« Poprzednie hasło: NIESPRAWIEDLIWIE | Następne hasło: NIESPRAWIEDLIWY » |
NIESPRAWIEDLIWOŚĆ (251) sb f
W pisowni łącznej (244), w rozłącznej (7).
Oba e, a oraz o jasne.
sg | pl | |
---|---|---|
N | niesprawiedliwość | niesprawiedliwości |
G | niesprawiedliwości | niesprawiedliwości |
D | niesprawiedliwości | |
A | niesprawiedliwość | niesprawiedliwości |
I | niesprawiedliwością | |
L | niesprawiedliwości | niesprawiedliwościåch |
inne | sg a. pl G - niesprawiedliwości |
sg N niesprawiedliwość (61). ◊ G niesprawiedliwości (67). ◊ D niesprawiedliwości (7). ◊ A niesprawiedliwość (49). ◊ I niesprawiedliwością (10). ◊ L niesprawiedliwości (16). ◊ pl N niesprawiedliwości (7). ◊ G niesprawiedliwości (14). ◊ A niesprawiedliwości (8). ◊ L niesprawiedliwościåch (3). ◊ sg a. pl G niesprawiedliwości (9).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) s.v. sprawiedliwość.
niesprawiedliwość przeciwko komu, przeciw czemu (2): A tego zginienia nie naydźie nikt przyczyny żadnéy inſzéy/ mimo tę nieſpráwiedliwość/ przećiwko Bogu/ y przećiwko bliźniemu: która ſye w POLſkę wkorzeniłá OrzQuin Y2; Cżwarta nieſpráwiedliwość w Confederáciey pokaźuie ſie/ przeciw práwu náſzemu dawnemu koronnemu PowodPr 44.
niesprawiedliwość na co (1): Siodme przykazánie Páńſkie/ pod tytułem kradźieży/ zákázuie wſzelkiey nieſpráwiedliwośći ná máiętność bliźniego ſwego. PowodPr 75.
niesprawiedliwość czyja [= przez kogo doznawana] [w tym: pron poss (3)] (3): Słuchayże záſię iáko Pan wyſławiáć raczy ſtan onych wiernych ſwoich/ ktorzy vćiſnieni ſą w nieſpráwiedliwoſciach ſwoich/ á prágną/ á vſtáwicżnie cżekáią ſpráwiedliwego poſtánowienia ſwego RejPos 265v, 211, 259v.
niesprawiedliwość czyja [= przez kogo popełniana] [w tym: pron poss (20), G sb i pron (16), ai poss (5)] (41): TarDuch E3v; będę ia wyznawał przed panem bogiem na przeciw ſobie nieſprawiedliwoſć moię/ A tiś iuż odpuſcił złoſć grzechu mego. WróbŻołt 31/5, 31/5, 106/17; Diar 34; DiarDop 108; LubPs B6v, H3v [2 r.], T5; Leop Ps 106/17; OrzList f3; BibRadz Rom 3/6; BielKron 173v; Mącz [380]d; RejPos 6v, 32v; RejZwierc 41v, 48, 97v, 135, 189v, 256v, 264; WujJudConf 83; ModrzBaz 144v; KochOdpr C; SkarŻyw 389; NiemObr 157; LatHar 160; Piłatowá nieſpráwiedliuość. WujNT 184 marg, Rom 1/18, 3/5, Apoc 18/5, Aaaaaa4; WysKaz 16; PowodPr 44; weyrzyćie ná nas ábyſmy nie ginęli/ y w domowey nieſpráwiedliwośći/ y w pogáńſkiey niewoley. SkarKazSej 665a, 693b, 703a, 705b.
W połączeniach szeregowych (44): KromRozm I D; Diar 21, 34, 35; DiarDop 108; LubPs N5 marg; BibRadz Lev 19 arg, Eccli 10/8, II 138b marg; Mącz 170c, 179a, 498c; OrzQuin Cv; SarnUzn B8; RejAp 93; iáko wiele pocżćiwego/ y pożytecżnego vrość może iemu/ y poddánym iego/ ze ſpráwiedliwośći/ ze ſzcżodrobliwośći / z wielkiego ſercá/ z dobroći/ y z inych cnot [...] á ná drugą ſtronę/ iáko wiele zelżywośći/ y ſzkody z nieſpráwiedliwośći/ z łákomſthwa/ z nikcżemnośći/ z nádętośći/ y z inych ſzkárádych przywar przychodzi. GórnDworz Ee3; kthoby miał táką miłość ku bliźniemu ſwemu [...] iużby vſtháć muſiáłá pychá/ łákomſtwo/ nienawiść nieſpráwiedliwość/ wzgárdzenie/ y wſzytki ine złe á márne ſpráwy cżłowieczeńſtwá náſzego RejPos 229, 10v, 52v, 71, 79, 115 (9); Pátrzayże záſię iákie morderſtwá/ cudzołoſtwá/ pychy/ łákomſtwá/ á dziwne nieſpráwiedliwośći miedzy námi vroſły? RejZwierc 260, 48, 70, 96, 191; BudBib Eccli 10/8; SkarŻyw 87; Pocżęliſmy ſię we złośći/ w grzechu, w nieſpráwiedliwośći ArtKanc Mv; WujNT Rom 1/29; Lękayćieſz ſie [...] áby Bog kroleſtwá tego nie przenioſł do pogáńſtwá/ dla ták ſproſney á práwie ślepey nád wſzelkie Pogáńſtwo nieſpráwiedliwośći y krzywd/ potwarzy/ ábo wykrętów y rozmáitego oſzukánia. PowodPr 66 [Vulg: propter iniustitias Eccli 10/8; przekład tego samego tekstu BibRadz, BudBib, PowodPr 64, SkazKaz, SkazKazSej 702a], 14, 64; SkarKaz 2b [2 r.]; dał wam P. Bog bogáctwá y doſtátki wſzelákie. á drugie podobno nie od Bogá/ ále z vćiſku poddánych/ z lichwy/ y wydźieránia/ y nieſpráwiedliwośći zebráne SkarKazSej 675a; o czym ieſt wiele wrzaſkow miedzy wámi/ ná pány y dzierżawce dóbr krolewſkich ná ich chćiwość y nieſpráwiedliwość y dobr poſpolitych złe opátrowánie y vżywánie SkarKazSej 693b; Kroleſtwo ſię przenośi od narodu do narodu: dla nieſpráwiedliwośći y krzywd/ y potwarzy/ y dla rozmáitych zdrad. SkarKazSej 702a, 697b, 702b.
W przeciwstawieniach: »sprawiedliwość (9), prawda (6), miłosierdzie, niewinność, pobożność, sąd, co sprawiedliwego ... niesprawiedliwość« (20): Winy nieſłuſzne bierze/ drze/ łupi/ dręczy vbogie ludźi [...] nie wiedząc iáką winą kogo á o co káráć/ iáko Spráwiedliwoſć od nieſpráwiedliwoſći rozeznáć. GroicPorz B4, c, e2v; A ieſli nieſpráwiedliwość náſzá Bożą ſpráwiedliwość záleca/ coż rzecżemy? BibRadz Rom 3/6; GórnDworz Ee3; [czart rozmnaża] miáſto pokoiu roſterk/ miáſto miłoſierdzia nieſpráwiedliwość/ miáſto ſtałośći wątpienie RejPos 54, 79; Y nie ma [prawda] względu áni bráku w oſobach ále cżyni tho co ieſth ſpráwiedliwego/ á wſtrzymawa ſię od wſzelákiey złośći y nieſpráwiedliwośći BudBib 3.Esdr 4/39, 4.Esdr 16/51; Nie ráduie ſię [miłość] z nieſpráwiedliwośći/ lecż ráduie ſię prawdzie. BudNT 1.Cor 13/7[6], Rom 2/8; PaprPan Hh3; ModrzBaz 28; NiemObr 156; GórnTroas [3]; WujNT Rom 1/18, 2/8, 3/5, 1.Cor 13/6; Cżekałem áby ſie dźiał ſąd/ áliśći nieſpráwiedliwość [Vulg: expectavi ut faceret iudicium et ecce iniquitas Is 5/7] PowodPr 65.
W dosłownym tłumaczeniu konstrukcji składniowej hebrajskiej (4): A on iednák otrzymał rolą z zapłáty nieſpráwiedliwośći (marg) nieſpráwiedliwey. Hebr. (–) [de mercede iniquitatis] WujNT Act 1/18, s. 260 marg; Cżynćie ſobie przyiaćioły z Mamony nieſpráwiedliwośći [de mamona iniquitatis Vulg Luc 16/9] WysKaz 13; SkarKaz 457b.
W charakterystycznych połączeniach: niesprawiedliwość dzieje się, gorę weźmie, panuje (5), rozmnoży się (2), wzroście, zamoże się; niesprawiedliwość biskupia, człowiecza, dziwna, konferederacyji, krolestwa (3), ludzka, Piłatowa, pokarana, wielka (5), znaczna; niesprawiedliwości nie kryć, napełnić się, napelnion (2), naśladować, pełen (3), przydać, skarżyć się, spowiadać się, wiarować się, uczynić wyznanie, zakazować, nie zamilczeć, nie zataić (2); niesprawiedliwości koniec, mściciel, prawo, zaplata (2), związanie; odstąpić (6) od niesprawiedliwości, wstrzymawać się, zachować; z niesprawiedliwości karać, posądzać, radować się (2), sądzić, strofować, wyswobodzić; powolny niesprawiedliwości, wierzący; mieć niesprawiedliwość, niszczyć, nosić, obaczać (2), opuścić, pokryć, potrestać, powiedać, rozmyślać, sprawować, tępić, tłumić, uczynić, wiedzieć (2), wyznawać (2), zarownać; narzekać na niesprawiedliwość, patrzeć, oczy skłaniać, udać się, wspomnieć; czynić o niesprawiedliwość, grozić (2), lżyć (2), pobić; za niesprawiedliwość mścić się (2), ofiara, sromać się; chodzić w niesprawiedliwości, drżeć, ginąć kochać się pomoc, uciśniony (4), zaniedbać, żyć.
bibl. »sprawca niesprawiedliwości« (1): odſtąpcić ode mnie wſzyścy ſprawce nieſprawiedliwośći [operarii iniquitatis; robotnicy niepráwośći WujNT] MurzNT Luc 13/27.
»sprosna niesprawiedliwość« (1): Abowiem z żadnego nas grzechu Pan ſrożey nie obiecuie káráć y ſądzić/ iedno s ſproſney nieſpráwiedliwośći. RejZwierc 56.
»niesprawiedliwość szczera« (1): W Niemieckiem ći to tylko głupiem práwię/ [...] nie kazą ſądźić iáko wie Sędźia/ choćiaby ná to co ſię sſtáło ſam patrżał/ ále to ieſt nieſpráwiedliwość ſczera/ bo ieſli świádkom Sędzia wierży/ czemu ſobie wierżyć niema? GórnRozm F3v.
»cielesność i niesprawiedliwość« (1): y wſzetecżnie w ćieleſnośći y nieſpráwiedliwośći żyli/ nie ſłucháiąc Páná SkarŻyw 503.
»grzech i niesprawiedliwość« (2): Naprzednieyſzy grzech ieſt/ y przenaſrozſza nieſpráwiedliwość tego kroleſtwá: zbluźnienie P. Bogá Chrześćijáńſkiego SkarKazSej 703a, 705b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]
»gwałt i niesprawiedliwość« [szyk 2:1] (3): OrzList f3; NiemObr 65; wielka ſię nieſpráwiedliwość dźieie/ y gwałt wielki świętym práwom duchownym y świeckim [przez konfederacyją] SkarKazSej 701a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
»krzywda, (a) niesprawiedliwość« (3): MetrKor 34/134; Praeiudicium, Krziwdá/ nieſpráwiedliwość. Mącz [176]d; Krzywdá á nieſpráwiedliwość/ Záwżdy muſzą poſpołu rość/ Ale kto ſie z nimi bráći/ Sławę y poććiwość tráći. RejZwierc 231. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.]
»(i) niesprawiedliwość i (a) łupiestwo« [szyk 3:1] (4): RejPos 5v; Diogenes gdy przyiechał do niego Alexánder tedy mu wiele mowił/ iżeś ſie vdał ná nieſpráwiedliwość á ná łupieſtwo ludzi niewinnych. RejZwierc 46, 57; SkarKaz 3a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
»niepobożność i niesprawiedliwość« [szyk 1:1] (2): Diar 21; Bo gniew Boży obiawia ſię z niebá/ przećiwko wſzelákiey niepobożnośći y nieſpráwiedliwośći [impietatem et iniustitiam] ludźi tych WujNT Rom 1/18. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]
»niesprawiedliwość i niepoczciwość« (1): Żadna [religija] tákich praw nie ma około cnoty y poczćiwych obyczáiow/ w ktorych namnieyſzey przygány/ nieſpráwiedlwoiśći y niepoczćiwośći nie máſz/ iáko tá náſzá. SkarKaz 277a.
»niesprawiedliwość i niepowściągliwość« (1): Będą go [rozumu] mnodzy ſſukáć/ ále go nie naydą: á rozmnoży ſie nieſpráwiedliwość/ y niepowſciągliwość [et multiplicabitur iniustitia et incontinentia] ná źiemi. Leop 4.Esdr 5/10.
»niesprawiedliwość i nieprawda« (1): łákomſtwo/ hárdość/ łupieſtwo/ zdrádá/ nieſtátek wſzytkieh opánował: nieſpráwiedliwość y nieprawdá gorę wzięłá: lichwy yzłupienie dóbr poſpolitych náſtąpiło. SkarKaz )( 3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»niesprawiedliwość i niezbożność« [szyk 1:1] (2): NiemObr 156; Y tákći iuż wiele ſię w tych práwách wáſzych pobłądźiło/ wiele ſię nieſpráwiedliwośći y niezbożnośći w nie námieſzáło. SkarKazSej 700a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
»niesprawiedliwość a okrucieństwo« (1): Tu w tey mierze ieſt wielka nieſpráwiedliwoſć/ á nieznośne okrućieńſtwo nád właſnymi dźiedźicmi/ gdy ná to pátrzą/ á práwie im to co ich ieſt właſnego z rąk wydźieráią. GroicPorz gg2v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»sąd a(l)bo niesprawiedliwość« (2): zmiłuieſz ſie gdzye możeſz nád bliźnim ſwoim/ á kędy możeſz nędznemu vpádlemu bliźniemu ſwemu/ ſądem ábo nieſpráwiedliwoſcią iáką vćiśnionemu/ pomoc RejPos 171v; RejZwierc 95v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.; w przeciwstawieni 1 r.]
»sprawiedliwość a (i) niesprawiedliwość« = iustum et iniustum Modrz (2): Bo ſpráwiedliwość á nieſpráwiedliwość/ [...] nie przeto ſą rzecży rozne/ że ták o nich ludzie rozumieią [...] gdyż nigdy ſpráwiedliwą rzecżą niebędzie/ cżłowieká niewinnego zámordowáć/ fáłſzywe świádectwo mowić: Nigdy też zá nieſpráwiedliwą rzecż będzie/ dobrodzieyſtwem dobrodzieiowi nágrádzáć/ káżdemu co komu należy oddáwáć. ModrzBaz 1v, 2. [Ponadto w przeciwstawieniach 8 r.]
»sromota i niesprawiedliwość« (1): Sromota y nieſprawiedliwoſć krolowi w pokoiu leżeć, gdyż iego lud walcży BielŻyw 166.
»trudność, (a, i) niesprawiedliwość« (3): GroicPorz gg3; tá Leliwá/ Tey właſnośći iáko żywá/ Tu ná ſwiecie vżywáłá/ [...] Swiecąc ludzyom w ich trudnoſciach/ W ciemnych nieſpráwiedliwoſciach. Tu káżdy ſtan wſpomagáiąc RejWiz A2; RejPos 71.
»niesprawiedliwość a (i) uciśnienie (a. ucisk)« [szyk 2:1] (3): pomoż mu [bliźniemu] w nędznym vćiśnieniu á w niespráwiedliwości iego/ rátuy go w gwałcie á w cięſzkośći iego RejPos 211, 54v; KochPs 81. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].
»wstyd i niesprawiedliwość« (1): Záprawdę wielki to wſtyd y nieſpráwiedliwość Będzie, ieſli dzieweczce poſágu nie dádzą. CiekPotr 46.
»wydartek a niesprawiedliwość« (1): Izaſz iuż nie ſą vćiſnieni ludzye niewinni w rozmáitych wydartkoch á w nieſpráwiedliwoſciach ſwoich? RejPos 259v.
»złość a (i) niesprawiedliwość« (8): RejPos 32v; Gdyż to iáwnie obiecáć racżył káżdemu narodowi thákiemu/ iż dla złośći á nieſpráwiedliwośći ludzkich przenioſę kroleſtwá ná ine kroleſtwá/ á narody w inſze narody odmienić muſzę. RejZwierc 189v, 40v, 41v, 264; BudBib 3.Esdr 4/39; NiemObr 157; SkarKazSej 705b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
Personifikacja (1): pan Motz ſwemu ſłużebnikowi Nieſprawiedliwoſći do kłody mię kázáł wſadźićz ForCnR A4v.
Synonimy. 1. bezprawie, grzech, niepobożność, nieprawość, niesłuszność, niezbożność, zdrada, złość; 2. fałsz, kłamstwo, łeż.
AK