[zaloguj się]
[pdf]

KOPIEC (87) sb m

o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N kopiec kopce
G kopca, kopcu kopców
D kopcowi kopc(o)m
A kopiec kopce
I kopcmi
L kopcu kopcach

sg N kopiec (11). ◊ G kopca (5), kopcu (1); -a : -u SarnStat (1 : 1). ◊ D kopcowi (1). ◊ A kopiec (1). ◊ L kopcu (4). ◊ pl N kopce (22); -e (15), -(e) (7). ◊ G kopców (18); -ów (13), -(o)w (5). ◊ D kopc(o)m (1). ◊ A kopce (21). ◊ I kopcmi (1). ◊ L kopcach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Usypisko ziemi, wzniesienie, wzgórek, wyniosłość terenu; scopulus BartBydg, Mącz, Cn; colliculus Mącz (86): BartBydg 139b; Mącz 59c [2 r.], 370a, 373d; DORſprungus Iulianus [...] ciągnął dáley z ludem ſwoim nad Swiętą Rzeką/ gdzie nálazł Kopiec wyniosły w roſkoſznym położeniu zamkowi bárdzo przyſtoyny StryjKron 81, 81, 115.

W porównaniu (1): Meta lactis, id est caseus ad morem metae, hoc est pyramidalis figurae factus, Tákiey formy ſér yáko kopce bywáyą/ wyſoki konczyſty ſér. Mącz 219b.

a. Usypisko, wzniesienie jako znak graniczny; granica, miedza; terminus Mącz, Calep, Cn; meta, terminalis lapis Mącz, Cn; gades BartBydg; finis Calag; (finalis) lapis, limes, scopelus Cn (74): BartBydg 62b, 63; ZapWar 1532 nr 2438; UstPraw Iv [2 r.]; Terminalis lapis, Grániczny kámień/ to yeſt kopiec. Mącz 450b; Prot B4v; Calep 1057a; KTO trzy kopce pokaże/ iuż go dopuſczáią do dowodu: tákże viázdy znáki ná kſztałt kopców SarnStat 472; KTóryby Stároſtá rozſypał gránice/ áby ie powinien był vſypáć [...] y máią bydź trzymáné mocnie/ wedle kopcu SarnStat 844, 456 [2 r.], 465, 471, 471 żp, 472 [2 r.], 1176.

W połączeniach szeregowych (2): któré znáki y śćiánę ſtárą ábo kopce miánowałby ná pozwie SarnStat 472, 1176.

Zwroty: »kopce rozrzucić, rozsypać; kopce rozrzucone; rozsypanie kopcow« = scopulos disicere; scopuli disiecti JanStat (2 : 1; 1; 1): O Rozſypániu Kopcow Vſtáwy Práwá Polſkiego. UstPraw I, Iv; Kto kopcé rozrzući, iáką winą ma bydz karan SarnStat 471; á od inych kopców rozrzuconych y znáków którychkolwiek gránicznych ſkáżonych y popſowánych/ po dwánaśćie groſzy ma zápłáćić. SarnStat 471, 471.

»kopce (u)sypać (a. suć); kopce mają być (a. byłyby, a. będą) (u)sypane; (u)sypanie kopcow« = determinare terminos pangere a. statuere Mącz; gades limitare, scopulos sipare JanStat [szyk zmienny] (9; 7; 7): Ieſliby kto kopce ná czyiem vſypał nie vrzędnie/ tháki też pozwánemu álbo powodowi winy od narożnego kopcá trzy grzywny UstPraw Iv, I, Iv; Terminos statuere, Gránice/ kopce vſypáć ográniczić. Mącz 412c, 275c, 450b; Grentzen. Gránicżyć. Suć. Kopce. Terminare fines. Calag 256a; tedy tám máią bydź czynioné gránice y kopce nowe vſypáné SarnStat 472; Stároſtá ták iáko y ſzláchćic nie ma mieć więcéy pocztu/ iedno trzydźieśći oſób [...] dla vkazánia znáków y ſypánia kopców. SarnStat 846, 233, 465, 468, 472 [2 r.], 473 [2 r.] (16).

Wyrażenia: »kopiec graniczny« (1): Kopce Grániczné SarnStat 1309.

»kopiec narożny« = scopulus acialis JanStat [szyk 4 : 3] (7): Máią też być y inſzy ſąſiedzi poſtronni pozwáni/ ktorychby też dzyedziny ku kopcom narożnym álbo pobocznym przyległy UstPraw I, I, Iv [2 r.]; IEſli kto kopcé [!] [...] gwałtownié ſkáźi: tákowy gwałtownik od káżdégo kopcá narożnégo ma płáćić ſtronié przećiwko ſobie czyniącéy trzy grzywny pieniędzy poſpolitych SarnStat 471, 465, 467.

»kopiec ziemie« (1): gdy nas álbo vrząd náſz powiedźie/ y gránice będą ſypáné/ y kopce źiemie [scopulos de terra JanStat 417]/ y inné znáki grániczné czynioné SarnStat 1247.
Szeregi: »(nie) granica, (i, albo, ani) kopiec« = terminus et gades JanStat [szyk 14 : 4] (18): UstPraw I; Podkomorzym może być zwan/ który gránic y kopców obyczáye y záchowánie y práwá wie. Mącz 317c, 38b, 219b, 412c, 450b; áni gránic áni kopców w niwczym nie każemy vmnieyſzáć SarnStat 1119, 472 [3 r.], 473 [2 r.], 1176 [4 r.], 1177, 1247.

»kopiec, (a(l)bo, i, a) znak (graniczny)« = scopulus et signum (metale) JanStat [szyk 14 : 4] (18): Gdyby kto kopce rozſypał albo iakie inſze znáki grániczne pokáził/ táki temu ktoby go pozwał przepada od káżdego kopcá álbo znáku narożnego trzy grzywny/ á od inſzych znákow od káżdego z nich wiárdunek/ á kthemu ten co kopce álbo znáki pokáźi/ ma Podkomorzego zwieść ku vſypániu kopcow y vczynieniu znákow ſkáżonych UstPraw Iv, Iv; Téż kożdému obywátelowi náſzému/ któryby prośił gránic z dobry náſzémi Królewſkiémi/ będźiemy ie powinni dać/ odgrániczáiąc máiętność iego znáki y kopcmi zwykłémi SarnStat 1055, 464 [2 r.], 465, 471 [2 r.], 472, 473 (13). [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

W przen (2): Niewiem co to zá kopce dobrym vcżynkom zámierzaćie/ ktorych Piſmo Boże nie zámierza. WujJud 106v.
Zwrot: »kopce rozsypać« (1): Chorązy nie wdaiąc się wdalsze deliberatye, Miesczanina vniego wpokoiu wziąc a do więzienia wrzucic kazał, y tak Kopce rozsypali tak iz przyiazni znowu niemaſz coby woko skryc ActReg 155.
b. Usypisko jako umocnienie obronne; szaniec; insula Mącz; agger, brachium, vallum, vallus Cn (3): Kopcze bitwy w węgrzech. MiechGlab **2; Insulae etiam dicuntur, Twierdze/ kopce álbo dóm oſobliwy od drugich domów. Mącz 171c.
Szereg: »kopiec i przekop« (1): Także Tatarzy [...] przeprawili ſie na drugą ſtronę, y położiłi oboż miedzi Strigoniem á miedzi Laurinem/ gdzież ieſzcze ſą kopcze y przekopy znamię ich położenia MiechGlab 16.
2. Kupa, stos, wielka ilość czegoś (1): Cumulus, summitas et coacervatio aliquorum, kopyecz BartBydg 38b.

Synonimy: 1.a. granica, miedza, ujazd, znak; b. szańc, wał; 2. gora, gromada, kupa.

Cf KOPA

ZZa