[zaloguj się]
[pdf]

1. NIEMOC (1330) sb f

W pisowni łącznej (1378), w rozłącznej (2); -e- (1376), -ę- (2); -c (1373), -ć (7); -c : -ć BielKron (28:1), Mącz (71:5), SkarŻyw (3:1).

e jasne; -moc (91), -móc (1); -moc :-móc KochFr (2:1); -moc-.

Fleksja
sg pl
N niemoc niemocy
G niemocy niemocy, niemoc
D niemocy niemocåm
A niemoc niemocy
I niemocą niemocami
L niemocy niemocåch
inne sg a. pl G - niemocy

sg N niemoc (254). ◊ G niemocy (144). ◊ D niemocy (83). ◊ A niemoc (380). ◊ I niemocą (69). ◊ L niemocy (121). ◊ pl N niemocy (46). ◊ G niemocy (55), niemoc (4); niemoc Mymer1; niemocy : niemoc FalZioł (20:1), SkarŻyw (1:2). ◊ D niemocåm (38); -åm (7), -(a)m (31). ◊ A niemocy (110). ◊ I niemocami (22); -ami (21), -(a)mi (1). ◊ L niemocåch (53); -åch (7), -ach (4), -(a)ch (42); -åch OpecŻywPrzedm, Murm, RejWiz, RejPos (2), GrzegŚm; -åch : -ach SienLek (1:4). ◊ sg a. pl G niemocy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Brak sił fizycznych, słabość; languor Mącz, Cn; infirmitas PolAnt; invalentia Cn (8): Languor, Niemoc/ Cięſzkość/ mdłość/ y chorobá. Mącz 183c; HistRzym 15v.

niemoc czyja (1): cięſzkie rodzenie bywa iedennaſtego kxiężycza/ á tho dla niemoczy matki/ albo dzieciątka ſamego: tak daleko ſie przedłuża FalZioł V 17d.

W przeciwstawieniach: »niemoc ... moc (3), siła« (4): WujJud 70v; Bo ácż vkrzyżowan był z niemocy/ ále żywie z mocy Bożey. BudNT 2.Cor 13/4; CzechRozm 202v; SkarŻyw 196.

Fraza: »niemoc się zmocni« (1): káżda śie krewkość álbo niemoc/ vtwierdzona zmocni KuczbKat 390.
Szeregi: »krewkość albo niemoc« (1): KuczbKat 390 cf Fraza.

»niedużość abo niemoc« (1): doſyć tobie ná łáſce mey/ gdyż moc moiá/ w nie dużośći/ ábo w niemocy bywa wykonána. CzechRozm 202v.

W przen (1): Bywa/ powieda/ ćiálo wśiano ſkáźitelne/ á powſtanie w nieſkáźitelnośći: [...] Bywa śiano w niemocy/ powſtánie w mocy WujJud 70v.
2. Niemożność (1): Muliebria, mulierum menstruatio, quibus deficientibus deficit vis pariendi cum eis, zenska nycmocz rozrodzenya BartBydg 94.
3. Choroba i jej objawy, czasem kalectwo; morbus Murm, Mymer1 BartBydg, Mącz, Calep, Cn; infirmitas Mącz, PolAnt, Vulg, JanStat; aegrotatio Mącz, PolAnt, Calep, Cn; aegritudo, inecmmoda valetudo, languor Mącz, Cn; adversa valetudo Mącz; aegror, aegrum, causa, invalentia, passio, valetudo (aegra a. infensa a. infirma a. mala), valetudinis gravitas a. vitium Cn (1371): możeſs vznatz ijż mily bog niégdy widzi ſie ſpatz/ a niéiako o nás niedbatz/ to ieſt gdy dopuſſcżá niemocy/ ij ijnſſé klopoty OpecŻyw 44; ForCnR D2v; PatKaz III 139; Murm 67; Mymer1 38v, 39; BartBydg 92b; Niemocz każdą z gorączey przycżyny oddala. FalZioł *3f; łatzno wypedzy niemotz z ſtziała chorego człowieka FalZioł I 1b; Też w ktorey niemoczy niewidzą Ipoſtaſim. Znamionuie iże thaka niemocz długa będzie. FalZioł V 10; takowi ludzie do ſmierci z thą niemoczą zoſtaią FalZioł V 43; A tu iuz maſz wiedziec porząd: z kthorey zyły naprzeciw ktorey niemoczy puſzczanie krwie: ſluzy. FalZioł V 57v, kt, [‡] [2 r.], ‡‡ 4c, *4a, c (169); BielŻyw 31, 110, 170; przez nie purguie ſie żołądek od wilgothi iadowitey [...] z ktorey (gdyby ona tam zoſtała) przychodzą febri y inſze niemoci. GlabGad K8v; Bowiem takowy cżłowiek wiele niemoci vchodzi y zarażenia powietrza. GlabGad L, B8, C6 [2 r.], E4v, F4v, G4v [4 r.] (20); Potim go pan bog ſądem ſwim dziwno ſkarał thak iżgo robaci w niemoci rozſzemrali az do ſmierci. MiechGlab 48, *2; MetrKor 59/75v; WróbŻołt H4; RejKup i3v; obwiezviemy się stacz kazdy s nas na pierwssem roku iako na zavithym y dacz się sandzicz zadnych sobie odwlok nye czyniącz any nyemoczą any panską posługą any thesz ktorym kolwiek xtalthem vymyslonym ZapWar 1549 nr 2657, 1549 nr 2662 [2 r.], 1550 nr 2676 [2 r.]; MurzHist E2 [2 r.]; GliczKsiąż D5v, D7; LubPs Yv, Y5 marg; RejWiz 62, 79 [3 r.], 93v, 123v, 149v; Leop 1.Reg 5 arg; UstPraw G3; RejZwierz 22v; BibRadz Ex 23/25, Is 1/5; BielKron 11, 45, 79, 98, 144 (9); Si nulla aegritudo huic malo intercesserit, Yeſliby która niemoć á nieſzczęście tego weſela nieprzeſzkodźyło. Mącz 44b; Confectus languore, Znędzony długą niemocą. Mącz [114Jd; differri doloribus, Teskliwą niemocą być obciążony. Mącz 123b, 57d, 85c, 92c, 106c, 134c (18); Cztery przyczyny wſzyſtkich niemocy. SienLek 12v; Phthiſis zową Grekowie/ á tabes Láćinnicy: ktorey niemocy my właſnego imienia niemamy SienLek 91v, 1v, 11, 12v, 13, 16 (68); RejAp 132; HistRzym 17 [2 r.], 67v, 114v; BiałKat 116; RejZwierc 75v; BudBib Ex 15/26; HistHel Dv; ModrzBaz 57, 71, 82v; SkarŻyw 36, 101, 140, 161, 202 [2 r.] (30); STáry miał Priapiſmum/ nieukłádną mękę/ Lecz byłá młodéy żenie tá niemóc ná rękę. KochFr 59, 29; KochTarn 78; ArtKanc N15, O4v; WujNT Aaaaaa2v; SarnStat 487, 721, 1280; SkarKaz 421b.

niemoc czego [= na czym polegająca] (5): ſwieże mięſo iedz á nie wędzone, bo zniego przychodzi niemocz nagłego omdlenia. FalZioł V 46v, I 136c, II 9c; GlabGad L6v. Cf »niemoc złych krost«.

niemoc od czego (1): A iże iáſna żołć ieſt ſucha á gorąca/ táki ſkok żyły niemoc od niey známionuie. SienLek 24.

niemoc z czego (6): FalZioł II 22v, V 50v, 59v; GlabGad Hv; Mocz iáko kreẃ czyrwony/ známionuie niemoc ze krwie SienLek 26, 161 marg.

niemoc z czym (1): na Melankolią/ kthora niemocz ieſth znaruſzeniem mozgu y rozumu przyrodzonego. FalZioł III 5d.

niemoc czyja [w tym: pron poss (31), G sb i pron (24), ai poss (19)] (74): OpecŻyw 44v, 60v; FalZioł +2v, IV 19a; WróbŻołt N8v, 40/4; SeklWyzn e2v; HistAl E2, E2v; MurzHist I4; MurzNT Luc 5/15; DZyękowánie ieſt/ iż go Pan Bog cżáſu niemocy iego wybáwić racżył LubPs G4v, L2v; RejWiz 137; BibRadz Ps 40/4, Luc 5/15, 13/12; gdy bogow Egipſkich przy ofiárach pytano przycżyny krolewſkiey niemocy: Powiedzyeli/ iż dla krzywdy żony pielgrzymá Kánáneyſkiego. BielKron 11, 126v [2 r.]; HistRzym 95; Thákże my theż pokuſzaymy/ y w niemocach y w pracach ſwoich/ káżdy pilnośći ſwoiey RejPos 258, 46v, 213v, 218, 227, 233v (14); BielSpr 49v; BudBib 2.Par 16/12; BiałKaz C2v; CzechRozm 182v; niechći bráćie myły ćięſzko niebędzie/ choćby w tey niemocy twoiey/ muśiał ten mámy świát opuśćić KarnNap E2, E4v; ModrzBaz 68 [2 r.]; niewiáſtá iedná Iákobá názwána/ wdługiey niemocy ſwey pomocy od żadnego lekárzá niemáiąc [...] przyſtąpiłá do ćiáłá S, z wiárą SkarŻyw 374, 90, 141, 202, 257, 528; StryjKron 697; ReszList 143; WujNT Luc 5/15, 7/18, 13/12, s. 320 marg, Ioann 11 arg, Act 5/15; SiebRozmyśl I2v; SkarKaz 418b, 421b. Cf »niemoc ludzka, człowiecza«.

niemoc czyja [= właściwa komu] [w tym: ai poss (9), G sb i pron (6)] (15): Chczeſzli oddalić niemocy owcże od ktorych zdychaią/ Wezmi żołądek Barani á vwarz gi wwinie, [...] dayże owczam pić FalZioł IV 2b, I lc, II 10c; Blapsigonia [...], morbus est apum. Niemoc nieyáka pſzczelna gdy ſie niepłodzą Mącz 25d, 55a, 142b; Dná [...]/ práwie niemoc páńſka: ábowiem ſye tákim przygadza/ kthorzy roſkoſznie żywą á nic nieprácuią. SienLek 122. Cf »niemoc bydlęca«, »niemoc dziecinna, dzieci«, »niewieścia niemoc«.

cum part praes act (14): Cynanche, Niemoc nieyáka dawiąca á duſząca człowieká/ Zgágá. Mącz 76b. Cf »niemoc ciekąca«, »padająca, rzucająca niemoc«, »śpiąca niemoc«.

Ze zdaniem przydawkowym [w tym: gdy (14), kiedy (2)] (16): Murm 76; FalZioł I 98a; GlabGad D8 [2 r.]; Cardiaca et cardia, Kordiaká/ niemoć kiedy człowiek cierpi wielkie vciążenie ná ſercu Mącz 38b, 25d, 52a, 55a, 63a, 65c (12).

W połączeniach szeregowych (42): bacż ij pamiętay/ ijż niemocy ij przeciwnoſci/ od ludzi omáwianié/ ſromocenie/ ſmętki/ kłopoty/ przychodzą na cżlowieka dlá grzechow OpecŻyw 43v; OpecŻywPrzedm C3v; FalZioł V 18b; GlabGad I4v; SeklKat E, R3, T2; BielKom D8; GliczKsiąż G4v; LubPs Y4; GroicPorz m; Izali oná brzemioná grzechow náſzych/ niemocy/ boleśći/ boiázni/ y vdrętzenia wſzelákie vſmierza y oddala. KrowObr 153, 172v; RejWiz 53, 118, 136v, 137; Leop 2.Par 21 arg; BielKron 46, 77v, 98; RejAp AA8, 31, 59v, 128; RejPos 110v, 138v, 233v, 258; RejZwierc 133v, 142v; ModrzBaz [38], [38]v, 57; SkarŻyw 196; Vboſtwo/ kłopot/ więźienié/ Niemoc/ potwarz/ obelżenié/ Siéroctwo/ zły ſąśiad/ żoná/ Miedzy złémi policzoná. KochMRot B3; ArtKanc M5, R16v; WujNT Luc 7/21; SiebRozmyśl I2v; SkarKaz 488a; Inne grzechy Pan Bog karze morem/ y głodem/ y innemi niemocámi SkarKazSej 688b.

W połączeniach z określeniem chorej części ciała [w tym: ai od nazwy części ciała (27), czego (23), w czym (a. bywać, miewać, przygadzać się w czym) (13); niemoc wątrobna i śledziony itp. (3); niemoc + nazwa (48), nazwa + niemoc (12)] (63): Teranus morbus cervicis, qui rectam et immobilem cervicem rigore nervorum intendit. Eyn ſtarrige grymme des hals. Nyemoc wſſygy że yą ruſſyć nyemoże. Murm 73, 70, 74; Mor[bus] epatari[us] Leberſncht wątrobna niemoc Mymer1 39; BartBydg 117b, 157b; Sok Pięćperſtow w vſciech trzymany/ wſzytki niemoczy vſth oddala. FalZioł I 102d, ‡6d, ++f, I 8b, 24d, 36d (35); GlabGad Bv, G4v, I3v, L7; BielKron 430; Mącz 7a, 146c, 154c, 165a; Mocz liſowáty [...] známionuie niemoc płucną/ Dychawicę. SienLek 26v, 15v, 17v, 24v, 25v, 36, 42, 87; RejPos 305; SkarŻyw 414.

W połączeniach z nazwą choroby [w tym: (ktorą) zową a. zową tę niemoc (25); niemoc + sb N a. I (24), ai (19), sb w składni zgody (4); niemoc + nazwa (30), nazwa + niemoc (17)] (47): Denną niemocz oddala. FalZioł ‡‡4f; Przeciw niemoczi ktorą zową Apoplexia. FalZioł *2d; kto ma chciwoſć na ſtolcze á niemoże ich mieć/ zową thę niemocz tenaſmon FalZioł I 83c; tego prochu dać na ieden raz co dwa złota albo pięć połgroſzkow ważą/ [...] ieſt niepoſpolitej moczy w they niemoczy puchlinie ktorą połacinie zową Idropiſis. FalZioł I 141b; Naprzeciwkho Scijaticze to ieſt denney niemoczy y naprzeciwko rzezaniu W puſzcżaniu vriny ieſt pomoczna ku piciu. FalZioł II 6d, *3c, I 2d, 4a, 16c, 24a (31); GlabGad D8, I2; MiechGlab 57; A tháć ieſt vſtáwá około káżdey niemocy trądu/ y párchow. BibRadz Lev 14/54; BielKron 400v, 430; Mącz 31b, 33b, 38a, b, 103b, 196a, 437d; SienLek 26v, 60v, 94v.

W przeciwstawieniu: »niemoc ... zdrowie« (9): OpecŻyw 3v; tymi purgacijami ſiła mecżyſtoſci iadowithych odchodzi/ z kąd pothyrn cżłowiek w długiem zdrowiu trwa/ á niemoczy pozbywa. FalZioł V 83; Pan [...] w nawyętſſey nyemocy zdrowye yego ſpráwi LubPs L2v; GrzegŚm 38, 50; KuczbKat 275; RejZwierc 237v [2 r.]; Albowiemy w piſmie ś. dla tego nam vpadki ludźi Pánu Bogu miłych ſą wypiſáne/ áby ich przygody nam były ku przeſtrodze/ ich niemocy ku zdrowiu ReszList 143.

W porównaniach (3): To czegom ſię przed thym tknąć nie chćiał/ toć teraz ieſt iáko pokármem ćiáłu moiemu [nunc prae angustia cibi mei sunt Vulg] (marg) Drudzy czytáią/ Są nie mocy ćiáłu moiemu [illa sunt sicut aegritudines carnis meae PolAnt]. (‒). BibRadz Iob 6/7; A mniemaſz áby gniew záiątrzony máło przyrodzenia zgwałćił y żywotá vkroćił? Bo tháki vbolawſzy iáko ná łożną niemoc/ iuż mu ſie tylko tho wełbye wierći iákoby ſie pomśćił RejZwierc 157; Pożądliwość tu zowie grzechem/ iż ieſt ſkutek/ przyczyná y máteria grzechu/ y iákoby chorobá iákaś y niemoc w nas/ ſkłániáiąca nas do złego WujNT 543.

W charakterystycznych połączeniach: będąca niemoc, częsta, dawna, długa (9), dopuszczona (2), dziwna (3), marna, mizerna, mocna, niewidoma, obfita, objawiona, opuszczająca, pewna, plugawa, prędka (2), przeciwna, przykra, sprosna (2), sroga (3), szkodliwa (2), uporna, ustawiczna (3), uśmierzona, wstydliwa, zastanawiona, zła (9), znakomita; rozliczne niemocy (7), rozmaite (29); niemoc niewiast brzemiennych (niewieścia) (2), owcza, pańska, pszczelna; niemoc boczna, członku (w członkach) (3), gardłowa (2), głowna (głowy, w głowie) (13), krzyżowa, macice (3), miechierzowa, mozgowa (mozgu) (3), w nogach, nyrczana (w nyrkach) (3) oczna (oczu) (4), piersi, w stawiech, suchych żył (2), w szyi (2), śledziony (6), ust, w uszu, wątrobna (wątroby) (9), włosow, na zadku, żołądkowa, w żywocie; biegunczana niemoc, dawiąca, denna (7), dusząca, dychawica (dychawiczna) (2), kamień, (kamienna, kamieniowa) (3), kordyjaka (kordyjaczna) (2), kurczowa (2), omdlenia, paraliżowa (4), parchow, puchlina, trądu (trędowa) (2), zapamiętania; bytność niemocy, długość (przedłużenie) (6), imię, materyja, nalezienie, ochłodzenie, ostatek, pobudzenie, początek (3), pozna(wa)nie (7), przestanie, przodek (2), przyczyna (10), przygoda, rozliczność, rozmaitość (2), schod (2), strach, trawienie, wyniszczenie, wyrozumienie, zadzierżenie, zelżenie, znak (3), znamię; przezpieczen od niemocy, wolen; znak ku niemocy; niemocą (u)dręczon(y) (3), strapiony (utrapiony) (2), zatrzymany, zbolały, zemdlony, znędzony (2); niemoc bywa (8), czyni się, gnąbi, (u)mnoży się (5), odchodzi (odejdzie) (5), panuje (2), podchodzi (ma poście) (10), przekazi, przenagaba, przerywa się, przestaje, przychodzi (przychodza, przydzie, przychodząca) (31), przyda(wa) się (4), przygadza (przygodzi) się (7), przypada (przypadnie) (5), rozszerza (szerzy) się (2), sili się (2), trafia się, ukazuje się, ustaje, utrapi, wraca się, zajdzie, zemdli (zemdlewa) (2), zmartwia, zmocni się; niemocy bać się, bronić (5), ostrzegać (ustrzec) się (2), pozby(wa)ć (4), prożen, uchodzić (ujść) (2), ulżyć, życzyć sobie (2); z niemocy (od niemocy) wybawi(a)ć (3), wyniść, zachowawać (2); niemocy przeciwić się (3), zgadzać; niemoc (u)czuć (2), czynić (8), czyścić (oczyści(a)ć) (4), dać, dopuszczać (przepuszczać, przepuścić) (9), goić (4), mdlić, niszczyć (wyniszczać) (2), oddalać (oddalić) (30), odpędzać (wypędzić, wypędzać) (9), pobudzać (8), poruszać (wzruszać) (4), powciągać, pozna(wa)ć (6), przyjąć, przynieść, przywodzić (2), psować, rozmnożyć, sprawować, świadczyć, ukazować, uspokajać, uśmierzać, włożyć, wyganiać (odganiać) (2), wyrozumieć, wywodzić (5), zad(aw)ać (2), zastanawiać ((za)stanowić) (23), znamionować (15), znosić; o niemoc (w niemoc) przyprawić (2), przyść; (s)karać (pokarać) niemocą (9), nawiedzać (nawiedzony) (2), odeść, pokuszać, poprawować, wymawiać (wymowić) się (2), zginąć; (ws)pomoc (wspomagający, pomagać, pomoc (sb), pomocny) na niemoc (w niemocy, niemocy (G), niemocy (D), (na) przeciw(ko) niemocy, z niemocy, od niemocy) (51), służyć (służący) (6), użyteczny (pożyteczny) (15), używać (5); lekarstwo na niemoc (niemocy, w niemocy, ku niemocy, (na)przeciw(ko) niemocy) (31), maść, picie, plastr, syrop (5), wodka (2).

Frazy: »niemoc popadnie (a. popada)« [szyk zmienny] (3): BielKron 155, 346v; KIedy kogo Niemoc popádnie/ tám nietrzebá ſye bać kiedy nie mocny ná bok ktorykolwiek leży/ máło ſkurczywſzy nogi SienLek 21.

»złą niemoc« [w funkcji przekleństwa] (1): Maſzże iuż ná tę woynę iecháć vmyſł cáły? (‒) Ieſliże iák Z Węgrzynem/ tedy wolę niecháć. (‒) O/ złą niemoc: ſam ty to iák Panię maſz iecháć, WyprPl A3v. [Cf kiedy go iuż zła niemoc gnąbi. Co ſie ią więc klną chłopi kiedy ſobye łáią/ Właſnie [= słusznie] gdyż żadney dobrey nie máſz RejWiz 62.]

Zwroty: »być w niemocy« = chorować [szyk zmienny] (3): RejWiz 137; ten obycżay mieli/ iż káżdy będąc w iákim ſmutku/ niemocy/ álbo przećiwnośći/ wnet ſobie boſzká wymyſlił ledá iákiego/ ktorego chwalił á polecał ſie mu w obronę BielKron 98; RejPos 233v.

»być chory na [jaką] niemoc« (1): thyło dni ile mieſzka oſobno będąc chorą ná przyrodzoną niemoc. BibRadz I 63d marg.

»w niemocy chorować; chory w niemocy; chorujący niemocami; niemoc chorego« = infirmus languoribus Vulg (1;1;1;1): FalZioł V 94v; Właſnie/ kiedy więc człowiek w niemocy choruie/ Wſłodkich rzeczách zgorzknienié/ w gorzkich ſłodkość czuie ZawJeft 35; WujNT Luc 4/40; SarnStat 770.

»niemoc leczyć (a. uleczyć, a. uleczać, a. zleczyć); z niemocy wyleczyć się; (u)leczenie niemocy; niemoc bywa (a. może być) (u)leczona« = sanare morbum PolAnt [szyk zmienny] (53;2;4;3): FalZioł ‡6d, ++f, ‡‡3d, *2f, I 4b (41): RejKup q5v; Tá niemoc w mężczyznach do ośminaſćie lath może być vleczoná SienLek 58, 17, 18, 46, 61, Ttt3; HistRzym 17v, 90; RejPos 227, 305; BudNT Matth 4/23; dał mu Pan Bog moc ná cżynienie ludziom niebieſkich dobrodzieyſtw w cudach y lecżeniá rozmáytych niemoc. SkarŻyw 298, 35, 189, 373 marg, 393, 546; KochFr 78; KochPij C2v; SkarKaz 418b.

»mie(wa)ć, ci(e)rpieć, ci(e)rpiący, mający niemoc (a. ducha niemocy)« = chorować; habere infirmitatem a. spiritum infirmitatis a. plagam Vulg [w tym: mieć a cierpieć (1)] [szyk zmienny] (54:26:9:6): OpecŻyw 58v; Murm 67, 68, 69, 70 [2 r.], 71; BartBydg 50b; FalZioł I 12a, 14c, 20d, 28b (45); GlabGad C6, H; A theż rzadko yedné niemoc Człowiek miewia [!]/ gdy ſtraċzy mocz RejKup p6v; HistAl H4v; KrowObr 58; Abráhám/ y Sará byli ſtárzy/ y zeſzli w lećiech/ ták iż iey iuż przeſtáłá byłá niemoc ktorą zwykły kły [!] niewiáſty miewáć [Desierat esse ipsi Sarah consuetudo ut mulierum]. BibRadz Gen 18/11, Lev 15 arg, Is 30/22, Ez 18/6; BielKron 37, 386v, 430, 459v; Mącz 21a, 31b, 61b, 101c, 160b, 164b, 199c; SienLek 1, 13, 59v, 90v [3 r.]; Abowiem ſnadź nie może być nád tę ſroſzſza plagá/ s kthorey [...] ſzáleią ludzie/ y ine niemocy á ſprzećiwieńſtwá wielkie ćirpią. RejAp 134v; HistRzym 111; RejPos 255; SkarŻyw 202, 445, 545; LatHar 218; WujNT przedm 35, Matth 9/20, Mar 3/10, Luc 13/11 [2 r.], Act 28/9; ieden chory ktory pierwey do niey wſzedł/ vleczony zoſtawał/ iákąkolwiek miał niemoc. SkarKaz 41a, 488a.

»w niemocy nawiedzać« (1): Merodach Káldens też tego cżáſu w Bábilonie pánował/ ktory poſłał w niemocy Ezechiaſzá krolá náwiedzáć z dáry. BielKron 100v.

»z niemocy powstać (a. wstać), powstały; od niemocy powstawać« = wyzdrowieć; convalescere HistAl; assurgere ex morbo, emergere ex incommoda valetudine Mącz [szyk zmienny] (5:1;1): thám nálazł mátkę ſwoię z niemocy powſtháłą [invenit matrem suam ... ab egritudine convaluisse] HistAl Dv, M6v; Mącz 218c, 435b; RejPos 245; CzechRozm 182v; SkarŻyw 333.

»[jaką] niemocą, z [jakiej] niemocy umrzeć (a. mrzeć); [jaką] niemocą zdechnąć (a. [jakimi] niemocami pozdychać)« [szyk zmienny] (6:2;2): w noci weſpiącki, niemoczą kthorą zową Apoplexia zdechł nagle [apoplexia suffocatus]. MiechGlab 57; BielKron 101, 149, 322v, 355v, 389, 401v; RejZwierc 132 v; SkarŻyw 414; StryjKron 432.

»uzdrowić (a. uzdrawiać) niemoc, z niemocy, od niemocy; uzdrowiony (a. uzdrawiany, a. zdrow) by(wa)ć od niemocy; uzdrowienie (a. uzdrawianie) niemocy; niemoc jest (a. bywa) uzdrowiona« = curare infirmitatem; curari ab infirmitatibus PolAnt, Vulg; absolutus infirmitate PolAnt; sanare morbum Modrz; curare a languoribus, sanare infirmitatem; liberari ab infirmitatibus, sanari a languoribus Vulg [szyk zmienny] (20:3:1;13;2;2): Sto wołow Bogu poślubił/ By go z niemocy vzdrowił. BierEz I2v; OpecŻyw 58V; TarDuch B2v, B3; FalZioł [‡], I 3d, 24b, 42d, 135d (8); MurzNT Luc 5/15; Niewiáſto vzdrowionáś ieſt od niemocy ſwoiey. BibRadz Luc 13/12, Luc 5/15; HistRzym 64, 95; RejPos 46v, 206, 213v, 234v, 235v, 255; BielSpr 49v; WujJud 46 [2 r.], 61, 133; BudNT Matth 9/35, 10/1; ModrzBaz 68; Y dał im moc vzdrawiánia niemocy/ y wyganiánia czártow. WujNT Mar 3/15, Matth 4/23, 9/35, 10/1, s. 135, 152 (10).

»wpaść (a. wpadać, a. upaść) w niemoc (a. rozmaitość niemocy)« = zachorować; incidere in morbum Mącz, Modrz;. cadere in morbum, nancisci morbum Mącz; incidere in infirmitatem PolAnt [szyk zmienny] (48): gdy ktory cżłowiek noſi przy ſobie koſatzietz: taki nigdy nie wpadnie w niemotz kurcżową FalZioł I 4a, I 56c, II 5a, III 2d, IV 50a, V 26v, 53v; RejJóz F8v; HistAl I8v; GliczKsiąż I7, I8; BielKron 86, 141, 175v, 204, 212 (20); Mącz 29a, 78b, 240d; SienLek 34; BudBib 2.Mach 9/21; ModrzBaz 113v; SkarŻyw 68, 98, 142, 293, 333 (9); CzechEp 424; KochPam 86.

»z niemocy wyleżeć się« (1): Taki cżłowiek trudno ſie ſthey niemocy wyleży FalZioł V [2].

»zarażać (a. zarazić) [= dotknąć, porazić], zarażon(y) (jest) niemocą« = morbo reddere Modrz [szyk zmienny] (2:2): Murm 68; KromRozm III A3v; záráził niemocą ná ſkrytym mieyſtcu zádku [percussit in secretiori parte]/ Azot miáſto Leop 1.Reg 5/6; ModrzBaz 51v.

»niemocą złożyć, złożon(y) (być)« = corripi morbo Mącz [szyk zmienny] (1:7): MiechGlab *2; BibRadz Ps 6 arg; Mącz 346b; RejAp 31v; BudBib 2.Mach 9/21; czynię Testament, będąc zlozona od Pana Boga niemocą ZapKościer 1581/21v, 1581/23; A był tám niektory człowiek trzydźieśći y ośm lat niemocą złożony [triginta et octo annos habens in infirmitate sua] WujNT Ioann 5/5.

»zmagać (a. wzmagać), zmocnić się, wskurać z niemocy« = przychodzić do zdrowia; convalescere de infirmitate Vulg [szyk zmienny] (3:1:1): Też gdi chori z niemoczy zmaga/ tedy [to ziele] poſila żyły fuche FalZioł I 128a, I 17b, V 9v; ReszList 166; WujNT Hebr 11/34.

»zmyślić (a. zmyślać) [= symulować] (sobie), ułożyć sobie niemoc; zmyślona niemoc« [szyk zmienny] (7:1;1): MurzHist Q3v; BielKron 71, 215, 428v, 459; Ná ty wſzytki Vrząd ma pilne bacżenie y dozor mieć/ żeby ludźi nieoſzukawáli zmyśliwſzy ſobie iáką niemoc [vel morbi simulatione]/ ábo vboſtwo. ModrzBaz 37v; SkarŻyw 308; StryjKron 201; GosłCast 51.

Wyrażenia: »niemoc biała« = prawdopodobnie upławy: Niemocz białą á lipką niewieſcią rozrywa FalZioł II 10c.

»niemoc bydlęca« (2): Coriago, Niemoć bydlęca/ gdy ſie ym skórá przypiya do kośćy Mącz 65c; SienLek 18.

»niemoc ciekąca« (1): Krew wielbłądowa na biegunkę y wſzelkim niemoczam ciekączym pomaga FalZioł IV 7c.

»niemoc cielesna, ciała« = corporis morbus Modrz (5:4): Iezu ienżes też ony wgimię twoie niemoczy cieleſne y duſzne vzdrawiać kazał. TarDuch B2v; Iezu ienżes niezlicżone ciał y duſz niemoczy łaſkawie vzdrawiał. TarDuch B3; FalZioł IV 54a; Tedyś wnet vzdrowić racżył niemoc ciáłá mego. LubPs H; SienLek 33v; Boć záprawdę ſerdecżne niemocy/ niebezpiecżnieyſze ſą niżli ćieleſne ModrzBaz 66; SkarŻyw 582 marg, 589 marg; Kośćioł [...] vżywa podobnych ceremoniy/ [...] iákimi tu Pan Chriſtus vzdrowił niemoc duſzną záraz y ćieleſną. WujNT 152.

»ciężka (a. przycięższym), wielką niemoc« = infirmitas gravis a. gravissima HistAl; infirmitas gravitatem habens PolAnt; morbus gravis Modrz [szyk 49:19] (53:15): PowUrb +; BierEz Qv; FalZioł I 56c, III 2d, V 4v, 13v, 25v, 57, 65v; GlabGad P2v; SeklKat T2; HistAl C7v, C8; GroicPorz q3v; RejZwierz 22v; BibRadz Ps 6 arg; BielKron 86, 251, 322v, 353v, 362v; W Pęchyrzu wielkieć też bywáią niemocy SienLek 17v; Kiedy w ćięſzkiey niemocy z vſt śmierdźi [...]: śmierć niedáleko. SienLek 22, 8, 11v, 13, 16, 22 [2 r.] (19); HistRzym 17; RejPos 256v; GrzegŚm 38; Po tym roku trzydźieſtego dziewiątego Krolowánia ſwego rozniemogł ſię Aſá ná nogi ſwoie/ á niemoc iego byłá bárzo ćięſzka [usque ad verticem fuit aegrotatio] BudBib 2.Par 16/12, 2.Mach 9/21; KarnNap E3v, E4v; ModrzBaz 11; Trzećiego dniá/ Mytnik on wpádnie wćięſzką niemoc SkarŻyw 98; Mięſa nigdy przez cáły żywot ſwoy nie iádłá/ iedno w wielkiey niemocy. SkarŻyw 160, 68, 142 [2 r.], 293, 333 [2 r.], 457 (14); ReszList 166; KochPij Cv, C2v; ſkoro trochę niemoc przyćiężſzym przypádnie/ áliśći ſie wſzyſtki namnieyſzé przypadki/ z wielkim bólem náſzym w nas poruſzáią OrzJan 30; WujNT 250 marg; SkarKaz 421b.

»niemoc dziecinna, dzieci« (2:1): Lekarzſtwa o rozmagitych niemoczach Dziecinnych FalZioł V 37v, V 37v, 44v.

»gorąca, ogniowa niemoc« [w tym: gorąca niemoc ogniowa 2 r.] = prawdopodobnie choroba przebiegająca z gorączką [szyk 22:12] (28:6): tho ieſt dobre lekarſthwo tym czo ſen ſtracili w niemoczach gorączych FalZioł I 87a; Iiako w oſzaleniu cżaſu gorączey niemoczy ogniowey/ [...] gdy vrina biała będzie przez kielko dni odchodzić. Smierć onemu płaci. FalZioł V 4v, *4c, d, I 32b, 98b, 100b (29); GlabGad Hv; s tąd przychodźi [...] Trzećiączká/ y inne niemocy gorące. SienLek 29v, 22.

»gwałtowna, nagła niemoc« (1:1): przepuſcił nań pan bog gwałtowną nięmoc SeklKat F3v; SienLek 33v.

»lekka niemoc« (1): Vmárł Potym máiąc wieku ſwego lat LXXX. lekką niemocą. BielKron 101.

»niemoc ludzka, człowiecza« [szyk 10:4] (10:4): O Wodkach z zioł rozmagithych. [...] ktorich Doctorowie vzywaią wrozmagitych niemoczach ludzkich FalZioł +5, II 1, 15a, V [1] [2 r.], 6v, 12v (11); HistAl K4v; SienLek 18; SkarŻyw 546.

»łożna [= obłożna] niemoc« [szyk 17:3] (20): Przeciw ſożney niemoczy. FalZioł *2e, I 32a, 112a, III 2d, V [1], 3 (18); Pan go będzie ćieſzył w niemocy łożney [super lectum doloris] BibRadz Ps 40/4; RejZwierc 157.

»niemoc niebezpieczna« = morbus periculosus Modrz [szyk 1:1] (2): Morbi ancipites, Niebezpieczne niemocy. Mącz 9b; ModrzBaz 66.

»niemocny [jaką] niemocą« = infirmus [aliqua] infirmitate JanStat (3): niektorá niewiaſta niemotzná ſwoią niemotzą [...] ta będątz miedzy ijmi/ myſlila OpecŻyw 44v; Leop 4.Esdr 5/8; SarnStat 825.

»niemoc ostra« [szyk 2:2] (4): A niemoczy oſtre, thy ſą, zarażenie powietrza/ wrzod w pierſiach/ wielga niemocz/ y zapamiętanie z vpadu. FalZioł V 30v, V 30v, 31v, 32v.

praw. »prawdziwa, [prawa] niemoc« = ciężka choroba usprawiedliwiająca nieobecność na drugim ewentualnie na trzecim roku sądowym; vera infirmitas JanStat; morbus sonticus Cn (18): Żadne inſze odwłoki w Sądzye być nie mogą iedno prawdziwą niemocą UstPraw G3, G3 [3 r.], G3v, I; SarnStat 464, 662 [2 r.], 769 [2 r.], 818, 819 (12); [ma stacz y odpoviadacz thego pirvego rokv prava albo prostą nyemoczamy Nyeoddalayąncz ZapKrak 1554 31/799].

praw. »prosta niemoc« = lekka choroba usprawiedliąca nieobecność na pierwszym roku sądowym (4): Ná porotzkách rok pierwſzy y wtóry może być proſtą niemocą przełożon UstPraw G3, G3 [3 r.].

»stara niemoc« (1): Layna gołębic ſtarte [...] z ocztem á przyżyć [!] na zimne cżłonki/ na ſtare niemoczy/ iako łamanie w koſciach w boleſci głowy [...] vſpokaia/ y wyſuſza ie. FalZioł I 144c.

»sucha niemoc« (2): Ethica, genus est febris seu quaedam passio, laedens solida membra, suchota, sucha nyemocz BartBydg 52b; FalZioł IV 11d.

»niemoc śmiertelna, na śmierć, nieuleczona (a. niezleczona), morząca« [szyk 9:1] (3:3:3:1):PowUrb +; OpecŻyw 67; SienLek 23, 122; RejPos 225, 352v; KuczbKat 200; Dopiero wniemocy ná śmierć od pokuſy bluznierſkiey wolen. SkarŻyw 293 marg, 308; Wiećie iákam miał żałość z ták ćięſzkiey y iuż morzącey niemocy ſyná mego. SkarKaz 421b.

»wilgotna niemoc« (1): Tenże Galienus powiada iſz gorcżicza biała ma moc zagrzewaiączą y wyſuſzaiączą, y temu mamy wierzyć iż tak ieſt bo thego doſwiadcżamy ſkuthecżnie w zimnych á w wilgothnych niemoczach. FalZioł I 50d.

»niemoc wnętrzna« [szyk 3:1] (4): Proch z wątroby vſuſzoney z winem pijącz/ na wſzytki wnętrzne niemoczy pomaga. FalZioł IV 12b, I 33b, II 2c; GlabGad I4v.

»zaraźliwa, przymietająca się niemoc« = morbus contagiosus Mącz (1:1): Mącz 440b; mam zaraźliwą niemoć/ proſzęćię daymi wyzdrowieć. SkarŻyw 445.

»niemoc zimna« [szyk 4:4] (8): MAieranowa Wodka [...] w niemoczach zimnych ieſt barzo vżytecżna FalZioł II 8c, I 50d, II 22v, IV 7d; GlabGad Hv [2 r.]; SienLek 161 [2 r.].

»niemocą zjęty« = morbo comprehensus PolAnt [szyk 5:1] (6): HistAl C7v, E7v; BudNT Matth 4/24; SkarŻyw 293, 582; A kto pierwſzy wſtąpił do ſadzáwki po wzruſzeniu wody/ sſtawał ſię zdrowym iákąbykolwiek zięty był niemocą [detinebatur infirmitate]. WujNT Ioann 5/4.

[praw. »zmyślona niemoc«: za przerzeczone zakladi [...] povinna bendzie dossicz czynycz thego pyrwszego roku żadna prawdziwa any zmisloną Nyemoczą Nyeodbivayąucz ZapKrak 1544 218/686.]

»zwi(e)rzchn(i)a [= cielesna, nie duchowa] niemoc«: RejWiz 94; Ták wnętrzna poćiechá y miłość Boſka/ lekką iey cżyniłá zwierzchną niemoc. SkarŻyw 582.

»niemoc zwirzchnia [= skórna]« (1): Ia pry wieczey ku niemoczam zwirzchnim wodek potrebuię niżli ku wnętrznym FalZioł II 2c.

Zestawienia: »czerwona, krwawa niemoc« = dezynteria, krwawa biegunka; dysenteria (dissenteria) Murm, BartBydg, Mącz; tormen Murm; fluxus ventris sanguineus BartBydg; profluvium ventris, tormina Mącz [szyk 39:1] (39:1): Murm 67 [2 r.]; BartBydg 43; FalZioł I 12a, 14c, 20d [2 r.], 21b, 27a (25); HistAl H4v; BielKron 139v, 149, 355v, 389, 395v; Tormina, Grzizienie w żywocie/ biegunká/ czerwona niemoc. Graece dysenteria. Mącz 458d, 98b, 151d; Krwáwey niemocy ſye trzebá oſtrzegáć. SienLek 20v, 20 marg; drudzy biegunkámi/ y czerwonymi niemocámi márli StryjKron 432.

»czerwona, krwawa niemoc«= krwotok z narządów płciowych; profluvium sanguinis Mącz; gonorrhoea Calep; fluxus sanguinis Vulg [szyk 9:2] (7:4): Mięſo kotowe [...] Pomaga [..,] na cżyrwoną niemoc ktora bywa zmęſkigo cżłonku. FalZioł IV 7a; KrowObr 58; Mącz 132b; RejPos 255, 256v; WujJud 46; SkarŻyw 202; Calep 460a; LatHar 218; vzdráwia niewiáſtę ćierpiącą krwáwą niemoc. WujNT przedm 35, Matth 9/20.

»niemoc francuska, [dworska], złych krost« = choroba weneryczna; morbus Gallicus Murm (1:1): Murm 70; Thegoż roku Kárdynał Frederyk vmárł mieſiącá Márcá z niemocy Fráncuſkiey BielKron 401v; [PRymiot álbo dworſka niemoc nic inſzégo nie ieſt iedno zbytek iádowity w człowiecze/ wątrobę y kreẃ pſuiący OczkoPrzymiot 1].

»księżyczna niemoc« = lunatyzm lub epilepsja (1): Lunaticus, Lunatyk xiężyczną niemoc máyący. Mącz 199c.

»przyrodzona (a. przyrodna), miesięczna, niewieścia (a. ktorą zwykły niewiasty miewać), ich [= niewiast] niemoc« [w tym: niemoc przyrodzona miesięczna itp. 2 r.] = menstruacja; menstrua PolAnt, Cn; menses, muliebria Mącz, Cn; consuetudo mulierum PolAnt; profluvium feminarum Cn [szyk 25:16] (30:7:3:1): Też ten plaſtr przyłożony na maciczę: zaſthanawia mieſięczną niemocz paniam. FalZioł I 45c; Ty elektwarze potwierdzaią niewiaſty: cżaſu bytnoſci niemoczy gich. FalZioł V 105, I 11b, 18c, 22b, 28b, 32c (30); niewiáſthy niemocne przyrodną niemocą będą rodzić dziwne pothwory [mulieres menstruatae parient monstra] Leop 4.Esdr 5/8; mąż ſprawiedliwy ktoryby [...] do niewiáſty przyrodzoną niemoc ćierpiącey [mulierem menstruatam] nie wchodźił. BibRadz Ez 18/6, Gen 18/11, I 63d marg, Lev 15 arg, Is 30/22; BielKron 37; Mącz 216d, 235d.

»śpiąca (a. ktora śpikiem morzy) niemoc« = letarg; veternus Murm, BartBydg, Mącz; lethargus Murm, BartBydg [szyk 2:1] (3): Veternus. Eyn kranckheit die eynen ſtets ſchlaffen macht. Spyąca nyemoc Lethargus idem. Murm 71; BartBydg 169b; Mącz 491b.

»świętego Antoniego niemoc« = zatrucie sporyszem; anthrax, sacer ignis Mącz (2): Sacer ignis, Swiętego Antoniego niemoc/ álbo piekielny ogień/ chorobá yeſt nieyáka nievleczona. Mącz 363a, 11b.

»świętego Walantego (a. ktorą zową świętego Walantego), wielka, padająca, rzucająca, szkodliwa, [dziwna] niemoc« [w tym: padająca niemoc to jest świętego Walantego itp. 4 r.] = epilepsja; epilepsia, Herculeus a. sacer morbus Murm, Mącz; sancti Valentini morbus Murm; caduceus a. comitialis a. rnaior a. sonticus morbus Mącz [szyk 103:28] (73:47:8:2:1): Przytymże ſtawie byl tam ieden cżlowiek/ ktory miál trzydzieſci ij oſḿ lát niemotz wielką. OpecŻyw 58v; Epilepticus. Eyner der den fallenden ſichtag hat/ ader fant Valtins kranckheyt. Który rzucáyącą nyemoc ma. Murm 69, 69; BartBydg 50b; Niemocz ſwiętego walantego oddala. FalZioł *d, [*5]f, [*8], I 8c [2 r.], 10a, c (94); GlabGad C6, H, H2v; Morbus sonticus, Szkodliwa niemoc świętego Wálentego niemoc. Mącz 402c, 29a [2 r.], 61b [2 r.], 106c [2 r.], 231d, 363a [2 r.]; O lekárſtwie przećiw niemocy pádáiącey/ ktorą zową Boża kaźń SienLek 57v; ſuſzoną kiernoźia mácherzyná weſpoł y z moczem/ [...] ma być dawaná pić w wielkiey niemocy. SienLek 59, 11v, 14, 36, 57v [2 r.], 58 [2 r.] (14); SkarŻyw 545; [Niemoc dziwną [wróbel] ná Mieśiące miewa CygMyśl I].

»wilcza niemoc« = prawdopodobnie jedna z postaci gruźlicy skóry (1): Też pomaga [...] przeciw niemocy ktorą zową wilcża niemocz FalZioł IV 58d.

[»wodna niemoc« = puchlina wodna: [proch z morskiej kapusty] ieſt niepoſpolitey mocy/ przećiw wodney niomocy [!]. SienHerb 171a.]

»wszywa (a. wszawa) niemoc« = wszawica; phthiriasis a. pedicularis morbus Murm, BartBydg (2): Phthiriasis morbus est qui latine pedicularis dicitur, Dye leuſze kranckheyt. Wſſywa nyemoc. Murm 75; BartBydg 114b; [ArtNom C4v].

»zielona niemoc« = może jakaś choroba nerek (1): Też zielona vrina. Zieloną niemocz znamionuie. FalZioł V 6.

»zła niemoc« = może trąd (1): Oſobny [szpital] dla tych co złą niemocą záráżeni/ ocży/ noſy/ nogi/ poutracáli. ReszHoz 120.

»żołta (czarna), królewska niemoc« = żółtaczka; regius morbus Murm, BartBydg, Mącz; aurigo Murm, Mącz; ictericia Mymer1, BartBydg; icterus Murm; icteros morbus Mącz [szyk 120:2] (121:1): Murm 70 [2 r.]; Mymer1 39; Ictericia, morbus regius, zolta nyemocz BartBydg 71; Zołthą niemocz cżarną lecży. FalZioł *2f; WOdka Mlecżowa [...] ſen dobri cżini w żołtey niemoczy FalZioł II 8b; Tenże mozg z winem zmieſzany iakoby ze thrzy łyſzki dobre/ na ktolewſką [!] niemocz pomaga. FalZioł IV 17b, ‡‡3d, I 1b, 3d, 4b [2 r.], 6c (85); GlabGad E6, E6v; powyedáyą lekárze/ kto żółtą nyemocą záráżon yeſt/ wſſyſtkye mu ſye rzeczy żółte álbo żółtáwe widzą KromRozm III A3v; Mącz 21a [2 r.], 164b [2 r.], 349d; SienLek 13, 20, 26v, 29v, 35 (25).

[»niemoc żydowska«: Też ołowiáney bárwy vryná w biegunkách długich/ i też w ciecżeniu krwáwnic/ ktore niemoc żydowſka zową. SienHerb 401b (Linde).]

Szeregi: »niemoc, (i, albo, to jest) boleść (a. bol)« = morbus et tormen PolAnt [szyk 8:4] (12): IZopowa wodka ieſt dobra w niemoczach/ w boleſciach nyrcżanych/ y krzyżowych FalZioł II 6c; z wielkiey á cżęſtey pracze: kthora w niemoczy albo przy boleſci bywa/ przychodzi poruſzenie wielkie w ciele FalZioł V 29v, I 33b, 44b, IV 8a, V 58v; áby był [olej] obroną Duſzną y ćieleſną/ ku wyniſztzeniu wſzyſtkich boleśći y niemocy. KrowObr 81, 81v; BudNT Matth 4/24; Oczko 1v; LatHar 592; SkarKaz )(2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»choroba, (i, a, a(l)bo) niemoc« = languor et infirmitas PolAnt, Vulg; morbus et infirmitas PolAnt; infirmitas et aegrotatio Vulg [szyk 11:9] (20): Alopecia, Niemoc/ álbo/ chorobá głowy od ktorey włoſy z głowy lázą/ Parch Mącz 7a, 4a, 31b, 128c, 216d, 231d, 270c; RejPos 6; BudNT Matth 4/23, 9/35, 10/1; SkarŻyw 262; Calep 32a, 98b, [673]b; Y obchodźił Ieſus wſzytkę Gálileą/ náuczáiąc w bożnicách ich/ [...] á vzdrawiáiąc wſzeláką chorobę y wſzeláką niemoc miedzy ludem. WujNT Matth 4/23, Matth 8/17, 9/35, 10/1, s, 543. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»niemoc a (i) mdłość« [szyk 1:1] (2): SienLek 2v; żydowie mieli ten obycżay/ że ſwych miłych przyiaćieli vmárłych ćiałá chowáli do trzech dni/ zaby ſie w ćiele duſzá vtháiłá/ prze wielką niemoc á mdłość HistRzym 17. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»mor a niemoc« (1): bo przeſz to ymyą [Maria] [...] mory a nyemoczy uſzmyerzony modlythwy uyſluchany PatKaz III 125. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»niemoc i (a) niedostatek« (4): Z tąd mamy bacżyć iż ſiwizna ieſt niemoc włoſow á niedoſtatek ieden GlabGad Bv, E4; RejPos 213, 227. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»niemoc, (i, ani) niezdrowie (a. niedobre zdrowie, a. poruszenie zdrowia)« [szyk 2:1] (3): Kto ije cżoſnek rano przed wſzem iedłem á piciem, Then ſie nie bogi niezdrowia/ ani niemoczy z wody czudzoziemſkiey FalZioł V 59v, II 3a; Mącz 3d.

»niemoc i (a(l)bo (i)) śmierć« [szyk 6:1] (7): GlabGad D5; ale my mamy cżvć/ wedłvg rozkazania Chriſtvſa miłego/ bo niewierny cżaſv/ dnia/ ani godziny/ niemoczy y ſmierci naſzei SeklWyzn e2v; BielKom B2; SienLek 41v; SkarŻyw 583; StryjKron 697; O niemocy y śmierći Lázárzowey. WujNT Ioann 11 arg. [Ponadto w połączeniach szeregowych 11 r.]

»wrzod, (a, i, albo) niemoc« [szyk 9:1] (10): Imiona niemoc y wrzodow. Mymer1 nlb 2; GlabGad N5v; SienLek 36, 46; RejPos 34; RejZwierc 113v, 132v, 133, 157v; WerGośc 226. [Ponadto w połączeniach szeregowych 11 r.]

Personifikacje (6): Mili panowie ſędźié/ iá ſie przed waſzą miłoſcią żałuię/ oto na Sżkodę/ a tudźież na Niemotz/ [...] żećz mie ſobie wolnie bez winy zbili ForCnR D4, Dv; Oſoby rozmawiáiące w tey Komediey. [...] Ociec/ Stárość/ Mądrość/ Niemoc/ Pokuſa/ Anyoł. BielKom nlb 8, B, C7, C7v.

W przen (18): z ktorich [dymów] przydawa ſie bolenie głowy y też reuma, to ieſt, nieżit, ktora ieſt matką wſzytkich niemoci zwłaſzcża fluxow. GlabGad K4v; ábowiem złoto łácżnienia nie oddala/ [...] áni może niemocy ludzkich zgłádzić. HistAl K4v; ta śię niemoc z źiemſkich lékarzow śmiała MurzHist E2v; Potym oycá niemoc zbodłá BielKom nlb 5; Drudzy więzyenie ćirpiący. Drudzy niemocámi ociążeni. LubPs Y4; Aby wſzyſtki niemocy/ y Dijabelſkie chytrośći wonność potzuwſzy tych rzetzy vćiekły KrowObr 96; Długą niemoc odćina lekárż BibRadz Eccli 10/10; Crudescit morbus, Roſzerza ſie/ Surowieyo niemoc. Mącz 69c; Frangere morbum et vincere. Przekonáć á zwiciężyć niemoc. Mącz 135c; Exuere aegritudinem Zewlec niemoc/ to yeſt wyzdrowieć. Mącz 433c; Abowiem tá niemoc ieſth do mnie práwie poſłem/ vpomináiącz mię [...] iżbych pámiętał potym ná ſmiertelność ſwoię RejZwierc 169; zbytek [...] ieſt ſtudnią oprzykrzenia y rozlicżnych wrzodow y niemocy. WerGośc 226; Niewiáſto/ rozwiązánaś ieſt od niemocy twoiey. WujNT Luc 13/12; czeka mię komorká w domu vbogich oycow moich/ do ktorey rychło gość on nie bywáły/ z czeladką ſwoią/ z niemocámi y boleśćiámi zákołáce. SkarKaz )(2, 419b, 421b.
Zwroty: »niemoc leczyć« (1): Smierćią téż niemoc léczyć/ ſzaloneć to dumy GosłCast 34.

»uzdrowić niemoc« (1): Niegodźi ſię tobie chorowáć przeto/ że choruie przećiwnik twoy [...]. Bo á iákoż niemoc twoiá vzdrowi iego niemoc? ModrzBaz 68.

Przen (43):
Wyrażenia: »niemoc nieuleczona« (1): Niemoc ieſt nie vlecżona/ Mężowi niecżyſta żoná BierEz P2v.

»niezgojona niemoc« (1): muśi bárzo boleć nędznicá [dusza] przezdzyęki A co mi przypominaſz/ iżbyś mi chciał pomoc/ Wierz mi że niezgoiona to ná zyemi niemoc. RejWiz 159v.

»zła niemoc« (1): Ieſt też to iedno złe pod ſłońcem/ á zmocniło ſie miedzy ludźmi/ gdy kogo Pan Bog przełoży ná páńſtwo/ [...] ták iż ma wſzelki doſtátek/ á nie vmie tego vżywáć/ ále to kto cudzy pobierze á pożrze/ Też to marność y zła niemoc. BielKron 80v.

a) Objawy złego funkcjonowania państwa [w tym: czego (2)] (3): Przez wiele lat rozmáite ſpráwy tocżą ſię v ſądu/ ktore ſię ieſzćże nieſkońcżyły. [...] A ktoż ſię ſtárał o to/ áby ná ták złą niemoc ſtátecżne lekárſtwo prziłożono? ModrzBaz 140v.
Zwrot: »niemoc zleczyć« (1): Byśćie domowe niemocy tego kroleſtwá zleczyli: łácnieyſzaby obroná náleść ſię mogłá. SkarKazSej 664a.
Wyrażenie: »ciężka i wielka niemoc« (1): Zaden z was [...] nie ieſt ták proſty/ áby nie baczył ćięſzkiey y wielkiey niemocy tego náſzego Kroleſtwá SkarKazSej 664a.
b) Grzech, złe skłonności (32): WróbŻołt N8v; Ale gdy ſie ſwowolna duſze imie niemoc/ Iuz iey áni wymáże pewnie ni wykurzy RejWiz 78v, 78v, 129v; BudBib 4.Esdr 8/52.

niemoc czego (2): WróbŻołt kk6v; Bo niechay ſie iáko chce długo tái wewnątrz tá niemoc ſroga grzechu káżdego/ á wſzákoſz [...] muśi ſie ná wirzch wyłożyć on ſproſny á przemierzły wrzód iego RejPos 212v.

niemoc czyja [w tym: pron poss (10), G sb i pron (4)] (14): BierRaj 23v; KrowObr 152, 163; RejPos 228v; SkarŻyw 298, 308; Krol ſławy wiecżney/ niemocy náſze ná śię wźiął/ y dla nich ćięſzkość wielką podiął/ by z nas náſze grzechy ziął. ArtKanc E8v, A13, A19v, P6v, Q19; LatHar 208; SkarKaz 611b [2 r.].

W przeciwstawieniach: »moc, zbawienie ... niemoc« (2): Wy [...] pod których roſkazánim/ ieſt zbáwienie y niemoc wſzyſtkich ludzi: Vzdrowćie chore w obytzáiach KrowObr 163; SkarKaz 611b.

W charakterystycznych połączeniach: odjęta niemoc, przyrodzona, sroga, swowolna, zła; niemoc człowieka (ludzi) (2); niemoc grzechu, śmierci; lekarstwo niemocy; ujść niemocy, zwierzyć się; niemocy zabiegać; niemoc oddalić, oświadczyć, otworzyć, wziąć na się.

Zwroty: »niemocą chorować« (1): miedzy ktoremi iedny możność ták ſpráwuie/ iż ſobą nie władną/ drugie gniew mdli: niektore pychá łamie y wątli: ná oſtátek rozne znich to te to owe wzruſzenia gwałtem poprzeki vnoſzą. Temi niemocámi niezlicżone mnoſtwo ludźi choruie [His morbis infiniti aegrotant] ModrzBaz 67.

»niemoc leczyć (a. uleczyć); niemoc nie może się zleczyć; niemoc uleczona« [szyk zmienny] (2;1;1): poććiwy cżłowiek/ gdy obacży tę chorobę pirwſzego wzruſzenia w ſobie/ o wnet nie mieſzkáiąc co narychley z onymi ſyropki wdzięcżnemi do niey/ nácżyniwſzy ich s cnoty/ z rozumu/ á z roſtropnego vważenia/ pewnie wnet iż thá pirwſza niemocz w pocżćiwym cżłowieku ſnádnie vlecżona być może. RejZwierc 73v; SkarŻyw 14; ArtKanc Al9v; SkarKaz 611b.

»niemoc mieć« (1): gdy ty pánno lekárſtwo bierzeſz/ á niemocy niemaſz: ocżyśćienia zakonnego prośiſz/ á zmázy żadney nieznaſz SkarŻyw 112.

»uzdrowić (a. uzdrawiać) niemoc, od niemocy« [szyk zmienny] (5:1): BierRaj 23v; Misit verbum ſuum et ſanuit eos: [...] Uzdrowił ie [Ps 106/20]) (koment) czuſz od niemoci wiecżney ſmierci WróbŻołt kk6v; KrowObr 152; ArtKanc P6v, Q19; LatHar 208.

Wyrażenia: »niemoc ciężka« (1): Chwal duſzo ma Páná mego/ [...] ktory [...] rad vzdrawia wſzytki niemocy twe ćięſzkie ArtKanc Q19.

»niemoc duszna (a. duchowna), dusz, serdeczna« = animi morbus Modrz [szyk 6:4] (8:1:1): Potym wſſytcy zmártwych wſtaną/ zli z niedoſtatki ſweé natury/ ij dlá niemocy duſſné/ iako larwy będą grubij. OpecŻyw 190v; KuczbKat 420; KarnNap B; SkarŻyw 298, 308; SkarKaz 611b. [Cf »niemoc cielesna«: TarDuch B2v, B3, ModrzBaz 66, WujNT 152.]

Szeregi: »niemoc i boleść« [szyk 1:1] (2): [Cf »niemoc, boleść«: KrowObr 81, 81v.]

»niemoc i (to jest) grzech« [szyk 1:1] (2): Oto yen [...] grechi [!] moye podyαl ij nyemoci moye ſwoyα ſynoſcyα vſdrowyl. BierRaj 23v; KuczbKat 420.

»niemoc i niedostatek« (1): zli z niedoſtatki ſweé natury y dlá niemocy duſſné/ iako larwy będą grubij. [...] Dobrzy wſtaną bez niemocy ij niedoſtatku ktorégo OpecŻyw 191.

»niemoc i słabość« (1): Oddal ćięſzkie niemocy náſze duchowne/ y tę ſłábość ktora w nas ieſt do pełnienia woley twoiey SkarKaz 611b.

»niemoc albo (a) wrzod« [szyk 1:1] (2): Ieſt też to niemoc wielka álbo wrzod pod ſłońcem/ chowáć ſkárby ná ſwe złe BielKron 80v; RejPos 228v.

»niemoc i występek« (1): ták też y to práwo ma być pochwalone/ ktore [...] niemocam y wyſtępkom [morbis ... et vitiis] iednákiem/ iednákie lekárſtwá/ y iednákie karánia ſtanowi. ModrzBaz 70v.

Synonimy: 1. krewkość, mdłość, niedużość, słabość; 3. boleść, choroba, doległość, krewkość, mdłość, niedostatek, niewładza, niezdrowie, zemdliwość; zest.: »czerwona niemoc«: biegunka, czyrwonka, »niemoc francuska«: »dziki świerzb«, franca, francuz, galik, przymiot, »wnętrzny smrod«, »wrzod galijski«, »złe krosty«, »zły wrzod«, »księżyczna niemoc«, »świętego Walantego, wielka niemoc«: epilensyja, »choroba świętego Walantego«, kaduk, padaczka, »przyrodzona, miesięczna ... niemoc«: biegunka, miesiącnica, »miesięczna biegunka«, »miesięczna choroba«, »niewieści fluks«, »przyrodzona choroba«, »swa choroba«, » swe rzeczy«, »śpiąca niemoc«: gutta, letarg, »paraliż wielki«, »śpiąca choroba«, śpiączka, śpik, zachwat, zachwycenie, »wodna niemoc«: puchlina, »wszawa niemoc«: »wszawa choroba«, »żołta, krolewska niemoc«: »żołta choroba«.

Cf 1. MOC, [NIEMOCNOŚĆ]

MM