasy wielekroć i od samego zaczęcia sejmu tego, jakowe obciążenia stany pospolite cirpią od zwierzchności tej Panow Duchownych Diar 29; SarnStat 952.

»mieć obciążenie ([od kogo])« (3): Na wſiách inácżey/ bo ſą iáko w niewoli/ wielkie obćiążenie máią od ſtárſzych przeto iákmiarz po pogáńſku żywą BielKron 438, 66v, 200v.

»[z czego] obciążenia nie brać« = nie czuć się pokrzywdzonym z powodu czegoś (1): Wielkiego ſercza ieſth kto z vboſtwa obciążenia nie bierze. BielŻyw 85.

»obciążenie odnieść« (1): Tákim rozrządzeniem wypráwy tey od ludźi robotnych [...] potráfiłoby ſię w to/ áby żaden krzywdy trudnośći y obćiążenia ná ſobie nie odnioſł GrabPospR M4.

»obciążenim uciskać« (1): Ná ten cżás tenże krol/ ktory go miánował Wilhelmus/ wielkim obćiążenim vćiſkał kośćioły Boże. SkarŻyw 334.

»wyzwolić od obciążenia« (1): BielKron 49v cf obciążenie czyje [= przez kogo].

Wyrażenie: »wielkie obciążenie« (3): to [słońce w widzeniu króla Zygmunta] ktore było ku Zachodowi práwie czarne było/ ktore cudo/ znáczyło wielkie obćiążenie Krolá Fráncuſkiego. LeovPrzep b; BielKron 438; SkarŻyw 334.
Szereg: »krzywda i (albo) obciążenie« = iniuria et gravamen JanStat (2): y wiele zbiegow k niemu [Dawidowi] przychadzáło/ ktorzy mieli iákie krzywdy álbo obciążenia/ tákież dłużnicy BielKron 66v; SarnStat 1227.
Przen [w tym: czego (1), cum ai (1)] (2): Algor źimność mróz. Methaphorice. Smutek. Algor animi. Obćiążliwość vmysłu/ ſerdeczne obciążenie. Mącz 6d; kiedyż będę bez wſzelkiey zawády/ y bez wſzego obćiążenia duſze y ćiáłá? LatHar 602.
[Wyrażenie przyimkowe: »ku obciążeniu«: i owſzem ich przelozone biuaią kląthi y konuent wſziſtek czaſſem zaklinaią. gdzie ſie ſſilne zamięſzkanie ſluſzbi boſkiei dzieie. ku obczięzeniv duſz zmarlich. StatNorb 375.]
3. Podatki, świadczenia (7):

obciążenie czego [= czym] (1): Mieſiącá Liſtopadá w Sżwabſkiey ziemi/ powſtáli chłopi przećiw pánom ſwoim dla obciążenia płátow BielKron 201v.

W połączeniach szeregowych (2): SarnStat 350, 892 cf »czynić wolnym od obciążenia«.

Zwrot: »czynić wolnym od obciążenia« = liberare a gravaminibus JanPrzyw (2): NAd to czynimy wolné/ y ná wieki wyſwobodzamy wſzyſtki y káżdé zoſobná/ wſzyſtkich náſzych obywátelów kmiećie/ od wſzyſtkiéy płácéy/ podatków/ wyćiągánia/ powozów/ robót któré Podwodą zową/ vćiſków/ obćiążenia zboża/ oſpów SarnStat 350 [idem] 892.
Wyrażenia: »obciążenie nieznośne« (1): A Záprawdę ſtąd ſię żaden może nie obawiáć obciążenia iákiego nieznośnego/ gdyż ſámi ſzácunek ten cżynić ſobie będą GrabPospR L4v.

»obciążenie trudne« (2): Obćiążenia trudnego w Wypráwie nietrzebá ſię obawiáć. GrabPospR Kv [idem] L4v.

»wielkie obciążenie« (1): GrabPospR Nv cf »obciążenie i trudność«.

Szereg: »obciążenie i trudność« (1): CO wſzyſtko bez wielkiego obćiążenia y trudnośći y owſzem bárzo ſnádnie y lekko mogliby Ich mość pánowie Polacy Litwá vcżynić GrabPospR Nv.
4. [Skarga:
Wyrażenie: »obciążenie żałosne«: Co Ichm. [posłów polskich] tam w bramie potkało [straż nie chciała wypuścić ich z bramy] za obciążeniem żałosnym takowym od Ichmci, tedy i nam samym jest tego bardzo lito DiarPos 33.]

Synonimy: 1. brzemię, ciężar, ciężkość; 2. krzywda, niewola, trudność, ucisk.

Cf OBCIĄŻYĆ, OCIĄŻENIE

LW