[zaloguj się]
[pdf]

PADOŁ (76) sb m

-å- (54), -a- (14); -a- Murm, KlonŻal, LatHar (9), też RejPs (2); -å- : -a- Leop (34:1); o jasne [OpecŻyw 1 r.].

Fleksja
sg pl
N pådoł pådoły
G pådołu, pådoła pådoł(o)w
D pådołu
A pådoł
I pådołem pådoły
L pådole pådol(e)ch

sg N pådoł (10). ◊ G pådołu (17), pådoła (1) MiechGlab. ◊ D pådołu (1). ◊ A pådoł (9). ◊ I pådołem (4); -em (1), -(e)m (3). ◊ L pådole (24). ◊ pl N pådoły (4). ◊ G pådoł(o)w (3). ◊ I pådoły (1). ◊ L pådol(e)ch (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Rozległe zagłębienie terenu, dolina, kotlina, wąwóz, koryto rzeki lub strumienia; vallis Murm, Mymer1, HistAl, Vulg, Cn; convallis Vulg, Calep, Cn; vallicula Cn (70): Murm 21; Mymer1 7; RejPs 42; Pothym ruſzywſzy ſie ſtamtąd/ wiecháli w niektory padoł y w pole/ á tám ſie położyli HistAl M6v, [I3]v, K7, K7v [3 r.], M2; Bamoth lepak/ ieſth padoł w Moábſkiey kráinie/ ná gorze Fázgá Leop Num 21/20; Idz do wſzyſthkich ſtudnic/ y do wſſyſthkich padołow/ áwobyſmy wżdy mogli kędy náleść tráwę Leop 3.Reg 18/5; Rozſtucżnieią ozdobne mieſcá pnſtyniey [!] á págorki przepáſą ſie wſſelem. Przyodziały ſie báráni owiec/ y padoły obfitowáć będą zbożem Leop Ps 64/14, Deut 11/30, Ios 12/2, 1.Reg 31/7, 1.Par 12/15, Iudith 12/7 (11); gdy ſie tráfi po iedney ſtronie gorá álbo rzeká albo iákie padoły/ albo ieźiorá/ álbo też miáſto ſkąd przyſtępu nieprzyiaćiel nie ma/ thedy ſie łácno z przodku obroniſz nieprzyiaćielowi BielSpr 22; BudBib I 8d marg; oto w Ephráćie pan ie [miejsce na ołtarz] znáki ſwemi Iáwnie okazał/ miedzy padoły leśnemi. KochPs 195, 126; Calep 255b.

Połączenia w funkcji biblijnych nazw miejscowych [zawsze: paół + nazwa] (25):

~ Z hebrajską nieodmienną nazwą miejscową (10): Filiſtynowie przyćiągnąwſſy/ położyli ſie w padole Ráffáim. Leop 2.Reg 5/18; ſſykował woyſko ku potykániu w padole Seffáthá Leop 2.Par 14/10, Ios 7/24, 18/16 [2 r.], 19/14, 2.Reg 5/22, 1.Par 11/15, 2.Esdr 11/30, Is 65/10.

Z hebrajską nieodmienną nazwą osobową (7): iako go nielutoſciwie bili/ [...] gdy go przez pádol Iozefat wiedli OpecŻyw 110, 107v; I zbiega [granica] ná cżęść gory/ ktora pátrzy ku padołu ſynow Ennon Leop Ios 18/16; przyſſli do Aroer ná práwą rękę miáſtá/ ktore ieſt w padole Gád Leop 2.Reg 24/5, Ioel 3 arg, 2, 12.

Z rzeczownikiem pospolitym w G sg lub przymiotnikiem utworzonym od takiego rzeczownika (8): przyſzli do Padołu Gron [ad vallem botri; cf Biblia Tysiąclecia i Poznań 1973: do doliny Eszkol] Leop Deut 1/24; Abiſái [...] poráźił Edom w padole Solnym [in valle salinarum; cf Biblia Tysiąclecia i Poznań 1973: w Dolinie Soli] Leop 1.Par 18/12; ábowiem iż tám błogoſláwili Pánu/ názwáli mieyſce ono/ Padołem Błogosláwienia [a vallis benedictionis; cf Biblia Tysiąclecia: Doliną Beraka, Poznań 1973: Doliną Błogosłaństwa] Leop 2.Par 20/26; A ſynowie Beniámin [mieszkali]/ w Gebá/ [...] y w Ono padole rzemieſnicżym [a valle artificum; cf Biblia Tysiąclecia: w Dolinie Cieśli, Poznań 1973: w Dolinie Rześlników]. Leop 2.Esdr 11/35; Bowiem bliſko ieſt dzień Páńſki w padole Rozſiekánia [in valle concisionis; cf Biblia Tysiąclecia i Poznań 1975: w Dolinie Wyroku]. Leop Ioel 3/14, Num 32/9, 2.Par 20/26, Ioel 3/14. ~

W przeciwstawieniu. »gora ... padoł« (1): wyſokoſć gor gdy on każe muſi być zniżona/ á głębokoſć padołow prędcze by ſie muſiáłá nápełnić. RejPs 152.

Szereg: »pagorek (a. pogorze) i (ani) padoł« (2): Iedennáſtégo dnia gory ij wſſytky págorki ij pádoly w proch będą obrotzony OpecŻyw 193v; MiechGlab 41.
Przen (16):
Zwrot: »przeminąć padoł złez« = nie znaleźć się w sytuacji zmuszającej do płaczu (1): Błogoſłáwyony to cżłek coś ty mocą yego/ Ktory chodzi w ſcyeſſkach twych s ſercá vprzeymego/ Ten przeminye padoł złez nigdy w nye nye wpádnye LubPs S6v.
a) Świat doczesny [w tym: z przydawką „ten” (10)] (15): Ieſli śmierćią zwáć mamy/ kiedy miedzy bogi Iowiſz kogo przypuśći/ á z tego pádołu Prziymie do nieśmiertelnych Boháterow ſtołu. KlonŻal A3v.
Wyrażenia: »padoł nędze« (1): iedynaká twego/ z łoná Boſtwá twego/ zeſłałeś ná ten pádoł nędze náſzey/ ábyś grzeſznikom zbáwienie przywroćił LatHar 564.

»płaczliwy, smętny (a. smutny), płaczu, słzawy padoł« [w tym: smętny a płaczliwy (1)] [szyk 10:1] (8:2:1:1): K tobie wzdychámy lkaiątz a placżątz w temto ſlzawym pádole. OpecŻyw 190v; ArtKanc D4v, K8; Do ćiebie wzdychamy/ ſmutkiem y płácżem vtrudzeni/ ná tym pádole płácżu. LatHar 482; lepſzy ieſt ieden dźień/ Pánie Boże náſz/ w niebieſkich páłacách twoich/ niżli tyśiąc tyśięcy ná tym płácżliwym pádole. LatHar 600, 77, 240, 491, 576, 578, 674.

»padoł tego świata (a. świata tego)« (3): kthora myloſz [!] pothym czyebye ſczągnąla ſzchywota panny marie wpadol thego nądznego ſzwyatha. PowUrb +2v; HistRzym [89]v; LatHar 240.

2. Naturalne lub sztuczne, głębokie wydrążenie w ziemi lub skale: dół, pieczara, jaskinia; puteus BartBydg; antrum, cavea Calep (3): Puteus, studnya, de quo aqua hauritur [...] vel padol BartBydg 127b; Antrum – Iaskinia, padoł, loch. Calep 78b, 176a.
3. Głębia morska (1): Bo Pan roſkaże wyátrom wzbudzić nawáłnośći/ Ktore ſye ták wynyoſą w ſtráſſliwey ſrogośći/ Cżáſem ye ták podnyeſye wzgorę pod obłoki/ A cżáſem ye vpuśći w padoł ták głęboki LubPs Y5v.
4. Otchłań biblijna, szeol (1):
Wyrażenie: »padoły śmierci« (1): A ná żądánie moie wyzwoliłeś duſſę moię práwie spádołow ſmierći/ á nieraczyłeś mię policzyć zonemi ktorzy máią być wpuſſczeni wſtudnią ginączey głębokoſći. RejPs 42v.
5. Zestawienie w funkcji n-loc (1): A były miáſthá iego/ Hierycho/ Betháglá/ Padoł káſis [vallis Casis; cf Biblia Tysiąclecia: Emek-Kesis]/ Bethárábá/ Sámáráim Leop Ios 18/21.

Synonimy: 1. dolina; 2. doł, dziura, gruba, jama, kotlina, loch.

Cf PADOLE

LWil