[zaloguj się]
[pdf]

GROB (1201) sb m

grób (46), grob (10); grob OpecŻywList, OpecŻywSandR, BiałKat; grób : grob OpecŻyw (3 : 7). ◊ grob-.

Fleksja
sg pl
N grób groby, grobowie
G grobu grobów
D grobu, grobowi grobóm
A grób groby
I grobem groby, grobami
L grobie grobiéch, grobach
V grobie

sg N grób (90). ◊ G grobu (349). ◊ D grobu (14) BierEz, OpecŻyw (8), BielKron, HistRzym, KochFr, ArtKanc (2), grobowi (10) RejPs, LubPs, KrowObr, BibRadz (3), WisznTr, LatHar, WujNT (2). ◊ A grób (164). ◊ I grobem (40); -em (7), -(e)m (33). ◊ L grobie (310). ◊ V grobie (3). ◊ pl N groby (34), grobowie (1); -y : -owie KrowObr (1 : 1). ◊ G grobów (53); -ów (2), -(o)w (51). ◊ D grobóm (3); -óm (1), -(o)m (2). ◊ A groby (66). ◊ I groby (6), grobami (2); -y BierEz, RejWiz, BielKron, HistRzym, BudBib; -ami BiałKaz; -y : -ami SkarŻyw (1 : 1). ◊ L grobiéch (48), grobach (8) MurzNT, SkarŻyw (2), StryjKron, GórnTroas, WysKaz, SkarKaz (2); ~ -éch (1), -(e)ch (47); ~ -ach (6) SkarŻyw (2), GórnTroas, WysKaz, SkarKaz (2), -åch (2) MurzNT, StryjKron.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Miejsce w którym chowa się zmarłego, mogiła, nagrobek, sarkofag, grobowiec; czasem symboliczna mogiła dla uczczenia zmarłego, kiórego ciało nie mogło być pochowane; także pomnik; sepulchrum Murm, Mymer1, Mącz, Cn; tumba BartBydg, Mącz, Calep, Cn; sepulcrum Calag, Calep, Cn; conditorium, monumentum, sarcophagus, tumulus Mącz, Cn; bustum Calep, Cn; monimentum, tymbus Mącz; statua, tymbos Calep; capulum, chernites, cinis, conditivum, locus communis orcus, puticuli, templum Cn (1199): Xánt śię z Ezopem przechodził: Y weſzli ſą miedzy groby/ Gdzie były zmárłych żáłoby. BierEz E2v, F3v, G4v, O4v [4 r.], R [2 r.]; Rozmyſláy tu iako mily Iezus ijdzie pokornie placżątz z ſioſtrami lazarzowymi/ [...] a tak placżątz ku grobu przyſſli/ ktory grob byl wykowán s kamieniá/ ij przylożon kamieniem na wirzch. OpecŻyw 68, 67v, 76v [2 r.], 149, 157, 157v [3 r.] (33); OpecŻywList C2; PatKaz III 103; Murm 129; Mymer1 8; BartBydg 163b; Iezu kthorys niewiaſtam do grobu z maſciami przyſzłem angielſkie widzenie vkazał. ſmi. ſie nadnami. TarDuch C7, C6v, C7v [2 r.]; FalZioł IV 58b; V iegoż to [Chilona] grobu na pamiątkę ſłup vſtawiono. BielŻyw 11, 154; takież y ty wybawia ktorzy iego ku gniewu przywodzą ktorzy w grobiech mieſzkaią. w grobiech to ieſt w złym zwycżaiu. WróbŻołt V7, E2; WróbŻołtGlab A4v; mowyancz ysz tho polya byly wszithky Tatarszkie a drugye walaſzkie alleguyąncz ysz tham ſſą groby Tatarszkie mvrowane spysmem y thesz mlyny Valaszkie nyzey Soroki. LibLeg 9/51v, 10/70v, 11/26v; á iſćie wżadnem grobie nigdy pámiątki niemáſz o wielmożnoſći twoiey. RejPs 130, 73, 130v [2 r.]; LibMal 1547/ 124; Nálezli tham grob Nina krolá Aſyrryskiego y Perskiego s kámieniá iednego Ametiſtá wykowány HistAl F6v, F6v, G2, G4v, I, I8v (9); Abowim kto ſye może przećiwić tym ſpráwam/ ktore y dźiś dźiwnye á widomye Bog v ćyał á grobow śwyętych ſpráwuye? KromRozm I I; MurzHist E2; A gdy on wychodźił na źięmie/ zabiezáłmu człowiek niektory zmiáſta/ ktory miáł djábelſtwa od wielá czaſow/ i nieobłoczył śię wodźięnié ani w domu mieſkáł/ ale wgrobách MurzNT Luc 8/27, Luc 24/22, 24, Ioann 20/8, 11 [2 r.]; GliczKsiąż P; Podobieńſtwo vſt kłamliwyh [!] grobowi. LubPs D2 marg, B4v, Dv; KrowObr 80 [2 r.], 105v, 192v; Bo chociay Więc nád groby herbow náſtáwiáią/ Texty kuią w kámienioch/ proporce wieſzáią. Alić po máłey chwili obáłił ſie kámień RejWiz 22; Podobno nie było grobow w Egyptćie/ dla tegoś nas wywiodł ábyſmy pomárli ná puſzcży Leop Ex 14/11, 2.Par 26/23, Sap 19/3, Ez 32/22, 23, 24 (12); RejFig Aa8v; RejZwierz 7v, 15, 17v, 26, 106; poſtáwił Iakob znák nád grobem iey/ ktory y dźiś zową Znák grobu Rachel. BibRadz Gen 35/20, Gen 23/4, 6, 9, 20, Ex 14/11 (19); BielKron 3v [2 r.], 8 [2 r.], 10v [4 r.], 15v [2 r.], 25 (86); Cippus, Górká nieyáka/ álbo podwyſzenie ziemie yákoby grób Mącz 54b; Monumentum [...] Pámiątká/ znák pámiątki cziyey/ wſzeláka rzecz która nas nápomina z czego przeſzłego/ yáko yeſt grob kámieniem położony/ napis/ tituł/ słup/ xięgi/ etć. Mącz 230d; Monumenta secundum vias ponebant veteres ut praetereuntes admonerentur se esse mortales, Stárzy podle dróg czinili groby ku nápominániu że ſą śmiertelni. Mącz 231a; Sarcophagus [...] Hinc ponitur pro sepulchro, Miáſto grobu/ też nieyáki kámień. Mącz 368c; Solum etiam loculamentum sepulehrale in quod conduntur sepulchra mortuorum, Grób álbo mieyſce w którim chowáyą vmárłe. Mącz 400a, 92b, 142b, 157a, c, 171b (20); OrzQuin R4; SienLek 60v; RejAp 60, 154, Dd4; GórnDworz Bb2, Ee5, Ee5v [2 r.], Hhv; HistRzym 18v, 19 [3 r.], 101v [2 r.], 122, 126v; RejPos 67v [2 r.], 79, 107v, 108 [4 r.], 108v [2 r.] (28); BiałKat 93v, 298v; GrzegŚm A3, 7 marg, 8, 13, 16, 24, 25; KuczbKat 40, 50, 275 [3 r.]; RejZwierc B4, 62, 87v, 125, 161 (12); okázuią to cudá rozmáite/ ktore Pan Bog przy ich Grobiech y Obráźiech [...] cżynić racży. WujJud 48v, 48v, 239v, L18; BudBib Deut 34/6, I 217a marg, 4.Reg 23/6, 16 [2 r.], 17 (14); BudNT przedm c7v [2 r.], Matth 8/28, Mar 5/5, 15/5, 16/8 (13); drugie gwoli trupom vmárłym Ná ich grobiech bić będą. KochOdpr D2; Calag 254b; KochPs 8; Konſtáncya corká wielkiego Konſtantego v grobu ś. Iágnieſzki zlecżoná. SkarŻyw 70 marg, 52, 70 [2 r.], 80, 92 [2 r.], 99 (56); Obłapiaſz źimné groby/ w których (ách niebogo) Skłádłáś dziatéczki ſwoie zágubioné ſrogo. KochTr 14; Náſzá rzecż/ wam pieniądze dáć A wáſzá/ grobu pilnowáć. MWilkHist B3v, A3 [2 r.], A4v, Bv, B2v [2 r.], B3 (55); StryjKron 175, 260, 411; CzechEp 99, 363, [413]; KOſći twé/ Trzebuchowſki zámknęłá w tym grobie Zoná/ którąś zoſtáwił w żáłośći po ſobie KochFr 70, 30, 83, 115, 119, 121, 130; KlonŻal C, C4 [7 r.], Dv [2 r.], D3, D4; KochWz 139; ReszPrz 84, 95, 96, 112; ReszList 181, 182; Niechże ſpi w tobie/ Záłoſny grobie/ Cicho á mile/ W przyſzłe złe chwile. WisznTr 21, 4, 7, 8; KochPam 80; Ná grobie iednégo prokuratorá. PudłFr 37, 23, 27 [3 r.], 36, 37 [2 r.], 45 (14); ArtKanc D13v, F2v, F3, F15, F15v; ActReg 77; Bustuarii – Szermierze ktorzi przi grobiech vmarlich ſzermowali. Calep 143a; Tumba ‒ Iama podziemna, grob. Calep 1092b, 143a, 969a, 1003b, 1096a; On Król/ rodźićiel królów/ z królów ród wiodący/ Nie ma grobu/ ni znáku GórnTroas 11, 18, 25, 29, 37, 46 (9); GrabowSet B3v, Gv, G4, H2v; plugáwi Báſzowie [...] groby przodków náſzych wywrácali OrzJan 97, 98, 99; LatHar 231, 257, 261, 263, 320 (16); KołakCath C5; WujNT Matth 8/28, s. 60, Matth 23/29, s. 98, 99 (81); WysKaz )?( 2, 43 [3 r.], 44; SiebRozmyśl Iv; PowodPr 8, 80; SkarKaz 6a, 41b [3 r.], 207a [2 r.], 552b, 636a, Oooo2a, d; KlonWor 10; Skoro w ſmutny grob mężá ſwoiego záwárłá/ Więcey ſię w domku twoim oná nie otwárłá ZbylPrzyg B2v; záraz odięłá [Lachesis] Rodźicom moim z nádźieią weſele/ A mnie zá żywot grob dáłá w kośćiele. SzarzRyt C4v, Dv, D2.

W charakterystycznych połączeniach: grob apostolski (apostołow) (3), chwalebny, cudny (3), drogi, głuchy, kamienny ((z) kamienia) (6), kosztowny (7), krolewski (krolow) (11), mały (maluczki) (2), marmorowy (marmurowy, z marmuru) (8), martwy, męczennicki (męczennika) (13), mosiądzowy (mosiędzowy) (3), mściwy, murowany (2), (nie)zacny (2), nowy (14), osobliwy, ozdobny (ozdobiony) (3), poczciwy, pogański, poświęcony, pożyczany, prorocki (prorokow) (7), przedni, ryty (2), smrodliwy (3), smutny, świeży,tajemny, tatarski (3), wielki, wysoki, założony, zamkniony (2), zapieczętowany (2), zimny (5), złoty (2), znamienity, żałosny, żelazny; grob człowieka (ludzi) umarłego (pomarłych) (4), (ludzi) świętych (12), pobitych, przodkow (2), przyjaciela (2), starszych (2), umarłego (zmarłego) (5); grob kuć (wykowany) (5), nagotować (nagotowany, gotowy) (5), odkryć (zakryć) (3), otworzyć (otwarzać, (po)otwierać (się), otworzony, otwarty) (16), postawić (wystawić) (5), sprawić (sprawion) (8), (u)czynić (7), wyciosać (2), (z)budowαć (14); z grobu doby(wa)ć (3), wyjąć (wyjęt) (5); w grobie, w grob zamknąć, zawrzeć (się) (zawarty) (6); grobu budowanie (2), otworzenie.

Fraza: peryfr. »noga [jest] w grobie« = ktoś jest stary, blisko śmierci (1): Trudno to káżdy ma przewieść ná ſobie/ Żeby miał ſkákáć gdy iuż nogá w grobie WisznTr 24.
Zwroty: »być, będący w grobie; w grobie bytność« [w tym: z elipsą czasownika (6)] [szyk zmienny] (18 : 2; 1): OpecŻyw 157; A to w niwecż iż oſtawi złą ſlawę po ſobie Która nigdy nie vmiera chocia ciało w grobie RejJóz F4; RejKup c3v, E; BielKron 92, 142v; ábowiem przydźie godźiná kthorey wſzyſcy w grobiech będący/ vſłyſzą głos iego y wynidą ktorzy dobre rzecży cżynili ku powſtániu żywotá GrzegŚm 7, 13, 24, 35; Trzy dni Páńſkiey w grobie bytnośći/ iáko licżyć mamy. KuczbKat 50 marg, 50; RejZwierc [238]; RejZwiercTrzec Aaa2v; Nie dziwuyćie ſię temu/ że idzie godźina/ wktorą wſzyſcy co (ſą) w grobiech [qui in monurnentis sunt]/ vſłyſzą głos iego. BudNT Ioann 5/28 [idem WujNT]; KochTr 15; KochFr 71; WisznTr 17; GórnTroas 43; GrabowSet H3; WujNT Ioann 5/28.

»do grobu, k grobu (do)nieść (a. ponieść, a. nosić); do grobu niesion« = eferre (funus) Mącz, Calag [szyk zmienny] (11 : 1; 1): OpecŻyw 157; Ale virzyż cocz przynioſą Gdy czie do grobu ponioſſą. RejKup i2; Necrophorus, Ten ktory vmárłe nośy do grobu. Mącz 244a, 123b, 198d, 367a; HistRzym 126; Z wirzehu záſię przykryto Axámitem máry/ Ná ktorych miał do grobu nieſion być pan ſtáry. HistLan B4v; Calag 591a; SkarŻyw 528; KlonŻal D2; Dźiśia z weſelem chodźiſz/ [...] a iutro ćię k grobu nioſą ArtKanc R19v; PudłDydo B4.

»kłaść do grobu, w grob« = ponere in monumento Vulg [szyk zmienny] (2 : 2): A gdy go w grob kłádziono/ ná ziemi leżáłá. RejFig Aa8v; BielKron 171v; RejAp 91v; á ćiał ich nie dopuſzczą kłáść w groby. WujNT Apoc 11/9.

»grob kopać« (1): Patrz miſtrzu kthoreieś kázał grob kopac to ią żywo widźiſz. HistRzym 17v.

»(na)pisać, wykować na grobie; napis na grobie, nad grobem; na grobie wyryty« = epitaphium BartBydg, Calag, Calep [szyk zmienny] (6 : 2; 7 : 2; 1): BartBydg 50b; Cżitamy też iże na iego grobie tam[że] wyryto było, przyiacieł cżłowieku, mądroſ[ć ie]go Właſna BielŻyw 55; SEmiramis ná grobie wykowáć kazáłá/ Iż tám ſą wielkie ſkárby/ kędy leżeć miáłá. RejZwierz 7v; ná grobie ſwym gdźie vmárł/ ták nápiſáć dał/ Ingrata Patria nec oſſa mea habes. OrzRozm O4; Vcżynił Iakob nád iey grobem napis BielKron 16, 10v, 180, 272v, 348v, 383; RejZwierc 48v, 50v; Calag 255a; PudłFr 19; Calep 368a; PowodPr 55; PudłDydo [B5], [B5]v.

»nawiedzac (a. nawiedzić), nawiedzający grob; nawiedzenie grobu« [szyk zmienny] (11 : 1; 1): Záwżdy on grob náwiedzáłá/ Smierći mężowey płákáłá. BierEz G4v; MiechGlab 21; BielKron 58, 175v [2 r.], 298v, 363v; Woleli w śmierć wpáść/ niſzli bez tey poćiechy náwiedzenia grobow Apoſtolſkich/ y innych męcżennikow/ zoſtáć. SkarŻyw 63, 62, 357; ReszList 161; Ktorych przykłádem nabożeńſtwo ono wiernych Chrześcijánow grob Páńſki náwiedzáiących [...] ieſt pochwały godne WujNT 293; KlonWor 53.

»w grobie odpoczywać« [szyk zmienny] (6): Iż przydą ty cżáſy/ i ż wſzyſcy ktorzy ná ten cżás w grobiech ſwych odpocżywáią/ vſłyſzą głos Páná ſwego RejPos Ooo4; SkarŻyw 403; KlonŻal C3v; KochTarn 75; ArtKanc Sv; KlonKr C4v.

»do grobu ofiarować (się), obiecać« (2 : 1): Był oćiec przykłádnego y dobrego żywotá/ przeto do iego grobu wiele ſie ich ofiáruie. BielKron 396v; SkarJedn 220; S. Lucya mátkę ſwoię chorą do grobu ś. męczenniczki Agáthy obiecáłá SkarKaz 41b.

»ożyć, ożywienie z grobu« (1 : 1): Natychmiáſt ſie za tym ſlowem podnioſl ożywſſy z grobu OpecŻyw 68; á to záś máiąc naśienie żywothá wiecżnego/ muśi ná káżdy dźień rość do żywotá wiecżnego/ á cżáſu ożywięnia z grobu/ przyść do zupełnośći GrzegŚm 52.

»płakać nad grobem, u grobu, na grobie, przy grobie« = flere super sepulchrum PolAnt [szyk zmienny] (5 : 1 : 1 : 1): á płákał krol głoſem wielkiem nád grobem iego BibRadz 2.Reg 3/32; Potym v grobu S. Iágniſzki rodzicy iey cżęſto płácżąc: nocy iedney/ vyrzą iáwnie wielki pocżet pánienek SkarŻyw 70, 227; KochTr 4; KlonŻal B2; Lecz wolę/ że ty płáczeſz ná moim grobie. KochPieś 17; kto będźie przy źimnym płákał grobie? GrochKal 10; KochFrag 51.

»(po)chować (a. schować, a. zachować) w grobie, do grobu, w grob; pochowan(y) (a. schowan(y)) w grobie, do grobu, w grob« = sepelire in sepulcro, inferre in sepulcrum Vulg [szyk zmienny] (23 : 5 : 1; 22 : 1 : 1 : 1): Iezu ktorys w czudzem grobie iako vbogi y pielgrzym pochowan był. ſ. ſie. TarDuch C7; átak by tho miało zoſtawać s ciał cżłowiecżych/ ktore gdy chowaią do grobu/ mażą balſamem FalZioł I 89c; Pothym przykazał rycerzom/ áby znoſili ciáłá vmárłych y pochowáli w grobiech HistAl F6, A8, D, H8v, [I]3v, N4v; Leop 2.Reg 4/12, 3.Reg 13/22, 31, AAA4v; BielKron 10, 18, 52v, 69, 69v (22); RejPos 320v; MWilkHist C; StryjKron 275; KochFr 27; PudłFr 78; Schowaneś w grob, y do piekłáś wſzedł ArtKanc C18, D13v; GórnTroas 29; GrabowSet T2v; LatHar 281, 356, 498, 550; WujNT 293, 451 marg; SiebRozmyśl Iv, K4; KlonKr Cv; PudłDydo A3v.

»pogrześć (a. zagrześć) w grobie; pogrzebion(y) w grobie, w jednym z grobow« = ponere (a. sepelire) in sepulc(h)ro, sepultus in sepulc(h)ro Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (11; 8 : 1): O Námileyſſy Iezu/ ienżes iuż dlá mnie godziny kompletné w grobie pogrzebion/ oplakáwán/ ij ſtrzeżon bytz rácżyles. OpecŻyw 159v; y pogrzebli go ſinowie iego wgroye [!] na zýemý ktorą był kupil abram HistJóz E4, E3v, E4; Leop 3.Reg 13/30, 1.Mach 2/70; BibRadz Gen 23/6, 2.Reg 21/26, 2.Par 35/24; BudBib Gen 47/30, 2.Reg 4/12, 3.Reg 13/31, 2.Par 16/14, 24/25, 3.Esdr 1/30; SkarŻyw 227; KochFr 54; LatHar 545; á Nowokrzczeńcy z nimi piekło w grob przetworzyli/ y duſzę Pańſką w grobie zágrzebli WujNT 404, 293.

»w grobie, w grob, do grobu położyć (a. włożyć (się), a. złożyć); w grobie, w grob, do grobu położon(y) (a. włożon(y)); w grob włożenie« = pochować, pogrzebać kogoś; condere monumento Mącz [szyk zmienny] (17 : 15 : 6; 14 : 2 : 4; 2): niechciéyże ieſſcże pogrzéſtz ciala ſyna mégo [...] albo mię wloż w grob wedle iego. OpecŻyw 156, 156v [2 r.], 157; Iezuſa milégo w grob wlożenijé OpecŻywSandR nlb 5v; PatKaz III 151; HistJóz E4v; MurzNT Mar 15/46; BielKom Ev; RejFig Aav; BibRadz 2.Par 28/27, Matth 27/60; BielKron 465; KwiatKsiąż N3; Mącz 92b; RejPos 24, 243; BiałKat 93v; KuczbKat 40; BudBib 3.Reg 13/30, Is 14/15, Tob 14/13; BudNT Luc 24/45; kto w grobie Położony będźie mógł dźięki czynić tobie? KochPs 9; SkarŻyw 102, 131, 227, 253, 403; MWilkHist A4v, B2v, C3, B4; StryjKron 777; NiemObr 138 [2 r.]; KochFr 14, 52, 125, 132; ArtKanc D10v; GrochKal 20; GórnTroas 71; GrabowSet P4v, T2v; KochFrag 43; LatHar 275, 339, 523, 702, 715, 727; WujNT Matth 27/60, Mar 6/29, 15/46, Luc 23/53, Act 7/16, 13/29; WysKaz 43; Sroga Fortuná ták go piáſtowáłá/ Aż go y włáſce w grob położyć dáłá. CzahTr Bv.

»pość do grobu« = umrzeć (1): Iżem nágo wyſzedł z żywotá matki moiey/ y nágo záſię poydę do grobu ſwoiego RejPos 330v.

»żywo do grobu powieść« = przyśpieszyć śmierć, wpędzić do grobu (1): Będzież tak okrutny głod ſiedm lat w ſwey ziemi miał Rozumiey po tych tłuſtych iż ie przepomogły Prawie z onych buynoſci az więc w rżekę wbodły Takież ſi[e] twoi ludzie z tih [!] buynoſci zbodą Nie iednego ſnadz zywo do grobu powiodą RejJóz K8.

»z grobu (po)wsta(wa)ć (a. zmartwychwstać), zmartwychwstający, zmartwychwstanie« [szyk zmienny] (18 : 1 : 1): A w twym chwálabnym [!] ćiele wſtáwſſy z grobu nám ſie też vkaży. OpecŻyw [162]v; OpecŻywList C2; SeklWyzn a2v; BielKron 19, 135v; RejPos 5, 107, 107v; WujJud 71; SkarJedn 90; To ieſt vyrzy Pawłá zgrobu onego z Piotrem z martwychwſtaiącego SkarŻyw 93; MWilkHist A3; ReszList 180; ArtKanc A10v, D10, D11v, D13, F19; WujNT 121; By też z grobu Helená Troiáńſká powſtáłá/ ELIZABET głádkośćią przodek otrzymáłá, SapEpit A3.

»spać, śpiący w grobie« = dormiens in sepulc(h)ro Vulg, PolAnt (1 : 2): Tákem záwżdy wolen był ſpołu z vmárłemi/ A yák s ſpyącemi w grobye márnye zrányonemi LubPs T3v; Leop Ps 87/6; BudBib Ps 87/5[6].

»na poły w grobie stać« = być starym (1): Capularis senex, Starzec/ który yuſz ná poły w grobie ſtoyi. Mącz 37b.

»(jako) w grobie (u)leżeć (a. lec), leżący« = być pogrzebanym; umrzeć [szyk zmienny] (36 : 11): OpecŻyw 66v, 68, 163; TarDuch B6; RejPs 129v; RejKup dd7v; Dydo będąc s tego żáłośćiwa/ chciáłá ſie wielekroć zábić á z mężem w iednym grobie leżeć BielKron 75, 83, 90v, 177, 428; RejPos Ooo [2 r.], Ooo4; GrzegŚm 9; KuczbKat 45 [2 r.], 50; RejZwierc [238]; BiałKaz C3; SkarŻyw 131, 279; MWilkHist B4v; KochFr 27, 52, 53, 54, 81, 121, 132; Dido/ iáko żywa Aeneaſzá nieznáłá/ to rzecz niewątpliwa: Bo oná dobrze przedtym/ ległá wgrobie byłá KochDz 108; WisznTr 30; ArtKanc F14v [2 r.]; GórnTroas 37, 38; GrabowSet H3, O4v; LatHar 314, 463, 539; Przyſzedſzy tedy Ieſus/ nálazł go iuż cżtery dni w grobie máiącego (marg) leżącego. (–) [in monumento habentem]. WujNT Ioann 11/17, s. 227; SiebRozmyśl K4; SkarKaz 386a; CzahTr L3v; KlonWor 82.

»w grob włożyć« = przyśpieszyć śmierć, wpędzié do grobu (1): Káżdy to ſowito płáći Zdrowie y pieniądze tráći A to wſſytko zbytki mnożą Nie iednego ty w grob włożą RejRozpr G4v.

»do grobu, w grob wniść (a. wchodzić)« = umrzeć; ingredi in sepulchrum PolAnt [szyk zmienny] (3 : 2): A dobry ktory w grob wnidzye/ Odnowi ſie gdy cżás przydzye. BielKom D2v; Bo ia thobie dawam rzecży nieſmiertelne/ kthore cie y ku ſławie/ y ku zacnośći/ y ku tákiem ſpráwam/ przez ktore wiele złotá nábyć może/przywodzic będą/ á áż s tobą y do grobu wniść muſzą RejZwierc 38; BudBib 3.Reg 14/13; GrabowSet B2; SkarKaz 384b.

»do grobu, ku grobu (w)prowadzić (a. doprowadzić); do grobu prowadzenie; do grobu doprowadzony; wyprowadzajęcy do grobu« = brać udział w pogrzebie; exequi funus, prosequi funus a. exequias funeris Mącz; exequiae Calep [szyk zmienny ] (13 :1; 4; 2; 1): Widziál wielki lud wyprowadzaięcy ſyna vmarlégo iedynégo/niéktoré wdowie do grobu OpecŻyw 44v, 157, 157v; Nie dla tego tho piſzę/ áby [...] niemiáły być vććiwe pogrzeby/ ćiał ludzi krześćijáńſkich/ y do grobu doprowádzone KrowObr 105; BibRadz Gen 42/38, Tob 3/11; Funus, Pogrzeb/ vmárłego do grobu prowádzenie. Mącz 140d, 385c, 386a; RejAp 35; HistRzym 126v; RejPos 164v, 243; HistLan B4v; BudBib Iob 21/32; SkarŻyw 59; ActReg 23; Calep 387a [2 r.]; LatHar +++v; SiebRozmyśl K4.

»w grob wrzucić się« (1): Więc gdy było przy pogrzebie/ Nie lutuiąc ſámá śiebie: Záłobliwie nárzekáłá/ Zá nim śię w grob wrzućić chćiáłá. BierEz O2v.

»wstąpić (a. zstąpić, a. zstępować a. wstępować) do grobu, w grob; zstępujący do grobu« = umrzeć; descendere ad infernum PolAnt [szyk zmienny] (4 : 3; 1): GrzegŚm 29; RejZwierc 38v; (Iáko) vſtáwa obłok y przemija/ tákże kto z ſtąpi do grobu/ nie wynidzie. BudBib Iob 7/9, I 319a marg, 351c marg; Prózne ſtáránié/ prózna o tym piecza/ Aby kto śmierći mógł ſye vwárowáć/ Y życ ná wieki/ á w grób nie wſtępowáć. KochPs 73; SkarŻyw [407]; GrabowSet K4.

»wwodzic do grobu« (2): iż Bog odeymuie Duchá/ ſerce/ żywoth/ moc/ vmartyria/ zábija/ w wodźi do grobu y wywodźi GrzegŚm 48; KołakSzczęśl B4.

»wyniść z grobu« = zmartwychwstać [szyk zmienny] (6) : OpecŻyw 68.[2 r.J; Y wyſzedſzy z grobow [exeuntes de monumentis] [...]/ weſzły do miáſtá świętego BibRadz Matth 27/53; LatHar 701; WujNT Matth 27/53; SkarKaz 204b.

»wywieść (a. wywodzić) z grobu« = educere de seulcro a. tumulo Vulg (4): Otho ią otworzę mogiły wáſſe/ y wywiodę was z grobow wáſſych ludu moy Leop Ez 37/12, Ez 37/13; GrzegŚm 48; KołakSzczęśl B4.

»wzbudzić, wzbudzony z grobu« [szyk zmienny] (2 2): Ale Iezus Chriſtus/ ieſt pierworodnym od vmárłych/ y on ſam tylko wzbudzony będąc z grobu wźięty ieſt do oney wiecżney chwały CzechRozm 194; ModrzBazStryj ¶2v; Iáko gdy mowi piſmo: z grobu od śmierći wzbudźił go Oćiec. SkarKaz 242a, 242b.

»z sobą do grobu wziąć« (1): Zwłaſzcżá nie więcey z ſobą/ do grobu weźmiewá/ Tylko poki ná świecie/ cżego zażyiewá. PaxLiz C4.

»ciało z grobu (żywotem) wziąć, wystawić« = zmartwychwstać (1 : 1): Abowiem Pan Kriſtus/ ciáło ſwoie z grobu żywotem wziąwſzy/ wnioſł do niebá RejPosWiecz3 97; PowodPr 34.

»grob, w grobie zalec« = umrzeć [szyk zmienny] (3 : 1): Bo iuż widzę śmierć oycá miłego/ By mogło być záległbych grob iego BielKom D4v; GrabowSet E4v; RybGęśli D2; Do tąd iey nie opuśći/ áż zalęże w grobie. PaxLiz C2.

»w grobie (z)gnić« [szyk zmienny] (3): OpecŻyw 121v; Bo pieſzcżone ciało zgnie [!] w grobie Stroyze radzęc dobrą ſlawę ſobie RejJóz Q4; SkarKaz )( 4.

»w grobie złożyć (a. położyć), w grob odesłać kości« (2 : 1): á gdy cżłonki w grobie Złożą ſwe kośći: niech Duch nie vſtawa/ Niechay ćię wielbi GrabowSet I; Iuż ſie więcéy nie wáhay mordérzu ſtárośći/ Nie zelżyſz ſie/ kiedy té w grób odeśleſz kośći. GórnTroas 66; KołakCath B2.

Wyrażenia: »grob boży, pański, pana (Krystusa), Chrystusow, Jezusow(y)« [szyk 35 : 15] (22 : 20 : 4 : 2 : 2 ): Iezuſowégo grobu ſtrzeżenié. OpecŻyw [162], 171v; OpecŻywSandR nlb 5v; Ale tom ſlyſſał od tych/ ktorzy od bożego grobu ſye wracáli KromRozm III L6; Weſelmy ſie w pánie/ dźień ſwięty obchodząc ku ćći Grobowi páńſkiemu KrowObr 175v, 175v [2 r.], Ss3v; tám wielką rádoſcią á nabożeńſtwem pocżćiwie grob Páná Kryſtuſá ozdobili á ochędożyli BielKron 178, 178, 180, 183v, 301v, 302 (10); RejAp 15v; RejPos 110; SkarJedn A*, 253, 254, 255 [2 r.], 258, 307, D5v; Pogánie grob Chryſtuſow zágubić chćieli SkarŻyw 397 marg, 353, 396 [2 r.], 397 [2 r.]; MWilkHist A2, A4 [2 r.]; LatHar 81, 361; WujNT 123 [2 r.], 124 [3 r.], 293, 385 [2 r.], Yyyyyv; SkarKaz 456b.Cf »rycerz bożego grobu«.

»ciemny grob« (3): Názad ſię nie wráca/ co w ćięmny grob wpádnie GrabowSet B3, S2v; KołakCath B2.

»na grobie kamień« (1): Lapis sepulchralis eyn grabſtein Ná grobye kámyen. Murm 129.

»grob ojcow (a. ojca), ojcowski, ojczysty« = sepulc(h)rum patris (a. patrum) Vulg, PolAnt [szyk 24 : 2] (21 : 4 : 1): wezwał ſiná ſwego Iozefa proſſąc go iż by go niepogrzebł weipćye/ ale wgrobie oycow iego HistJóz E3v; Leop 2.Reg 19/37, 3.Reg 13/22, 1.Mach 2/70, 13/27;BibRadz 2.Par 35/24, 2.Esdr 2/3, 5; BielKron 52v, 60v, 69, 303 [2 r.]; RejPos 50v; BudBib 2.Reg 19/37, 2.Esdr 2/3, 5, 3.Esdr 1/30; SkarŻyw 392 [2 r.]; pochowan w Kościele S. Sofie przy Oycowſkim grobie. StryjKron 210, 777; ReszPrz 96; iego poświęconé Kośći nie ſą w oyczyſtym grobie położoné KochFrag 43; WujNT 451 marg; SkarKaz 386a.

bibl. »grob pobielany (a. pobielony)« = coś, co jest tylko zewnętrznie piękne [Żydzi dla dezynfekcji bielili groby swoich zmarłych, które w ten sposób na zewnątrz były piękne, ale w środku pełne zgnilizny] (6): SeklKat Qv; Co práwi yeſt gładká żoná yeſt grob pobyelony/ yeſli práwi nye byłáby trzeźwya/ cżyſtá/ á wſtydliwa. GliczKsiąż P7v; Stąd iuſz káżdy wierny obátzyć może [...] iákowi ieſteśćie ſludzy [...]? Ieſli vtzyćielowie wierni/ tzyli grobowie pobielani? KrowObr 194, C3, 242v; Biádá wam Doktorowie y Pháryzeuſzowie obłudni: iż ieſteśćie podobni grobom pobielánym [sepulcris dealbatis]/ ktore zwierzchu zdádząć ſię piękne/ ále wewnątrz pełne ſą kośći vmárłych/ y wſzelákiey nieczyſtośći. WujNT Matth 23/27

»grob prożny« = w którym nikt nie leży [szyk 1 : 1] (2): Hermip iże go miłował/ W proznym grobie go záchował BierEz F3; ArtKanc F13v.

»prożny grob« = pomnik; cenotaphium Mącz, Calep; tumulus honorarius Mącz (3): Cenotaphium, Próżny grób ná pámiątkę tylko wyſtawiony. Mącz 46d, 468c; Calep I78b.

»grob święty« = grób Chrystusa [szyk 2 : 1] (3):gdyż thák pewnie wiemy iż grob ſwięty iego dáleko był przed miáſtem tym/ á teraz ieſt práwie w pośrzodku inego miáſtecżká RejPos 195v, 110; ReszHoz 120.

Zestawienia: »rycerz bożego grobu« = członek zakonu bożogrobców, w Polsce znanych jako miechowici (1): Lepiey áby bráli przykład s thych cnotliwych Rycerzow brátow twoich/ ktore zowiemy Bożego grobu BielSpr c.

bibl »Groby żądz, pożądliwości, chciwości« = tłumaczenie hebrajskiej nazwy Kibrot-Hataawa (1 : 1 : 1): Mieſcu imię dano Groby żądz [sepulcra concupiscentiae]. Leop Num 11/34; BibRadz I 106b marg; BielKron 40.

Szeregi: »grob albo (a) doł« [szyk 2 : 1] (3): á w żydowſkim ięzyku ſtoi iż idzie grob álbo doł/ tenći doł zá káżdym ſmertelnym álbo vmárłym záwżdy idzie. RejAp 60, 60, Ff4.

»grob i kamień« (1): Dziwne ludzkie przyrodzenie/ Widząc groby y kámienie/ Co vmárłe przykrywáią/ A przedſię ſwiátá łápáią. RejZwierc 238v.

»grob, (albo, i) mogiła« [szyk 2 : 1] (3): Polyandrium, Mieſce gdźie wiele grobów álbo mogił yeſt/ gdźie ſie yáka bitwá ſtáłá, Mącz 308d, 468c; KochFr 71.

W przen (26): Przes náſze błogoſláwieńſtwo/ then Sąd y Páthynę/ niechay będą poſwięcone/ y niechay ſie ſtáną ciáła y krwie/ Páná náſzego Iezu Kryſtá/ nowym grobem/ Duchá Swiętego łáſką. KrowObr 105v, 105v [2 r.]; Leop Ez 32/23; Czemużeś mię nie zábił wnet z żywotá? á przecż mátká moiá nie ſtáłá ſię grobem mem? BibRadz Ier 20/17, Dan 3/88; Iż gdychmy byli iemu przez krzeſt przyiednocżeni/ tedychmy też byli poſpołu z nim do grobu włozeni RejPos 112v, 185v; BudBib Ier 20/17; Bo to mowyli/ áby śię pokazáli ſpráwiedliwymy przed liudźmi. Gdyż w ſercu byli záśmierdźiáłimy grobámi. BiałKaz B2; Oczko 5; KochPs 102; KochTr 15 [2 r.]; KochSob 66; ZawJeft 24; Kośći [Władysława Warneńczyka] nie ſą w oyczyſtym grobie położoné: Grób iego ieſt Europá: ſłup śnieżné Báłchány: Napis/ wieczná pámiątká między Krześciiány. KochFrag 43; LatHar 231; KmitaSpit C2; A ia iákobych nie ſłyſzał/ w grobie ſię tym ſmrodliwym/ w tym ćięmnym tárásie/ złych żądz y roſkoſzy moich/ y w tey śmierći duſze moiey kocham. SkarKaz 387b.

W charakterystycznych połączeniach: grob duchowny, nowy (3), powinny, smrodliwy, straszliwy, synowski; grob czynić, zgotować.

Zwroty: »chować w grobie« = w grze w szachy wyeliminować z gry (1): Nie trzebáć ſwiádkow trzecioletnich tobie/ Maſz práwo dobre/ choway tego w grobie. KochSz B4.

»lec w grobie« = skończyć się, przestać istnieć (1): Muſzę trwáć w ciężkim żalu/ y troſce po tobie/ A moiá wſzytká rádoſć ległá ztobą w grobie. KochFr 70.

»w grobie leżeć« (1): A więc to nie bluznierſtwo? Syná Bożego/ Páná Iezu Kryſtá znowu grześć/ iakoby ieſztze zmartwych niewſtał/ ále w drugim grobie/ Srebrnym álbo Złotym/ aſz do dniá Sądnego leżał? KrowObr 105v.

»w grobie serca pogrześć« (1): Dáy mi cie boga mégo wgrobie ſertza mégo pogrzéſtz OpecŻyw 159v.

»ponieść do grobu« = w grze w szachy wyeliminować z gry (1): Vyrzał drab cżarny/ y nátárł ná obu/ Pewnie iednego ponioſą do grobu. KochSz B2v.

»wychodzić z grobu« = dostępować życia duchowego (1) : Człowiek/ práwi/ kiedy żáłuie zá grzechy/ tedy ożywia: á wychodzi z grobu/ kiedy przez ſpowiedz odkrywa ſwe ſumnienie. WujNT 354.

Przen (69):
a) Śmierć (63): á nic inſſego bliſſego przed ſobą niewidzę iedno grob á wielkie przyſſle vćiſki ſwoie. RejPs 170v; RejKup e7; GliczKsiąż H3v; LubPs N2, T3v; Cżyli będzie ktho opowiádał w grobie miłoſierdzie twoie Leop Ps 87/12; RejZwierz 59v; BibRadz Ps 6/6, 89/49, 114/3; GrzegŚm 2; BudBib Iob 30/24, Eccli 14/17; CzechRozm 119; KochPs 23, 31, 131 [2 r.]; o grobie mnie myślić nie o Kárdynalſtwie potrzebá. SkarŻyw 414; KlonŻal A4; KochSz C2v; WisznTr 20; PudłFr 14; ArtKanc P18, P19, S11v; GórnTroas 38; GrabowSet A4v, G4v, H3, K3v, T2v; RybGęśli B3v, D4.

Przeciwstawienie: »grob ... żywot« (1): á ſnadziem więcey podobien ku grobowi niżli ku żywotowi RejPs 129v.

W charakterystycznych połączeniach: grob łakomy, otworzony; grob gotować; o grobie myślić; od grobu odkupić się.

Zwroty: »być nad grobem« (1): Zdrowie moię tużći iuż było nád grobem. BibRadz Eccli 51/9.

»do grobu, w grob (do)prowadzić« = towarzyszyć do końca życia (4 : 1): iedno ſwięte cnoty ty nas áż do grobu doprowádzić máią RejZwierc 82v, 13, 38v, 67v; Rozum wynioſły z Práktyki/ rad vpada: á ktory z boiáźnią Bożą prawdźiwy/ ſzcżeśćie trwáłe rodźi/ y w grob z dobrą ſławą prowádźi. GostGosp 2.

»zostać w grobie« = nie być powołanym na sąd ostateczny [szyk 5 : 1] (6): Nieprzijaciel moy) Lud żydowski nie będzie ſie radował gdyz niezoſtanę w grobie iako kthory z martwych. WróbŻołt Ov; LubPs D3; WujNT przedm 7, 8, s. 404; Acz ćiáło vmrze/ ále duſzá vmrzeć nie może/ nie ginie/ nie w grobie zoſtáie/ nie zámiera/ iáko niektorzy heretycy dźiś plotą. SkarKaz 208a.

»w grobie zostać« = nie zmartwychwstać (1): chociaż zábity był y vmárł/ iednák w grobie nie zoſtał: ále wzbudzony będąc żywie CzechEp 329.

»zostawić, opuścić, przepamiętać w grobie« = nie powołać na sąd ostateczny (5 : 2 : 1): Nie zoſtáwiſz duſze mey w grobie/ to ieſt mnie vmárłego nie opuśćiſz w śmierći GrzegŚm 24, 25; Nieprzepámiętaſz w grobie duſze moiéy/ Ani dopuśćiſz doznáć ſkázy twému Vlubionému. KochPs 20; WujNT przedm 7, 8, s. 404 [3 r.].

Wyrażenie: »boleść grobu« (1): Boleſci grobu ogárnęły mię były/ á potykáły mię śidłá śmierći. BibRadz Ps 17/6.
Szeregi: »skonanie a grob« (1): káżdy kthoryby yedno chcyał co vmyeć/ ma náuki nigdy z myſli ſwey nye ſpuſſcżáć/ [...] z oną ſie nye rozſtáwáć/ áż przy ſámym ſkonányu á grobye GliczKsiąż N2.

»śmierć, (i, ani) grob« [szyk 3 : 2] (5): Cżym dał znáć/ że cżłowyek proſty á nyeuk/ yákoby nye był cżłowyekyem/ áni żył na ſwyecye/ kthorego ſpráwy weſpołek ſnim ſámym ſmyerć y grob końcżą. GliczKsiąż H3v; GrzegŚm 3; Mącz 358b; CzechRozm 119; Y ći co ich tám pod źiemię złoty głod Pod głuchą pędźi/ záżywą nędznych god/ Cżęſto tám w gorze y śmierć y grob máią/ Y tám zoſtáią. KlonFlis C2v.

Wyrażenie przyimkowe: »aż do grobu« (1): Usque ad rogum, Aż do grobu/ do śmierći/ do gárdłá. Mącz 358b.
b) Szeol, w pojęciu Starego Testamentu kraina wszystkich zmarłych (4): ále rzekł: Stąpię k niemu płácżąc (według Zydow) do niſkośći zyemie/ to ieſt do grobu/ bo chciał od żáłośći ſyná vmrzeć. BielKron 16v; BudBib Prov 7/27, Is 57/9.
Wyrażenie: »głęboki grob« (1): [Tyś mię wybawił] Z żywothá głębokiego grobu/ od ięzyká nieczyſthego/ y od fáłeſznego oſkárżenia przed Krolem/ y od potwarzy ięzyká nieſpráwiedliwego. BibRadz Eccli 51/7.
c) Przeszłość, zapomnienie (2): [Grecka oracyja] á vnas iakmiarz zagasła/ wyiąwſzyby niektorzy/ ktorzy iey na tencżas vżywali/ zgrobu ią zaś na swiatło wſkrzeſzić mieli. KwiatKsiąż H3; KlonKr B2.
a. Cmentarz (2):
Szereg: »cmentarz, (albo) groby« (2): ActReg 17; IEſli Krześćiánin Cméntarz álbo groby [cemiterium] Zydowſkié iákokolwiek rozſypie/ álbo gwałtem náiedźie: chcemy/ áby wedle zwyczáiu ziemie náſzéy y praw był ćiężko karan SarnStat 254.
b. Kaplica lub ołtarz z figurą Chrystusa leżącego w grobie i wystawionym Najświętszym Sakramentem od Wielkiego Piątku do rezurekcji (4): KrowObr 197v [2 r.]; KSiądz ná rezurekcią żaká nowotnego/ Vbrał miáſto Anyołá/do grobu onego RejFig Dd6v; á zwłaſzczá iż toż ćiáło Páńſkie w naświętſzym Sákrámenćie bywa czczone w grobiech. WujNT 293.
2. Miejsce przeznaczone do ukrycia, przechowywania czegoś, schowek (2): Conditorium ‒ Mieſce na ktore nieco chowąmy, grob. Calep 236a.
a. Ozdobna osłona monstrancji (1):
Wyrażenie: »monstrancejny grob« (1): Thensa, Známienicie pięknemi oponkámi nákrita y obwieſzona kolebká álbo pokład ná których álbo pod któremi pogáni ſwe ſwiątośći y obrázy w proceſią wynośili/ v nas może być zwan Monſtránceyny grób. Mącz 454c.

Synonimy: 1. doł, kamień, mogiła.

MM