[zaloguj się]
[pdf]

NISKOŚĆ (96) sb f

o jasne.

Fleksja
sg pl
N niskość niskości
G niskości niskości
A niskość niskości
I niskością
L niskości niskościåch
V niskości

sg N niskość (4). ◊ G niskości (14). ◊ A niskość (19). ◊ I niskością (1). ◊ L niskości (20). ◊ pl N niskości (5). ◊ G niskości (4). ◊ A niskości (22). ◊ L niskościåch (5); -åch (3) BielKron (2), BudBib; -ach LatHar (2). ◊ V niskości (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w.

1. Niewielka odległość od powierzchni ziemi, względna bliskość ziemi; humilitas Cn [czego] (1): Bo ſię ták one zgęſtnione obłoki zgromadzáią/ że ſię zda dla ich niſkośći/ ktorą ná oko widamy / iákoby ſię y ſámo niebo náchylić miáło. CzechEp 162.
2. Obniżenie powierzchni, zagłębienie; depressitas, humilitas Cn (3): [Paszej od zamku nie najmują, mają jej dosyć na swem polu przez niskość wielgą. ŹródłaEkMalb I 35.]
Fraza: »niskości przybędzie« = grunt się obniży (1): Idź ná dół z wagą/ á coć niſkośći przybędźie ták żebyś iuż nie mógł dosiąc z wagą/ miéy przy ſobie łokieć ná czwierći rozmierzóny Strum Cv.
Wyrażenie: »niskości gor« = części gór sięgające w głąb ziemi (1): Wſtąpiłem áż w niſkośći gor [ad extremα montium descendi]/ źiemiá ſię o mnie záwárłá zaworámi ſwemi BibRadz Ion 2/7.
a. Zagłębienie, wklęsłość (1):
Szereg: »niskość i głębia« (1): Recessus in oculo. Tá niskość y głębia w którey oko ſiedźi. Mącz 43d.
3. Ziemia, nisko w stosunku do nieba położona część wszechświata; mieszkanie ludzi, padół; rzadziej skorupa ziemska, gleba; terra infima HistAl; deorsum Vulg; ima term Cn [w tym: pl (24), w rymie (35)] (60): Práwye yák węgle roſpalił ty wſſytki niſkośći LubPs E; Gdyż wiem żem ieſt nędzny pielgrzym tu ná tey niſkośći. LubPs bbv, aa5; bo ty nád wſzytkiémi Koły śiedząc niébieſkiémi/ Ná niſkość przedśię pátrzyſz y to/ co wyſoko/ Z dáleká zna twoie oko. KochPs 202; WisznTr 27; Y zeſłałeś Syná ſwego/ nie lituiąc Boſtwá iego/ tu ná te niſkośći ArtKanc I3v, B12, H18v; GrabowSet O2v; Weſel ſię żeś w tey niſkośći/ Przeſzłá ſtworzone godnośći/ Wielkośćią doſkonáłośći. Zdrowáś Márya. LatHar 495, 99, 262, 496.

W przeciwstawieniach: »wysokość (12), niebo (3), gora ... niskość« (16): RejPs 80, 149; Potym boska moc záćmiłá Gryfy/ iż gdy mnimáli ná wyſokoſć lecieć ná niskoſć ziemie sſtępowáli. HistAl M5; LubPs Z6, dd6v; Weźrzał Pan Bog z wyſokośći/ Na ćiche ludzi w niſkośći. BielKron 134; GrzegRóżn O2; RejAp 181v; A proſzę zálecay mię Pánu z wyſokośći/ Bo widzę że nie zwyſzſzy nikt ná tey niſkośći RejZwierc 271, 260v; KochPs 18, 79; ArtKanc C9v; GrabowSet Hv; A dla tego ná niſkość od Nieba ſpuſzcżony [człowiek] Zeby widząc mizerne źiemſkie Phlegetony. Rozumu ſię trzymáiąc nie nápełnił złośći KołakCath C4v; Y rzekł im: Wyśćie z niſkośći [Vos de deorsum estis, ego de supernis sum]; á iam z wyſokośći. Wyśćie z tego świátá; á iam nie ieſt z tego świátá. WujNT Ioann 8/23.

Wyrażenia: peryfr. »niskość mieszkania synow człowieczych« = ziemia (1): WEzrzy miły panie zwyſokoſci nieba ſwego tu naniſkoſc mieſzkania ſynow człowieczych RejPs 80.

»nędzna niskość« (1): Abych w vprzeymey pokorze á w wyerney ćichośći/ Pilnye záwżdy náſládował twych ſpráwyedłiwośći/ [...] pokim tu żyw w tey nędzney niſkośći. LubPs aa5v.

»pol niskość« = ziemskie równiny, doliny (1): Wyſokość gor y pagorkow y wſzytkich pol niſkośći/ Toś wedle mieyſc vſundował w twoiey Boſkiey możnośći LubPs X5v.

»niskość świata tego« (4): Ktemu że Anyoł rády wielkiey z wyſokiego Niebá/ będąe zesłány w niſkość ſwiátátego [!] Wźiął ná ſię ludzkie ćiało GrzegRóżn O2; RejAp 181v; Iż weyrzał Pan z wyſokośći ná niſkość ſwiátá tego RejZwierc 260v; ArtKanc D8.

»niskość (tej) ziemie« (5): Abowiem zwyſokoſći ſwoiey ráczy łáſkáwie wezrzeć ná niſkoſć tey ziemie RejPs 149, 213; HistAl M5; Co vźrzawſzy niſkość zyemie wzruſzyłá ſie od niego LubPs V6; RejPos 53.

»(ta) ziemska niskość« [w tym: pl (15)] [szyk 26:1] (27): Głos Páńſki yeſt záwżdy ták wyelkyey zacnośći/ Ze przed nim ſrodze drżą ty zyemſkye niſkośći LubPs G4v; Tenći Pan bydlątkom śiáno wywiodł z zyemſkiey niſkośći LubPs X5v; Bowiem ten Pan przepátruie z niebieſkiey wyſokośći/ Wſzytki ſercá vniżone ná tey zyemſkiey niſkośći LubPs dd6v; Lubyeżną cżeść wdzyecżną chwałę wy zyemſkye niſkośći Vcżyńcye Pánu ſwoyemu LubPs ff3v, Nv, Q4v, S6, V5v, X (16); KrowObr Av; Pan z niebieſkich wyſokośći Poyźrzał ná źiemſkié niſkośći KochPs 79, 18; Bądźże wiecżna chwałá/ Bogu ná wyſośći/ Ludźiom, w źiemskicy niskośći/ pokoy, dobra wola. ArtKanc C9v, Q3v; Iákoś dał ſłońcu/ ciepłá moc niezmierną/ [...] Ktore z twych wiernych wyrokow w krąg chodźi/ Koło źiemſkich niſkośći GrabowSet E2v, Hv; Więc y tego nie zápominay: że y ná tych źiemſkich niſkośćiách/ wielu rzecżom wiárę dáieſz/ ktorych y nie widźiſz/ y nie rozumieſz LatHar 381, 464, 637, 678.

Szeregi: »niebo i (ziemskie) niskości« (2): Rozráducieſz [!] ſie y niebá/ y wy zyemſkie niſkośći LubPs V5v; SCżęśliwa Pánno/ [...] Ze ćię/ zá mátkę obrał/ á wnętrzności Twey/ zwierzon ſtworcá nieb/ y wſzechniſkośći GrabowSet X3. [Ponadto w przeciwstawieniach 3 r.]

»niskość a sprosność ziemie« (1): GDyſz ieſt tak vwielbion v ciebie człowieczy narod ze tez ty [...] raczyłeś tu dla niego ſtąpic na niskoſc a na ſproſnoſc tey ziemie RejPs 213.

W przen (3):
Wyrażenia: »obłuda niskoáci« = złudzenia, fałsze ziemskiego padołu (1): Vżycż Pánie możnośći/ [...] Bym krzywdy nioſł cierpliwie; A duſzá/ w tey pyzykrośći [!]/ Vcżyła ſię znáć/ obłudę niſkośći. Znáć świát y iego wády GrabowSet K2.

»okowy niskości« = ograniczenia ziemskiego padołu, doczesności (1): Ták łáſką zápolona [!] Duſzá/ okowy zrzući/ tey niſkośći/ Y fałſzywe rádośći GrabowSet K2v.

»niskość uciskow naszych [ludzkich]« = niedole, udręki ziemskiego padołu (1): proſimi abi też nas dla ktorycheś to vnizenie cierpiec raczil: też z tey niskoſci vciskow naſſych przyiąc ku ſobie [...] raczył RejPs 142v.

4. Obszar pod ziemią; świat umarłych, miejsce grobu i piekła; infernum Vulg, PolAnt; profunditas Cn [w tym: pl (12)] (16): RejPs 92; Ten ná dole coś widzyał/ to ieſt Lucyper on/ Co dla pychy ná gorze był marnie pogromion. A tu ſtanu ſwoiego wiecżnie w tey niſkośći/ Muśi nędznie dokonáć w okrutney żáłośći. RejWiz 169, 116v; Drudzy Piekło kłádą pod obłoki gdźie bárzo źimno/ drudzy wyſzey gdźie bárzo gorąco/ lecż to będźie przećiw piſmu s. ktore ie w niſkośćiách kłádźie według ſłowa infernus. BielKron 467, 467; w niſkośćiách [in inferno Vulg; w piekle WujBib] mieſzkánia duſz ſą podobne żywotowi BudBib 4. Esdr 4/40.

W przeciwstawieniu: »gora ... niskość« (1): Iż nie z miárą vżywał oney doſtoynośći/ Strąćił go zá to márnie Pan z gory w niſkośći. RejWiz 188v.

Zwroty: »iść w niskości, pość do niskości« = umrzeć, zejść do grobu (1:1): LubPs ee5; Bo gdy Iakob Pátryárchá płákał ſyná ſwego Iozeſa/ ſtoi tám piſano/ iż mowił iuż poydę do niſkośći Ziemie/ to ieſt vmrę od żáłośći ſyná. BielKron 467.

»wstąpić w niskości, zstąpić do niskości, na niskości« = umrzeć, zejść do grobu (1:1:1): LubPs aa; Sſtąpię k niemu płácżąc (według Zydow) do niſkośći zyemie/ to ieſt do grobu BielKron 16v; Sſtąpił ná niſkośći/ trzeciego dniá z martwych wſtał. BielKron 139v.

Wyrażenia: »bramy niskości« (1): Bo thy maſz w mocy ſwey żywoth y śmierć á do bran niſkośći przywodźiſz y wywodźiſz [et deducis ad portas inferni et reducis]. BibRadz Sap 16/13.

»ciemne niskości« (1): Nye vmárli miły Pánye będą cye chwalili/ Ani wſſyſcy ktorzi w ciemne niſkośći wſtąpili LubPs aa.

»marne niskości« (1): A złym też tu porucży ty márne niſkośći/ Tedy im też nie trzebá iuż będzye żywnośći. RejWiz 152v.

»niskości świata tego« (1): [Lucyfer] vpadł ná niſkośći ſwiátá tego/ ná mieyſcá márne á ſproſne piekielne RejPos 101.

Szereg: »niskości i zatracenie« (1): Niſkośći y zátrácenie [infernus et perditio] ſą przed Pánem/ á dáleko więcey ſercá ſynow ludzkich. BibRadz Prov 15/11.
5. Niski albo niższy stopień w hierarchii społecznej, godności; poniżenie, upokorzenie, ubóstwo, pokora; humilitas HistAl, Vulg; parvitas HistAl [zawsze sg] (9):

W przeciwstawieniach: »wysokość (2), wysokie rzeczy ... niskość« (3): gdy kto w ſzcżęſliwoſći będąc/ dla pychy ſwey nie znałby ſthworzycielá ſwego. Z wysokoſći pychy ná niskoſć pokory vpada [szwyszokoszczy pichi bywa ponyzon nadol HistAl 1510 241] HistAl Gv, Bv, G3v.

Zwrot: »na niskość upadać, być potłumiony« = być poniżonym, zdegradowanym w hierarchii społecznej, fortunie, godności; in foveam demergere, petere profundum, ad pulverem deprimi HistAl [szyk zmienny] (3:1): to cżęſtokroć bywa iż naniſzſzy bywa powyſzſzon/ á záſię bárzo wyſoki ná niskoſć vpada [naproch bywa ponysszon HistAl 1510 108]. HistAl C5v; áby (iáko Topazius vkazuie) iego głowá to ieſt doſtoynoſć iego z wyſokoſći ná niskoſć nie byłá potłumiona [nanyszkosz sznyszona HistAl 1510 250]. HistAl G3v, Bv, Gv.
Wyrażenia: »niskość pokory« = upokorzenie, poniżenie; humilitatis fovea, humilitatis acumen HistAl (2): A cżegom ná on cżás przez záſlepienie pychi nie widział/ teraz przez niskoſć pokory [ponyszenye pokory HistAl 1510 241] widzę y znam. HistAl Gv, Gv.

»niskość służebnice, służebniczki« (1:1): KrowObr 153v; A rozrádował ſię duch moy w Bogu zbáwićielu moim. Iż weyrzał ná niſkość (marg) ná podłość. (‒) ſłużebnice ſwoiey [quia respexit humilitatem ancillae suae] WujNT Luc 1/48.

»wielka niskość« = niski stan, ubóstwo (1): Iegoż národzenie tu w wielkiey niſkośći/ Nie wielom ná świećie było w znáiómośći ArtKanc B11v.

6. Ziemskość, doczesność (1):

W przeciwstawieniu: »niskość ... jasność« (1): KuczbKat 95 cf Wyrażenie.

Wyrażenie: peryfr. »ciało niskości naszej [ludzkiej]« = ziemska doczesna postać człowieka (1): Nápráwi ćiáło niſkośći náſzey [corpus humilitatis nostrae Vulg Phillip 3/21; ćiáło náſze podłe WujNT]/ przypodobáne ćiálu [!] iáſnośći ſwoiey. KuczbKat 95.
7. Pejoratywna ocena wartości abstrakcyjnych, niewymiernych liczbowo (umysłowych, moralnych) [w tym: pl (1)] (6):
a. Podłość, grzech, występek, marność i lichość – jako atrybuty ziemi i piekła [w tym: czego (3), czyja (2)] (5): zábiegaymy kędy możemy temu Pánu ſwoiemu/ á wſtępuymy iáko then Zácheuſz ná wyzſze ſtopienie [!]/ iáko ná drzewká/ nie tylko pátrząc ná tę nędzną zyemię á ná iey niſkośći RejPos 351; Przed ktorego możnośćią drży záwżdy okrutne piekło z ſwą każdą niſkośćią. ArtKanc I7.
Wyrażenia: »niskość świata omylnego« = marność świata, ziemskiego padołu (1): Ktorzy wzgardzáią niſkość ſwiátá omylnego/ Przypátruiąc ſie ſpráwam Bogá niebieſkiego. RejWiz 76v.

»ziemska niskość« = grzech występek, zło (1): Ktorzy yák włos ná głowye ták ſą pełni złośći/ Nye wdtydáyąc ſye Páná w tey zyemſkyey niſkośći [in delictis suis Vulg Ps 17/22]. LubPs P5v.

Szereg: »niskość i krewkość« (1): iż Pan Bog chćiał przyiąc ná śie niſkość y krewkość ćiáłá náſzego/ áby ludzki rodzay ná nawyżſzym ſłopniu doſtoynoſci poſádźił. KuczbKat 35.
b. Małość, mierność – w odniesieniu do intelektu ludzkiego [czego] (1): Pusillanimitas, in Bibliis tantum. Nieśmiáłość/ niskość vmysłu zbytna wſtydliwość. Mącz 332d.

Synonimy: 2. głębia, głębokość; 3. padoł, ziemia; 4. doł, grob, otchłań, piekło; 5. małość, podłość, poniżenie, upokorzenie; 7. lichość, marność, podłość.

Cf NISKOĆ, NIZINA

BK