[zaloguj się]
[pdf]

MOGIŁA (55) sb f

o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N mogiła mogiły
G mogiły mogił
D mogile
A mogiłę mogiły
I mogiłą
L mogile mogiłach

sg N mogiła (11). ◊ G mogiły (4). ◊ D mogile (2). ◊ A mogiłę (7). ◊ I mogiłą (2). ◊ L mogile (14). ◊ pl N mogiły (1). ◊ G mogił (6). ◊ A mogiły (7). ◊ L mogiłach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Ziemia usypana nad miejscem, w którym jest pochowany zmarły, grobowiec, nagrobek; sepulcrum, tumulus Vulg; aggesta tumulo tellus, iniecta gleba tumulis Cn (44): Widżę cztérnaśćie mogił: á ty nieſzczęſliwa/ [...] Obłapiaſz źimné groby KochTr 14; StryjKron 260; (nagł) Nagrobek opiłéy bábie. (‒) CZij to grób? boday zdrów pił. cziiá to mogiłá? KochFr 71, 65; Ale przy tey tu mogile/ przy tym martwym ciele/ Przechodź ſobie podrożniku y tám y ſám śmiele. KlonŻal C4, C4, Dv; KochMuza 27; Nie śpiewałem tu żywey/ nád mogiłą muſzę/ Nád zwycżay pieśń WisznTr 8; KochPieś 50; Tá mogiłá hnet z źiemią będźie porownána/ Gdyż ieſt wieſczkową ſkaźnią ná zburzenié dána. GórnTroas 47, 22, 36, 37, 38 [2 r.] (14); Vpuść ná tę mogiłę ktorą kropię z oczy SzarzRyt D 2.

mogiła czyja [w tym: pron poss (7), G sb (1)] (8): Otho ia otworzę mogiły wáſſe [tumulos vestros; groby wáſze WujBib]/ y wywiodę was z grobow wáſſych ludu moy Leop Ez 37/12, Ez 37/13; KochFr 55; KlonŻal B3v; Pyrrhus záśię Polixenę od mátki oderwawſzy, ná oycá ſwégo mogile zábił. GórnTroas 6, 6, 24, 25.

W połączeniu z przymiotnikiem od n-loc (2): Ná Sokálſkié mogiły. KochFr 32 nagł; OrzJan 17.

W charakterystycznych połączeniach: mogiła smętna; mogiłę otworzyć (2).

Fraza: »mogiła [kogo] przykryie« (2): iednáż mogiłá Oboie was przykryie. KochOdpr D2; KochFr 121.
Zwrot: »z mogił wstawać« (1): Grékowie z mogił wſtáią GórnTroas 33.
Wyrażenia: »krwawa mogiła« (1): Dármo nieſzcżeſna ná krwáwe mogiły Poglądaſz/ ſynyć twe właſne pokryły. GrochKal 24.

»licha mogiła« (1): Przyſzłoby dźiś leżéć tobie W złotym/ Podlodowſki/ grobie. Teraz cię lichá mogiłá Znácznégo mężá przykryłá KochFr 121.

»mogiła wyniosło usuta, wyniosła« [szyk 1 : 1] (1 : 1): y zábił go Xiążę Drewlanſkie Maldit álbo Niſkinia/ támże pogrzebion w Koroſtenie pod mogiłą wyniosło vſſutą StryjKron 122; GórnTroas 74.

Szereg: »grob albo mogiła« (1): Polyandrium, Mieſce gdzie wiele grobów álbo mogił yeſt/ gdźie ſie yáka bitwá ſtáłá. Mącz 308d.
W przen (1): Kreẃ wylaná nie ſtałá/ áni téż ſpłynęłá: Mogiłá záraz wſzytkę kwápliwie pożárłá GórnTroas 74.
2. Kopiec, pagórek; tumulus Mącz; excelsum PolAnt (3): Tumulus, Mogiłá/ górá/ Abusive, Grób. Mącz 468c; Ná wierzcłiu mogił [In summitate locorum capite excelsorum; Ná wiérzchách y wyſokich górách WujBib]/ przy drodze/ y ná rozſtániach ſtánęłá. BudBib Prov 8/2.
Szereg: »mogiła i grob« (1): locus tumulosus, Mieyſce mogił y grobów pełne. Mącz 468c.
3. Słupy kamienne, stawiane przez panujących dla upamiętnienia swych zasług oraz na cześć bóstw (1): Też połamał mogiły [contrivit statuas: pokruſzył ſłupy WujBib]/ á wyrąbał gáie BudBib 4.Reg 23/14.
4. n-loc Miejscowość (7): Ten też Krol [Kazimierz Wielki] w Mogile klaſztorá dokonał/ kthory był Iwo Biſkup záłożył. BielKron 376v, 359v, 364, 376v marg, 396v; ze Posłowie Rakuscy Krakow minąwszy (sąm tylko Pan z Zerotina w Mogile był) do Krasnegostawu iachali. ActReg 154, 86.
5. n-pers (1): Lukaſzá Stroycá/ y Ieremia Mogiłę narodu Wołoſkiégo/ ludźie w oyczyznie ich znácznie vrodzoné [...] zá ſzlachćice y obywátele Korony téy przyiymuiemy. SarnStat 75.

Synonimy: 1. grob; 2. kopiec; 3. słup.

JB