[zaloguj się]
[pdf]

KREWKOŚĆ (283) sb f

krewkość (280), krzewkość (2), krechkość (1); krechkość PatKaz III; krewkość : krzewkość RejKup (2 : 2).

e oraz o jasne.

Fleksja
sg pl
N krewkość krewkości
G krewkości krewkości
D krewkości krewkościåm
A krewkość krewkości
I krewkością krewkościami
L krewkości krewkościach

sg N krewkość (40). ◊ G krewkości (81). ◊ D krewkości (24). ◊ A krewkość (45). ◊ I krewkością (12). ◊ L krewkości (13). ◊ pl N krewkości (9). ◊ G krewkości (13). ◊ D krewkościåm (6). ◊ A krewkości (30). ◊ I krewkościami (2). ◊ L krewkościach (6); -ach (4) BibRadz, NiemObr, WujNT (2), -åch (2) RejPos, GrzegŚm.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Słabość, niewytrzymałość; fragilitas humana a. generis humani, humanitas Cn (173) :
a. Słabość charakteru, uleganie pokusom, skłonność do złego; niestałość, zmienność; infirmitas Vulg, PolAnt, Modrz; imbecillitas Modrz; facilitas peccandi Cn (155) : OpecŻyw 100; żąda [...] azaby dobrze mogł żyć á nie pokalenie á iż ſam od ſiebie tego nie może mieć/ dla ludzkiey głupoſci krewkoſci y pokus dyabelskich/ Przeto we wſzytkim Pſalmie proſi aby zakon boży y przykazanie iego mogł zrozumieć aby też był oſwieczon. WróbŻołt nn4v; RejPs 172, 220v; A yemu [Adamowi] była [Ewa] wmocz dąna Iſz yey krzephkoſcz byłá ſznąna. RejKup p5, dd3v; Teras cię kreẃkośc ciała zwiodła/ niecháiże ktęmu nieprzyſtępuie przekleta złośc ducha MurzHist N4, Fv; KromRozm II x4; LubPs F4v marg, H4 marg, R2, X3v marg, Y2v marg, aa5 marg, gg3v; KrowObr 139; Zwłaſzcżá gdy nas náturá ták bárzo mdło rodzi/ Ze nas ſnádnie ku złemu ſwawola przywodzi. A záwżdy ſie ſłuſznemu thá krewkość przećiwi/ Tucży záwżdy wſzetecżność/ á cnoty nie żywi. RejWiz 101; BibRadz Rom 8/26, 2.Cor 12/9, II 103b marg; Godnieyſza byłá tá żeńſka płeć [Wanda] piſánia w wielkie hiſtorie ná świećie/ niźli Lukrecya Rzymſka/ dla iey ſthałośći/ iż nád obycżay żeńſkiey krewkośći vcżyniłá. BielKron 341; RejAp 191v marg [2 r.], Eev; GórnDworz Q2v; HistRzym 71v; widząc w tey krewkośći cżłowieká nędznego/ widząc iż ciało iego záwżdy przykłonne ku grzechowi ieſt/ widząc iż ſobie ſam nic pomocz przez ſię nie może RejPos 49v, 40, 42, 43, 49v, 114v (15); GrzegŚm 57; KuczbKat 225, 285; WujJud A7v; WujJudConf 137v, 138; CzechRozm 207v, 221; ModrzBaz 65, 100v; SkarŻyw [236], 311; WerKaz 290; A iákoś dał powſzedni chleb ćiáłom ku żywnośći/ ták pośilay słowem ſwoim duſz náſzych krewkośći ArtKanc T12, L5v, L10v, P15; A kiedyć wyſtępek cżyi/ przed okiem ſtánie/ Wſpomniawſzy że cżłowiek/ wſpomni y krewkośći/ A w tym głupſtwo odpuść/ y przepomni złośći. GrabowSet C3, E3, Fv, K3v, K4, N3; OrzJan 121; LatHar 37, 104, 226, 262, 401 (9); Lecz zakon choć grzech pokázuie/ ále grzechu zgłádzić nie może/ áni krewkośći odiąć/ áni śiły dodáć ku wypełnieniu tego co zna być dobrego WujNT 518, s. 116, 487, Rom 8/26; SiebRozmyśl E2v; SkarKaz 348a; SzarzRyt B2v.

krewkość ku czemu (1): od tego urządu [kapłaństwa] nyeuyaſty ſą uyyąthe dla ſtadla y poglouya nyedoſtoynoſzcy dla theſz ych krechkoſzczy ku zgrzeſſenyu a dla nyeſluſnoſzczy ku rządom PatKaz III 139v.

W przeciwstawieniu: »stałość ... krewkość« (1): Przyrownaiącz przyrodzenie oboiey płci to ieſt męſkiey ku niewieſciey, według ſthałoſci z krewkoſcią GlabGad M.

W charakterystycznych połączeniach: krewkość ciała (4), człowiecza (4), człowieczeńska (13), ludzka (17).

Fraza: »ile (ludzka a. człowiecza) krewkość zniesie (a. dopuści, a. może), ile może być z krewkośći, wedle przemożenia krewkości« (5:1:1): KromRozm I C3; KrowObr 139; á ſtáray ſie iáko możeſz napilniey wedle przemożenia krewkośći cżłowiecżeńſtwá ſwego/ ábyś cżynił doſyć woley/ náuce/ á roſkazaniu ſwiętemu iego. RejPos 14; RejPosWstaw [1102]v; GrabowSet S4v; LatHar 3; WujNT 237.
Wyrażenia: »mdła, słaba krewkość« (3:1): RejPs 93v; podeprzy Boże wſzechmogący náſz tych mdłych krewkośći náſzych/ ábychmy ſie tego náucżyć mogli cżegoby nam nawięcey potrzebá było/ ábychmy tobie záchowáli wiárę RejPos 356v; GrabowSet Bv, P.

»nędzna krewkość« (4): [Panie] Rácż miłośćiwie podpomoc nędzną krewkość moię/ Położ mi zá práwą drogę on zakon twoy ſwięty LubPs aa6, X2 marg, bb4v; RejPos Ooo4v.

Szeregi: »mdłość a (i) krewkość; mdłość krewkości« (2;1): LubPs H3v; RejPos 83v; ći nie gánią poſtępkow Páwłowych miedzy pogány [...] Atoli mdłość y krewkość wierzących zboru ſwego przed nim powiedáią: iż ie ták ieſzcże zakonnych ceremoniy mocnie trzymáli. CzechRozm 77v.

»krewkość i (a) niedostatek« [szyk 1:1] (2): KromRozm II k3; Abowiem niewierni iż ſie obacżyć nie mogą/ przekaża im ten niedoſtátek á tá krewkość cżłowiecżeńſtwá náſzego [...] iż záwżdy przychylnieyſzy ieſt ku złemu niż ku dobremu RejPos 51.

»krewkość albo niemoc« (1): Abowiem wſzyſtká złość y wſzyſtek iuż niepożytek vſtánie: káżda śię krewkość álbo niemoc/ vtwierdzona zmocni KuczbKat 390.

»krewkość, niepotężność (do dobrego)« (2): Wyrozumiey/ Pánie Iezu/ krewkośći moiey: doday pomocy niepotężnośći/ rátuy niedoſkonáłość moię LatHar 216, 603.

»krewkość i niestatek« (1): TO co ná przodku w zakonách y klaſztorách dobrze y świątobliwié ieſt [...] poſtánowiono/ prze krewkość y nieſtátek przyrodzenia ćiáłem obłożonego: być niemoże/ áby zá cżáſem niesłábiáło SkarŻyw 463.

»nieustawiczność a krewkość« (1): Iáko tedy w tey obycżáiow nieuſtáwicżnośći á krewkośći/ dáleko bezpiecżniey ieſt áby vrzędy były docżeśne ModrzBaz 44v.

»krewkość i (a) nikczemność« [szyk 1:1] (2): RejPos 179; Boć on [Bóg] ſam zna náſzę krewkość, y wſzyſtkę naſzę nikcżemność/ Pámiętáiąc záwżdy ná to/ żeſmy proch, a ſzcżyre błoto ArtKanc Q19v.

»krewkość a odmienność« (1): nie dufáiąc oney krewśći á odmiennośći iego [człowieka]/ záłożył nań ſrogi zakład á ſthráſzny dekret RejZwierc 4v.

»krewkość i oziębłość« (1): rozmáitych pobudek/ w tey krewkośći y oziębłośći záraz náſzey/ do wzniecenia nabożeńſtwá ſobie ſzukáć. LatHar 512.

»krewkość i skłonność do grzechu« (1): Dla ktorey ofiáry z ięte znas ieſt przeklęctwo/ y krewkość náſzá y ſkłonność do grzechu obmowiona v Bogá/ y do dobrego pośilona iest. SkarŻyw 271.

»słabość i krewkość« (2): Rácż wſpomnieć ná ſłábość y krewkość moię LatHar 146, 395.

Wyrażenie przyimkowe: »z krewkości« (39): WróbŻołt mni8v; RejRozpr A4v; nie o tych rozvmiał/ [...] ktorzy vpornie na miłoſierdzie boże grzeſzą Ale o tych/ ktorzy ſ krewkoſci wgrzech vpadną/ vpadſzy ſerdecżnie żałvią/ a ſniego powſtaią/ y grzeſzyć przeſtaią SeklWyzn Dv, d2; SeklKat V3, V3v; RejKup Eev; Grzech ieſth przycżyná przednieiſza vćiśnienia kthore Pan dopuſzcża ná wyſtępne s krekośći [!] LubPs H4 marg, H3v, cc3v; GórnDworz Bb5v, L13v; HistRzym 115; RejPos 75v, 120, 180, 302v, 305v; HistLan C4v; RejZwierc 196v, 256v; SkarŻyw 354, 597; NiemObr 150; ArtKanc R19v; GrabowSet D; LatHar [+10], 135, 661; WujNT 419; A gdyby tu z krewkośći czyni obráźił iego Skoroby ſie náwróćił/ niechce pomnieć tego. SiebRozmyśl [A3]v; PaxLiz A4v.

~ W charakterystycznych połączeniach: z krewkości ludzkiej (5); grzeszny z krewkości, występny (2); z krewkości w grzech wpaść (upaść) (7), (z)grzeszyć (4), wykroczyć, wystąpić (2).

W przeciwstawieniach: »z krewkości... z umysłu, z uporu« (2): A gdyby komu ſkṙzewkoſczij Nis zuporu Ani ſzłoſczij. Trafyło ſię czo wykrocziċ A zabych iuſs wnet miał ſlozyċż. RejKup o6; A kyedy kto ſobye ná vrząd pobocznicę chowá? (‒) Toć yuż nye z krewkoſći/ ále z vmyſlu. KromRozm I C3.

Szeregi: »z krewkości albo z nieobaczności« (1): Lapsus metaphor. W grzech wpádnienie z krewkośći álbo z nieobácznośći. Mącz 180b.

»abo (bądź) z krewkości abo (bądź) z niewiadomości« [szyk 1:1] (2): od ktorey [nauki Chrystusa] ſkoro namniey ábo z niewiádomośći/ ábo z krewkośći vſtąpi/ zábłędźić muśi/ co ſię y naświętſzym przygadzáło. NiemObr 180; LatHar 148.

»z krewkości albo omylności« (1): nye z krewkoſći álbo omylnoſći yákyey/ ále vprzeymą złoſćyą á pychą Bogu ſye ſprzećiwili KromRozm III A8.

»z przygody a z krewkości« (1): A nye niſſczy ten wyáry álbo przyſyęgi/ ktory ſye z kurwámi álbo z cudzymi żonámi walca? (‒) Mnye ſye widźi iż nye/ kyedy mu ſye to z przygody á z krewkoſći przyda. KromRozm I C3. ~

b. Brak sił fizycznych, dolegliwości ciała; choroba; infirmitas PolAnt, Vulg [w tym: pl (12)] (18): tákowe by były nieznoſne krewkoſći ludzkie [tante essent fragilitates hominum]/ ktore przyrodzenie przeſláduią/ iżby theż wſzyſcy w ſidło roſpácżenia byli przyciągnieni HistAl Gv; Ieſli ſię potrzebá przechwáláć/ będę ſię przechwalał z tego co na moię krewkość należy. (marg) Vtrapienia ſwoie rozumie iáko więźienie/ bićie/ prágniénie/ nágoſći/ y ine rzecży. (–) BibRadz 2.Cor 11/30, I 27b marg, 2.Cor 12/5, 9, 10, Gal 4/13; KochPs 153; WujNT 2.Cor 11/30, 12/5, 9, 10, Gal 4/13.
Wyrażenie: »mdła krewkość« (1): Tenći oto miłośćiw tu káżdey twey złośći/ Ktory vzdrawya wſſytki twe ták mdłe krewkośći LubPs X4.
Szeregi: »krewkość i doległość« (2): iż to tylko ten ſam ſpráwić może/ ktory wie y zna wſzytkie krewkośći y doległośći náſze/ ktemu cbce y może/ ſwoich wſzytkich rátowáć NiemObr 45, 45.

»krewkość i niedostatek« (2): KromRozm II k3v; iż śie Pan Bog ták vniżył/ áby ludźiem vżycżył chwały ſwoiey/ á ich krewkośći y niedoſtátki ná śie przyiął? KuczbKat 35.

2. Niedoskonałość, ograniczoność, znikomość; infirmitas Vulg (83): Dopuſcil mu pán Iezus chodzitz po morzu [...] a dopuſcil ſie mu téż ponarzatz/ aby nie zapomniáwſſy ſwé krewkoſci/ s tego ſie niechelpil/ aby ſie niedomnimál bytz rówien iego ſwięté miloſci. OpecŻyw 54v; KromRozm III L7v; A yeſteś bog prágnąc ofiar ſercá ſkruſſonego/ Y ducha w krewkośći cyáłá vpokorzonego LubPs N4v, C2; Tego ſą rozmáite przycżyny: z ktorych pierwſza tá ieſt/ Krewkość ludzkiego rozumu: Zwłaſzcżá iż to z przyrodzenia mamy/ że ku poznániu tych rzecży ktore bywaią ogárnione myślą y rozumem/ żaden przyść niemoże/ iedno przez ty rzecży ktore ſmyſłem iákim poymuiemy KuczbKat 110; LeszczRzecz A2v; RejPos 81, 270v; SkarŻyw 196; CzechEp 74; GrabowSet F3v, 12; Abowiem zakon poſtánawiał Arcykápłany/ ludźie krewkośći podległe: lecz mowá przyśięgi która ieſt po zakonie/ Syná ſtánowi ná wieki doſkonáłego. WujNT Hebr 7/28, s. 121, Hebr 5/2; SiebRozmyśl 12.

W charakterystycznych połączeniach: krewkość ciała (3), człowiecza, człowieczeństwa, ludzka, ludzkiego rozumu.

Szeregi: »mdłość a krewkość« (1): Chcąc tedy then wſzechmogący Pan zábieżeć theż mdłośći á krewkośći narodu ludzkiego/ kthora w przyrodzeniu iego záwżdy ſie okázowáłá RejPos 31.

»nędza i krewkość« (1): ktory przez ćię racżył ſię sſtáć vcżeſtnikiem náſzey nędze y krewkośći/ zá przycżyną twoią/ vcżynił nas vcżeſtnikámi chwały ſwey y ſzcżęśliwośći LatHar 485.

»niskość i krewkość« (1): iż Pan Bog chćiał przyiąc ná śie niſkość y krewkość ćiáłá náſzego/ áby ludzki rodzay ná nawyżſzym ſłopniu doſtoynoſci poſádźił. KuczbKat 35.

»ułomność i krewkość« (1): A k temu náſzę náturę z vłomnośći y krewkośći ſwey/ ku złemu ſkłonną/ nieinácżey iáko oley wlany ná ogień/ do więtſzych roſpuſt rozżarza y roſpala. WerGośc 204.

Przen: metonimicznie: Człowiek jako słaba, niedoskonała istota (13): Ale Pan z miłośierdźia wielkiego/ vżalił ſię ſtworzenia ſwoiego/ á z tey lutośći/ dał rátunek vpádłych krewkośći. ArtKanc F10; LatHar 486.
Wyrażenia: »moja, nasza krewkość« = ja, my [szyk 6:4] (8:2); LubPs B5; GrabowSet M4, N, S4v; Dayże IESV, mey krewkośći/ Vcżućie twoiey ſłodkośći: A po tey świeckiey márnośći/ Domieść mię wiecżnych rádośći. LatHar 64; DUchu święty/ krewkośći Náſzey day z wyſokośći/ Promień twey iáſnośći LatHar 366, 215, 269, 367, 746.

»nędzna krewkość« (1): Rácżże yuż ták według tego miłoſierdzya ſwego/ Rátowáć nędzney krewkośći ſłuſſki nyegodnego LubPs bb 5.

a. Cielesna strona człowieka: ciało, zmysły; to, co jest dostępne zmysłom lub je zaspokaja [w tym: pl (11)] (38): ieſſcże przez maly cżas będę s wami [...] w krewſci ciala/ ale po zmártwywſtaniu/ będę s wami w vwielbionym ćiele OpecŻyw 95, 98; Rycżerzowie tłuſci długo trwać nie mogą ani żywi być, bo żyły ich zbytnią krwią zatopione nic rozumnie, nicz o niebieſkich rzecżach wymiſlić niemogą, ale zawżdy o cieleſtnych á o krewkoſci. BielŻyw 140; WEzrzawſſy miły panie na niedoskonalą krewkoſc człowieczenſtwa naſſego: racz niłoſciwye przepatrowac ſobie ſprzeciwne wyſtępki naſſe RejPs 42; MurzHist K2v; Ciáło duchem nigdy nie może być/ Muśi według ſwoiey krewkośći żyć BielKom G4; LubPs aav marg, V [2 r.]; RejWiz 107v, 189v; BibRadz I 88d marg, 478d marg; RejPos 128v, 313v [2 r.]; twierdząc to/ żeby ſyn Boży pod ludzką krewkośćią miał vtáione boſtwo. CzechEp 206, 140, 149, 160, 162; Karz mnie Pánie/ by zá złośći/ Wydawamći ſwe krewkośći/ Wydawam ſámego śiebie/ Bym iedno przeiednał ćiebie. GrabowSet D4; Náwroć ſwe ocży ku mnie: Oycowſkiey miłośći Wzruſz: ſtrzegąc od zginienia duſze y krewkośći. GrabowSet F3; Ducha świętego/ Ducha twey właſnośći/ Nie bierz od moich śmiertelnych krewkośći. GrabowSet I3v, Gv, G2, H4, N2v, N4v, O3v, P2v, P3; PowodPr 17.

W charakterystycznych połączeniach: krewkość ciała (3), człowiecza (2), człowieczeńska (2), człowieczeństwa (3), ludzka (5)

Wyrażenie: »mdła krewkość; mdłość krewkości« (2;1): LubPs T6; A ieſli mdłe krewkośći/ Złoſny nałog/ vwodźi[... ] chćiey pomnieć me niedołężnośći. GrabowSet S2, B4v.
Szeregi: »krewkość i ciało człowieczeńskie« (1): onci zacię krewkoſć i ciało człowieczeńſkié s czyſtyi panny przyiął/ on kſztałt sługi a niewolnika na śię przyoblekł MurzHist F.

»krewkość a przyrodzenie nędznego człowieczeństwa« (1): gdyż krewkość a przyrodzenie nędznego cżłowiecżeńſtwá náſzego/ záwżdy nas wiedzye á ciągnie ná powyzſzennośći á ná pochłubki ſwiátá tego RejPos 300v.

b. Ujemne cechy charakteru, wady; imbecillitas PolAnt, Vulg; infirmitas Modrz [w tym: pl (10)] (12): LubPs L; KrowObr 210; A My ktorzy ieſtechmy mocni/ powinnichmy znośić krewkośći mdłych/ á nie folgowáć ſámym ſobie. BibRadz Rom 15/1; ModrzBaz 58; CzechRozm 193; Nie racż gárdźić/ ácż podłymi/ Dzięki y ofiáry mymi/ Gdyż dáć/ rowne łáſkam twoim/ Nie można krewkośćiam moim. GrabowSet F4, F3v, I2v, N2; Chćiwość przełożeńſtwá ieſt krewkość człowiecza czáſem y w dobrych ludziách. WujNT 232, Rom 15/1, Hebr 4/15.
3. Przewinienia, grzechy [w tym: pl (7)] (8): RejWiz 178v; Według twey ſpráwiedliwośći/ nie chćiey nas ſądźić ze złości/ ále z Oycowſkiey miłośći/ przebacżay náſze krewkośći ArtKanc M19, D8, L11v; KochFrag 54; Przycżyną gorzkośći Sna/ me krewkośći? Lecż zaż ieſt Boże/ kto nie grzeſzy tobie? GrabowSet R2.
Wyrażenie: »nędzna krewkość« (1): Bych przed tobą oycem ſwym iuż ten grzech wyznáłá. [...] Znáiąc tedy do ſiebie ty nędzne krewkośći/ Ktoremim náruſzyłá oycowſkiey miłośći/ Proſzę teraz oycże moy przebácżże wſzytkiego HistLan D2.
Szereg: »niedostatek a krewkość« (1): Gdyż ty niedoſtátki á ty krewkośći cżłowiecżeńſtwá ſwego bacżyli do ſiebie/ á iż wykrocżyli s powinnośći ſwoich RejPos 167.
4. Pokusa, żądza; pożądliwość, popęd seksualny (17): BielKron 10v marg, Kkkk4v; powieda/ iż lepiey áby kſiądz był bez żony/ á dla krewkośći áby ſobie chował niewiáſtę wolną. RejAp 111; GórnDworz Bb; Tá wolnie ſobie żyiąc/ á pobudki do roſkoſzy [...] máiąc/ z ſprawcą domu ſwego Bonifacyuſzem/ krewkośćią ludzką vwiedzioná/ żądzey ſwey niecżyſtey ſłużyłá. SkarŻyw 440, 569; CO to Pánie/ nie rozumiem/ Iż ia zwyćiężyć nie vmiem/ Swoich vpornych krewkośći/ Ktore ſię ćiągną do złości? GrabowSet D4, N4, T3v; PaxLiz E.
Wyrażenia: »krewkość płci« = fragilitas sexus JanStat (2): że wiedzą/ iż to roſpuſtne ich życie/ za zezwoleniem wſzech ludzi ná iedno/ nie nieſie im ták oſławy/ iáko białymgłowam: ktore/ prze krewkość płći ſwey/ dáleko ſą łákomſze ná vcżynienie doſyć chćiwośći ſwey/ niż kiedy męſzcżyzni. GórnDworz Z8v; SarnStat 569.

»krewkość przyrodzona, przyrodzenia« [szyk 1:1] (1:1): Wſzakże nie mogłá być bez tego/ áby ſwey krewkośći przyrodzoney milcżkiem álbo ćirpliwoſcią vſzłá/ álbo iákim wſtydem/ iáko to káżdy ma mieć na bacżeniu/ ále tego iáwnie y bez wſtydu vżywáłá BielKron 10v; SkarŻyw 459.

Szeregi: »popędliwość, krewkość« (1): Tę przywárę młodość ma/ iż popędliwośći Hámowáć ſwéy nie vmié/ ni możnéy krewkośći. Té rzeczy wiodą młodość zá ſobą gdźie raczą GórnTroas 22.

»krewkość a uwiedzienie ciała« (1): Ludźye/ ktorzy od czártá zmąmyeni/ wyęcey krewkoſćyą á vwyedźyenim cyáłá/ niżli krąmbrnoſćyą vpádli KromRozm III A8.

»żądza i krewkość« (1): Aczkolwie ſkazenie naturi y zakał iey/ żądza y krewkoſc zawdzy [!] ieſt wnas y bedzie aż do rozdzielenia. duſze od ciala SeklKat V.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Imbecillitas, Mdłość. Krewkość. Mącz 22d.

Wyraz cytowany (1): miaſto tego ſłowá krewność położono krewkość BibRadz *5v.

Synonimy: 1.a. mdłość, niedostatek, niemoc, niepotężność, niestatek, nieustawiczność, odmienność, słabość; b. doległość, niedostatek; 2. mdłość, nędza, niskość, ułomność; 3. niedostatek; 4. popędliwość, żądza.

Cf KREWKOĆ

MB