[zaloguj się]
[pdf]

KRZYWDA (1542) sb f

Fleksja
sg pl
N krzywda krzywdy
G krzywdy krzywd
D krzywdzie krzywdåm, krzywd(o)m
A krzywdę krzywdy
I krzywdą krzywdami
L krzywdzie krzywdach

sg N krzywda (145). ◊ G krzywdy (395). ◊ D krzywdzie (39). ◊ A krzywdę (457) [w tym: -e (9), -ą (5), -a (2)]. ◊ I krzywdą (68). ◊ L krzywdzie (16). ◊ pl N krzywdy (48). ◊ G krzywd (143). ◊ D krzywdåm (4), krzywd(o)m (1) SkarKaz. ◊ A krzywdy (192). ◊ I krzywdami (21). ◊ L krzywdach (13); -ach (11), -åch (1) BielKron, -(a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Niesłusznie wyrządzone komuś zło, szkoda moralna, fizyczna lub materialna; niesprawiedliwość; uciążliwość; nadużycie, przestępstwo, gwałt; iniuria Vulg, Mącz, Modrz, JanStat, PolAnt, Cn; iniuria contumeliosa Cn (1425): ZapWar 1507 nr 1980; BierEz H3, L3, O4v; OpecŻyw 13v, 53v; HistJóz E4; TarDuch C2; BielŻyw 52; MiechGlab 64; BierRozm 17; LibLeg 11/63v, 81, 89v, 131v, 134 (10); RejŁas w. 14; RejPs 109v; LibMal 1543/74v, 1547/134, 135, 1553/176v; HistAl E7v; MurzNT 21 [3 r.], 88; Diar 44 [3 r.], 46, 47, 48; DiarDop 105, 106; BielKom F7v; LubPs I3v X4v; GroicPorz i2, 12; A gdy vźrzyſz nędzniká krzywdą śćiśnionego/ Rátuy go kędy możeſz RejWiz 51; Nie będzye tám zá kwartnik cżáſem krzywda ſtałá/ A wżdy prze my vpor/ kreẃ ſie będzye 1ałá. RejWiz 172, 9v, 92v, 103, 141v, 172v; Leop Lev 19/18, Eccli 21/5, 2.Mach 8/17; OrzList f3 [2 r.]; UstPraw K, K3 [2 r.]; RejZwierz 123, 126v, 143; BibRadz Lev 19/18, 1.Reg 26 arg, 2.Mach 8/17, I 3v marg, 7 marg; BielKron 222, 241, 378; Cumulatus iniuriis, Wielmi vtroskány/ álbo Rozmáyitemi krziwdámi ogárniony. Mącz 72a, 19b, 179a, 287c, 337d, 432a; GórnDworz Y2v, Y3, Ff7; RejPos A2v; KuczbKat 420, 435; iáko był [ten lud] vćiſnion wielkiemi robotámi y cięſzkiemi krzywdámi w ziemi oney. RejZwierc [203]v, 3v, 43v, 61, 80, 140 (9); BudBib Ier 6/6, Am 6/3, Mal 2/16, I 3v marg; CzechRozm 242; PaprPan G3v, Hv, H2, Ff4, Ff4v; O Krzywdách też ma być vcżyniono poſtánowienie/ o tych ktore y słowy y rzecżą bywáią cżynione ModrzBaz 77, 3, 14v, 21, 62v [4 r.], 64 (36); SkarJedn 243; KochPs 13; StryjKron 170, 457, 522; NiemObr 65, 172; KochBr 152; ReszList 171; KochPieś 44; KochSob 65; PudłFr 37; GórnRozm B4v, H3; PaprUp B2, G4, K; ZawJeft 20; ActReg 23; Calep 62a, 305a; GostGosp 42; GrabowSet F2; KochFrag 14; OrzJan 11, 36, 88, 129; KołakCath B4, C2; JanNKar A3 [2 r.]; SarnStat 343, 435, 474, 649, 772 (11); PowodPr 65; SkarKaz 351b; VotSzl C2v; CzahTr Bv; KlonWor 18.

krzywda od kogo (49): BierEz L4v; LibLeg 7/32v, 10/69, 11/32v, 44, 131v, 133v; ComCrac 13; ZapWar 1545 nr 2646; GroicPorz dd4; HistAl C7, H3v; Diar 46, 71; UstPraw E4, Iv, I3v; od tákowych ſąsiad krzywdámi doswiádſzał Bog Abrámá. BibRadz I 7a marg, 16/5; BielKron 216, 231 [2 r.], 356, 366; Mącz 268d; GórnDworz Hh8; RejPos 355; PaprPan Aa3, Hh4v; ModrzBaz 12v, 64v, 68, 77v; SkarŻyw 171, 319; ZapKościer 1580/10v, 11, 1584/49v, 1588/75; PaprUp G2v; ZawJeft 22; ActReg 165; GostGosp 42; KochFrag 45; SarnStat 98, 432, 1183; KmitaSpit B4v; KlonWor 30.

krzywda między kim (7): LibLeg 10/66, 11/158, 174; Zwády á w nich krziwdi miedzy ſąſiády. RejWiz 172 marg, Dd5; ktorymby ſpoſobem to być mogło/ áby co namniey krzywd miedzy ludźmi [quam minimum iniuriarum inter homines] było ModrzBaz 77, 19.

krzywda na czym (5): ComCrac 13; bych nie rad abyſcie na cżym krzywdę znali RejJóz O5v; SeklKat L3; BielKron 219; PaprUp G2v.

krzywda w czym (25): LibLeg 10/66, 121v, 11/70v; GroicPorz b2v; UstPraw E2; RejZwierz 58v, 70v; komuby ſie krzywda zdáłá w práwie przed Pátrycyuſy/ mogł ápellowáć do poſpolſtwá. BielKron 109, 202, 222, 364v; HistRzym 5v; HistLan E; BudBib Eccli 4/1; ZapKościer 1582/41; CzechEp 152, 323; GórnRozm G4v; ActReg 45, 164; SarnStat 718, 1071; GrabPospR K4v, M2; VotSzl Cv.

krzywda czyja [ = przez kogo doznawana] [w tym: pron poss (152), G sb i pron (98), ai poss (28)] (278): Ezop gdy to bićie widział/ Krzywdy bitego żáłował BierEz A3v, C, F4, H2v, I, S2; OpecŻyw 83v, 124v, 129v, 149, 191v; FalZioł IV 6c; BielŻyw 47, 148; WróbŻołt 136/9, 139/13; LibLeg 10/92 [2 r.], 150, 11/22, 82, 89v (12); RejPs 26v, 80, 128, 139, 208, 215; pan muſi ſtrzedz twey [wójta] krzywdy Aby iey niſkąd niemiał nigdy RejRozpr E4v; RejJóz H4v, H6, O8v; SeklKat H2v; KromRozm I Bv; MurzHist Rv; MurzNT 18v [2 r.], 21 [2 r.]; Diar 45, 47; DiarDop 104; LubPs C3, I3v [2 r.], L, O3v [2 r.], S5v [2 r.], gg6 [2 r.]; RejWiz 44, 162, 192; Leop 1.Mach 2/67, 2.Mach 8/17; OrzList f2v; RejZwierz 29, 46v; BibRadz Thren 3/59, I 44v marg, 156 marg, 191 marg; OrzRozm O4; BielKron 7v, 52, 108v, 109v, 122 (18); KochSat Cv; Mącz 85d, 239d, 315c, 438c, 493b; OrzQuin X3v; Prot Dv; RejAp 61v, 126v, 170; RejPos 26v, 85v, 102, 215v marg, 247v (19); BiałKat 56, 131, 171; KuczbKat 310; Snadźbyſcie lepiey cżynili/ Byſcie nędzniki ſądzili/ A krzywd ludzkich doglądáli RejZwierc 234, 2, 27 [2 r.], 44v, 76v [2 r.], 94 (23); Przed potkánim ma ie [mężów najlepszych] pirwey vpomináć Hethman [...] obiecuiąc to káżdemu zá krzywdą ſwoią iż ich Pan Bog będzie bronił BielSpr 15v, 15v, 47, 60v; WujJudConf 17v; BudBib Bar 5/53; HistHel D; MycPrz I [C]2v; BiałKaz K3v; CzechRozm 113v, 233, 233v, 234v, 235v [2 r.] (18); PaprPan Hh3, Hh3v; KlonKr Av; ModrzBaz 23v, 62, 68, 80v [2 r.], 104v, 117, 127v; Anatolius Biſkup/ gdy cudzą krzywdą vrość chce/ ſam ſwey cnoćie vwłocży. SkarJedn 187, 229; KochOdpr C, C3v, C4v; KochPs 12, 48, 50, 149, 167 (9); Zadnego wyſtępku ſrodzey niekarał/ iáko krzywdy kośćielne y duchowieńſtwá: gdy ſię kto śmiał ná kápłany y duchowne dobrá tárgáć. SkarŻyw 357, 89 [2 r.], 93, [236], 243, 311 (11); CzechEp 10, 26; NiemObr 21, 58; KochFr 102; ZapKościer 1585/69; BielSjem 22, 25; ArtKanc A 13v, D9v, O3v; was nie boli cudza/ ábo nie cudza/ ále wáſzey bráćiey vbogiey/ krżywdá. GórnRozm Dv, C2v, Ev, F4v, I2; KochProp 7; PaprUp E, E3v, F3v, G4, I (10); ActReg 19, 30; GrochKal 27; KochPij Cv; KochFrag 24, 25, 41; OrzJan 103, 131; WujNT Act 7/24, s. 233, 566 [2 r.], Zzzzz4; SarnStat 118, 225, 265, 538, 624 [2 r.]. (10); GrabPospR L3; KmitaSpit B4v, C3; [Pan] y nie tylo rękę/ ále y ſerce y ięzyk od krzywdy bliźniego hámowáć każe. SkarKaz 311b, 2v, 82a, 313b; CzahTr Gv; GosłCast 54, 65 [2 r.]; odpuſzczay ieden drugiemu/ á dáruy krzywdy ſwoie oyczyznie: áby dla niezgody wáſzey nie ginęłá SkarKazSej 661a, 667b, 675b, 677b, 681b, 698b; KlonWor 10; PudłDydo [B5]v.

krzywda czyja [= przez kogo wyrządzana] [w tym: G sb i pron (5), ai poss (4), pron poss (2)] (11): BielŻyw 47; Krol Sáłomon [!] bárzo mię prześláduie/ á iuż niemogę iego krzywd á przesládowánia ćierpieć March2 D3; RejWiz 77; RejZwierc 225v; BielKron 162v, 368; Poddáni w Kſięſtwách/ przećiwko krzywdźie zwiérzchniégo Páná obróny niemáią żadnéy/ władnie im Pan zwierzchni iáko chce OrzQuin P; KochPs 9; Znośić ſkromnie/ przyſtoi krzywdę ſtárſzych ſwoich. ZawJeft 20, 44; GrabowSet C3.

W połączeniach szeregowych (43): gdzie ſproſné vcżynki/ gdzie mężoboijſtwá/ mierziącżki/ krzywdy/ laianiá ij bluznieniá/ dlá ktoryches na ſmiertz ſkázán ij oſądzon? OpecŻyw 134; LibLeg 11/172v [2 r.]; DiarDop 106 [2 r.]; GliczKsiąż E2; GroicPorz kk3v; BibRadz Lev 19 arg; [król] vpominał ſwe Rycerſtwo/ przywodząc im ku pámięći krzywdy/ ſzkody/ y rozlewánie vſtáwicżnie krwie niewinnych ludźi BielKron 383v; A tá zła wola niekiedy roſcie/ cżęſcią z nienawiśći/ á gniewu/ prze iákie nieznośne od páná krzywdy/ ábo zelżenie/ prze łákomſtwo/ łupieſtwo/ pychę/ okrucieńſtwo y roſpuſtne życie iego GórnDworz Hh8; RejPos 34, 78v, 230v, 355; ták poććiwego á ſtałego cżłowieká iuż áni krzywdá/ iuż áni zwádá/ iuż áni gniew/ áni żadna rzecż niepotrzebna á nie vććiwa nigdy go ruſzyć nie może RejZwierc 74, 94; BudBib Ez 9/9; ModrzBaz 10, 19, 56v, 99, 117 [2 r.]; SkarŻyw 482; ReszList 150; PaprUp Kv; LatHar 663; [postanawiamy] áby nápotym żołniérze ná którychkolwiek czáſu potrzeby mieyſcach będący/ ſzkody wſzyſtkié/ vćiſki/ lupieſtwá/ gwałty/ y krzywdy [pro singulis damnis, opressionibus, rapinis, violentiis et iniuriis JanStat 726] nágrodźili SarnStat 303, 118, 435, 839, 934, 936 (10); GrabPospR M4; PowodPr 64, 66; SkarKaz 82a; SkarKazSej 702a, 702b.

W przeciwstawieniach: »krzywda ... sprawiedliwość (9), dobre, miłość, prawo« (12): Aleć tu ſłuſze ná mądre/ Y krzywdy przyiąć zá dobre BierEz I; BielŻyw 44; KromRozm III N4v; ieſliby był co tákiego w tey mierze pocżął/ niebyłá by to była miłość/ ále krzywdá GórnDworz Aa6v, H8; O nędzna ſpráwo á ſproſna vſtáwo/ Co krzywdę zowieſz iż to ſwięte práwo. RejZwierc 225; Iżby tá ſproſna krzywdá wżdy w Polſzcże zginęłá/ A ſwięta ſpráwiedliwość kiedy wypłynęłá. RejZwierc 244v, 44, 76, [78 2], 225, B3v.

W charakterystycznych połączeniach: krzywda jasna, jawna, koronna, niekarana, nieznośna (7), okrutna, przerzeczona, rowna (2), sroga, świeża; krzywd(y) karanie, uwiarowanie; krzywdy dopuszczać, skarżyć, wystrzegać się; od krzywd(y) bezpieczny; krzywdzie się zastawiać; krzywdy przebaczać, przekładać; na krzywdę chciwy, wystawiony; o krzywdy bić się, gniewać się (2), jechać, pojednać się, omieszkać, starać się (2), ugadzać się; krzywdą (a. krzywdami) cisnąć (2), (u)dręczon (2), ociążać, pobudzić się (pobudzony, wzbudzony) (3), zabiegać; w krzywdzie cierpliwy; krzywda boli (5), dolega, gryzie, ruszy (2), trapi; krzywdy wszczęły się.

Przysłowia: ktory woli krzywdę cirpieć niżliby ią miał inſzemu vcżynić. GlabGad O5v; Ieſzcżeć nieprawie nieſzcżęſny kogo krzywda trapi Ale to ſnadz nieſzcżęſnieyſzy kto ſie na nię kwapi RejJóz H7; CzechRozm 112v; CzechEp 24; WujNT Zzzzz4; Lepiey krzywdę ćierpieć niżli ią komu czynić. SkarKaz 311b marg, 209a, 311b. [Ogółem 8 r.].

Rozmyſlcie ſie wzdy na to/ że Bog ſprawiedliwy Nie rad patrzy na krzywdę RejJóz B2, B2 marg, N2v; RejZwierc [203]v; ich Pan Bog będzie bronił/ kthory krzywdy ludzkiey nie lubi BielSpr 15v; KochPs 212. [Ogółem 6 r.].

Krzywdá ſwoyá záwżdy przed ocżymá á cudza w tyle. RejPos 252 marg, 252 [2 r.].

Ciężſza krzywdá od ſwego. BierEz L4v.

Frazy: »(to) (nie) (jest) (wielką) krzywda« [w tym: komu (21)] = ktoś jest skrzywdzony (25): BierEz R3v; MetrKor 57/120v, 59/283; LibLeg 10/69, 11/44v, 156; Karze vrząd ſwiecżki/ złodzieie ſzubieniczą/ ale na tim krzywda ieſt/ yż wielczy złodzieye małe złodzieyki wieſzą/ á wſzakże pan Bog wſzyſtkim takowym karanie naſnaczył SeklKat L3; DiarDop 104; komu ieſt krzywdá od czyiego poddánego/ ma go ſzukáć ná Dźiedźinie iego GroicPorz dd4; UstPraw D2; RejFig Ccv, Dd7; RejZwierz 29, 109v; HistLan E; BudBib Ier 20/8; ZapKościer 1582/41; GórnRozm C4v; ZawJeft 13; áby żadnym z poddánych/ gdy Czynſz powinny y zwyczáyny dádzą/ przez to zſtąpienié náſzé w práwiech ich/ w Inſułách/ y w młyniéch krzywdá niebyłá [in Insulis et molendinis praeiudicium generetur JanStat 847]. SarnStat 1071; GrabPospR M2, M2v; PowodPr 68; GosłCast 14; Wielka to krzywdá/ zá ktorą ná kroleſtwo wſzytko/ [...] pomſtá bozka náſtępuie. SkarKazSej 703b.

»co (to) [komu] za krzywda« (3): RejWiz 105; A co im zá krzywdá/ iż kto pośći? SkarJedn 233; Y coſz mi byłá zá krzywdá? á zaſz mi ták zle było nie máiąc pracey y vrzędu? SkarŻyw 172.

»krzywda się dzieje (a. działa), się stała (a. stanie)« [w tym: komu (23)] = iniuria fit Modrz [szyk zmienny] (18 : 13): O iako ſie wielká krzywda tey panié ij iey ſynowi dzis w Ieruzalem ſtala OpecŻyw 158; LibLeg 7/32v, 33, 10/122v, 11/64, 131v, 153, 158; UstPraw E2; Tibi a me nulla est orta iniuria, Nie ſtáłáć ſie ode mnie żadna krziwdá. Mącz 268d, 80b; ModrzBaz 19, 108; SkarJedn 193; SkarŻyw 319; MWilkHist F; ZapKościer 1580/11; CzechEp 152, 323; To ták nie zliczone krżywdy ſię dźieią ludźiom dobrem/ á źli ludźie Tryumphuią. GórnRozm H2, Dv, K2; ActReg 45; Phil Q4; A ták choćiażem do was piſał/ nie dla tegoć ktory był krzywdę vczynił/ áni dla tego ktoremu ſię krzywdá sſtáłá [qui passus est] WujNT 2.Cor 7/12, s. 398; gdyby ſie krzywdá od Rotmiſtrzá którégo komu ſtáłá/ ábo ſzkodá byłá vczynioná SarnStat 432, 433, 1183; PowodPr 26; VotSzl Cv.

»krzywdy nie masz« [w tym: komu (1)] [szyk zmienny] (2): Krzywdy tu wam odemnie niemáſz żadney OrzRozm R2v; GórnDworz Mm7.

»prawo krzywdy pełne« (2): O práwo krzywdy pełné: o znikomych ćieni Sroga/ nie vbłagána/ nie vżyta kśieni KochTr 4; KochFrag 52.

Zwroty: »apelować od krzywdy« (1): przećiw mnie wydał [papież] ſkazánie nieſłuſznie niezwyciężywſzy mie pierwey práwem/ áni mie pozwał áni ſłuchał áni práwem przekonał/ Apelluię od tey krzywdy ná Koncilium BielKron 196.

»bronić (a. obronić), nieobronienie, ratować (od) krzywd(y)« [szyk zmienny] (22 : 1 : 1): BierEz O3v; LibLeg 10/66, 11/139v, 142; nákłoniwſſy miłoſćiwie vſſy ſwe ku prozbie moiey obroń mię od krzywdy moiey RejPs 80; Swieczcy przełozeny powinny poddanym ſwoim/ pokoy czinić/ krziwdi ich bronić/ prawa ſluſnie zachować/ mito zarohione placzić/ bes odwloki. SeklKat H2v; LeszczRzecz A4; BielKron 425v; RejPos 314v; HistLan Ev; Sámáritaná nie ſłycháć dziś nigdy/ Coby nędzniká rátował od krzywdy. RejZwierc 223, 101, Aaa3; KarnNap G; BudBib Bar 5/53; niegodźi śię o iednych cżłonkách ſtáránie mieć/ á drugie opuſzcżáć/ iednych od krzywdy bronić [ab aliquibus iniuriam arceat]/ á drugich nie ModrzBaz 18v, 39v, 62, 70v, 109v; KochPs 124; GrabowSet D2 [2 r.]; WujNT 491 marg.

»być ku krzywdzie« (2): ktore [ustawy] acz ſą ku krzywdzie nám i inſzęmu vboſztwu/ wſzakże gdy ié podyimięmy/ laſki bożyi tęm nieutracąmy MurzNT 76; SarnStat 50.

»krzywdę ci(e)rpieć (a. uci(e)rpieć, a. wycierpieć, a. nacierpieć), ci(e)rpiący« = iniuriam pati Vulg, Mącz, Modrz, Calag, JanStat, Cn; iniuriam ferre Mącz, Modrz; iniuriam accipere ab aliquo, iniuria affligi a. laborare Cn [szyk zmienny] (67 : 6): [cierpliwy człowiek] cirpiątz krzywdy ij mierżącżki/ więcéy żaluie ijnſſégo zloſci/ niżli ſwé krzywdy/ ktory téż rád ſie modli za ſwé przeciwniki a z prawégo ſertza mierżącżki odpuſſcżá OpecŻyw 191; TarDuch C3; GlabGad 05v; March2 D3; WróbŻołt 145/7; LibLeg 11/165v; RejJóz I3v, L5v; HistAl H3v, H8; Diar 46, 47 [3 r.], 48; DiarDop 105; BielKom F7v; GliczKsiąż C2v; LubPs X4v marg, ff2; GroicPorz B4; Leop Ps 145/7; UstPraw C, H3; RejZwierz 57v; OrzRozm O3v, O4; BielKron 128, 231, 356, 443v; Mącz 180d, 188d, 284a, 302b; RejPos A2; RejZwierc 140, [203]v; Wyrwi tego ktory ćierpi krzywdę zrąk temu kto mu ią cżyni/ á nie bądz boiazliwym broniąc go. BudBib Eccli 4/9, Eccli 35/14; nie máłą krzywdę ćirpi Koro. Polſka od Miemcow w poſiadániu gruntow MycPrz II Cv; CzechRozm 112v, 247, 249; PaprPan Aa3; ModrzBaz 77, 77v, 84v, 96v; Calag 531b; CzechEp 11, 24; ArtKanc D9v, Q19; Inſzich krziwd wielkich y niecheci znatznie ſie niebozeta nacierpieli PaprUp K3; WujNT 1.Cor 6/7, s. 23, 591, Zzzzz4; SarnStat 471, 474, 650, 675, 718 (8); SkarKaz 209a, 311b [2 r.]; Szczęśliwe też ieſt kroleſtwo/ w ktorym ieſt ſpráwiedliwość/ á każdy przy ſwoim zoſtáie/ á krzywdy nie ćierpi. SkarKazSej 685a, 666b, 700b.

»krzywdę czynić (a. uczynić, a. naczynić, a. poczynić), czyniący; krzywda (jest) uczyniona (a. czyniona, a. poczyniona); czynienie (a. uczynienie) krzywdy« [w tym: komu (136)] = facere iniuriam Vulg, Mącz, Modrz, Calag [szyk zmienny] (157 : 3; 15; 12): ZapWar 1507 nr 1980 [2 r.], [1544] nr 2609; Niżſzemu krzywdy nie cżyń. BierEz H3; MetrKor 46/117v; BielŻyw 51, 85, 143, 168; GlabGad N2, N2v; BierRozm 9; LibLeg 10/66, 67, 92, 121v, 11/70v, 132; LibMal 1543/70v, 1546/ 113v; SeklKat H3; MurzNT 176 marg; Diar 47; DiarDop 99 [2 r.]; GliczKsiąż E2; GroicPorz a2v, i4v; KrowObr 99v; RejWiz 69v; Leop Ex 2/13, 2.Reg 19/43; Gdy Poborcá będąc nieſláchćic vczyni krzywdę ſláchćicowi około cłá/ tedy to ná woli tego ſláchćicá chceli dowieſć ná poborcę/ chceli mu dopuſćić odwod. UstPraw E2, A, A3v, D, D2, D2v; RejZwierz 66; BibRadz Lev 19/13, Prov 14/31, Ier 7/6, 22/3, Ez 18/17 (10); BielKron 44, 201, 376, 463; KwiatKsiąż M; Mącz 80a, 176d, 179a, 335d; SarnUzn D3; GórnDworz E5, Aa6v; HistRzym 5v, 109; RejPos 59; KuczbKat 310, 435; RejZwierc 43, 212; SYnu nie cżyń krzywdy vbogiemu wpożywieniu BudBib Eccli 4/1, Ez 22/7, 1.Mach 7/14; PaprPan H, K3v, Sv, T3; ModrzBaz 8, 18v, 21, 21v, 29 (37); KochOdpr B4; Calag 531b; A ták krzywdy mu tey vożynić y ſamá ſobie niechcę/ ábych ku innemu ſerce obroćić mogłá. SkarŻyw 68, 88, 89, 100, 161 [2 r.], 334 (13); GórnRozm C [2 r.], C2v [2 r.], D3v, E4, G4v (9); PaprUp F4v; ActReg 19, 164; GostGosp 98; Phil S4; OrzJan 21; WyprPl C3; WujNT Matth 20/13, 2.Cor 7/12, Col 2/25, s. 97; SarnStat 128 [2 r.], 303, 366, 392, 435 (29); GrabPospR K4 [2 r.], K4v; SkarKaz 316b, 381a marg, 638a; KlonKr D3; CiekPotr 47; GosłCast 29; SkarKazSej 674b, 685a; PudłDydo A2v.

»czynić (a. uczynić) ku krzywdzie« [szyk zmienny] (4): BibRadz Eccli 10/6; BudBib Eeccli 10/6; to czynili ku krzywdźie onému piérwſzému kupcowi [tamen quia istud facerent in praeiudicum prius ementis JanStat 1027] SarnStat 294, 1264.

»o krzywdy czynić« (2): on ſpożythku żadnego tego niecżyni/ tylko o krzywdy nie winnych ludzy cżyni. BielKron 235v; BielSpr 60v.

»krzywdę działać (a. udziałać, a. podziałać); działanie krzywd« [w tym: komu (17)] [szyk zmienny] (18; 1): [pan] pſá kijem vbił. Rzekł mu pies krzywdę mi dziáłaſz/ Przycżyny mię bićia niemaſz. BierEz N2, D2v, F4, O3; BierRozm 12; LibLeg 10/69, 11/65, 90; ludzie będą mieć spráwiedliwość prędką, swowolni nie będą tak śmieli a pochopni ku gwałtom, ku mordom, ku działaniu krzywd Diar 92; BielKom F7v; GroicPorz h2v; RejZwierz 58v, 70v, 123v; BielKron 24, 189v, 222; PaprPan I2v, R3v.

»krzywdę mie(wa)ć, mający« = iniuriam accipere JanStat [szyk zmienny] (42 : 2): LibLeg 6/158 [2 r.], 10/67v, 69, 11/44v, 133v, 161; ComCrac 13; ZapWar 1545 nr 2646; UstPraw A3v, E4 [2 r.], Hv, Iv, I2, I3v; Mam krzywdę od ćiebie [Inique agis contra me] BibRadz Gen 16/5; BielKron 66v, 202, 203, 216, 219 (9); RejZwierc 229v; PaprPan Hh4v; v nas niegodźi ſię kmiećiowi/ by też y naywiętſzą krzywdę miał/ ſkárżyć ná Páná ſwego. ModrzBaz 46v, 68; SkarŻyw 171; ZapKościer 1584/49v, 1588/75; GórnRozm Hv; PaprUp G2v; A od Oycá/ ieśliże dźieći krzywdę máią/ Niech to ćicho z pokorą Bogu poruczáią. ZawJeft 22; ActReg 165; GostGosp 42; SarnStat 98, 904 marg; GrabPospR M3; SkarKaz 3b; SkarKazSej 693b; KlonWor 30.

»mieć za krzywdę sobie« [szyk zmienny] (2): Bo wżdy wprawdzie potomkowie Będą miecz za krzywdę ſobie, Iż ſię to marnie roſlyeczy Czo ma wlaſnie przydz nadzieczy. RejKup 17; SkarKaz 277a.

»milczeć (a. przemilczeć, a. zamilczeć) krzywdy« [szyk zmienny] (7): DiarDop 99; LubPs I3v, L, S5v; Mącz 394d; OrzQuin X3v; [Boże] Niechćiéy krzywdy méy milcżéć: oto wſzeteczna Gębá ná mię ſye tárga: ięzyk fałſzywy Ludźiom żywot móy hydźi/ da bóg/ vczćiwy. KochPs 167.

»o krzywdę mowić (a. mawiać), zawołać« [szyk zmienny] (11 : 1): LibLeg 11/82; ktorzyby [kilko magistratów] náſzych praw y inych rzecży ſtrzegli/ á o krzywdy náſze mowili/ ták w rádzye iáko y oſobno BielKron 108v; Prot Dv; A to w niwecż żechmy iuż ony zniewolili/ Co wżdy kiedyś o krzywdy Koronne mowili, RejZwierc 245, 27; KochOdpr C4v; KochWz 142; ReszList 187; ktory nietilko o Dom ſwoy ale owſzitke krziwde rzetzi poſpolitei mawiali przeſpietznie zkazdem Panem PaprUp E3v, I, I4, K3.

»mścić (a. pomścić, a. zemścić) (się), pomszczenie (a. mszczenie (się), a. zemszczenie) krzywdy, pomsta krzywdy (a. za krzywdę); krzywdy zemszczone« = facere ultionem Vulg; iniuriam ulcisci JanStat [szyk zmienny] (122 : 6 : 2; 1): BierEz C3, F4, K2, P4v; OpecŻyw 83v, 121v, 124v, 129v, 149; FalZioł IV 6c; WróbŻołt 136/9, 139/13; RejPs 26v, 118v, 128, 139, 208, 215; LibLeg 11/158; KromRozm I Bv; MurzNT 21 marg; Diar 66; BielKom F8; Rácż ſie ſam pomśćić krzywdy śirotek vbogich LubPs C3, O3v [2 r.], S5v marg; RejWiz 44; Leop 2.Mach 2/67; OrzList f2v; RejZwierz 46v; BibRadz I 191a marg, II 44d marg; OrzRozm O4; BielKron 7v, 19, 52, 109v, 302 (9); Persequi iniurias, Mścić ſie krziwd. Mącz 385d, 85d, 385c, 493b, 501a; RejAp 127; RejPos 26v, 102, 253v [2 r.]; Iż ſie chce okrutnie mśćić krzywdy namnieyſzego/ A pátrzyć z márnych ręku niewinney krwie iego. RejZwierc 245v; Pomſtá zá krzywdę nie minie RejZwierc Bbb, 2, 27, 76v [2 r.], 101v, 139, 140 [2 r.]; HistHel D; BiałKaz K3v; StryjWjaz A3v; CzechRozm 113v, 233v, 234v, 235v [2 r.], 238 (18); PaprPan V2v; ModrzBaz 23v, 62 [2 r.], 62v, 68 [2 r.], 73v (15); KochPs 182, 205, 216; SkarŻyw 311, 324, 569; StryjKron 497; CzechEp 10, 26; NiemObr 21; ArtKanc A13v, P15; KmitaPsal A3v; [królowie polscy] Nieprzijaćiele główné mieczem okróćili/ Y krzywd ſwoich nád niémi znácznie ſye pomśćili. KochProp 6; ZawJeft 20; KochFrag 25; OrzJan 105; WujNT Act 7/24, s. 233, 566 [2 r.]; SarnStat 118, 620, 624; KlonKr Av, D3; CzahTr Gv; GosłCast 54, 65; KlonWor 10; PudłDydo B5v.

»(za) krzywdy nagrodzić; krzywdy nagrodzone (bywają); krzywda się nagrodziła; nagrodzenie krzywdy« = iniuriam resarcire JanStat [szyk zmienny] (13; 5; 2; 2): ComCrac 12v; dlya thegoſmi Comiſſarze naſche poſlaly abi, krziwdi yeſly bi ktore myall pan Voyewoda abo poddany yego od poddanych naſſich nagrodzoni bili. LibLeg 11/132, 11/133, 139v, 160v, 174; RejPs 26; RejJóz O8v; Diar 45; [Amelsuita] Boecyowym y Symáchowym dzyeciom záſię páńſtwá wroćiłá/ y ine krzywdy oycowſkie nágrodziłá. BielKron 162v, 368; Mącz 301d [2 r.]; RejPos 265v; RejZwierc 54v, 77; KochOdpr B4v; wſzelką krzywdę Pan Bog wie iáko nágrodźi. KołakCath C4v; SarnStat 303, 936, 1254, 1256.

»krzywdą się obchodzić« = szkodzić (1): Iż ktho ſie krzywdą obchodzi [qui nocet PolAnt Apoc 22/11]/ niech ſie obchodzi ieſzeże RejAp 190.

»odkrzywdzić krzywdy« (1): Gdyſz odkrzywdził krzywdy w Izráelu/ [ulciscendo ultiones in Israel]/ gdyſz dał ochotę ludowi/ błogosłáwćie Iehowę. BudBib Iudic 5/2.

»odpłacać krzywdę« (1): A ſrodze on [Bóg] ſam odpłaca tu krzywdę káżdego LubPs gg6.

»krzywdy odpuszczać (a. odpuścić), odpuszczenie« [szyk zmienny] (6 : 3): Leop Eccli 28 arg; RejPos 302v; człowiek krzywdy ſwe odpuſzcza ónym/ kthórzy przećiwko niemu przewinili. BiałKat 171; ModrzBaz 68; LatHar 282; Odpuśćieſz mi tę krzywdę [Donate mihi hanc iniuriam]. WujNT 2.Cor 12/13, s. 23; SkarKaz 279a marg; SkarKazSej 686a.

»krzywdę podjąć« (2): lepiey by thobie było s twych złoſći pokutowáć/ nizliby od nas krziwdę wielką miał podiąć HistAl C7; MurzNT 21.

»stać przy krzywdzie« = mścić się czyjej krzywdy (3): Bo ſie Bog opowiedzyał ſtać przy krzywdzye iego [słabszego] RejWiz 192; RejZwierc 189, 191.

»[komu] krzywdą szkodzić (a. zaszkodzić)« (2): Ktoby im chciał przekażáć álbo iáką krzywdą záſzkodzić RejAp 90v, 89v.

»krzywdy uży(wa)ć (a. zażyć)« [szyk zmienny] (4): zem ia wiele vżył dzywnych krzywd na ſwiecie RejJóz L5; RejZwierc 140 marg, Aaa4v; KlonKr A2.

»krzywdy wetować« (6): BiałKat 131; KochPs 149, 176, 182; KochFr 102; iżebyſmy [...] nieprzyiaćielowi odpór dáć mogli/ y krzywd dawnych/ któré ćiérpi Rzeczpoſpolita [...] zá okupowániém y oderwániém zamków y źiem przez nieprzyiaćielá/ powetowáć SarnStat 851.

»wyjść o krzywdę« = opuścić wieś z powodu doznanej niesprawiedliwości (1): kthory vyszethl oth nasz szregul okrzyvda do nyego do panczycz anym go Czyadzaly o czynsch anym othnyego wszyaly Czynszv kthorego nyebyl vynyen a domvm tho yest yszdby szyeny y szola podla smovy opravyly ZapWar 1507 nr 1980.

»krzywdę wyrządźić (a. wyrządzać); krzywda wyrządzona (a. krzywdy były wyrządzane); wyrządzanie krzywd« [w tym: komu (8)] (6; 4; 1): By theż nawiętſze krzywdy świętemu páńſtwu Rzymſkiemu od Polakow były wyrządzane BielKron [3323]v; Laedere aliquem iniuria, Krziwdę komu wyrządźić. Mącz 182c; Ab iniuria et maleficio temperare, Powściągnąc ſie od wyrządzánia krzywd. Mącz 443a, 72d, 235a, 301d [2 r.], 442b; MycPrz I B2; StryjKron 416; IEſliby czyy ſługá [...] ſąśiádowi páná ſwégo/ álbo innému którému ſzkodę vczynił/ álbo krzywdę wyrządźił [iniuriatus fuerit JanStat 582] SarnStat 666.

»krzywdy krzywdami wytracić« (1): abiſczie mogly krziwdj krziwdamy witraczycz albo oprawę za oprawę smowycz LibLeg 11/81v.

»krzywdę wziąć« (2): Powieda pirwey Piotr/ iáko wielką krzywdę wźiął [quam atrocem acceperit iniuriam] od Páwłá/ y w kłáda winę nań. ModrzBaz 64v, 64v.

»krzywdę zadać; zadana krzywda; zadanie krzywd« [w tym: komu (2)] (1; 1; 1): BierRozm 12; TarDuch C3; ále ći ſámi nieodpieráią/ choćby mogli/ od drugich zádáney krzywdy [iniuriam illatam ab aliis] ModrzBaz 57v.

»krzywdę znosić (a. odnosić, a. odnieść, a. znaszać, a. znieść, a. nieść); krzywdy odnoszący; znoszenie krzywd« [szyk zmienny (17; 1; 1): my grzeſſni niechcemy rowné a drugdy żádné krzywdy znoſitz. OpecŻyw 48v; BielŻyw 47, 51; BielKron 246; BiałKat 306; wiele od nich [filozofow] vsłyſzymy o hámowániu gniewu/ á o łáſkáwem y ćierpliwem znoſzeniu krzywd [de iniuriis clementer et patienter ferendis]. ModrzBaz 68, 12v, 77, 124; ReszList 150; KochSob 61; GórnRozm H4v; Phil S4; GrabowSet K2; LatHar +++; GrabPospR M4; WujNT 17, 213; PowodPr 21.

»żałować się krzywdy« (1): Przyiechało to Kſiążę do Polſki do krolá Boleſłáwá żáłowáć ſie ſwey krzywdy. BielKron 353v.

Wyrażenia: »leda (a. lada) krzywda« (9): RejWiz 28; gdy komu łacwie o pieniądze/ waży ſye drugiego zá iedá krzywdą vbić/ zabić/ krew przelać/ y w innym łotroſtwie ſwey woley doſyć vczynić. GroicPorz k4v; BibRadz Eccli 10/6; Więc ledá krzywdę ſobie ná trzy zbyty ſzyrzy. HistLan F4; RejZwierc 16v; BudBib Eccli 10/6; PaprPan Ff4v; BielSjem 22; SkarKaz 314a.
Szeregi: »bezprawie a wielką krzywda« (1): wſzyſtkiey Rzeczypoſpolitey bez práwie/ á wielka krżywdá ſię dźieie. GórnRozm K2. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»krzywda i ((a)ni) ciężkość« [szyk (4 : 2] (6): od nas any od livdzi naſchich wzadney rzeczi krziwdi any cieſkosczy niebedzieczie miely LibLeg 10/67v, 10/67; LibMal 1543/70v; á to zá więtſzą ćięſzkość y krzywdę ſobie mieli męczennicy/ gdy vmrzeć dla prawdy tey nie mogli. SkarKaz 277a. Cf »z krzywdą a ciężkością«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»krzywda i doległość« [szyk 2 : 1] (3): áby imyenya ſwemu princypałowi doſtáć mógł/ álbo krzywdy y doległosći dowyesć á pozyſkáć gdiby o nyę cżynił. GliczKsiąż N5; RejPos 317v; CzechRozm 246v.

»gniew i krzywda« [szyk 2 : 1] (3): BielŻyw 47; wſpomagać blizniego ſwego á ziczić mu wſzego dobrego/ nieynaczey iedno iako ſąm ſobie zapamiętawſzy gniewu y krziwdi ieſli ią maſz od bliznego ſwego SeklKat I2v; BibRadz I 526b marg. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»krzywda i (a(l)bo, ani) gwałt« [szyk 6 : 5] (11): GroicPorz a2v, 14v; BibRadz 1.Reg 12/3, 4; [Ferdynand Apulski król] Akwileyſkiemu miáſtu wiele gwałtow y krzywd dzyáłał BielKron 189v; BudBib Ier 6/7; KochPs 145; KochFrag 45; ieſli zbóycy po opowiedzeniu tákowym/ czynienia gwałtów y krzywd [iniuriis et damnis JanStat 586] nie będą ſie ſtrzymawáć SarnStat 624, 682. Cf »bez gwałtu i krzywdy«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 12 r.].

»krzywda i nędza« [szyk 1 : 1] (2): TarDuch A7; Rácż wiedźieć wáſzá Krolewſka miłość nas ſłużebniki ſwoie ná wyſpie Hiſzpanie wielką nędzę y krzywdę ćierpieć/ prze okrutność/ zazdrość/ y łákomſtwo Kolumbuſá BielKron 443v.

»krzywda i niebezpieczność (a. niebezpieczeństwo)« (2): RejPosWstaw [1102]v; A ty/ o Krolu/ to cżynić maſz: krzywdy y niebezpiecżeńſtwá [iniuriae et pericula] od ludu twego odgániáć ModrzBaz 109. [Ponadto w połączenia szeregowym 1 r.]

»krzywda, (a) niesprawiedliwość« = iniustitia et iniuria Vulg [szyk 4 : 2] (6): MetrKor 34/134; dla nieſpráwiedliwośći/ krzywdy y bogactw zdradą nábytych/ bywáią przenaſzáne kroleſtwá od iednego narodu do drugiego. BibRadz Eccli 10/8; Iniuria, Krzywdá/ nieſpráwiedliwość Mącz 179a, 176d; RejZwierc 231; BudBib Eccli 10/8.

»krzywda i (albo) obciążenie« (2): BielKron 66v; żeſmy dla rozmáitych y wielkich krzywd y obćiążenia [iniurias et gravamina JanStat 1041] ktore z Sląſká y z Márgrábſkiéy źiemie poddánym náſzym dźieią ſie/ [...] wſzyſtki drógi [...] zábronili SarnStat 1227. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»krzywda a (ani) prześladowanie« (3): March2 D3; GliczKsiąż C2v; żadney krzywdy áni przeſládowánia gośćie v nich nie máią. BielKron 446.

»krzywda i spustoszenie« (1): wołam (że mi) krzywdá y ſpuſtoſzenie [vocifero iniquitatem et vastitatem clamo] BudBib Ier 20/8.

»szkoda, (a, a(l)bo, (a)ni, i) krzywda; krzywda z szkodą« = iniuria a. damnum JanStat [szyk 30 : 24](53; 1): ZapWar [1544] nr 2609; LibLeg 10/69, 92, 122v, 11/65, 164, 172v, 174; ComCrac 12v; Trzebá było o mężowie/ vſlucháwſſy mnie/ nie puſſcżáć ſie od Krety/ á mieć w zyſku tę krżywdę y ſſkodę [lucrique facere iniuriam hanc et iacturam]. Leop Act 27/21; UstPraw D3; PaprPan H, K3v, Sv; KochOdpr B4; PaprUp E, F4v, K, Kv; WujNT 591; SarnStat 98, 128 [2 r.], 303, 433, 524 (22); SkarKaz 314a. Cf »ku krzywdzie i szkodzie«, »o krzywdy abo (i) szkody«, »z krzywdą (i) a szkodą«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 10 r.].

»krzywda i (a) ucisk (a. uciśnienie)« [szyk 6 : 3] (9): HistAl H3v; RejAp 170; RejPos 265v; RejZwierc [193]; á ktorzi drugie cnotą á pilnośćią przechodzą/ ći krzywdy od wiela ich y rozmáite vćiſki ſkromnie znośić muſzą [iniurias multorum devorare coguntur]. ModrzBaz 12v; SkarŻyw 490. Cf »bez ucisku a bez krzywdy«, »ku krzywdzie i uciskowi«, »z krzywdą a (i) z uciśnieniem«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.].

»krzywda, (a, i) upad(ek)« [szyk 2 : 2] (4): RejPos 334v; RejZwierc 189; tákim ſię też Pan Bog opieka/ y krzywdy mu y vpadku nie dopuśći SkarKazSej 699a. Cf »ku krzywdzie, ku upadu«. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»krzywda i wina« (1): wybráńce wiernie y porządnie wybráć [...] nie z łanow/ y nie według poborowych kwitow/ bo w tym wielka winá y krzywdá ſię dzieie/ ále z ośiádłośći VotSzl Cv.

»krzywda i zdrada« (1): ktorzy nápełniáią dom pánow ſwych krzywdą y zdrádą [rapina et dolo]. BudBib Soph 1/9. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»krzywda albo złoczyństwo« (1): Gdyby iednák byłá (iáka) krzywdá/ álbo iakie złocżyńſtwo złe [Si quidem ergo esset iniuria aliqua aut facinus malum] o Iudowie po ſłowu wyſłuchałbym was. BudNT Act 18/14.

»krzywda i złodziejstwo« [szyk 1 : 1] (2): naſlak thych paſtherzow vyelkye szią zlodzieysthwa y krzywdy sthey y ſzowey strony dzieyą LibLeg 7/33, 11/133v.

»krzywda i żałość« (1): chcąc ſie ſwych krzywd y żáłośći [suas passiones et iniurias JanStat 690] pomśćić/ częſtokroć woyny ſzkodliwé Króleſtwu náſzému pobudzáią SarnStat 118.

Wyrażenia przyimkowe: »bez (a. przez) krzywdy« = sine iniuria JanStat (16): Lepiey im być we zgodzye s ſobą á bez krzywdy. RejWiz 18v, 18v; RejZwierc 262; WujJudConf 34v; tá dawność ták krótka nie przez krzywdy byłá chowána [non sine pacto fuit observata JanStat 552]. SarnStat 781.

~ bez (a. przez) krzywdy czyjej [= przez kogo doznawanej] [w tym: G sb i pron (8), ai poss (1), ai (1)] (10): RejKup z5v; Vżywáiąc pomiernie náwſzem ſtanu ſwego/ W ſwiętey ſpráwiedliwośći/ bez krzywdy káżdego. RejWiz 193v; BibRadz Ps 101 arg; RejPos 71v; RejZwierc 190; WujNT 688 [2 r.]; potym ćiągnąc przez ludzkiéy krzywdy/ wſzyſtkié żywnośći iáko Státutem ieſt obwárowano [ma] płáćić. SarnStat 301, 663, 1119.

W połączeniu szeregowym (1): ábychmy w pocie cżołá ſwego ſzukáli chlebá ſwego: ále ták/ iżby ſpráwiedliwie/ pobożnie/ á cnotliwie/ bez vſzcżypku/ bez łupieſtwá/ á bez krzywdy bliźniego ſwego. RejPos 71v.

Szeregi: »bez gwałtu i krzywdy« (1): mogąc ſię popiſáć rownośćią z Oycem ktorą miał z przyrodzenia/ y vżywáć iey bez gwałtu y krzywdy żadnego WujNT 688.

»bez ucisku a bez krzywdy« (1): Iże ſie tho pocżćiwie wſzytko thám zbieráło. Bez vćiſku bliźniego á bez káżdey krzywdy RejWiz 105v. ~

»ku krzywdzie« (13):

~ ku krzywdzie komu (9): MurzNT 76; czyniliby dylacyje niesłuszne, niepobożne ku krzywdzie drugiej stronie Diar 93; BielKron 303; Mącz 429c; bo ledwe bym ich kilká wymienił/ áż bych zá ſkroceniem cżáſu/ ku krzywdzie drugim przeſtáć muſiał. GórnDworz Z6v; WujJudConf 118; SarnStat 294, 649, 1264.

ku krzywdzie czyjej [= przez kogo doznawanej] [w tym: G sb i pron (6), pron poss (3), ai poss (1)] (10): Diar 46; BibRadz Eccli 10/6; BudBib Eccli 10/6; Ze áni wiáry zgwałćił/ áni iáko żywo Ku krzywdźie ludzkiéy przyśiągł ná bóg żywy krzywo KochFr 107; SarnStat 50, 289, 297, 910, 947, 1075.

Szeregi: »ku krzywdzie i ku szkodzie« [szyk 1 : 1] (2): któré [słuszne rzeczy] w nich ku ſzkodźie y ku krzywdźie poddánych króleſtwá náſzégo ſą wymyśloné SarnStat 297, 649.

»ku krzywdzie i ucisku (a. uciskowi)« [szyk 1 : 1] (2): nie będźiemy vkłádáć żadnégo nowégo Cłá/ ku vćiſkowi y krzywdźie [gravamen et praeiudicium JanStat 851] tylko poddánych Zakonu przerzeczonégo SarnStat 1075, 50.

»ku krzywdzie, ku upadu« (1): przeciwko prawu wszyćkiego chrześcijaństwa jem tak ku naszej wielkiej krzywdzie, ku naszemu ostatecznemu upadu tak niesłusznie, tak nieznośnie rozkazował. Diar 46. ~

»z krzywdą« = cum iniuria Modrz; per iniuriam, iniuriose Calep, Cn (31): áby z Woyćiechá kſiążęćiá znieſli to wywołánie/ ktore z krzywdą ćierpi BielKron 230v, 196v, 230v; Mącz 179b; RejZwierc 56; dźiśieyſzych czáſów Vtzędnicy [!] zdádzą ſie wyſtępowáć z kréſu Vrzędu ſwégo/ y od Conſtituciy tákże od Przywileiu onego/ dopuſzczáiąc ſie niektórych rzeczy vpornie y z krzywdą téż przećiwko przywileiowi [et iniuriose etiam contra tenorem privilegii JanStat 50]. SarnStat 384 [idem] 925; SzarzRyt D3.

~ z krzywdą czyją [= przez kogo doznawaną] [w tym: G sb i pron (15), pron poss (4), ai poss (2)] (21): MetrKor 57/114v, 59/271v; abi nye bilo skrziwdą poddanich naſſych LibLeg 10/60; SeklKat M4; GroicPorz e4v; [papież] zágáśił podatki kthore był z krzywdą ludzką vſtáwił. BielKron 234, 254v; Mącz 495b; RejPos 71v, 235; By w domu mym nie było nic s krzywdą bliźniego. HistLan E2; CzechRozm 98v, 247, 247v; Aleby przedśię żołnierzom nietrzebá nie dopuſzcżáć/ coby było z krzywdą obywátelow [cum incolarum iniuria]. ModrzBaz 126v, 94v; SkarJedn 188; SarnStat 351, 928, 1234; PowodPr 48.

W połączeniach szeregowych (2): SeklKat M4; ábych ią niecnotliwie/ nieſpráwiedliwie/ á niepobożnie s płácżem á s krzywdą bliźniego ſwego nábywał żywności ſwoiey RejPos 71v.

Szeregi: »z krzywdą a ciężkością« (2): Oſtrow Zareczki po pyenczdzieſzianth tholp ſſoly y po polgroſkv nowo ſkrziwdą a cziaſkoſzczią ich MetrKor 57/114v [idem] 59/271v.

»niesłusznie (a) z krzywdą« (2): poſłáli s tym poſelſtwem áby Priamus dał Helenę/ ktorą nieſłuſznie á s krzywdą wzyął BielKron 57; Iniuriose ‒ Nie ſłuſznie, skrziwdąm. Calep 538b.

»z krzywdą i (a) (z) szkodą« [szyk 2 : 2] (4): wiele ludźi dla ták wielkiego koſztu y nakłádow/ opuſzczáli ſpráwiedliwoſć ſwoię/ z wielką ſzkodą á krzywdą ſwoią GroicPorz e4v; CzechRozm 98v, 247, 247v.

»z krzywdą a (i) uciśnieniem« (3): RejPos 235; zwłaſczá w Hálickiéy źiemi/ z krzywdą y z vćiśnieniém [praeiudicio et gravamine JanStat 322] poddánych náſzych/z káżdéy częśći roléy ták wiele bráli/ y ták wiele płácono/ iáko ſie tym którzy wyćiągáią podobáło SarnStat 351 [idem] 928. ~

W przen (19): y tho ná mię dziwna/ Iż tho iedná náturá od drugyey przećiwna. Ale dziwnieyſzy rozum iż tho vmie rządźić/ A iáko Woyt ty krzywdy miedzy nimi ſądzić. RejWiz 119; KwiatKsiąż F3v; Sanare vulnus iniuriae, Záleczyć ránę krziwdy Mącz 511d, 461d; á ty złożyſz onę krzywdę s ſercá ſwego/ á weźmieſz záſię w miłość ſwą krześćiáńſką onego omylnie przeſtępnego bráćiſzká ſwoiego RejPos 120; RejZwierc 225v, 228; BudBib Ps 57/2[3], Prov 26/6; KochPs 84; ZawJeft 13.

W połączeniu szeregowym (1): krzywdy/ płácż/ więźienia/ y śmierći wiernych záwſze idą á wołáią przed oblicżnośćią Páńſką/ wołáiąc pomſthy. GrzegŚm 61.

W porównaniu (1): Káżdy s krzywdą by s ciotką ſpráwiedliwość tłocży. RejZwierc 245.

Zwroty: »krzywdy na Boga (a. na bogow) kłaść, wkładać, włożyć« = Bogu powierzać pomstę swych krzywd [szyk zmienny] (1 : 2 : 1): Wſzák wieſz iáko w piśmie nápiſano/ Aby krzywdy ná Bogá wkłádano BielKom F8, F8; CzechRozm 242v; Ná was tedy krzywdę ſwą/ y żáłość niezmierną Kládę/ możni bogowie KochOdpr C3v.

»krzywdę [czyją = przez kogo doznawaną] wziąć na się« = ująć się za czyją krzywdę, pomścić się czyjej krzywdy (2): O Pánie/ wźiąłeś ná ſię krzywdę duſze moiey [Iudicasti Domine iudicium animae meae]/ á wybáwiłeś żywoth moy. BibRadz Thren 3/58, Ps 34/1.

Przen (19):
a) Szkoda, uszczerbek, dolegliwość (o zwierzętach, rzeczach lub abstraktach (17): gdy iakie ſzkodliwe zwierzę iednemu znich [królikow] zaſzkodzi/ tedy wſzitczy iako tey krzywdi żałuiącz precż ſie przenoſzą FalZioł IV 9c; DiarDop 100; RejZwierc 215v.

krzywda czyja [= przez kogo doznawana] (1): gdy kto weźmie dzyatki z gniazdá ptaſzkowi ktoremu/ áby śidełká nigdy nie záſtáwiał ná ſámego/ przeſtrzegáiąc w tym oney krzywdy iego. RejPos 257v.

Frazy: »wielka krzywda [czemu] się działa« (1): Po tè czásy bowiém záwſze, ták compoſita iáko ſimplicia, dzwon y odzów, etć. iednáko ſie piſáły. w czym ſie wielka krzywdá polſczyznie dźiáła. JanNKar E3.

»krzywdy [czemu] nie masz« (1): Rzecżpoſpolita ieſt/ iákoby iedno zupełne zwierzęćiá ktoregokolwiek ćiáło/ [...] ktore gdy ſię dobrze ma/ tedyć y cżłonkom krzywdy niemáſz [quo nimirum bene habente membris quoque bene esse]/ á gdy ſię ćiáło nie dobrze ma/ tedyć y cżłonki pewnie iáki niewcżás ćierpieć muſzą ModrzBaz 3.

Zwroty: »być ku krzywdzie« (1): My tedy bacząc to bydź ku krzywdźie Przywileiom Koronnym [in praeiudicium privilegiorum regni JanPrzyw 47]/ któré na Iármárki bywáią dawáné/ vſtáwiamy SarnStat 946.

»krzywdę ci(e)rpieć« [szyk zmienny] (3): Then ptaſzek żadnemu inſzemu nie ſzkodzi/ á od inſzych krzywdę ſkromnie cierpi FalZioł IV 26b; KOzyeł iż s przyrodzenia/ rád waży ná Wirzbę/ Chociay iey kęs pogłodze/ máłą ćirpi krzywdę. RejZwierz 122; KlonWor 64.

»krzywdę [czemu] czynić (a. uczynić)« [szyk zmienny] (5): SarnUzn D3; Gniewaſz ſię ná ſądy moie/ á niepoſłuſznemi łzámi/ krzywdę cżyniſz dzierżáwie moiey? SkarŻyw 196; SarnStat 74; Nie poſądzay go/ nie czyń krzywdy ſławie iego/ nie ták prędko wierz gdy o nim źle mowią. SkarKaz 279a; Y kto im iáko ſię rzekło bez cudow wierzy/ wielką krzywdę ſwemu rozumowi cżyni. SkarKaz 419b.

Wyrażenia przyimkowe: »bez krzywdy [czego]« (1): ty nie możeſz bez krzywdy piſmá święthego ze trzech rzeczy dwu vczynić: ále káżdą zoſobná rozumiéć przynależy. BiałKat 348v.

»ku krzywdzie« [w tym: czemu (1), czego (1)] (2): ták też y w nieiákiéy częśći tych dóbr komu tę pręrogátywę ku krzywdźie Praw y właſnośći Króleſtwá dáć áni oddáláć nieprzyſtáło. SarnStat 1038. Cf »być ku krzywdzie«.

b) Żal, uraza, pretensja, oburzenie z powodu czego (2): Tacita potorit esse indignitas nostra, Może być zámilczána náſzá krziwdá. Mącz 438b.
Zwrot: »mieć [do kogo] krzywdę« (1): mam do was krzywdę/ iż naſladuiecie zwycżáiow á náuki Nykoláitow. RejAp 27. [cf: mam k tobie nieco przyczyny/ iż ſą miedzy tobą niektorzy ktorzy náſláduią náuki Nykoláitow. RejAp 26v].
a. Obraza, ujma, zniewaga, hańba, potwarz; iniuria Mącz, JanStat, Cn; contumelia Modrz (252): WróbŻołt 37/15; RejPs 109v; áby ſie wzruſzył ſrogim ſądem przećiw krzywdzye tey/ kthora ſie iemu ſámemu od niewiernikow dzyeie. LubPs R3v marg; GórnDworz Co; RejPos 252; WujJud 93; SkarJedn 27; KochOdpr Cv; Gdy ią kto zwał Krolewną: bárzo iey było niewdzięcżno: ták iáko drugiemu iákie złe ſłowo: y ſłyſząc to/ iáko o iáką krzywdę płákáłá/ mowiąc SkarŻyw 160, 212; LatHar 273.

krzywda czyja [= przez kogo, co doznawana] [w tym : pron poss (67), ai poss (34), G sb i pron (28)] (129): RejŁas w. 76; SeklWyzn 4v; LubPs C3, N3v marg, P3v, R3v, V3v marg, hhv; RejZwierz 44v; ktory ſtan [kapłanski] w Pánie Kryſtuśie ták vwielbiony ieſt/ że krzywdę ſtanu tego/ krzywdą ſwą właſną Pan Kryſtns być poczyta OrzRozm H, Gv [2 r.], H3; BielKron 11, 122v, 123; Mącz 301d; OrzQuin D2v, N3v, N4v [3 r.], S3v, Y2v (10); RejAp CC2v, 94, 94v; GórnDworz O7, Q6v, V v; RejPos 51, 86, 103, 107, 146v (16); BiałKat 131, 169v; KuczbKat 375; RejZwierc 43v; CzechRozm 237v; PaprPan Ff4 [2 r.], Q4v; SkarJedn 242, 265; KochOdpr C2, O3v; KochPs 111, 184; [błogosławiona Maryna] mogąc wnetże ſwoię niewinność pokázáć/ zániecháłá sławy y krzywdy ſwey ták wielkiey: dopuſzczáiąc ták złego o ſobie rozumienia. SkarŻyw 185, 89, 171, 349, 390, 413, 455, 483 [2 r.], 529; StryjKron 542; CzechEp 18, 26, 319, 326, 336; NiemObr 68; KochFr 65; WujNT 416 marg, 573, Zzzzz4; KmitaSpit B3; PowodPr 15; SkarKaz 348a; SkarKazSej 688a; CzahTr Gv. Cf »krzywda boża, Boga«, »krzywda łoża«, »krzywda Pana Chrystusowa«, »krzywda Pańska«, »krzywda Syna bożego«.

krzywda czyja [= przez kogo wyrządzona] [w tym: G pron (1), ai poss (1)] (2): Dám iá ſyna mégo za wyſtęp [...] aby bogu za kzywdę [!] adamowę doſytz vcżynil OpecŻyw 104; RejPos 253v.

W połączeniach szeregowych (3): miłośći Bożey zápomniawſzy/ wzgárdy/ potwarzy/ y krzywdy bez przycżyny ná Rżymſki kośćioł przycżyniáli SkarJedn 230; towárzyſzy iego [Piotra]/ widząc iſz nań Pan łáſka w/ wielkie mu krziwdy/ obmowy/ vrągánia cżynili/ y policżki cżęſte dawáli. SkarŻyw 98; SkarKaz 161a.

W przeciwstawieniu: »chwała ... krzywda« (3): CzechEp 326, 337; ś. Piotrá zową páſterzem y głową kośćiołá Chrituſowego. Czym nie tylko żadney krzywdy nie czynią Panu Chriſtuſowi/ ále owſzem chwałę iego mnożą. WujNT 669.

W charakterystycznych połączeniach: krzywda jasna, jawna, nieznośna (5), tyrańska, zelżywa; krzywdy bronić, uskarżać się; krzywdę karać, przełożyć; o krzywdę gniewać się (5), imować się, płakać, zabieżeć; za krzywdę poczytać, ujmować się (3); krzywda boli.

Frazy: »(to) (nie) (jest a. była) (wielką a. mała) krzywda« [w tym: komu, czemu (5)] [szyk zmienny] (9): LibLeg 10/66; Krzywdáć to ieſt Pánowie mili/ nie náſzá/ ále Páná Kryſtuſá/ Páná náſzégo: któremu ći bluźniérzowie plugáwi prawdy y mocv/ potwarzáiąc nas/ vymuią. OrzQuin N3v, N4v; RejPos 194v; To ieſt nie tilo wielką krzjwda [!] przenaświętſzęmu Sákrámentu/ ták do niego ſproſnie iść mogąc ſię ſpowiedzią S. [...] ocżyśćić: Ale też zátrácenie duſzne tego ktory nie godnie wedle Apoſtołá przyſtępuie. SkarJedn 346; Ieſt teſz to nie máła krzywdá S. cżyſtośći: ktora ták zelżona ieſt/ iſz ią od doſtoieńſtwá kápłáńſkiego odmiátáią. SkarJedn 347; PaprUp G; WujNT 477; SkarKaz 636b.

»krzywda się dzieje, stała się« [w tym: komu, czemu (9), od kogo (2)] [szyk zmienny] (8 : 1): Diar 71; RejAp 139; żeć mi ſie wielka krzywdá od tych dzieie/ ktorzy mie tą nieuſtáwicżnoſcią ſławią GórnDworz Cc2v, X5; CzechRozm 216v; WysKaz 25, 32; PowodPr 24, 58.

Zwroty: »brać (a. wziąć) za krzywdę, ku krzywdzie« [w tym: komu (6), od kogo (1)] [szyk zmienny] (6 : 1): Choćiaż oni wzgardzáli náukę iego/ á pogothowiu Kryſtuſowę/ wſzákoż tego nie bierze ſobie od nich zá krzywdę/ odpuſzczáiąc im wſzytko z miłośći BibRadz II 105c marg; GórnDworz Cc3v; KuczbKat 375; kiedyby ći do ktorych mowimy/ niebráli ſobie tego zá krzywdę [contumelia se affici] ieſlibyſmy im tych titułow nieprzydawáli. ModrzBaz 59v, 59v; SkarŻyw 89; CzechEp 327.

»ci(e)rpieć (a. zacirpieć a. ścirpieć) krzywdę« [szyk zmienny] (7): RejAp CC2v; GórnDworz V v; A coż owſzem rozumiey o tym Pánu á o tym Krolu niebá y zyemie/ ieſliżeć zácirpi tey krzywdy ſwoiey? ieſliżebyś ſmial sfáłſzowáć poſelſthwo iego/ á opák wywrácáć ábo inácżey cżyść liſty ſwięte iego RejPos 241, 198v, 251v; KochOdpr A3v; KochPs 162.

»krzywdę czynić (a. uczynić), działać; krzywdá uczyniona [komu, czemu]« [szyk zmienny] (44 : 2; 1): iakobyſcie zabitz mogli nieprzyiáciela waſſégo/ Iezuſa nazareńſkiégo/ ktory wám cżyni krzywdę/ mowiątz na was wielé złego. OpecŻyw 83; Pięknoſcż ſwą y vrodę z niecznotą chczeſz żbraćić Tak proſzę nie czyn krzywdy panu Bogu ſwemu Ktoryć dał tę vrodę ku cczy Boſtwu ſwemu RejJóz E5; MurzHist F3v; A iż też powieda/ ábym ia Doktory y oyce ſwięte wzgárdził: y zwytzáie dawne odrzućił/ y tu mi wielką krziwdę tzyni. KrowObr Bv; RejWiz 171; A co poſeł powiáda/ iż moy [mistrz pruski mówi] zakon nie dzierżał vgody/ w tym nam krzywdę dziáła mogłbych thego dowieść liſty/ iże ij Krol Polſki ſam niedzierżał. BielKron 232; GrzegŚm [N3]; Mącz 71c; OrzQuin G3; Prot B3v; KuczbKat 315; A thubychmy wielką krzywdę vcżynili Synowi gdybychmy mu to odięli czo miał od wiekow/ y co mu wſzythki piſmá z dawná poſwiádcżyły iż ieſth práwy Bog. RejZwierc 9v; WujJud 73 [2 r.], 76v [2 r.], 118 [2 r.], L14v [2 r.], L15; RejPosWstaw [413]; CzechRozm 223v; PaprPan T3; Ale ſie ſtrzeż/ áby ták nie mowił: doſyć mam ná tych żywoćiech ſtárego zakonu/ bo ſie bárzo ná tym omyliſz. Naprzod vcżyniſz wielką krzywdę zacnośći y przodkowániu nowego zakonu/ y vwlecżeſz łáſce hoyniey wylaney nań: zelżyſz oblubieńcę Chryſtuſowę/ ktora rodzáynieyſza ieſt wświęte SkarŻyw A5, 40 [2 r.]. 41, 98, 151, 429, 566; Co mię też Tokarzem názywa/ y ná tym mi krzywdę cżyni: bom tego názwiſká niegodźień CzechEp 64, 210, 212, 348, 425; ReszPrz 36; WysKaz 27, 32 [2 r.]; WujNT 669; JanNKar D2; SkarKaz 453b, 636a, b; w niedowiárſtwie y herezyey ze czći ſwey P. Bogá wſzechmocnego łupią/ y krzywdę mu czynią. SkarKazSej 686a.

»krzywdę czynić łożowi« = cudzołożyć [szyk zmienny] (2): ieſliby Mąż z wolną niewiáſtą nierządu pátrzył/ tedy łożowi ſwemu krzywdę cżyni KuczbKat 320; ſtárſzy ſyn iego Ruben/ wielkiego ſię grzechu dopuśćił przećiw oycu/ krzywdę cżyniąc cżći iego y łożowi iego. SkarŻyw 349.

»krzywdy [u kogo] domagać się« = dochodzić zadośćuczynienia (1): To widzę/ Ze tey krzywdy v Graekow nikt ſię do tey doby Niedomagał KochOdpr C.

»krzywdy dopuścić (a. dopuszczać)« [w tym: komu (1)] (2): Niech nie rownáią ſłońcá z gwiazdámi: naświętſzey mátki Bożey z innemn niewiáſtámi. Bo im tego śćierpieć/ y tákiey krzywdy przeczyſtey y nád wſzytki Anyoły nawyżſzey mátce Bożey/ dopuśćić nie możem. SkarKaz 549b; SkarKazSej 688a.

»o krzywdę mowić« (3): o iego krzywdę ábo iáwnie mowili/ ábo táiemnie/ prze furyą ludu vpornego/ piſali. SkarJedn 265; SkarŻyw 483; SkarKaz 548a.

»mścić (a. pomścić) (się) krzywdy; pomsta za krzywdę; pomściciel krzywdy« [szyk zmienny] (34; 1; 1): LubPs N3v marg, V3v marg, Y3v [2 r.], hhv; RejZwierz 44v; BibRadz Num 31/3; OrzRozm Gv [2 r.]; maſz pocżąć ſyná z bogá/ ktory ſie twey krzywdy będzye mśćił nád każdym/ ieſliby co kto nád wolą twoię vcżynił. BielKron 122v, 123, 199; Expiare iniurias legatorum, Pomśćić ſie krziwdy ſwych posłów Mącz 301d; nie byłby ſpráwiedliwym y wſzechmocnym Pánem/ by ták hániebnéy krzywdy ſwéy/ pomśćić ſye nád tymi bluźnierzmi nie miał OrzQuin N4v, Y3; RejAp 94, 94v; GórnDworz Q6v [2 r.]; RejPos 86, 188, 188v, 284v, 333, 350v marg; BiałKat 56; RejZwierc 43v [2 r.]; CzechRozm 237v; KochOdpr O3v; StryjKron 542; CzechEp 18, 26; NiemObr 18, 68; LatHar 669.

»odpuścić (a. odpuszczać), puścić imo się krzywdy« [szyk zmienny] (2 : 1): OrzQuin Z2v; tedym ia krzywdy ſwe wolał imo ſię puśćić CzechEp 319; odpuſzcza [Bóg miłosierny] rad grzechy y krzywdy ſwoie/ tym ktorzy ſię go boią. SkarKaz 348a.

»krzywd powetować« (1): im [ludziom] pan Bóg długo ćiérpiéć raczył: á rázem wſzyſtkich krzywd ſwych nád nimi powetował BiałKat 131.

»wziąć na się krzywdę« [szyk zmienny] (2): Zátym poſpołu s przyiacioły ſzedł/ y wziął ná ſię oycowſką krzywdę: cżás hnet y mieyſce ſzránkom náznácżono. GórnDworz 07, Vv.

»wziąć (a. brać) się za krzywdę« [szyk zmienny] (4): KochOdpr C2; Wſtań pánie/ á weźmi ſye zá ſwą krzywdę: pomni/ Iáko ćię lżą kożdy dźiéń bluźniérce nieſkromni. Niezámilczay przegróżek/ y wſzetecznéy mowy KochPs 111, 184; SkarŻyw 483.

»zarownać za krzywdę« (1): Iż mnie pomſtá należy á ia zárownam zá krzywdę iego/ á to ſowito zapłácę thobie. RejPos 253v.

Wyrażenia: »krzywda boża (a. boska), Boga (a. bogow)« [szyk 28 : 1] (27 : 2): SeklWyzn 3; SeklKat F3; HistAl K2v; MurzNT 18v; LubPs Y3v [2 r.]; winá ieſt iákoby nieiákie nágrodzenie álbo karánie zá krzywdę Bożą/ dla wyſtępu Ludzkiego vſtáwione GroicPorz c4; RejFig Bb7; Okázuie iż nie o ſwą/ ále o Bożą krzywdę był przeſládowan. BibRadz I 308d marg, 3.Reg 19 arg; BielKron 199; RejPos 284v; BiałKat 56 [3 r.]; WujJud 18; BudNT Kk3; KochPs 162; SkarŻyw 294, 483; CzechEp 164; LatHar 669; WujNT 416 marg, 716, Zzzzz4; VotSzl A4v; O krzywdę bozką vpadek kroleſtwá. SkarKazSej 703a marg, 703a. Cf »ku krzywdzie boskiej«.

»krzywda łoża« = cudzołostwo (1): Cudzołoſtwo/ ieſt krzywdá porządnego łożá/ choćiażby ono cudzym/ chocia właſnym było. KuczbKat 320.

»krzywda (Pana) Chrystusowa, Krystusa« [szyk 3 : 1] (3 : 1): ale śię áẃiat/ o pana Chriſtuſowę krzywdę nierad gniewa MurzHist Rv; áby pan obacżywſzy krziwdę Kryſtuſá ſwego/ ſam racżył być od ſprzećiwnikow obrońcą możnym LubPs T5v marg; CzechEp 336, 337.

»krzywda Pańska« (3): BibRadz Num 31/3; ktory [Chrystus] też fukał zwolenniki ſwe/ gdy przykłádem Eliaſzowym/ krzywdy páńſkiey/ mśćić ſię chćieli NiemObr 18; SkarKaz 548a.

»krzywda słowna« [szyk 1 : 1] (2): Ieden mu rzekł: nieprzeſtánieſzli ſzcżekáć kśięże/ z okná ćię tego zrzućiem. [...] To byłá ſłowna iego krzywdá: Powiem więtſzą/ krwáwą. SkarŻyw 413; o mnieyſzy dług/ álbo krzywdę ſłowną/ do iutrá Rok niech będźie przedłużón. SarnStat 145.

»krzywda Syna (bożego)« (2): Ieſtći to bluźnierſtwo nád wſzytkie bluźniérſtwá/ [...] ieſtći to krzywdá właſna Syná Bożégo OrzQuin N4v; SkarŻyw 172.

Szeregi: »krzywda i ciężkość« (1): Opiſałem teſz krotko moię krziwdy y ciężkoſci proſzę aby ie w.K.m. racżyli łaſkawie vſnac/ a mnie ſłvżebnika ſwego ſtych czięzkoſci y potwarzi obronić SeklWyzn 4v.

»krzywda, (i) despekt« [szyk 1 : 1] (2): Diar 66; Przycżyná tego iáſna ieſt/ iż te deſpekty y krzywdy/ w ſługách iego/ sſtáły ſie ſámemu Bogu PowodPr 24.

»krzywda i hańba« [szyk 3 : 1] (4): OrzList e3v; OrzRozm H3; odpuśćił nam BOG wćielóny krzywdę y háńbę ſwą/ bes pokáiánia náſzégo? OrzQuin Z2v, Y2v.

»krzywda i lekkość« (1): A thu obácż iáko ſie on nie ma gniewáć o tę krzywdę ſwoię y o tę lekkosć ſwoię. RejPos 197v.

»krzywda i obrażenie« (1): Nie ſkóńczona á nieogárniona ieſth wielmożność Boża/ [...] á przetho y krzywdá y obráżenie Máieſtatu iego nieogárnióney obráżliwośći ieſt BiałKat 168v.

»krzywda i sromocenie (a. sromota)« (2): OpecŻyw 116; in ſumma krzywdę wielką y ſromotę ſámi ſobie y przyrodzeniu właſnèmu ięzyká náſzégo czynimy. JanNKar D2.

»krzywda, (i, abo) ubliżenie (a. obelżenie, a. zelżenie, a. zelżywość)« [szyk 10 : 3] (13): LibLeg 11/152v; Diar 71; Y gdy miał ten S. Chryzoſtom od Biſkupow wielkie vbliżenie/ y nieznośne krzywdy SkarJedn 109; KochOdpr A3v, C3v [2 r.]; Coby to był zá rozum moy: ábych ſtym ſię złącżyć y przyiazń wieść miáłá/ ktory Bogu memu krzywdę cżyni/ y táką zelżvwość? SkarŻyw 151; OrzJan 31; WujNT 477. Cf »bez krzywdy i bez ubliżenia«, »ku krzywdzie i ubliżeniu«, »z krzywdą i ubliżeniem«. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»krzywda i ujma« (1): Wielka krzywdá y vymá Máieſtatu Królewſkiégo to bluźniérſtwo ieſt OrzQuin N4v.

»wzgarda (a. wzgardzenie) i (abo) krzywda« [szyk 2 : 1] (3): Póki człowiek ſwą krzywdę/ y wzgárdzenié czuie KochFr 65; [Pan Bóg] zá táką wzgárdą y krzywdą ſwą/ groźi mu [swemu ludowi] oſtátecżną háńbą PowodPr 15, 58.

»krzywda i zbluźnienie« (1): O krzywdę Bozką y zbluźnienie imieniá iego/ vpadkiem wſzytkiego kroleſtwá groźi Izáiaſz SkarKazSej 703a.

Wyrażenia przyimkowe: »bez krzywdy« (1):
~ Szereg: »bez krzywdy i bez ubliżenia« (1): Czo yeſly bi tak bilo bes krziwdi bi bicz niemoglo y bez wyelkiego vblyzenia zakazowaniv naschemv. LibLeg 11/82. ~

»ku krzywdzie« (7):

~ ku krzywdzie komu (3): ku krzywdzie białymgłowam/ nikt iuż więcey mowić nie miał. GórnDworz Hh4v; RejPos 205. Cf W przeciwstawieniu.

ku krzywdzie czyjej [= przez kogo doznawanej] (2): Ktobykolwiek opuścił żonę ſwą á poiąłby mną: cudzołoſtwá ſię dopuſzcza przećiwko iey (marg) cudzołoży ku krzywdzie iey. (‒) WujNT 160. Cf »ku krzywdzie boskiej«.

W przeciwstawieniu: »ku krzywdzie ... ku czci« (1): Nic tu niemáſz białymgłowam ku krzywdzie/ y owſzem ieſt im to ku cżći co ia powiedam GórnDworz Hh5.

Wyrażenie: »ku krzywdzie boskiej« (1): Dánielu tobie gárdło dáć/ gdyś potwarzał kápłany niewinne ku krzywdzye boſkiey. BielKron 111v.
Szeregi: »ku krzywdzie i ku skazie« (1): Spluńże precż z ięzyká ſwego ony márne gorzkośći y ſłonośći/ ktore vſtáwicżnie pochodziły z vſt twoich ku lekkości Pánu twemu/ á ku krzywdzye y ku ſkázye bliźniemu twemu. RejPos 205.

»ku krzywdzie i ubliżeniu« (2): IEſliby kto Duchowné opátrzenié podawánia náſzégo Królewſkiégo/ álbo poddánych náſzych ku krzywdźie y vbliżeniu podawánia náſzégo [in praeiudicium et derogatus Iurispatronatus nostri JanStat 198] y tychże poddánych náſzych [...] vprośił/ vſtáwiamy SarnStat 172 [idem] 924. ~

»z krzywdą [czyją = przez kogo, co doznawaną]« = per iniuriam Cn (5): KuczbKat 60; [lud Boży] roſpacżywſzy w nieodmiennych y prawdziwych obictnicách Boſkich/ wroćić ſię do Egiptu z wielką krzywdą cżći Boſkiey y zgubą ſwoią ch chćieli. SkarŻyw 500; RejPosWstaw 42; VotSzl Bv.

~ Szereg: »z krzywdą i z ubliżeniem« (1): iáko bczpráwnie y niezbożnie Rzymſcy Biſkupi/ z wielką krzywdą/ y z vbliżeniem Kośćiołá Powſzechnego/ rośćiągnęli te klucże nád roſkazánie páńſkie. WujJudConf 84v. ~

W przen (2):

krzywdą czyja [= przez kogo doznawana] (1): Oto widziſz ná oko/ iáko ſię ięzyki mſzczą krzywdy ſwey nád temi co nimi gárdzą/ á bez nich do tłumáczenia piſmá świętego przyſtępuią. BudBib B2.

Zwrot: »[co] za krzywdę brać« = czuć się [czym] dotkniętym (1): Tyś ſye vbráła práwie wedle świátá/ A to zá krzywdę biorą twoie látá. KochPieś 22.
2. praw. Skarga, sprawa sporna; spór, pretensja; iniuria JanStat, Cn; querela Modrz (111): ZapWar 1505 nr 1997, 1998 [2 r.], b.r. nr 2085; MetrKor 40/810, 811; LibLeg 10/71, 11/27v, 81v, 132; ComCrac 15; Diar 54; boć to każdy uczynić powinien, na kogo o jaką krzywdę skarżą, albo się uznawszy sam pokoj dać, a nie czynić krzywdy dłużej, albo nagrodzić, jeśli krzywdę czynił, albo ukazać, że niesłusznie winowan był. DiarDop 99; O Wſzytki krzywdy ná ktore dowod ieſt/ żaden niemoże przyſyęgą odeydź. GroicPorz z4v, p4; UstPraw H3; Prot A3v; RejZwierz 3v; ModrzBaz 90v; zeby do kazdego statutu okażdą krzywdę speciale proceſsum potrzeba było quod est absurdum, y iuż by musiało bydź tyle Proceſsow, ile statutow y Exceſow iest. ActReg 19; GostGosp 76; SarnStat 343, 418, 751, 1289; Opuſzczenie też y odwłoczenie ſpráwiedliwośći świeckiey/ á zwłaſzczá tych krzywd/ ktore ná ſeymách rok máią: iáko może być bez wielkiey boiáźni pomſty bozkiej? SkarKazSej 703b.

krzywdy około czego (1): DVchowni o máiętność álbo o krzywdy około máiętnośći/ któré ſą práwu poſpolitému podległé/ práwem Ziemſkim czynić máią SarnStat 663.

krzywdą czyja [= przez kogo doznawana] [w tym: pron poss (23), G sb i pron (14), ai poss (5)] (42): ZapWar b.r. nr 2085 [2 r.]; mayą dacz na piſzmye, wſchitkj kriwdj poddanych krola yego myloſczi MetrKor 40/810; Przithim possel powie mianowythe krziwdi poddanich naschich. ktore zbierze v starosth pogranycznich LibLeg 10/150v, 6/157, 10/150v, 11/132; ComCrac 15; ZYd/ Pogánin/ Heretyk/ Krzeſciániná o cudzą krzywdę niemoże winowáć/ ále o ſwoię ktorą ſam ćierpi/ ſkárżyć może. GroicPorz h4, f3v; UstPraw Fv, G2v, G4v [2 r.]; RejZwierz 3v; BielKron 186v, 220v, 387; Prot D3v; RejZwierc 55v; CzechRozm 230v; Kto inſzy był ſędźią obu ſtron ná to obrány: do ktorego ſię pozywáli/ przed ktorym krzywdy ſwe przekłádáli [querelas exponebant] ModrzBaz 106, 77v; Więc iáko zá ieden pozew prawdźiwy/ ktory da człowiek dobry zá ſwą krżywdą/ da mu ich wykrętnik záraz pięćdzieśiąd ábo ſześćdźieśiąt nieprawdźiwych. GórnRozm F2v, C2, C4v, D2v, H4v; ActReg 18; ZapKościer 1588/75; SarnStat 439, 504, 683, 757, 847, 962, 1049; PowodPr 23. Cf »krzywda granic«, »krzywdy ziemskie«.

W charakterystycznych połączeniach: krzywdą gwałtowna, jawna, wysłuchana; krzywd(y) odwłoczenie, przesłuchanie; krzywdę (a. krzywdy) mieć, odłożyć, położyć, przesłuchać (4), sądzic (2), słuchać, spisać; o krzywdę (a. krzywdy) jednać (się) (4), skarżyć (2), żałować.

Zwroty: »czynić o krzywdę, o krzywdę postępić« [szyk zmienny] (13 : 1): GliczKsiąż N4v; Gdy młynárzá máią trzey bráćia/ tedy ieden z nich może okrom bráćiey o krzywdę ſwą poſtępić s nim Práwem. UstPraw Fv; iżby kto w tákiey wśi czynił práwem o krzywdę ſwą/ tedy ſię tákowa wieś niemoże iuż bronić práwem Niemieckim/ iedno tákim iákiego vżywáią. UstPraw G2v, G4v [3 r.]; gdyby káżdemu było wolno ſkárżyć ná ſwego winowáycę/ á práwem znim o ſwą krzywdę cżynić [iniuriam iudicio persequendi], ModrzBaz 77v; możono znimi práwem cżynić/ o vcżynioną krzywdę ModrzBaz 91v; GórnRozm C2, C4v, D2v; SarnStat 98, 145, 663; SkarKazSej 700b.

»krzywdy dochodzić; dochodzenie krzywdy« [szyk zmienny] (6; 5): [zaklęty] pozywáć y ſwey krzywdy dochodźić niemoże GroicPorz f3v; UstPraw B; żeby nam wolno było świátu fie temu przypodobywáć [...] y iego ſpoſobem krzywdy ſwey dochodźić/ y bronić ſie złym ludźiom CzechRozm 230v; ActReg 18; Tóż o dochodzeniu krzywd Poznánſkiégo miáſtá rozumieć ſie ma. SarnStat 962, 439, 504, 683, 1049, 1050, 1183.

»o krzywdę poz(y)wać, pozwan (a. spozywan), przyprawić« [szyk zmienny] (15 : 4 : 1): ZapWar b. r. nr 2085; Dzyerżawcy Kroleſtwá/ gdyby byli pozwáni o iáką krzywdę od kogo/ tedy winni przed ſądem Zyemſkim ſtać. UstPraw A, C4v; Y słyſzałeś kiedy by mnie áby o yáką krzywdę przed ſąd przypráwiono. Mącz 85b; Postulabo te iniuriarum, Pozowę álbo oskárżę cie przed ſądem o ty krziwdy. Mącz 315c, 445a; ModrzBaz 117v; A ieſli miáſtá przerzeczonéy vſtáwie będą ſie ſprzećiwiáć/ pozwáné przed nas o przerzeczoną krzywdę/ gdźiekolwiek będźiemy/ ná záwitym Roku winę ſto grzywien/ [...] przepádną SarnStat 1229, 474, 649, 651, 757, 847 [2 r.] (12); GrabPospR K4.

»szukać krzywdy« (1): tedy ten vcziwy stanyslaph: nyęma nygdzy ſzvkacz swy krzywdy ZapKościer 1588/75.

Wyrażenia: »krzywda dziedziczna« = pretensja związana z dziedziczeniem dóbr (2): CHcemy/ áby káżdému było wolno káżdégo o iákąkolwiek ſummę pieniędzy /álbo krzywdę dźiedźiczną [iniuria haereditaria JanStat 491]/ [...] do ſądu Ziemſkiégo pozwáć SarnStat 720 [idem] 826.

»krzywda granic« = pretensja związana z rozgraniczaniem posiadłości (1): choćby Stároſtá náſz/ álbo y ón który ſie ſkárży o krzywdę gránic [de iniuriis limitum JanStat 406]/ przećiwko temu mówił SarnStat 841.

»krzywdy ziemskie« (3): UstPraw B; A krzywdy źiemskié ſą: o gránice/ o kmiećie zbiegłé/ o zábićié/ o rány/wedle Státutu Ianá Olbráchtá Królá. SarnStat 663, 663.

Szeregi: »krzywdy i doległości« (1): Którym téż poruczyliſmy té krzywdy y doległośći/ nád práwo y przywiléy/ incorporationis regno, ná Séymie Wálnym Lubelſkim dány/ vczynioné/ oględáć y przeſłucháć SarnStat 1198.

»krzywdy i nielubośći« [szyk 1 : 1] (2): tedy ſtroná obráżona drugiéy ſtronie będźie powinna przez Poſły ábo przez piſánié tákowé krzywdy y nielubośći [iniurias et displicentias JanStat 898] oznaymić SarnStat 1115, 1115.

»krzywdy i roznice« (1): abi thi krziwdi y roznycze za samſzyeczkam dobram prziyaſznyam bili porownani. LibLeg 11/153.

»rzeczy albo (i) krzywdy« (3): Wynſich rzeczach y krziwdach thedi wedlye ſtharego zwiczayv y zachowanya poſtanowyacz bendzyeczye LibLeg 11/133; pan przećiwko Włódárzowi/ álbo przećiwko innému ſłudze ſwému o któré rzeczy álbo krzywdy [pro aliquibus rebus vel iniuriis JanStat 582] pytánié vczyni SarnStat 650 [idem] 652.

»krzywdy i sprawy« (1): do Crolia yego m. a polakom do pana Voyevody wſzwych krzywdach y sprawach ydz volno bilo LibLeg 6/157v.

»krzywda, (a(l)bo i) szkoda« [szyk 5 : 3] (8): ComCrac 18v; Mącz 445a; ModrzBaz 117v; Káſztelan w ćiągnieniu ſpráwiedliwość z ſzláchty czynić ma/ tym którzy ſie ná nie ſkárżą o ſzkody y o krzywdy [per damnis et iniuriis JanStat 710] SarnStat 302 [idem 129], 98, 129, 847, 1153.

»krzywda albo (i) występek« [szyk 2 : 1] (3): GroicPorz i4v; Gdy ſługę pozową o iáką krzywdę álbo wyſtępek/ A on ſługá [...] zmowiłby iż mu pan kazal/ náyduiemy iż ſię ten niewymowi á będźie winien odpowiedáć UstPraw C4v; tákowe wyſtępki y krzywdy [crimen et iniuria] wſzytkich ſie dotycżą ModrzBaz 95.

»zaścia i krzywdy« [szyk 1 : 1] (2): Takies o krzywdj y zassczia miedzy ludzmy maia czinicz nyeodwloczną sprawiedlivoscz. ZapWar 1548 nr 2668, 1550 nr 2665.

Wyrażenie przyimkowe: »ku krzywdzie« (1):
~ Wyrażenie: »ku krzywdzie gotowej« (1): Ten ie záſię odeſłał/ dzyękuiąc Krolowey/ Proſząc o ſpráwiedliwość/ ku krzywdzie gotowey. Ktora káżda z vrzędu muśi być ſądzona RejZwierz 27v. ~
3. Fałsz, nieprawda; oszczerstwo; iniuria Cn (3): powſtáli ná mię świádkowie łżywi/ y mowiący krzywdę [loquuti sunt iniquitatem] BudBib Ps 26/12.

W przeciwstawieniu: »krzywda z świętą prawdą« (2): Patrząc ná ty dziſieyſze/ obłędliwe cżáfy/ Gdźie krzywdá s świętą prawdą/ śmie chodzić zápáſy. BielSat 14 [idem] BielSjem 13.

*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Calag 531b; Maleficium ‒ Zła vczinnoſcz, krziwda. Calep 632b, 538b

Synonimy: 1. bezprawie, ciężkość, doległość, niesprawiedliwość, obciążenie, szkoda, zło; a. despekt, hańba, kalumnija, lekkość, obrażenie, potwarz, ujma; 2. rzecz, skarga, sprawa; 3. fałsz, łeż, nieprawda.

Cf KRZYWDZENIE

TZ