[zaloguj się]
[pdf]

GORA (3097) sb f

gora (3093), gura (4); gura WisznTr (2); gora : gura KochFr (6 : 1), KochPhaen (5 : 1).

gór- (332), gor- (77); gor- MurzHist, JanNKarGórn; gór- : gor- OpecŻyw (17 : 35), MurzNT (2 : 13), Mącz (146 : 22), KochTr (1 : 1), SarnStat (22 : 4). ◊ gór; a jasne.

Fleksja
sg pl du
N góra góry górze
G góry gór
D górze góråm, góróm, górum
A górę góry górze
I górą górami, górmi, góry
L górze górach
V góro góry
inne pl A a. I - góry

sg N góra (236). ◊ G góry (529). ◊ D górze (237). ◊ A górę (464) [w tym: -ą (7), -e (4)]. ◊ I górą (86). ◊ L górze (511). ◊ V góro (2). ◊ pl N góry (194). ◊ G gór (217). ◊ D góråm (45), góróm (3) SkarŻyw, KochPhaen, LatHar, górum (1 kust) SkarŻyw; ~ -óm (1), -(o)m (2). ◊ A góry (248). ◊ I górami (85), górmi (1) SarnStat, góry (1); -ami : -y MiechGlab (5 : 1). ◊ A a. I góry (3). ◊ L górach (243); -ach (131), -åch (88), -(a)ch (24); -ach RejPs (2), Mącz (7), BiałKat, BielSpr (4), ModrzBaz (2), SkarJedn, KochOdpr, Oczko, KochPs (6), NiemObr, KlonŻal, ReszPrz (2), ReszList, BielSjem, PudłFr, ArtKanc, ZawJeft, GostGosp (2), KochCz, GrabowSet, WujNT (4), SarnStat (5), KmitaSpit, KlonFlis, KlonWor; -åch KromRozm III, BielKom, LubPs (2), KrowObr, RejWiz (4), RejFig, RejZwierz (2), RejAp (14), GórnDworz (2), RejPos (7), RejZwierc (5), BudNT (3), MWilkHist; -ach : -åch Leop (19 : 6), BibRadz (23 : 1), BielKron (20 : 13), BudBib (6 : 13), SkarŻyw (8 : 5), StryjKron (3 : 2), KochPieś (1 : 3), PowodPr (1 : 1). ◊ V góry (15). ◊ du N (cum nm) górze (5) BielKron 125v, 264v, 266v, 278v, Mącz 60d. ◊ A (cum nm) górze (2) HistAl M3v, BielKron 100.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Znaczna wyniosłość ziemi, wzniesienie terenu, pasmo gór (również w sg), górzysty kraj; mons Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calag, Calep, Cn; collis Mącz; iugum Cn (2558): yakom ya nyeprzyyal szdzyesyanczą voszow gy stylye robothnykow anym scham przynych był anym syemye bral szgory vyelkyey nagrodzysku ZapWar 1512 nr 2141; A gdy k iedney gorze przyśpiał/ Ziął z śiebie koſz y pośiedział BierEz B, H; Oyttzowie naſſy modlili ſie na tey gorze OpecŻyw 50; Iezuſa milégo z gory zepchnątz chciáno OpecŻyw 51, 10, 10v, 38v, 42v, 50 (20); OpecŻywSandR nlb 2v; MLodźieniecz niéktory był rządu potzćiwego: ten prziiáł do niektorego miaſta/ poſrod ktorego byłá góra wielką/ a zámek naniey ForCnR A2; Mons. Ein berg Gorá. Murm 20, 21 [3 r.]; Mymer1 6v; BartBydg 30b, 35 [2 r.]; TarDuch B3v, B5; PAproć roſcie na khamiennych mieyſczach na gorach FalZioł I 55c; ZAiącz [...] Nogi zadnie dłuſſze niż przednie ma/ á dla thego ku gorze prętczey niżli zgory bieży. FalZioł IV 11c, I 54a, 66c, 92d, 109c, 147a (45); BielŻyw 162; na tey gorze gdzie pierwey był zamek ieſt grod drzewiany MiechGlab 5; Druga rzeka z tychże gor ciecże imieniem Koban MiechGlab 28; Pewna rzecż ieſt iż Iuhra ziemia ieſt prawie, ku połnoci, niemaiąc żadnych gor nieprzyſtępnich ani tak wyſokich iako ſą Korytany we Włoſzech MiechGlab 60, 24, 61 [5 r.], 65, 70, 78 [2 r.]; BierRozm 24; Tać ieſt gora w ktorey ſie zlubiło panu bogu mieſzkać WróbŻołt 67/17; Rzeki niech rękoma ſpołem klekcżą y gory ſie vraduią od oblicznoſci pańskiey WróbŻołt 97/8, 10/2, D5v, 49/10, 64/7, V (17); LibLeg 10/146v; y gory prozne zákwitnęły potrzebnemi zioły ſwemi RejPs 94v, 16 [2 r.], 24, 69, 69v, 94 (19); Iſch dzyączyą kthorego Czorka yey Jaduiga nyeſluſchnye nabila y wączwarthek theraſz przeſchli ziwo porodzila oną zaduſzywſchi wpyaſchek v gory na roſtanyu zagrzebla LibMal 1549/ 148v; RejKup cc3; Sſtępuiąc tedy z gory weſzli w padoł ciemny HistAl K7v; proſił bogá wſzeehmogącego áby racżył złącżić dwie gorze ktore tam były HistAl M3v, B6v [2 r.], E8v, Fv, H6, H8v (31); MurzNT Matth 14/23, 17/9, 24/16, 28/16, Luc 8/32, 9/28, Ioann 6/3; KromRozm II 13v, yv; KromRozm III E5v, F6; Diar 63; Pirwey wino ſzcżepił Noách/ Ktore kozyeł nálazł w gorach BielKom Fv; Fundámenty gor zádrżáły z wyelkim poruſſenyem LubPs F; Zá yego pánowánya zyemyá płodna będzye/ A da obfitość zbożá ná gorach y wſſędzye LubPs Q4v, I4v, M3v [2 r.], Sv [2 r.], S3v, S6 (24); KrowObr 23, 194, 239; Idąc iuż do domu on młodzyeniec/ przybłąknął ſie pod gorę gdzye Ray był RejWiz A7v; Vźrzał zamek ná gorze oſobney pięknośći RejWiz 64; Albo gdy ſłońce idzye cżyrwono zá gorę/ Vźrzyſz iutro álbo wiátr/ álbo ſzpetną chmurę. RejWiz 148v, A6v, 22, 27, 41v, 64, 64v (46); Piętnaſćie łokćiow wyſſza byłá wodá nád gorámi kthore zálałá. Leop Gen 7/20; Gdy pocżnie brzmieć trąbá/ tedy niecbay wftąpią ná gorę. Leop Ex 19/13; Cienie od gor widziſz iákoby głowy ludzkie Leop Iudic 9/36; FVndámenty iego ná gorách ſwiętych: miłuie Pán brany Syonu/ nád wſſyſtkie ine przybytki Iákobowe. Leop Ps 86/1; y cżeść á chwałę cżyńćie ná gorze iego ſwięthey: boć ſwięty ieſt Pan Bog náſz. Leop Ps 98/9; Trzodą ſtráconą ſtał ſie lud moy: [...] z gory ná pagorek zeſſli/ zápomnieli łożyſká ſwego. Leop Ier 50/6, Gen 22/2, 31/25 [2 r.], Ex 19/12 [2 r.], 14, 16 (65); RejFig Aa2v, Aa6v, Aa8, Bbv, Cc4; RejZwierz 74, 88, 104, 110v, 130; á idź do kráiny Moria/ y tamżego mnie ofiáruy/ zápaloną ofiárą ná iedney gorze/ ktorą ią opowiem tobie. BibRadz Gen 22/2; Gdźie y dźiś ieſzcze zowią gorę tę/ Pan będźie widźian. BibRadz Gen 22/14; A złoſć wáſzę ktorąſćie vczynili/ to ieſt ćielcá/ porwałem y ſpaliłem w ogniu/ y ſtłukłem go y ſtárłem w drobny proch/ ktory wrzućiłem wrzekę co z gory płynęłá. BibRadz Deut 9/21; Nákłońże Pánie niebá twego/ á zſtęp/ dotkni gor/ á zákurzą ſię. BibRadz Ps 143/5; Dowiećie ſię tbedy żećiem ia ieſt Pan Bog waſz/ mieſzkáiący w Syonie ná święthey gorze moiey BibRadz Ioel 3/17; A ná gorze kośćielney/ ná mieyſcu ſłuſznym/ ſkładli kámienie áżby náſtał Prorok BibRadz 1.Mach 4/46, Gen 7/20, 12/8, 14/10, 19 arg, 17 (90); niebędźie mi żaden zamek ták wyſoki/ áni gorá tak przykrą/ ná ktorąbym ſkokiem niebieżał OrzRozm N3; okręt ſtánął ná gorze w Ormiáńſkiey zyemi BielKron 5; Pocżęli Gigántes ſtáwiáć gory ná gorę BielKron 24; y zwano tę gorę Circeus mons BielKron 25v; Ale oni będąc vporni á záſlepieni/ wſtąpili ná gorę lud oględowáć nieprzyiacielſki BielKron 40v; Odpowiedzyał Iozue áby [...] dobywáli kráin po gorach dáley zá zyemię obiecáną. BielKron 48; Szedł potym ná gorę puſzcżey Zyph BielKron 66v; Ten to był kupił ſztukę gory v Somer/ gdzye było miáſto Máreon BielKron 84; Nic to nie ruſzyło Cyruſá/ przeto ná nieopátrznego przyciągnęłá z woyſkámi wielkimi przez gory BielKron 113; Dobyli záſię Kápitolium/ łotroſtwo z gory pomiotáli BielKron 119; Potym ſie dwie gorze ſpołu zeſzły BielKron 125v; Roſkazáli tedy Ewángelikowie [...] Schertelinowi Hethmanowi/ áby ćiągnął z woyſkiem w gory BielKron 226v; Teſſália źiemiá leży w okręgu gor wielkich. BielKron 273; Pod tą gorą ná ktorey miáſto leży idzie rzeká. BielKron 282v; ćiągnął przez gory do Sánockiey źyemie BielKron 377v, 4v [2 r.], 5 [2r.], 5v [2 r.], 12 [4 r.], 12v [2 r.] (252); I muſzę ia podobno/ prze ludźi lakome/ Opuſciwſzy iaſkinie/ y gory ſwiadome/ Szukać ſobie na ſtaroſć inſzego mieſzkania KochSat A2; Acclivis mons. Pochodziſta górá. Mącz 2a; Acropolis, [...] Zamek ná górze. Mącz 2d; AEthna, Górá w Sycilii która zawżdy gore. Mącz 5c; Brachia montium, Poległość gór/ gdy ſie dáleko roſciągáyą/ álbo rozwloką góry. Mącz 26d; Caucasus [...] Góra miedźi Indią á Tátárską ziemią. Mącz 41c; Cismontanus, Z tey ſtrony gór. Mącz 54c; Clinosi montes, Pochiłe góry. Mącz 58a; Porfodere montem, Przekopáć gorę. Mącz 132d; In fronte Tauri montis, Pod górą. Mącz 137c; Imae radices montis, Naniſzſze mieyſcá pod górą. Mącz 166d; Ascensus iniquus, Nierowny/ trudny wſohod ná gorę. Mącz 170c; Instar montis, Ná xtałt góry/ álbo yákoby górá. Mącz 171b; Radices montis, Podgórze/ dolizná zwłaſzczá pod prziſtępem góri leżąca. Mącz 345a; Tergum collis, Zadnia częśó góry. Mącz 450a; Viscera montis, Wnętrznośći góry. Mącz 499c, 2a, d [2 r.], 6c, 12a, 13d (95); Prot B; Dáley ſłuchay czo Apoſtoł powiáda/ Iż káżda gorá y inſułá zruſzyłá ſie z mieyſcá ſwego. RejAp 64; Abowiem to iuż pewnie wiemy/ iż to miáſto Rzymſkie [...] záſiádło ná ſiedmi gorach/ ktore właſnie możemy rozumieć ſiedmią głowám i RejAp 105v, BB3v, 18v, 40, 62v, 64 (42); GórnDworz M, Ii3 [2 r.]; HistRzym 65, 78v [5 r.], 83v [2 r.]; Iż ieſli [...] będzieſz mi chwałę dawał/ tedy ty wſzytki kroleſtwá co ich s they gory widziſz/ [...] dam w opiekę twoię RejPos 72; Abowiem przydą ná nie tákie cżáſy/ iżby rádzi áby ſie im gory roſthąpiły/ á iżby ie zyemiá zákryłá RejPos 100; y zbudowawſzy ołtarz ná gorze/ chciał cżynić/ wedle zwycżáiow ſtárych/ ofiáry iemu RejPos 319v, 6 [2 r.] 6v, 45, 80v, 84v (29); BiałKat a4; P. Bog [...] to ſpráwił/ áby śie podnioſły gory/ á zniżyły polá ná tych mieyſcách/ ktore ym vtwierdźił. KuczbKat 20, 265 [2 r.], 385; Pothym ſam Moiżeſz ſzedł do Páná ná gorę/ y támże ſie s pánem rozmowił RejZwierc 9; Abowiem by thy z gory wolno puśćił kołá/ Trudnoby iuż hamowáć ſwowolnego wołá. RejZwierc 29v; Bo ſłońce ieſli w nocy zá gorę zaydzie/ tedy tám przedſię inym narodom ſwieći. RejZwierc 68, 3, 9 [3 r.], 51, 61v, 68 (17); ſtrzedz ſie gory nád woyſkiem/ by iey nieprzyiaćiel nie oſiadł BielSpr 7v, b2v, 10v, 19v, 40, 43v (11); Bo Kośćioł ieſt ono miáſto/ ktore ná gorze vśiádło / á ſámo z śiebie w ocży nam wchodźi/ y znáć ſie dáie WujJud 131, 204v; RejPosRozpr b3v; teſz drob y bydło/ niech ſię nie páśie náprzećiw gorze tey. BudBib Ex 34/3; A oblicżył ſiedmdzieſiąt tyſięcy tych co noſili/ á ośmdzieſiąt tyſięcy tych co kámień ćioſali w gorze BudBib 2.Par 2/2; Zemną z Lewanu oblubienico [...] poydzieſz/ nápátrzyſz ſię [...] zwierzchu Sżenirá/ y Chermoná/ peleſow lwich/ z gor pardowyoh [de montibus leopardorum] BudBib Oant 4/8; Mężowie zdrádliwi byli wtobie żeby krew wylewáli/ y ná gorách iadáli wtobie/ niecnotę dziáłáli BudBib Ez 22/9; Y poſádzi namioty páłacu ſwego miedzy morzámi przy gorze zacney świątośći BudBib Dan 11/45, Gen 12/8, 22/2, Ex 3/12, 15/17, 20/18 (60); HistAl [A2], B4v, C2 [3 r.], C3v [3 r.]; idźiſz z wagą do Góry: á kiedy ſye iuż do Góry przyważyſz: idźże podle Góry z wagą tbák dáleko/ áżeć wagá ſpadku vkaże łokói cztérzy/ tám możeſz zbudowáć Młyn Strum Dv, H3 [3 r.], H3v [2 r.], L2, L4v, M [2 r.], Ov; BiałKaz G3; A záwżdy w nocy y we dnie w gorach y w grobiech był wołáiąc y tłukąc ſię kámieńmi. BudNT Mar 5/5, przedm c7 [2 r.], Matth 5/1, 15/29, 17/9, 21/21 CzechRozm 42v, 101v, 110, 111, 113v (18); PaprPan Hh; ktoreby [konie] [...] cżęſtem przeieżdżániem ćwicżono/ do ſtępnego chodu/ do ruſzenia/ [...] po gorách y rowiech biegánia ModrzBaz 110, 115v; Ktemu do miáſtá ná gorze zbudowánego przyrownał kośćioł ſwoy ſyn Boży SkarJedn 12, 13 [2 r.], 15, 16, 60, 226; KochOdpr D2v; Oczko 3, 7v, 9v, 30v, [41 ]v; Calag 72a,b; Głos páńſki Cedry łamie/ y dęby przewráca/ A wielkimi górámi ták ſnádnie obráca KochPs 40; Puſtynie kwitną/ góry ſye ráduią/ W polách ſtad mnoſtwo KochPs 93, 16, 23, 51, 69, 93 (28); Wyſzedſzy od nioh tułał ſię po gorách puſtych SkarŻyw 29; Y przybrał grubą ziemię [...] pięknemi gorámi/ kruſzcżámi złotemi SkarŻyw 259; Kryli ſię wierni po gorach/ po iáſkiniách. SkarŻyw 299; krył ſię [...] ná tákie mieyſce/ z dwiemá tylko bráty/ ná ktore doleść prze przykrą gorę trudno kto miał. SkarŻyw 472, A3, A5v, 29, 113, 130 (46); MWilkHist A3v, H2; Węgrowie w gory bieżą tarczámi ſię ſczycząc. StryjKron 255; podobáło mu ſię mieyſce w puſzczy bárdzo ozdobne miedzy gorámi StryjKron 345, 26 [2 r.], 72, 155, 255, 355 (15); Pánie nákłoń niebios twoich á zſtąṕ/ dotkni gor/ á wypuſzcżą dym. CzechEp 161; Rzym gdźie Papież mieſzka nie ieſt mieyſcem piaſzcżyſtym/ y owſzem ieſt gorą tłuſtą CzechEp [397], 162, 375 [2 r.], [398]; NiemObr 20, 173 [5 r.], 174; TV górá drzewy nátkniona/ A pod nią łąká źielona. KochFr 26, 105, 126; KlonŻal D marg, D2; KochMuza 26 [2 r.], 27; lecz ieſli prze gury/ Albo ich nie będźieſz mógł obáczyć prze chmury/ Pátrzayże gwiazd/ któré ſą z ich wſchodem ſpoioné/ Iedné ná zachód/ drugié ná wſchód położoné. KochPhaen 20, 5 [2 r.]; KochMRot C; ReszPrz 20; Choć niebieſkie świátło wſchodzi/ Choć y zá gury záchodzi/ Iák w południe ták w puł nocy/ Záłość mię trzyma w ſwey mocy. WisznTr 26; BielSen 14; BielSjem 17 [4 r.], 18 [2 r.]; KochPam 83; PAtrzay iáko śnieg po górach ſye bieli KochPieś 15; Wody z gór ſzumią/ á pięniſta Wilná Iuż brzegóm śilná. KochPieś 31, 8, 13, 37; PudłFr 14, 57; ArtKanc G2v [2 r.], K4, T10; że iáko Niemce/ ták Węgry/ ták was Polaki/ y wſzyſtkie ine národy/ ktore od nich gory dźiełą [!]/ barbaros zową GórnRozm K, N3v; ZawJeft 9, 13; Pylae ‒ Wrota albo cziaſnoſcz miedźi gorami. Calep 879b; Septicollis ‒ Mieſcze oſiedmi gorach. Calep 970b, 672b [2 r.], 933a; GostGosp 120; GrabowSet E, G2, X; WIelki ieſt PAN/ y wielce chwálebny/ w mieśce Bogá náſzego/ ná gorze świętey iego. LatHar 368, 192, 264, 359, 520, 535, 724; KołakSzczęśl Bv; Tę gorę Piotr ś. zowie gorą świętą/ dla tego dziwnego ná niey przemienienia. WujNT 71; Nie może ſię miáſto zákryć ná gorze oſádzone [civitas ... supra montem posita] WujNT Matth 5/15; gdybyśćie tey gorze rzekli/ Podnieś ſię á rzuć ſię w morze: ſtánie ſię. WujNT Matth 21/21; A przez śiedm gor/ rozumieią wſzytkie pyſzne ludzie/ á oſobliwie krole tego świátá WujNT 877, przedm 35, Matth 5 arg, 1, s. 17 marg, 21 [2 r.] (59); JanNKarGórn G4v; WitosłLut A2v, A3v; Ieſzcże po Orły byſtre poſłano ná gory KmitaSpit B, C2, C6, C6v; PowodPr 10, 52; Izali lepiey z gory ſpáść y potłuc ſię/ niżli ty ćiężary zoſtáwić SkarKaz 123b, 7a [2 r.], 116b [2 r.], 117a, 118a, 119a (13); CiekPotr 3; W tym obráli iednego wilká ſtárego/ [...] żeby ſię kędy z iáki gory pilnie przypátrował ſpráwie onego woyſká CzahTr D3v, D3v, E; Y Któraż niebieſka moc z niedoſtępney góry/ Wyzuie mię z człowieczéy poſtáći y z ſkóry? GosłCast 52, 10, 21; Wyśćie iáko gory z ktorych rzeki y zdroie wytryſkáią SkarKazSej 665b, 665b marg, 696b; Kupiec nieborak przez ogień przez gory/ Wiedźie nie pewne cboć bogáte fory. KlonFlis D; Tám Swiecki oſtrow/ d[ę]bowy oſobny Pod gorą płynąc/ minieſz y ozdobny. KlonFlis G3, B2, B4v, C, F4v, G2 [2 r.]; Odłożywſzy od śiebie mołoyce y Gáchy/ Tułáły ſię po gorách roſkudłáne ſwáchy. KlonWor 6; Szukáiąc/ vpátrzył tám pod gorą drożyſko KlonWor 23, 21, 23, 24 [2 r.], 26.

W połączeniu z nazwą [gora + nazwa (437), nazwa + gora (66), gora, ktorą zową... (36), gora rzeczona... (6), gora (prze-, na)zwana... (4), gora na imię... (1), gora imieniem... (1); przy przypadku zależnym (nie licząc A z nazwą w m i n) nazwa w N (247), nazwa w przypadku zależnym (108)] (551): O pirwſſym kázaniu Iezuſowym na górze Tábor. OpecŻyw 41v, 37, 41v, [57] [2 r.], 98, 137v (12); OpecŻywSandR nlb 2v, 3, 5; PatKaz III 128v, 143; TarDuch B3v, B8, C5, D3v; BielŻyw 86; Tamże ich mnoſtwo na wierchu gory Feſulanu głodem poginęło MiechGlab 38; poſtawili oboz na gorze, kthorą zową Rzip MiechGlab 43; Tam napirwy na gory Iaziges wſthąpiwſzy, ſiedm Hetmanow wybrali MiechGlab 58, **, **v, **6, 61, 77, 78; Uradowała ſie gora Tabor gdi ſie na niey pan Ieſus wyohraził WróbŻołt ee2v; Pioſnek gory Syon, to ieſt ktoreſcie ſpiewali w koſciele na gorze Syon. WróbŻołt ſſv, 13/7, E3, 19/3, 28/6, I7 (37); RejPs 63v, 74, 93v, 97v, 98 [2 r.] (11); przykazał bog wſzechmogący dwiemá goram ktore zową vbera aquilonis álbo Káſpie gory HistAl M3v, Dv, E5, M3v; KromRozm III G5v [2 r.]; vdał ſie ná wſchod ſlońcá do gory yedney náimyę Libanu GliczKsiąż E2; LubPs B2, N, Nv, S2, Y3 (8); ábyś vſechł iáko Gory Gelboe/ ktore przeklął Dawid GroicPorz aa2; KrowObr 43v, 44, 110v, 135; Niech ſie do Etny gory doiecháć nie leni. RejWiz 149v, 144, 181 v; ſchodził gorę co ią Kaukazem zową Leop *B2; Cedrowe drzewo z Libanu gory wźięli Leop Ez 27/5, Gen 31/21, 23, 36/8, 9, Ex 3/1 (53); BibRadz Gen 8/4, 10/30, 14/6, 31/21, 23 (49); Cyrces wielką cżárownicá/ [...] oſiádłá gorę Etheum Wolſkow BielKron 25v; wſtęſṕ ná tę gorę Abarim BielKron 43v; Aretinus [panował] trzydzyeśći y ſiedḿ lat/ od tego gorá Aretinus wezwána w Rzymie. BielKron 61; A gdy ſzli po gorach Efráim do zyemie Sáliſe y Beniámin BielKron 63v; Przyſzli potym Zyphei do Saulá do Gábáá powiedáiąc iż ſie Dawid kryie v nas po gorze Achille BielKron 66v; ći wezwáni ſą Gálli Cyſálpini/ to ieſt/ s tey ſtrony gor Alpes. BielKron 102v; Woyſko przyciągło do drugich ná gorę Awentynum BielKron 119v; ktore powiáty záſię máią miáſtá wielkie w tobie áż do gory Káukáſsu. BielKron 269; Maurytánia od Maurow ſtárych ludzi wezwaná/ pod gorą rzecżoną Atlás BielKron 270; był kośćioł Apoloná bogá pogáńſkiego ná gorze przerzecżoney Parnázus BielKron 274; W thymże kráiu [Lacium\ ku goram Apeninam kłádą Rzym BielKron 276; SZwáńcárſka źiemiá pocżyna ſie od Alpes gor kámiennych BielKron 282v; naleźli mieyſce roſkoſzne pod gorą kthorą zwano Láſotna gorá BielKron 318; Piſáli [...] iż pod tą gorą Wawel [...] Smok wielki w iámie ná ten cżás był BielKron 340v; vcżyniwſzy ſobie twirdz ná gorze Zebráćicach bliſko Oświęćimiá/ cżynili wielkie ſzkody w Polſzce BielKron 392, 3v, 5 [3 r.], 8v, 12, 15v [2 r.] (187); Gora w Hiſpaniej wielmi wyſoka/ Naprzećywko górze Albiej w Affrice leżąca/ [...] którą Columnas Herculis zową Mącz 32b; Kráyiná miedźi morzem Euxinem/ á miedźi gorą Caucasem Mącz 59c; Crater etiam in monte AEtna [...] Dziurá w gorze Aetna którym ogień pała. Mącz 67b; Pod gorą Apenninem leżą. Mącz 161c; Mus Alpinus, Zwierzątko które ſie w górách Alpibus rodźi Mącz 238b; Scythotauri populi Scythiae, Przi górze Taurum mieskáyący. Mącz 377a, 32b, 37d, 58d, 142a, c (35); RejAp BB4, CC3, 117, 117v [2 r.], 126, Ddv; GórnDworz Ii3, Mm5v; RejPos 2v, 3 [2 r.], 53v, 102, 141 [2 r.], 149 [2 r.], 342v [2 r.]; BiałKat 43v, 328v; RejZwierc 9; BielSpr 43v; WujJud 262; RejPosRozpr b3v [2 r.]; Záś wyćiągnęli od gory Sżafery/ y położyli ſię wChárádzie. BudBib Num 33/24; y położyli ſię ná Horu gorze BudBib Num 33/37; Ci ſtáną błogosłáwić lud ná gorze/ Gieryzimie BudBib Deut 27/12; Tedy zſtąpił Bárák z gory Táworá BudBib Iudic 4/14, Ex 3/1, Lev 27/34, Num 33/23, 38, 39 (31); HistHel C2, C3v; BiałKaz D2v; BudNT Act 7/30; CzechRozm 86v [2 r.]; Ktory s troſzecżką ludu przez chwilę niemáłą/ V Ternopile gory miał ták śiłę ſmiáłą. PaprPan A3v; SkarJedn 281; támże pod górą Rámeburg Ochrá rzeká/ bierze w śię ſtruſzkę Oczko 4; przyſtąpiłá do gory Golgoty y mowiłá SkarŻyw 398; w iedney go iáſkini gory oney Gárgánu záwięzłego nálezli. SkarŻyw 422; Ziednał ſobie v Henryká klaſztor gory Amiaty SkarŻyw 575, 422, 471 [3 r.], 472, 484, 485 (24); y Garganum gorę ſławną w Apuliey opánowáli StryjKron 100, 115; CzechEp 307 [2 r.]; KlonŻal B marg; WerKaz 293; BielSjem 17; GórnRozm N3; Transalpinus ‒ Zoneftrone Alp tak nazwanich gor. Calep 1078b; Nieſczęſné drzewo z Idy góry wźięté GórnTroas 12, 17; GrabowSet E3v; podwyżſzona dźiś iáko drzewo Cedrowe wyſoko wznieśione ná gorze Libanie LatHar 410, 191, 192, 337, 368, 369 (9); Widźiałem/ á oto Báránek ſtał ná gorze Syonie WujNT Apoc 14/1, s. 72, 233, 281, 402, Act 7/30, 38; SarnStat 188, 264, 265; SkarKaz 80a, 118b, 162b, 487b, Oooo2a; SapEpit [B]2v; KlonWor 23.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy góry [gora + przymiotnik (68), przymiotnik + gora (10), gory, ktore zową... (2)] (80): MiechGlab **5; Iáko gorá Syońſká nye będą wzruſſeni LubPs cc4v, L4; KrowObr 135v; Leop Eceli 50/13, Ioel 2/32; powiedał im pod przyſięgą iż widzyał Romuluſá ná gorze Quiryńſkiey y gadał z nim BielKron 100; ciągnął przećiw Dáryuſowi ſkokiem / pirwey niż zá gory Káſpiyſkie zaydzye BielKron 125; Ma rzekę Iber wezwáną/ z gor Kántábrickich wychodzącą BielKron 278v, 77, 78, 87v, 100 [2 r.], 125v (16); RejZwierc B4v, 51v; Y ſzedł Iehowah ná gorę Synáyſką BudBib Ex 19/20; podobny bądz miły moy ſárnie/ albo ielonkowi po gorách Weterſkich (marg) Albo/ po gorách przedziału. (‒) BudBib Cant 2/17, Ex 19/23, 24/16, 34/2, 4, Num 33/47 (22); Zgromádź ku mnie wſzytek lud/ z zyemye Izráelſkiey/ Iżeby ſie tu zeſzli/ ná gorze Kármelſkiey. HistHel B4v; BiałKaz F3v; CzechRozm 93, 113, 114 [2 r.], 117v, 118v (12); SkarJedn D3; KochPs 72, 198; vkazał ſię wielki krzyſz ná powietrzu/ ná gorze Kálwáryiſkiey SkarŻyw 277, 2, 277; CzechEp 287; NiemObr 21, 118; Milcżą gory Maenálſkie/ milcżą łyſe ſkáły. KlonŻal Bv; Wyżeńmy z Europy w Kákáuzyſkie [!] gory. BielSen 13; owoc iego przeydźie wyſokośćią gory Libanowe LatHar 400, 369, 410; WujNT Gal 4/24, Hebr 12/22; SkarKaz 633a, b; KlonWor 21.

W połączeniu z nazwą kraju, miasta, plemienia lub z przymiotnikiem od tych nazw [gora + przymiotnik (45), przymiotnik + gora (12), gora + G sb (10)] (67): ktory [...] miedźi gorami Ruſkiemi na mieſthcu iednim kthore Kloza zową iemu był zaſtąpił MiechGlab 14; Stichże to gor Piecihorſkich, ciecże wielką rzeka Tyrk po Tatarfku MiechGlab 28, *6v, 24, 26, 56; Przyſzliśćie do gory Amorreyſkiey Leop Deut 1/20, Gen 8/4, Ios 11/16, 21, Ez 37/22, 38/8; TV ſie fatá mieſzáią/ by Márzec z chmurámi/ Nád tymi Węgierſkimi/ zacnemi gorámi. RejZwierz 108v; á ná gorách wyſokich Izráelſkich mieſzkánie ich będźie BibRadz Ez 34/14; y podbił pod ſię gory Cylicyiey BibRadz Iudith 2/13, Ez 17/23, 34/13, 14, 38/8, 39/2 (12); Siodma rzeká Albis [...] z gor Cżeſkich wychodzi BielKron 282; Końcży ſie Gottia [...] od zachodu gorámi Nordwegiey BielKron 293v, 6, 89, 159, 190v, 211 (18); Olympus [...] Wielmi wyſoka górá Theſsáliey w Greciey Mącz 263a; Górá Boeocie/ ná którey Hercules okrutnego Lwá zábił. Mącz 455a; SienLek 75v; BudBib 4.Reg 23/5, Ez 33/28, 34/13, 14 [2 r.], 38/7, Iudith 13/12; PaprPan A2v; Ieſt w kóniec gór Rákuſkich ku Gorycyéy mieyſce w okrąg głębokié Oczko 9v, 23; SkarŻyw 270, 589; ſam z Węgier do Polſki przez gory Sanockie [...] przyćiągnął StryjKron 457, 91; KlonŻal A3v; KołakCath B4v; WujNT przedm 40; Kártadulow z Indiyſkich gor śiłá poſłano KmitaSpit C4v, B2v; KlonWor 6, 21; RybWit A3.

W połączeniach szeregowych (53): A tak przez ony puſſcżé/ bory/ laſy/ oſtré góry [...] przyſſli do ziemie żydowſkié. OpecŻyw 30v, 28; FalZioł V 65; BielŻyw 149; MiechGlab 23; ábowiem ći ſnadz/ y morze y rzeki ſpołu ſie złąozywſſy/ y gory y wſſyſtek okrąg ſwiátá zwielkimi rádoſćiami iáwnie wyznawa dobrodzieyſtwo iego. RejPs 144v; LibMal 1544/84v; HistAl C7; KromRozm III B; LubPs V6v; ten ktory ſtworzył z niczego Niebo y źiemię/ Gory y przepáſći/ Powietrza y wody GroicPorz aa2; A iáko ſie kroleſtwá dziwnym kſtałtem mienią/ Gory/ polá/ y láſy/ pięknie ſie zyelenią. RejWiz 45; Leop P4, 4.Esdr 15/62; BibRadz 4.Esdr 15/41; twoieć morze/ twoieć gory/ twoyći lud wſzytek BielKron 30v; Tá cżęść ziemie [...] ma w ſobie wielkie y rozmáite bogáctwá/ mocne á nie zwalcżone kroleſtwá/ gory/ rzeki niezmierne BielKron 263v, 30v, 263, 271, 271v [2 r.], 288, 289; SienLek T3v; y wody/ y gory/ y ziemiá/ y powietrze/ thedy záwżdy ſą inſtrumentá gniewu Bożego RejAp 131v, AA2, 180v; RejZwierc 70v, 156; BielSpr 7, 7v, 22, 36v, 54, 67v; BudBib c, Mich 7/12 [2 r.]; Oczko 7v; ModrzBaz 143; Bytność páńſką y góry/ y rzéki ſzaloné/ Y morze czuło nie vieżdżoné KochPs 174; Zácżym y gorom [kust: y gorum]/ y láſom/ y innemu ſtworzeniu/ cżeść Boſką dáiećie. SkarŻyw 76, 125, 249, 402, 528; CzechEp 330; po puſzcżách ſię błąkáli/ po gorách po ſkáłách/ po iáſkiniách podźiemnych ReszList 150; Bo y tę [ziemię] Bóg oſzláchćił dźiwnémi ſpoſoby: To/ gorámi/ to láſy/ to kryſztałowémi Rzékámi KochFrag 22; WujNT Hebr 11/38; Zaydźie zá gory/ láſy/ zá wody/ zá bory/ Cbroſtámi/ mánowiámi cżyni ſobie tory. KlonWor 20.

W przeciwstawieniach: »gora ... doł (a. dolina) (13), rowni(n)a (5), nizina (3), rowne pole« (22): FalZioł I 89c; takes ſtworził ziemię iż thu gori owdzie niziny. WróbŻołt hh7v; Leop Ios 12/8; Hetman drugi Turecki [...] niechćiał w gory wniść ále w rowni cżekał. BielKron 252, 135v, 137, 227v, 248, 258 (9); RejZwierc 111, 248; BielSpr 36v; Y Było gdy vſłyſzeli wſzyſcy Krolowie/ ktorzy zá Iordanem ná gorách y ná rowninách BudBib Ios 9/1; Y rozpłyną ſie gory pod nim/ y doliny popádáią ſię BudBib Mich 1/4, I 102a marg, Deut 8/7, Ios 12/8; Táki chrzęſt kłoſow po gorách wſzędźie/ Y po niźinách obfitych będźie. KochPs 106; KochCz B2v.

W tłumaczeniu hebrajskiej nazwy „Armagedon” (1): Niektorzy wykładáią to słowo Gorę owocow/ á rozumieią koſcioł Boży/ á drudzy záſię rozumieią mieyſce niektore gdźie przywiedźione będą niewierne kſiążętá BibRadz II 141b marg.

W charakterystycznych połączeniach: góra bluźnirska, kamienista, kamienna (3), niedostępna (4), niedrożna, nieprzystępna (2), przykra (5), trudna, wielka (35), wyniosła; gory cień, fundamenty (4); gorę przejechać, przewyciężyć; z gory bieżeć, ciec, iść (4), (po-, z)miotać (7), patrzać ((u-, prze)patrować) (6), (po)płynąć (5), poczynać się, (s)puszczać (się) (puścić) (4), schodzić (2), skoczyć, spaść, toczyć się, ujrzeć, ukazowac, widzieć, wychodzić (wychodzący) (6), zepchnąć (2), zjeżdżać (2), zrzucić (się) (4), zstąpić (zstępować, zstępujący, zstąpienie) (25); na gorę ciągnąć (ciągnion) (3), pojść (3), przyjść (2), (z)uciekać (uciec (się)) (16), wbieżeć (wbiec) (4), wejść (wyjść, iść) (61), wleźć, wstąpić (wstępować, wstępowanie) (49), wznosić; przez gorę (przy)ciągnąć (7), przejść (przechodzić) (3), przeprowadzić; w gory uciekać (uciec) (4); za gorę zajść (zachodzić) (2); na górze rosnąć (8); w gorach rosnąć.

Zwrot: bibl. »gory (wiarą) przenosić, przewracać, (a. przewrocić), przestawiać; gory przenoszą się, są przeniesione« = hiperbola na określenie silnej wiary [szykz mienny] (6: 3 : 1; 1 : 1): KromRozm I O4; byś przewrácał gory/ Wiárą/ y przez morze brnął/ [...] Ieſli z bliznim nie będzye/ wierney życżliwośći/ Wſzytko to brzęk Miedzyány RejZwierz 132; Iż by też twoiá wiárá byłá táka/ iżbyś y gory dla niey przewroćił [...] á práwey chući w ſerczu ſwym mieć nie będzyeſz/ nie tho tobie nie płatno RejPos 171, 194; RejZwierc 128v; WujJud 106; BudNT l.Cor 13/3[2]; y miałbym wſzytkę wiárę/ ták iżbych gory przenośił [ita ut montes transferam] á miłośćibych nie miał: nicęm nie ieſt. WujNT 1.Cor 13/2, przedm 37, s. 72, 270, 519.
Wyrażenia: »z gory na doł« (2): FalZioł I 89e; wźiął wielką ſzkodę w ludziech/ ták iż muſieli z gory vćiekáć ná doł do woyſká BielKron 248.

»bok gory« = zbocze, pochyłość (4): A oni vchyliwſſy ſie od boku gory [a latere montis]/ przywiązáli Achiora ku drzewu zá ręce y zá nogi Leop Iudith 6/9; Szymehy ſzedł bokiem gory [per viam montis] przećiw niemu idąc łaiąc BudBib 2.Reg 16/13, Iudic 19/18, I 174d marg.

»gora boża« = mons Dei Vulg, PolAnt [szyk 3 : 1] (4): A gdy gnał ſtádá dáley ná śrzodek puſzcży/ przyſzedł do Boży gory Oreb. Leop Ex 3/1; BibRadz 3.Reg 19/8; BudBib Ex 3/1, 24/13.

»goła gora« = calvus mons Murm, BartBydg (2): mons Calvus Goła gorá Murm 20; BartBydg 25b.

peryfr. »gora imienia Pana zastępow« = góra Syjon (2): Leop Is 18/2; á będźie wezwano Ieruzálem Miáſtem prawdy/ á gorá Paná zaſtępow [mons Domini]/ Gorá święta. BibRadz Zach 8/3.

»niskość gor« = pieczara, wnętrze gory (4): Wſtąpiłem áż w niſkośći gor [ad extrema montium]/ źiemiá ſię o mnie záwárłá BibRadz Ion 2/7.

»gora ogniowa (a. ognista), ogniem gorająca« = wulkan (2 : 1): Gorá ogniowa. BielKron Kkkk4, 276v marg; ſtąd Ethná/ ſtąd Cyclopum inſuły/ puteoły/ y góry inſzé wiecznym ogniem goráiącé Oczko 6.

»gora pańska« (4): záſzedł Moiżeſzowi ná gorze Pańſkiey [in montem Dei Vulg Ex 4/27] z rádoſcią. BielKron 29, 28v, 64, 85.

»gora piaseczna« (1): Ma tákie polá piaſecżnego wichru/ iż przez noc ſtoią gory wielkie piaſecżne wiátrem przyrodzonym ſute y zgromádzone BielKron 263v.

»skalista (a. skalna), opoczna gora; skała gor« [szyk 7 : 5] (9 : 1; 2): á tám iádąc [...] po gorach skáliſtych/ thákże w drodze okrutney ſprácował ſie HistAl G6, K8; Były to groby [...] ná gorách ſkálnych záſádzone y wyſtáwione BielKron 270v, 274v, 280, 286; y każdy ſługá/ y káżdy wolny kryli ſie do iáſkiń/ y miedzy gory opocżne. RejAp 62v; KochPs 75, 97, 161; KlonŻal D marg; każdy niewolnik/ y wolny pokryli ſię w iámy y w ſkáły gor [in petris montium]. WujNT Apoc 6/15.

»gora święta« = mons sanctus Vulg, PolAnt [szyk 5 : 5] (10): WróbŻołt V8v; LubPs B2, N; będą cżeść á chwáłę cżynić Pánu ná gorze ſwiętey w Ieruſálem. Leop Is 27/13, Ps 2/6; BibRadz Zach 8/3; RejAp 117v; HistHel C3v; CzechRozm 113, 120v.

»wi(e)r(z)ch(ołek) gory, na gorze« = cacumen montis Mącz, Calag; cacumen, iugum (supercilium) montis, vertex montis Mącz; iugum, verruca Calep [szyk 68 : 1] (68 : 1): ij wywiedli go na wierzch gory/ pod ktorą bylo ich miaſto OpecŻyw 51v, 51v; BielŻyw 162; MiechGlab 38; HistAl K7v, L2; Kryſtus/ álbo zakon yego/ myał być zgotowan ná wirzchu gor/ to yeſt ná poſtánowyenyu y porządku ápoſtolſkim ktorzy też ſą gorámi albo pagorki KromRozm III G5v, G5; Leop Gen 8/5, Ex 19/20, Iudic 9/25, 2.Reg 15/32, 16/1 (9); BibRadz Gen 8/5, Iudic 9/36, 3.Reg 18/42, Is 30/17, Os 4/13, Am 1/2, Iudith 4/3; BielKron 34v, 52, 124v; Supercilium montis, Naywyſzſza wyſokoáć góry/ wyerſchołek góry. Mącz 433d, 28d, 40b, 89b, 142c, 176d, 190d, 486d; GórnDworz N3v; KochMon 19; BudBib Ex 19/20 [2 r.], 24/17, 34/2, Num 14/40, 44 (13); HistHel C2; BiałKaz D2v; BudNT Luc 4/29; Będzie/ powiáda/ w oſtátnich dniách zgotowaná gorá pańſka ná wierzchu gor SkarJedn 9; Calag 458b; KochPs 72, 198; SkarŻyw 29, 270, 472, 493; Bo kto ná ſámy wierżch gory wnidzie/ iż wyzſzey iść nie może/ tęn gdy poſtąpi z mieyſcá/ ná doł iść muśi. GórnRozm M4v; Calep 569b, 1113b; GórnTroas 16, 17; LatHar 468; WujNT Luc 4/29; KlonWor 24.

»gora winna« = winnica (1): tám dobre winá/ bo gory winne pátrzáią ná południe. BielKron 283.

»gora wysoka (a. przewysoka), [jakiej] wysokości; gor wysokość« = excelsus a. praecelsus mons Mącz [szyk 62 : 60] (102 : 1; 19): OpecŻyw 38, [57]; FalZioł IV 17c; MiechGlab 24, 61, 62, [89]; A gori wyſokie ſą skłonienie Ieleniowi a skała ieżom. WróbŻołt 103/17, 94/4; Spráwiedliwoſć twoiá niezrownaná zwyſokoſćią gor nawyſſych RejPs 53v; á on záłożył fundámenty gruntow [...] y wyſokoſći wſſech gor ſą wopiecze iego. RejPs 140v, 124v, 129, 143, 152, 152v, 200; prziſzli ku barzo wyſokiem goram/ ktorych wirzchy widziáły ſie dotykáć niebá HistAl K8, E8v, K7v, L4, L6, M4v; MurzNT Luc 4/5; LubPs P2v, Q4, V4v, X5v, cc2v, ff2v, gg6; RejWiz 2v, 23, 82, 83, 108v, 177 [2 r.]; Y wiodł go diabeł ná gorę wyſoką Leop Luc 4/5, Gen 7/19, Num 21/28, Deut 12/2, 4.Reg 12/3 [2 r.], 17/9, 2.Par 14/2, Is 57/7; BibRadz Gen 7/19, Is 30/25, Ier 3/6, Ez 15/23, 34/14, Bar 5/7; Támże ſą dwie wyſokie gorze ná ſkále BielKron 278v, 259v, 273, 286, 288v, 293v, 294v, 461; Górá/ niewymowney wyſokośći miedzi Mácedonią/ a Thrácią. Mącz 19a, 7a, 19a, 32b, 46c [2 r.], 119c (15); RejAp 181, 181v; RejPos 69v, 102, 115v, 226v, 228; BiałKat 346; RejZwierc 129, 147v, 170v, 264v; BudBib Is 2/13, 40/9, 57/7, Ez 34/14; á iżby ſámi śiebie/ y zacnośći tego Rzymſkiego páńſtwa/ iákoby z wyſokiey gory w iáką przepáść niewtrąćili. ModrzBaz 106; Słuſznie oddawa chwałę Sion tobie/ Sion kwiát gór wyſokich KochPs 71, 97, 213; SkarŻyw 74, 270, 481, 485; StryjKron 11; KochFr 90; ReszPrz 27; PRzed oblicżem twym moy Pánie/ Ktoż ſie vchroni. Wſzędzie dogoni/ Twoie poimánie. Choćby mię [...] zákrywáły/ Naywyżſzych gur wáły. WisznTr 26; KochPieś 32; ArtKanc T14v; GórnRozm N3 [2 r.]; LatHar 15, 389, 557; WujNT Matth 4/8, 17/1, Mar 9/2, Luc 4/5, Apoc 21/10; KmitaSpit C6; SkarKaz 117b, 637a; CzahTr Hv; SapEpit [B]2; Spádłá z gory wyſokiey w wodę oná cżáſzá KlonWor 24.

»gora zápalona« = wulkan (1): á gdy dotknieſz ich iáko gory zápalone ſnádnie dymem wylecą RejPs 212v.

Zestawienia: »bogini gor« (2): Oreades Nymphae montium, Boginie gor. Mącz 268b, 59c.

»Gora Bykowa« (1): Z drugą ſtronę [!] od południá y ſłońcá wſchodu dzieli ie gorá wielka Bykowa/ po łáćinie Taurus mons BielKron 269.

»Gora Gotarda« (1): Góry/ około góry Gotárdy w Szwáycerskiey ziemi Mącz 58c.

»Jasna Gora« (2): KrowObr 134v; Włádźiſław ná ten cżás kſyążę Opolſkie/ Wieluńſkie/ y Dobrzyńſkie/ kośćioł na iáſney gorze w Częſtochowey záłożył BielKron 379v.

»Gora Jehowy« = góra Synaj; mons Domini PolAnt (2): Y ćiągnęli od gory Iehowy drogą trzech dni BudBib Num10/33, Gen 22/14.

»Gora Łojowa« (1): Gora Loiowa Vglow Czla iakie wiellice tam ſtad lupieſtwa beli PaprUp I4v.

»Łysa Gora« = Kalwaria (3): a iuż nijnijé nacie ortel ſmierci zdáwám takowy. Iż maią cie na krzyżu wywiodſſy z Ieruzalem na mieſtzu lyſé gory rozbitz OpecŻyw 133v, 136v; Pogrzebion był ná łyſey gorze. WujNT Xxxxx.

»Łysa Gora« = szczyt wGórach Świętokrzyskich [szyk 6 : 1] (7): A gdy przyſzli pod gorę Lyſą/ gdzie dziś s. krzyż vkazał ſie [...] rzućili ſie do zbroy BielKron 341; Klaſztor S. Krzyżá na Lyſey gorze záłożył látá 1006. BielKron 345v, 361v, 365v, 376v; SkarŻyw 356; StryjKron 370.

»Łysa Gora« = pasmo gór w Austrii (1): Báwárska ziemiá od Dunáyu áż do gor Apes zwánych/ miedzy rzeką Enum zwáną á miedzy gorą w Rákuśiech Kalenberg/ To yeſt łyſa gorá zwána oſięga. Mącz 250a.

»Modra Gora« [szyk 2 : 1] (3): oſiedli ná Powążu gorę Modrą BielKron 395v, 395v marg, Mmmm.

»Mokra Gora, gora rzeczona Mokrą« (1 : 1): rozćiągał ſobie páńſtwo ktore iego oćiec trzymał około mokrey gory / áż do Bulgáryey BielKron 244, 252v.

»Gora Oliwna, Oliwety; gora ktorą zową Oliwną, nazwana Oliwną, przezwiskiem Oliwna« = mons Olivarum Vulg[szyk 53 : 2] (43 : 6; 4 : 1 : 1): PowUrb Iv; a mily Iezus ſſedl ſie modlitz na gorę oliwety. OpecŻyw 76; ſſedl ku gorze oliwné przez iednę rżécżkę OpecŻyw 97, 71, 71v, 97 [3 r.], 98 [2 r.], 173v; OpecŻywSandR nlb 4; TarDuch C; gdy śię przybliżył do Bethphali i Bethanjiéi do gory przezwiſkiem oliwnyi MurzNT Luc 19/29, Mar 11/1, s. 151 marg, Luc19/37; wyſſli ná gorę Oliwną. Leop Mar 14/26, 2.Reg 15/30, Matth 26/30; przemieſzkawał ná gorze ktorą zową oliwną. BibRadz Luc 21/37, Mar 11/1, Act 1/12; BielKron 78v, 139v, 265 [2 r.]; RejPos 1; BudBib 4.Reg 23/13; BudNT Mar 13/3, Luc 19/29, Hh6v; SkarŻyw 277, 460; ReszPrz 82; LatHar 58, 191, 243, 289, 691, 706, 719; WujNT Matth 21/1, 24/3, 26/30, Mar 11/1, 13/3 (13).

»Gora Pawłowa« (1): Tobie v Cérkwie świętéy Preczyſtéy ſwą głową Przyſzło leżéć/ wiechawſzy ná górę Páwłową. KochJez B2v.

»Pięć Gor« = kraina na Kaukazie (1): Na połdnie ku morzu Chwalenſkiemu ſą gory Albaniey y Iberijey, miedzi ktoremi lud ieſt co ie Rus Piecihorſci, Cirkaci, iakoby ſpiący [lege: z piąci] gor [quasi Quinquemontani] cirkaci zową MiechGlab 27.

»Pokłonna Gora« (1): y położył ſię obozem ná Pokłonney gorze StryjKron 421.

»Słona Gora« (1): y między Słoną górą ku górze/ którą zową Obzdów w Dunáiec/ y iákoſmy wyrozumieli/ ſą polá płonné SarnStat 188.

»Gora Świętego Bazylego« (1): Támże w Korfsunie zbudował Cerkieẃ na gorze ſwiętego Baſilego albo Waſila StryjKron 140.

»Gora Świętego Gerarta« (5): Gdy tedy przyćiągnął pod Budzyń/ położył ſie ná gorze s. Gerártá BielKron 311v, 311v, 312, 312v, 314v.

»Gora Świętego Pawła« (2): żądał pilnie żeby go do klaſztoru/ ná puſzcżą gory świętego Páwłá [...] poſłano SkarŻyw 543, 543 marg.

»Świńska Gora« (1): Ten Mnáthá kazał zmurowáć zamek ná Swińſkiey gorze BielKron 321.

»Trupich Głow Gora« = Kalwaria (2): Godźieneś P. Iezu Chryſte wſelkiey cżći y chwały/ na Kálwáryiſką trupich głow gorę/ z ćięſzkim krzyżem/ popędliwie prowádzony.LatHar 542, 679.

»Turza Gora« (2): MiechGlab *7v; bez roſkazánia dobrowolnie ćiągnęli do Sáśi/ y położyli ſie miedzy láſy gdzye zową Turza gorá/ áby poſły pochwytáli BielKron 386v.

Szeregi: »gory, (i, albo) lasy« [szyk 9 : 5] (14): bo chocia w Iuhrze gory ſą nieiakie, j laſſy, wſzakoż ſrzedniey wyſokoſci MiechGlab 61; bo ſobie nádzyáłáli ołtarzow po gorach po leſiech bogini Cybele BielKron 83, 8, 90, 243v, 291v; KochSat Bv; RejPos 327; SkarŻyw 473, 487; StryjKron 757; KochFr 90; BielSen 10; ArtKanc I3. [Ponadto w połączeniach szeregowych 23 r.].

»gory, (i) morze« [szyk2 : 1] (3): Ieſt theż thám wielkie przeſládowánie ná morzu y w gorách BielKron 294v; Oczko 2; GostGospSieb +2v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.].

»gory, (a) opoki« (3): Z obu dwu ſtron brzegow Renu wiele miáſtecżek y zamkow ná gorách á ná opokách. BielKron 285; RejAp 62v; RejPos 6.

»gora, (a, i, albo) pagorek« =mons et collis Vulg, PolAnt; collis et tumulus Vulg [szyk 31 : 2] (33) : Iedennáſtégo dnia gory ij wſſytky págorki ij pádoly w proch będą obrotzony OpecŻyw 193v; WróbŻołt 148/9; MurzNT Luc 3/5; KromRozm III G5v; LubPs X5v, ff3v; Leop Deut 12/2,Ios 11/13, 4.Esdr 15/42, Is 42/15, Ier 16/16 (8); BibRadz Is 10/32, 30/25, Ier 16/16; BielKron 273v; BudBib Deut33/15, Ps 148/9, Is 2/13, 40/4, Ez 34/6; CzechRozm 110, 111, 119v; WujNT Luc 3/5, 23/30;SarnStat 264; SkarKaz 7a; SkarKazSej 665b, 696a; SapEpit [B]2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»pola, gory« (1): Kłuſzże ſie iuż náſz pánie przez polá przez gory RejWiz 73. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»gora, (i, albo, a) rzeka« [szyk 3 : 3] (6): LubPs hh3v; BielKron 280v, 433v; A śiłá Miaſt bogátych ſpalił w krótkim czáśie/ Bo ten pożar y Rzékę y Gorę prznieśie KochZg A3; Mącz 60a, 183a.

»(ani) gora, (a, albo, ani, i) skała« [szyk 22 : 5] (27): Drugie ſie lęgą w ſkałach albo w gorach przykrych/ á ty zową grzebiołuchi. FalZioł IV 24c; HistAl L; KrowObr 60; RejWiz 113; BibRadz Bar5/7; BielKron 264v [2 r.], 274, 280, 282v [2 r.], 286 [2 r.], 292v; Mącz 120b; RejAp 98, 139v, 173; RejPos 223; powieda/ iż krolowie á moczarze ſwiátá tego będą ſie thułáć á tłuc miedzy ſkáłámi á miedzy gorámi RejZwierc 48, 18, 60, 87v; BudBib Iob 14/18; Sárnom górá mieſzkánié/ ſkáłá królikowi. KochPs 155, 173; WujNT Apoc 6/16. [Ponadtow połączeniach szeregowych 5 r.].

»wody i gory« (1): Nad tymi, czuſz nad wodami y nad gorami.WróbŻołt hh8. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.].

Wyrażenia przyimkowe: »za gory, (za morze)« = daleko (w obce kraje) (4): Puść zá gory/ Szpetne chmury/ Bo ſwiát bury/ Szuka dury RejZwierc 29; Nie ieſt y tho trudno/ zá gory/ zá morze iácháć Oczko 2; GostGospSieb + 2v; KmitaSpit B2v.

»za gorami« (2):

~ Wyrażenie: »daleko za gorami« (2): Ná mieyſcách Apoſtolſkich bliſko Rzymſkiego dworu ras w rok/ á ieſli dáleko zá gorámi/ we trzy láthá/ naleść ſię dam KrowObr 128v; CzechEp 330. ~

W przen (23): Poydzi/ poydzi przeto oblubienitzo moia z gory cżyſtoſci OpecŻyw 185v; SkarŻyw 120; Gdy tedy z tey gory wyrokow Boſkich/ głębiey w twe ſpráwy wglądam PowodPr 5; Tá drogá pełná rozboynikow y duchow złych [...] pełná gor przykrych y hárdośći prożney/z ktorych łacno ſpaść SkarKaz 245b, 123b; Ty boleśći/ fráſunki/ wyganiaſz na góry PaxLiz Dv.

W charakterystycznych połączeniach: gora czystości, przykra, świata; z gory ukazować, widzieć, wylewać się, wypatrzeć; na gorę wyganiać.

Zwrot: »(za)hamować (koła) z gory, ku gorze« [szyk zmienny] (4 : 1): A tego pilnie ſtrzeż áby gębá nigdy przed mieſzkiem wzawod nie wyſkákowáłá/ boć to twárdouſty źrzebiec/ á iákoć ná kryg weźmie/ iuż go y ku gorze trudno záhámowáć będzieſz mógł. RejZwierc 35v; Kołá z gory hámuy/ Cudzym ſie nie brámuy. RejZwierc 239, 29; A iákom wyży piſał áby kożdy z gory/ Wcżás hámował ſzánuiąc co nalepſzey ſkory. CzahTr C4, C2.
Wyrażenia: »wyniosła gora« (1): Podnieśieć ſię też vtwierdzenie źiemie ná wynioſłe wielce gory LatHar 400.

»gora wysoka« [szyk 2 : 1] (3): á ći możni ktorzy ſie ſobie zdádzą gorámi wyſokiemi/ áby zá ſpráwą iego pokoy miedzy ludzmi mnożyli. RejPs 105; PowodPr 4; O wielmożni Pánowie/ o źiemſcy bogowie [...]. Niech ſię ná lud wſzytek z was gor wyſokich iáko rzeká w rowne polá wylewa. SkarKazSej 670a.

Szereg: »gory i (albo, a) pagorki« [szyk 5 : 1] (6): KromRozm III G5v; Záprawdę omylne były pagorki/ y mnoſthwo gor Leop Ier 3/23, Is 41/15; BibRadz Is 41/15; BudBib Cant 4/6; Niechay od ćiebie gory przyimą pokoy dla ludu/ á ſpráwiedliwość págorki. LatHar 398.
Przen (122):
a) Niebo, siedziba Boga i miejsce pobytu dusz zbawionych [niektore użycia nawiązują do znacz. 6.] (78) : A toć ieſt Ewánielia z oney gory niebieſkiey przynieśioná/ przez Paná Iezu Kryſthá KrowObr 48v, 44; wierz mi brácie ledwe ze ſtá ieden/ Tey ſwiętey oſiádłośći tám ná ſwiecie pewien. Bo tu trzebá ſumnienie ná ocel vkowáć/ Kto tu chce ná tę gorę proſto zákierowáć. RejWiz 180v, 179v [2 r.]; O ktorey gorze ná wielu mieyſcách Dawid s. cżyni wzminkę/ iż tám wſzytkim wiernym sſtawa ſie ſpokoyne odpocżynienie y káżde pocieſzenie RejPos 260v, 260v [2 r.]; KochPs 33; Nie śmiem/ źrzenice wznieść/ ná gory twoie/ Bo/ grzech záſłánia wſtydem/ ocży moię GrabowSet Iv; ábyſmy [...] po rozłącżeniu z tym świátem/ do duchowney gory Chryſtuſá Páná byli doprowádzeni. LatHar 469; Tá gorá trudny ma przyſtęp/ ćiáſna do niey drogá/ przykre y pracey pełne wchodzenie. SkarKaz 123a, 122b, 123a [3 r.], b [2 r.].

W połączeniu z nazwą góry (1): Tám Swięty/ Swięty/ Swięty/ wſzyſcy Aniołowie Spiéwáią/ [...] Tám gwoli iemu/ óné muzyki rozliczné/ Ná ónéy górze Sion/ óné lutnie śliczné SiebRozmyśl K4v.

W charakterystycznych połączeniach: gora duchowna, krolestwa niebieskiego, niebieska, wdzięczna, wieczna; gory dostąpić (2); gorę posiąść (2); do gory doprowadzony; z gory przyniesiony (2); usłyszeć (2), wysłuchać (2), na gorę przyjść, wchodzenie, wstąpić (wstępować) (3), wwieść (2), zakierować.

Wyrażenia: »gora pańska« (1): Y ktoryſz yeſt táki cżłek coby o ſwey mocy/ Wſtąpił ná gorę Páńſką procż yego pomocy LubPs F3v.

»gora święta, świętobliwości, która jest poświęcona« [szyk 12 : 1] (11 : 1 : 1): Głoſem mogim do pana wołałem á wyſluchał mię z gory ſwiętey ſwey. TarDuch D7v; iako bychmy na on czas byli doſtoyni wſtępic na onę gorę: ktora ieſt ſwiętemu maieſtatowi twemu poſwięcona. RejPs 35; Iedno ty ogarni mnie prawdą ſpráwiedliwoſći twoiey tedy ią ſnádnie przeniknę ná gorę ſwiętobliwoſći twoiey náznaczoną RejPs 64v; LubPs B2v, D2, M; GroicPorz pp4; Ale kthory ma we mnie duffánie/ odziedzycy źiemię/ y poſiędzie ſwiętą gorę moię [montem sanctum meum]. Leop Is 57/13, Ps 3/5; BudBib Is 57/13; Temi ſłopniámi góry świętéy doſtąpiémi/ Y twarz páńſką (da pan Bóg) ná oko vyźrzemy. KochPs 33; ArtKanc Q; PAnie/ ktoż w gmáchách twoich/ ma mieſzkánie? Dla odpocżynku/ ktoż ná oney ſtánie Gorze świętéy? ten co bez zmázy wchodźi GrabowSet H3v.

»gora wysoka« [szyk 1 : 1] (2): Wwiedź/ ná gorę wyſoką/ Twych wdźięcżnych zabaw/ gdźie źimy nie bywa GrabowSet K2v; SkarKaz 123a.

Wyrażenia przyimkowe: »z gory« (26): Skąd muśi ſpráwiedliwość roſciągáć ſie z gory RejWiz 124, 49v, 118; W obfitosći źiemie będźieſz miał mięſzkánie twoie/ y w roſie niebieſkiey zgory [coeli desuper]. BibRadz Gen 27/39, Ps 49/4, Prov 8/28, Philipp 3/14; Wnet sſtąpił z gory ogień/ ſtráwił ofiárę ze wſzytkim/ s kámieniem/ z wodą y ze drwy. BielKron 84v, 84v marg; RejPos 242v; Z goryć nam ieſt tá moc daná/ Tám bywa krzywdá vznaná RejZwierc 234, 116v; Wyzwol człowieká: człowieka/ ktory Ieſt mieczem twoim/ y ma moc z góry. KochPs 22; SkarŻyw 208; KochMRot C; ábowiem nie ieſtći tá mądrość z gory sſtępuiąca [sapientia decursum descendens]: ále ieſt źiemſka/ ćieleſna WujNT Iac 3/15, Iac 3/17; WysKaz 46; GosłCast 11, 20 [2 r.], 72; Przetoż mądrość/ która z gory ieſt/ zowie naprzod tenże Iákub ś. wſtydliwą y czyſtą. SkarKaz 661a, 662a.

~ W przeciwstawieniu: »z gory ... z ziemie, w niskości« (2): Strąćił go zá to márnie Pan z gory w niſkośći. RejWiz 188v; o Sámuelowey duſzy piſmo świádczy/ iż nie zgory áni z niebá/ ále z źiemie wychodźiłá. SkarKaz 119b.

W charakterystycznych połączeniach: z gory być (5), przychodzić, rozciągać się, strącić, utwierdzać, wołać, wychodzić, wyględać, zesłać, zstąpić; z gory dany, powołany, upatrzony, zstępujący. ~

»ku gorze« (5): KrowObr 91v; RejWiz 179v; Aż do dniá tego/ w ktory dawſzy roſkazánie Apoſtołom przez Duchá świętego/ ktore był obrał/ wźięt ieſt ku gorze [receptus est]. BibRadz Act 1/2, Act 1/22; á ono ś. Páweł/ y ś. Piotr z ſwoich grobow zmartwychwſtawſzy ku gorze przećiw Pánu ponieſieni będą ReszList 180.

~ W charakterystycznych połączeniach: ku gorze iść (2), poniesion, wzięt (2). ~

»na gorę« (3): Ktoſz by tedy był táki náziemi/ áby wſtąpił na gorę ku pánu/ álbo iżby doſtąpił mieſca onego/ ktore iemu ſámemu ieſt poſwięcone. RejPs 34v; RejPos 262v; RejZwierc [207].

~ W charakterystycznych połączeniach: na gorę uciekać, wstąpić, zajechać. ~

»na gorze« (9): Kto ſie ták záchowywa co komu przyſtoi/ Pięknemi ten ſwą cnotę iście wzory ſtroi. Bowiem tu ma ná ſwiecie od wſzytkich bacżenie/ A pewnie y ná gorze pewne oſiedzenie. RejWiz 45, 35v, 154; RejZwierc 48v [3 r.], 270v.

~ W przeciwstawieniach: »na dole, nisko ... na gorze« (2): Ten ná dole coś widzyał/ to ieſt Lucyper on/ Co dla pychy ná gorze był márnie pogromion. RejWiz 169; SkarŻyw 91. ~

b) Królestwo boże, Kościół (31): Gora to ieſt zbor krzeſciański, ieſt tłuſty, to ieſt żyzny w obfitoſci łaski bożey. WróbŻołt V8v, 67/16 [2 r.], 17; KromRozm III G5; Sam ie wprowádziſz ná gorę dzyedzictwá twoiego/ A wſzcżepiſz ie iák wdzięcżny ſzcżep dla kochánia ſwego LubPs gg3, P5 [2 r.]; A wywiodę z Iakobá náſienie/ á z Iudy tego ktory poſiędzie gory moię: y odziedziczą ią wybráni moi Leop Is 65/9; RejPos 260v [2 r.], 262v, 288v; że pod podobieńſtwem tylko oney gory y miáſtá/ duchowne miáſto i gorę wyſtáwia CzechRozm 120v; ArtKanc K14v; WujNT 21.

W charakterystycznych połączeniach: gora dziedzictwa, krolestwa, tłusta (2), wieczna, wielka; gora żyzności; do gory cisnąć się, kupić się; k gorze przystępić się (2); na gorę uciekać (się) (3), wprowadzić, wstąpić; gorę posiąść.

Wyrażenia: »gora boża, Pana Boga« = Mons Dei Vulg (1 : 1): Thedy [...] w zaćmieniu łaski bożey tha gora boża ieſt gora tłuſta. WróbŻołt 67/16; Przyſtęṕcyeſz ſie k tey gorze Páná Bogá ſwego/ W ktorey wyelka obfitość wſſytkyego dobrego LubPs P5.

»gora pańska, domu pańskiego« (6 : 2): wſtąpmy ná gorę páńſką/ á do domu bogá Yakobowego/ y náuczy nas drog ſwoich/ y Będźyemy chodźić po ſcyeſzkach yego. KromRozm III G5, G5; LubPs P5 marg; Y będzie w oſtátecżne dni nágotowáná gorá domu Páńſkiego [...] y wynieſioná będzie nád wſſyſtkie pagorki Leop Is 2/1, Is 2/3; SkarJedn 9 [2 r.]; CzechRozm 252v.

»gora święta« [szyk 5 : 3] (8): LubPs N, P5 marg; A będziećie wiedzieć iż ią Pan Bog wáſz/ mieſſkáiący ná Syonie/ ná gorze ſwiętey moiey. Leop Ioel 3/17, Is 65/25; nie będą więcey ſzkodzić áni záwádzáć ná wſzytkiey ſwiętey gorze moiey/ Mowi Pan. BibRadz Is 65/25, Is 11/9; CzechRozm 113v, 252v.

»gora wysoka« [szyk 1 : 1] (2): O Iáko ieſt wielki pan w chwale ſwej niezmierny/ Ktorego ná czás káżdy wyſławia lud wyerny/ W onym ták ſławnym myeyſcye v Bogá náſſego/ A ná oney wyſokyey gorze ſwyętey yego. LubPs N; GrabowSet F4v.

c) Fale morskie, bałwany (2): Pan BOG Neptuná nieokroconego Pobudza z gruntow ſwych wywroconego. Gdy gorá gorę pędźi/ á o brzegi Lamią ſwe biegi. KlonFlis B3v.
d) Pośladki (5): A gdy ktorą rozgryźnieſz/ iáko gowno ſmierdzi/ A kiedy máią wſchodzić/ gorá bárzo pierdzi. RejFig Bb, Bb.
Wyrażenie: »dupna gora« (3): Są pecki co ná dupnych gorach wyraſtáią RejFig Bb; Drugi wziąwſzy otworzył/ áliści nowinki/ Z dupnych gor tám od Węgier/ y w nich vpominki. RejFig Cc8, Cc8.
e) Natchnienie, talent poetycki (4): KlonŻal C4; Cudzą ná ten czás pracą zálecić ſye rádźi/ Do tąd/ póki mię ná tę górę niewprowádźi/ Kędy wdźięcznołáſkáwé Boginie mieſzkáią/ Co z nich piſorimowie ſławni wſzytko máią. KochPropKKoch 3.

W połączeniu z nazwą góry (2): Bysmy wodę z Párnáſkich gor ćiekącą pili. Wſzytkę byſmy ná to ſwą śielę wyſádźili/ Abyſmy rádość náſzę cnym rytmem świadcżyli. SkorWinsz A3v, A3v.

a. Kopiec; mogiła; tumulus Mącz (5): BielKron 301, 341; Tumulus Mogiłá/ gorá/ Abusive, Grób. Mącz 468c; mieyſce ono grobu Bożego zámiotáli: y wáły pokryli: y gory ná nim vſypáli/ y murem zdobiąc ie wedle ſwey myśli/ obtocżyli SkarŻyw 396.

W charakterystycznym połączeniu: gorę usypać (4).

Wyrażenie: »wysoka gora« (1): vſypano ná iego grobie wyſoką gorę okrągłą á darny okłádziono BielKron 340v.
2. Wielką ilość czegoś, kupa (1): Tymże też vśćiem vyźrzyſz áno gory/ Hániebne z gárncow nioſą wodne fory KlonFlis G2v.
3. Kopalnia; kamieniołomy; montes JanStat (75): Vcżynię cie háwerzem damći ſwoie gory/ Będzieſz miał ſrebrá złotá pełno ſwoye wory. BielKom D5v; Y nálicżył [...] oſmdzieſiąt tyſięcy kámiennikow/ co w gorze łąmáli y ćioſáli kámień [qui caederent lapides in montibus] Leop 2.Par 2/2; Lipſk miáſto w Myſzeńſkiey źiemi ſławne y ochędożne [...] ma też gory rozmáitych pożytkow. BielKron 290; wſzędy ſą gory gdzie kopáią ſpiżę/ ſrebro/ ſtal BielKron 294, 283v [2 r.], 287 [2 r.], 321v [3 r.], 407v, 442; Minaria. Szibá albo Górá w ktorey Minium kopáyą. Mącz 222c, 219c, 306c, 367a; GórnDworz N3v [3 r.]; BielSat G; BielSpr 62v; Oczko 6; StryjKron I6 [2 r.], 448, 722; Argentifodina ‒ Gora gdze ſtrzebro biorą. Calep 93a, 269b, 951a; Imioná ſtárych Zupnikow, Báchmiſtrzow, Stygárow, etc. PIérwſzy Czyndel Stygar z Gor Rutnyńſkich SarnStat 371; Miſtrz nád gormi przełożony nie ma mieć żadnégo czynſzu z Zup SarnStat 379; Też vſtáwiamy: iż w kożdéy gorze máią bydź poſtáwieni dwá robotnicy dla ſzukánia ſoli SarnStat 380, 372, 377, 378, 379 [3 r.], 380 [3 r.], 393; KlonFlis C2v.

W charakterystycznych połączeniach: gora bogata, pożytkow; gora gdzie, na (w) ktorej ... kopają (kopią) (10); (w) gorę (w)kopać (2), wpuścić się; z gor wykopany; w gorach kopać, robiący.

Wyrażenia: »gora kamienna« (1): ſą pożytki ktore dobrze zá włoki ſtoią [...] z rud/ z hut/ y z inſzych kruſzcow/ z gor kámiennych GrabPospR L3v.

»gora kruszcowa« (3): GORY KRVSZCOWE. SarnStat 405, 106, 1308.

»gora miedzi« (1): W Grábſtwie Tyroleńſkim náleźiony były gory we wśi Schatz od ſláchthy ktorzy to imienie dzierżeli/ ſrebrá/ miedźi/ y złothá BielKron 287.

»ołowiana gora« (1) : GostGospSieb +4 cf »żelazna gora«.

»siarczana gora« (1): Ieſt v nich gorá iedna ſiárcżána BielKron 294v.

»gora solna, sol dawająca« (4 : 1): Thego theż cżáſu Wielicżká gorá ſolna w źiemi zápalona od iednego łotrá BielKron 407v; Sunt et montes nativi salis, Są y góry ſól dáwáyące. Mącz 241c; StryjKron 722 [2 r.]; GostGospSieb + 4.

»gora spiżana« (1): Koperdália Kſięſtwo/ tho ieſth gory ſpiżáne gdzie ſpiżę kopáią. BielKron 293v.

»gora srebrna, srebra« [szyk 2 : 2] (3 : 1): Tá źiemiá ma wino/ má piwo/ y zboże/ ma ſrebrne gory BielKron 290, 287; GostGospSieb +4; VotSzl C4v.

»złota gora« = argentaria, auraria, aurifodina Mącz; arrugia Calep [szyk 5 : 4] (9): MiechGlab 10; BielKron 287, 442v; Argentaria si absolute ponitur subaudiendum est fodina, Złote gory/ w ktorych złoto kopáyą. Mącz 15d, 21c; Calag 251b; gory złote/ w ktorych/ im niżey kopaſz/ tym więcey bogáctwá náyduieſz SkarŻyw 240; Calep 98b; ták iż chociaż złotych gor nie mamy y śrebrnych/ iednák zá dobrym porządkiem/ złoto y śrebro od ſąśiad mieć będziemy okwicie, VotSzl C4v.

»żelazna gora« (1): w máłey Polſzcże ſolnych/ ſrebrnych/ ołowiánych/ żeláznych gor/ y inſze mieyſcá wſzyſtki máią doſyć rzecży koſztownych GostGospSieb +4.

Szereg: »gory a (i) kruszce« (2): O Gorach y Kruſzczach. LudWieś B, B.
W przen (8):
Zwrot: »złote gory obiecować; złoto z gor co obiecują« (4; 1): BierEz L4v; Aureos montes policeri, [...] Złote góry obiecować. Mącz 21b, 227d, 231b; ZLotá pewnie nie nátkaſz trzećiéy częśći woru/ Z tych gór/ co obiecuią rádo więc v dworu. PudłFr 36.
Wyrażenie: »złota gora« (7): KochPieś 40; Dałem ſerce/ ná koniec przednié ſkárby moię. Bych miał y złoté gory: mnie by wżdy ważyło Więcéy nád złoto/ zdrowié káżdému z nas miło. PudłFr 72; KochWr 16. Cf Zwrot.
4. Piętro, strych, górna część jakiegoś budynku; coenaculum, contabulatio, contignatio, subtegulaneus locus, superior domus, tabulatum Cn (32): Iakom ya [...] nyewszyąlem drzwy throych sz zawyeschamy y cztherech law [...] kthore byly wsyeny na gorze ZapWar 1513 nr 2161; Item v olyeynyczky pod Gorka vkradl nagorze thoporek skthorym yeſth pogiman LibMal 1550/154; Item powyada yſz przed dwyema lyathi weſchla na gorą wdom do pana Jana Zegadla thamze vkradla suknya LibMal 1552/171; Lucia myeſzkala v Michala stricharza vedlie domu thegoſz ſzwyathka theda tham vnyey na gorze biwall LibMal 1554/193, 1544/91v, 92, 1546/112 [2 r.], 114v, 1547/137v (13); BielKom B6; RejFig Dd7 [3 r.]; BielKron 458v; Solarium item, Kownátá/ letne ſiedzenie ná górze vczynione. Mącz 398c; ták iáko Lukaſz s. piſze/ iż áż przez piętro domowe muſieli go ſpuścic z gori przed oblicżność Páńſką RejPos 233v; WujJud 187; [Bernardyn] ktory gdy chlebá wedle zwycżaiu żebrał/ oná przyzwáłá go po chleb ná gorę/ y zámknęłá ſię znim w komorze SkarŻyw 462; ZapKościer 1579/29v; ActReg 84; Náć rzepną/ liśćie kápuſtne/ po gorách ſuſzyc: dla świni ná źimę. GostGosp 76, 138; WujNT 440; KlonWor 42.

W charakterystycznych połączeniach: z gory spuścić, zejść; na gorę chodzić, iść (2), skoczyć, wejść (2), wleźć, wstępić (wstępować) (2), zaprowadzić; na gorze bywać, ukraść (2); na gorze rozwieszony.

Wyrażenia: »z gory na doł« (1): Pothym zeſzłá z gory ná doł ſámá do mnie o cżwarthey godźinie w noc BielKron 458v.

»gora domu« = wyższe piętro (2): wſzedł Piotr ná gorę domu [in superiora] (marg) ná zwierzchnie piętro dlomu.(‒) modlic ſię WujNT Act 10/9, Aaaaaav.

5. Przylądek; promontorium Murm, BartBydg, Mącz, Calep; lingula Mącz (5): Promontorium. [...] Wyelka gorá przywodzye Murm 20; BartBydg l24b; Lingula etiam, Podługowáta gorá przi morzu álbo ynſzey wodźie. Mącz 194b; Promontorium, Przedgórze/ Górá zwłaſzczá która ſie ná morzu vkázuyę [!]/ albo ſie záwieſza nád morzem. Mącz 325c; Calep [859]b.
6. Oznacza usytuowanie przestrzenne, kierunek ‘wysoko, wyżej’; superum(-a), sursum loca Cn (293):
Zwrot: »gorę wylatywać« (2): GrabowSet Lv; IAk Orzeł práwą nogą śięga przez obłoki. Gdy gorę wylátuie ná Dyon ſzeroki KołakSzczęśl Av.

I sg w funkcji okolicznika miejsca: »gorą« (5): RejZwierz 138; A tu pátrz co pochlebftwo vmie á co prawdá/ bo tá záwżdy gorą látáć muśi iáko orzeł RejZwierc 50, 51.

~ W przeciwstawieniu: »gorą ... dołem, nisko« (2): BielKom F4; Skrzydłámy pląſzą po pod niebiu ptacy/ Tám bez fráſunku y bez wielkiey pracy/ Iuż ſobie gorą/ iuż buiáią niſko KlonFlis B4v.

W charakterystycznych połączeniach: gorą bujać, chodzić, iść, latać (2). ~

Wyrażenia przyimkowe: »do gory« (1):
~ Zwrot: »wznieść do gorv« (1): Zwieśi łeb y záś potym wznieſię [!] go do gory/ Vyźrzy ſkowronká tego co mu vmknął ſkory. CzahTr L. ~

»z gory« = deorsum Calag (61): Przyſzedł we drzwi zákołátał/ [...] Dufáiąc ſtárey przyiáźni/ Chciał wnic támo bez boiáźnú Więc gdy pocżty nie widziano/ Z gory mu odpowiedziano BierEz Sv; FalZioł IV 11d; BielKom B6; Gdy by Cieſlá álbo Murarz zrzucenim zgory iákiey máteryey kogo zábił GroicPorz mm3v; Bo pátrz gdy wielki kámień z gory ſie obáli/ Iuż więc mocną drzewinę y s korzeniá wáli. RejWiz 137v, 17; Leop 2.Reg 11/20; RejFig Bb4v, Cc5; wbiegſzy śmiele ná mur/ meznie [!] z gory ſkocżył miedzy onę wielkość. BibRadz 2.Mach 14/43; KochSat C; GórnDworz P5v, R8v, T4v; Wiátr go z tyłu żegluie/ z gory nogi ſtáwi. BielSat C4; BielSpr 15; BudBib 2.Mach 14/43; Calag 275b; SkarŻyw 30; CzechEp *3; Poyźrzy pod okno/ á ći ſobie rádźi: Y rzecze z gory do onéy czeládźi KochFr 26; TRzáśni/ Pánie/ piórunem/ y biy zgóry grómem/ Ná koniec/ y ſpal ogniem weſpółek y z dómem PudłFr 26, 25; BielRozm 21; GosłCast 48.

~ W przeciwstawieniu: »z gory ... z dołu« (3): káżda ſtrzelbá y drzewce z ręku/ thężey idzie z gory niż z dołu. BielSpr 16v, 15v, 63v.

W charakterystycznych połączeniach: z gory bić (3), bieżeć, ciskać, dać, iść, leźć, obalić się, pociec, postępować, przyłożyć, skoczyć (2), stawić (2), ukazać; z gory wiedziony, wypuszczony; z gory zrzucenie.

Zwroty: »z gory patrzyc (a. patrzać, a. patrzeć, a. przepatrować), widzieć, ujźrzeć« = despicere Mącz [szyk zmienny] (6 : 4 : 1): RejWiz 104; BielKron 20v; Mącz 405c [2 4.]; á z dáleká iáko Orzeł z gory wſzytko co ſie k cżemu ſciąga przepáthruie RejZwierc 22; Calag 277a; Azaby to przed tobą táyno było/ który Sercá náſze/ y myśli wſzyſtki widźiſz z góry? KochPs 66, 173; KTo mi dał ſkrzydłá/ kto mię odźiał pióry/ Y ták wyſoko poſtáwił/ że zgóry Wſzyſtek świát widzę KochPieś 11; Calep 312b; Zá cżymem śię był odſtyrknął od ćiebie/ Vfáiąc ſzcżeściu á ty śiedząc w niebie. Vyźrzałeś z gory niewdźięcżności moię CzahTr B3.

»z gory spaść (a. spadać, a. upaść, a. przypaść, a. przypadać), (z)lecieć, upadły« [szyk zmienny] (11 : 3 : 1): Idzye ieden ſpiewáiąc cegłá z gory ſpádnie RejWiz 136; RejFig Aa4; Tákież, ſobye ná trawce igramy by dzyeći/ A niewiemy gdy cegłá/ ná nas z gory zleci. RejZwierz 115v, 115v; BielKron 274, 399v; Im co cięſzſzego z gory vpádnie/ tym ſye ćiężey ſtłucze. SienLek 12v; BiałKat a4; RejZwierc 124v, 198v, 46v; KochMon 21; SkarŻyw 4; Iéy bowiem łzy ſerdeczné ſkáłę przenikáią/ Y przeźroczyſtym z góry ſtrumieniem ſpadáią. KochTr 15; Nie záwżdy grad z gory leći/ Albo burza niebo ſzpeci KochPieś 47.

»z gory spuścić (się), upuszczony« [szyk zmienny] (4 : 1): Orzeł ſie tám z gory ſpuśćił BierEz E3v, K4v; BielKron 102, 380; GrabowSet G.

Wyrażenie: »z gory na doł, ku dołowi, w doł« [szyk 5 : 2] (5 : 1: 1): RejWiz 91; BielKron 399v; Mącz 405c; do śmierći iáko do kreſu/ dni ſię náſze przymykáią/ á iáko kámień zgory ná doł/ do niey lećiem. SkarŻyw 4; CzechEp 223; GrabowSet G; A [...] Piérwſzé zową Lácińſkie/ któré má ſwóy znák nád ſobą/ kréſkę zgory ná dól wiedźioną JanNKar D4v. ~

»ku gorze« (137): KOſmacżek ieſt ziele leſne/ wyſokie/ [...] pręthy puſzcża wyſokie ku gorze FalZioł I 113d; ma pani rodzącza na grzbiet/ tho ieſth wznak ſie nakłonić/ iżeby głową była ku ziemi á nogami ku gorze FalZioł V 21c; Lekarzſtwa naprzeciw wyſzciu pępka ku gorze. FalZioł V 42, I 64a, c, [1162]d, 117d, 138c (14); á tłuſtoſć wſzelka zagrzewa ſwym przyrodzonym ogniem, ktory zawſze ciągnie ku gorze GlabGad G7, D5v, H7; Wnetcżi by ſkakał ku Gorzę Bocż ſię zalezął w Kłaſtorze RejKup cc3; LubPs gg2v; KrowObr 91 v; RejWiz 43v, 150v; Leop *B4v; Kur ſie wſpina ku gorze RejFig Aa6, Cc3v; RejZwierz 116v, 139v; BielKron 47; Sursum versus, Práwie nád ſię wzgórę/ ku górze. Mącz 485c; ieſli w zdrowym człowiecze/ mgłá ſye w moczu widźi/ á bierze ſye ku gorze/ niedobre známię. SienLek 26, 82, 178, V, V4; RejAp 72 [2 r.], Dd3; RejPos 264, 266v; BielSat N2v, N3; Prawdá by Orzeł ku gorze wylata RejZwierc 216, 22v, 38v, 41v, 54, 62v (9); BielSpr 4v, 61v; BudBib Ez 41/7 [3 r.]; HistHel C2; Strum Fv, L3; kłodá leży/ á ze pniá przedſię Nowa rozgá wyroſłá/ y nád nádzieię Prętko ku gorze idzie. KochOdpr D2; Oczko 5, 5v, 8, 9, 17v [2 r.]; KochPs 155; KochTr 6; KochPhaen 21, 23; ReszList 161; áliśći chłopu w gárdle chrápi/ iáko ſzkápie kiedy ſię ku gorze záćiągnie. WerGośc 235; BielSjem 38, 39; Kiedy rożáné ſłońce ku górze ſye miáło/ Amonowi iuż dłużey czekáć ſye niechćiáło ZawJeft 12; Calep 912a, 917a, 980b, 1016b, [1017]a, 1021b [2 r.]; RybGęśli C; Iáko ſłońce/ im więcey ku gorze poſtępuie/ tym ſię więcey pomnaża w świátłośći y gorącośći WujNT 201, 804.

~ W przeciwstawieniu: »na doł, z dołu ... ku gorze« (5): gdy cżas ku porodzeniu przychodzi: wznak ſie obroci/ tak iż głowką nadoł/ noſzkami ku gorze/ ocżyma ku żywotowi matcżynemu ſie obraca FalZioł V 16c, V 22b; HistAl G3v; BielKron 263; bo z gory nie nie vcżyni ſtrzeláiąc/ á ty vcżyniſz z dołu ſtrzeláiąc ku gorze BielSpr 63v.

W charakterystycznych połączeniach: ku gorze bieżeć, brać się, bujać (2), ciągnąć się (2), dzierżeć (2), iść (8), idący, lecieć ((wy)latać) (3), mieć się, miotać, nakrzywiony (3), obrocić, piąć się (wspinać się) (2), pobudzać, (po-, w-, za)- ciągnąć (10), (pod)rzucać (2), pojść (2), popędzić (popędzać) (3), postępować, pożenąć, rość (2), skakać (3), stanąć (wstawać) (2), wschodzić, wstępowαać (8), wychodzić (wynić) (3), wypływać, wyprowadzić, (wy)puszczać (puścić) (4), wyrazić, wznosić (wznieść) (5); ku gorze wyście.

Zwroty : »podnieść (a. podnosić (się), a. wznosić, a. wynieść, a. wynosić), podniosły (a. wyniosły, a. podniesiony) ku gorze« [szyk zmienny] (34 : 6): Maciczę ku gorze podnioſlą/ na iey mieſtcze vkłada. FalZioł ++4c, I 61a, III 3a, 29c, 33c, V 10 (11); RejPs 178v; RejKup v2, Bb; HistAl G3v; MurzNT Mar 4/27; KrowObr 170; RejWiz 32; Wlśniowieckich to narod/ oſobliwy bywał/ [...] By Orłowie ku gorze/ záwżdy łeb wznośili RejZwierz 92v, 113v; Podnioſłem ręce moię ku gorze [extendi in altum Vulg]/ y poznałem błędy ſwe. BibRadz Eccli 51/25; BielKron 403v; SienLek 165; Iż then Anyoł [...] podnioſł rękę ku gorze RejAp 86, 10v, 115v; nie ſmiał ocżu twoich podnieść ku gorze RejPos 199v, 134v, 154, 202, 305, 338v; RejZwierc Av, 263v, 264v [2 r.]; BielSpr 65; StryjKron 21; CzahTr K4 [2 r.].

»ku gorze weźrzeć, patrzać (a. patrzyć)« = suspectare Calep [szyk zmienny] (3 : 2): NAprzeciw krzywemu wzrokowi to maſz cżynić/ abys dziecię tak vkładała/ żeby na żadną ſthronę/ ani ku gorze/ ani na ſtrony nie mogło patrzać FalZioł V 44v; Weźrzał Potym ku gorze/ áno domek máły/ Tuż práwie nád nim wiśi RejWiz 108v, 165v; RejFig Cc5; Calep 1037b.

Wyrażenie: »wysoko, wyższej ku gorze« [szyk 2 : 1] (2 : 1): FalZioł I 39c [2 r.]; á co wyſzſſey ku gorze to ieſzcże známienitſze y koſztownieyſze páłace. BielKron 270v. ~

»na gorę« (27): A gdy na gorę wzlećieli/ Sięgáiąc kielnią wołáli BierEz G2, H2v; Gdyż y zyele y drzewo nie roście ná gorę/ Aż korzeń zácżnie pirwey w zyemi ſwą náturę. RejWiz 128; BibRadz Ez 40/31; BielKron 111; Trochlea, Koło/ [...] którym nieco ná górę wyciągáyą/ yako ſą nád ſtudniámi/ żorawie/ wáły/ y kołá. Mącz 466b, 412c; SienLek 25v; GórnDworz P2v; RejAp 155; BielSpr 63v; Z drugiéy ſtrony záś/ niebo ná górę wywodźi Drugié pół wieńcá/ y część oſtátnią ogoná Długiéy Hydry KochPhaen 22; KlonWor 40.

~ Z określeniem miary (9): A ná piętnaśćie łokći ná gorę wezbráły wody/ ták iż były okryte gory. BibRadz Gen 7/20; á było ták wielkie drugie kámienie iáko ná dwádzyeściá łokći podłuż/ á wſzerz dzyeſięć łokći/ á ná gorę łokći pięć BielKron 77; Powſthawá s pośrodká wyfpy opoká bárzo mocna á obronna/ która wychodźi ná gorę ná piętnaśćie mil BielKron 448v, 26v, 33 [2 r.], 33v, 77; Pierwſza część od ſámego dná śklenice/ iákoby dwá pálcá ná gorę. SienLek 25v.

W charakterystycznych połączeniach: na gorę iść, miotać, rość, wezbrać, wprowadzić, wychodzić (2), wyciągać, wynieść, wystąpić, wywieść (wywodzić) (2), wzbić się, wzlecieć, zstępować.

Zwroty: »podnieść na gorę« (1): Oni ſie tylko dźiwowáli podniowſzy każdy ſwe wioſło ná gorę. BielKron 451.

»przewrocić na gorę nogami« (1): Pothym zaſię ono drugie [dziecię] może wepchnąwſzi w żiwot y matkę wznak przewrociwſzy na gorę nogami, chwiać iżeby ſie y drugie dziecię mogło głową na doł obrocic FalZioł V 23d.

»na gorę weźrzeć, patrzeć« [szyk zmienny] (1 : 1): Widzątz mily Iezus iego żądzą ij wiarę/ przybliżywſſy ſie k niemu wezrzál na gorę OpecŻyw 62; FalZioł IV 40c.

Szereg: »na gorę i na doł« [szyk 1 : 1] (2): Potym wſtawſzy chodzic leguchno po gmachu albo po wſchodzie nagorę j na doł ſtępuiącz FalZioł V 20a, IV 40d. ~

»w gorę« (1): zaſię gdy takowe dymy grube á iadowite od ſercza do mozgo [!] wſtępuią tedy ſmyſł poſpolithy mnima y tak ſądzi we ſnie iakobyſmy wgorę wchodzili GlabGad L6.

»na gorze« = superne, supra Mącz, Calep; super Calep (14): Gdźie by też rzemieſlnicy ná gorze będąc/ vſtáwicznie mieli wołáć/ doſyć im ieſt przed mieyſtcem niebeſpiecżnym roſćiągnąć ſznur GroicPorz mm2v; Iuż Skowronek ná gorze pięknie przepieruie/ Słowicżek we krzu krzycży RejWiz 34v; A dwa Ballas rubini, o kolo niego s perlamy, i dwie perle wielkie na gorzę [!] WyprKr 11; BielKron 348; Mącz 434b; Vcżyń ſyedzenie ná gorze/ od źiemie wyſoko SienLek 3, 7; RejZwierc 107; Calep [1030]b, 1035b.

~ W przeciwstawieniach: »na, w dole ... na gorze« (3): A były tám dwie iáſkini/ iedná ná gorze [...]/ druga ná dole BielKron 13; SienLek 26v; Miſtrz ſam/ dwoie przedmieſćie/ iedno ná gorze/ drugie wdole pod zamkiem Iunigedą ſpalił. StryjKron 305.

Wyrażenie: »wysoko na gorze« (1): Supra sedet, Wyſoko ná gorze ſiedźi Mącz 435a. ~

W przen (45): A iż poſpolicie pan ná gorze á podleyſzy ſtan nádole pozoſtáwáć muśi/ á przedſię oney gory zwirzchnoſcią rządzon y ſpráwowan być muśi. RejZwierc 3.

I sg w funkcji okolicznika miejsca: »gorą« (4): ná dół Orzechowſki pátrzy/ á Exekucya prawdźiwa gorą idźie OrzQuin F; Gorą záwżdy lata cnotá RejZwierc 231; RybGęśli Cv. Cf »gorą się wynosić«.

Zwroty: »wylat(yw)ać (a. wylecieć) gorę« = pysznić się, być dumnym [szyk zmienny] (5): CzechEp [400]; KochPieś 43; BA mógłći ſobie Sokół wylátywáć górę/ Lecz mu przedśię Mielecki ſzpetnie podárł ſkórę. PudłFr 43; ZawJeft 34; Podeyźrzáné to rzeczy/ á drżéć ná nie trzebá/ Kto ták wylećiał górę/ iż dośięga niebá. GórnTroas 23.

»gorą się wynosić« (1): Iáko to ma przygánę górą ſie wynośić/ Ták też to nieprzyſtoi/ podłośćią ſie tłoczyć. GosłCast 44.

Wyrażenia przyimkowe: »z gory« (12): RejZwierz 73; Prze twóy gniéw ſurowy (boś mną zápáłczywy z góry dał o źiemię) KochPs 151; Teraz mię ſrogie ſczęśćié nawáłnośćią ſwoią/ Zrzućiło práwie z góry y z nádźieią moią. ZawJeft 38, 36.

~ W przeciwstawieniu: »z gory ... z dołu« (1): Ogarnęło mnie [...] lubowanie w przyſzłych grzechach, z gori duſzny nieprzijaciel, z dołu ciało, z ſercza złe myſli WróbŻołt K7.

Zwroty: »spaść z gory« (1): Bo cze ono barzo kole Spadſſj z Gory Dzjs nadole Coż przes Pyche ſtrącził marnie A Pan tam pokorne garnie RejKup dd5v.

»stąpac z gory [= z pańska, pysznie]« (2): Stąpa sgory wargy kąſſa A Czo krok to kolnierz ſtrzaſſą RejKup q8, v5v.

Wyrażenie: »z dołu na gorę i z gory na doł« = od niższej do wyższej instancji i z powrotem (1): bo iuż do tego przyſzło, że iedná kauzá wráca ſie ná zad z dołu ná gorę, y z góry ná doł, etc. SarnStat 1300.
Szeregi: »z gory abo z wierzchu« (1): Bo iż ia ták tym porządkiem z gory ábo zwierzchu ku dołowi poſtępuię: do fundámentu ſię właſnego dokopywáiąc CzechEp 223.

»z gory abo wysokości« (1): ábych [...] z tey gory ábo wyſokości/ ktorą Pan Bog do ogłoſzenia Ewángeliey ſwey obrał/ ćiebie ſławna Polſko/ [...] mógł był záſtáć w tym vſzykowániu y ſporządzeniu PowodPr 4. ~

»ku gorze« (20): RejPs 145v; Ano każdego po ſkorze Znacz chocz ſie wſpina ku gorze RejRozm 392; (marg) niech śię waſz vmyſł i tam i ſam niechfieie abo nie udáwáicie ſię na wyſokie myſli (–) ku gorze śię niebierzcie MurzNT Luc 12/29; LubPs P4v; RejZwierz 116v; RejAp 50; RejZwierc 41v, 239; BudBib 4.Reg 19/22; Iáko młode ſzcżepy polewáne lepiey roſtą: ták wiárá náſzá przeſládowánim kwitnie/ á więcey ku gorze rośćie. SkarŻyw 130.

~ W przeciwstawieniu: »ku gorze ... na doł« (1): á ſtárzec mężny/ á ná táką woynę młody/ śmiał ſię z nich mowiąc: mnie ku gorze/ wam ná doł SkarŻyw 274.

W charakterystycznych połączeniach: ku gorze brać się, ciągnąć się, lecieć (wylatować) (2), obracać, podejmować, powstać, rość, wspinać się.

Zwrot: »wynosić (a. wynieść, a. podnieść, a. podnosić, a. wznosić się) ku gorze« = sublevare Vulg [szyk zmienny] (9): Y owſſem wſſyſcy ſpołecznie wynoſmy ku gorze wielmożnoſć chwały iego RejPs 95v; aby raczył podnieſc ku gorze vpadle myſli ſerca naſſego RejPs 168v, 80v, 90v, 145v; MurzHist Fv; Wynioſl Ewilmerodách krol Bábilońſki [...] ku gorze głowę Ioáchiná Krolá Iudſkiego z ciemnice Leop 4. Reg 25/27; RejZwierc 169; SkarŻyw 14. ~

»na gorę« (2): muśi iáko Ian ſwięty wyſtępic z myſlámi ſwemi ná gorę/ opuśćiwſzy ty márne á ſproſne niſkośći ſwiátá tego. RejAp 181v; RejZwierc 40v.

»na gorze« (1):

~ W przeciwstawieniu: »na gorze ... na dole« (1): A iż poſpolicie pan ná gorze á podleyſzy ſtan nádole pozoſtáwáć muśi RejZwierc 3. ~

7. Górny bieg rzeki (13): Moſkwá [...] przepráwili ſie ná gorze rzeki nád nadźieię náſzych BielKron 428v,337v, 339; Pirwey ku gorze Wiſłá wroći ſię od Morzá. Niż zgasńie iego ſławá ná tey niſkiey źiemi Prot E; (marg) Iordan ſię wſpák obroćił dla ludu Bożego. (‒) A wodá ſię zgory pomáłu ſpuśćiłá/ y nápełniłá rowy SkarŻyw 501; SarnStat 1184.

W przeciwstawieniu: »doł ... gora« (7): BierEz M2; BielKron 406, 431v; áby mu było wolno [...] przeiácháć z niémi [...] wodą przez Wiſłę ná dół álbo ná górę [per fluvium Wiſłá infra, vel supra JanStat 848] SarnStat 1071, 1073, 1077, 1111.

8. Wcześniejsza część czegoś, początek (6):
Wyrażenie przyimkowe: »na gorze« = powyżej (o tekstach) (6): A inſſe wistempy cżeladne, ktoreby śię yakoſzkolwie stocziły, maią bycz według przewinienia od starſſich karane, iako śię tho na gorze opisuie. ListRzeź w. 41, 45, 51; MetrKor 37/3, 4v; A ieſlyby ktora dvchowna perſona ktorego ſliachczicza abo ſliachetſkiego poddanego kv prawv duchownemv o ynne rzeczy nad ty articuli na gorze piſane do duchownego prava vicziągnela abo vizvala ComCrac 21.
9. Zewnętrzna część, wierzch czegoś (1):
Wyrażenie przyimkowe: »na gorze« = z zewnątrz (1): Próżno tedy noſzę zbroię/ Próżno zá páwézą ſtoię: Bo kto mię ma bic ná górze/ Kiedy nieprzijaćiél [tj. miłość] w ſkórze. KochFr 7.
10. Przewaga, górowanie, wywyższenie; zwycięstwo nad kimś (93): kogo obacży być ſpráwiedliwego/ themu ſpráwiedliwośći gorę przykaze [illi iustitiae palmam dabunt] Leop Deut 25/1.

gora nad kim, nad czym (31): Bywa to tedy że głupſtwo ludzkie w tem wſzytkim prágnie nád drugimi gory [in illis omnibus affectet eminentiam]. ModrzBaz 56. Cf Fraza, zwroty.

Fraza: »[nad kim] gora jest« = ktoś ma przewagę (1): co iednemu dzis to drugiemu potem/ iakoc nad moznieiſzemi gora bedzie PaprUp L4v.
Zwroty: »dać gorę [kornu]« [w tym: nad kim (4)] (5): WujJud A4; Y nád nieprzyiaćielem daſz mi górę moim. KochPs 86; SkarŻyw 135; LatHar 580, 614.

»iść gorą« [szyk zmienny] (5): RejWiz 75; OrzRozm T; O być to byłá prawdźiwa náuká ich/ nie dopuśćiłćiby ich Bog thák męcżyć/ á náſzy przedſię gorą idą/ á znáć łáſkę Bożą nád nimi. RejAp 92v; Wtym ták pilowáć cnoty/ By nád nią nie ſzedł gorą kruſzec złoty. RybGęśli C2; Złość pomſty mężna/ źle ſie płáći cnotá: Zli górą idą/ máiąc doſyć złotá GosłCast 69.

»miec gorę« [w tym: nad kim, nad czym (15), w czym (3), przed kim (1), czego (1)] [szyk zmienny] (23): KromRozm I A4v; ſtáło ſie o pák/ iż żydowie ięli mieć gorę [superiores esse coeperunt]/ á mśćić ſie nád nieprzyiaćioły ſwemi. Leop Esth 9/1; wſzędźie naydźiećie wolność Polſką górę miéć nád wſzeláką niewolą. OrzQuin R2; GórnDworz Ev, I8v, N3; KochPs 9, 37, 209; SkarŻyw 3, 152, 274 [2 r.], 348; tylko áby prawdá gorę miáłá/ á fałſz wſzeláki żeby był zwoiowány. CzechEp 5; gdy ſię ludźie z ſobą ſwárzyć/ y iáko pijáni ſprzecżáć/ ieden nád drugim chcąc mieć gorę/ pocżęli CzechEp 232, 233; NiemObr 63; BielSjem 23; MARS tákże/ choć koſmátą miał ná ſobie ſkórę/ Wżdy miał przede wſzytkimi/ v Iliéy gorę. PudłFr 75; PaprUp A3; WitosłLut A4; SkarKaz 515b.

»odnieść gorę« (1): Zebych/ powieda/ rządnie wezbrał wſkorę Nieprzyiaćielá/ y odniosł gorę. RybGęśli B3v.

»(o)trzymac gorę« [w tym: nad kim, nad czym (2), w czym (1)] [szyk zmienny] (6): WujJud 116v [2 r.]; Zuzánná zá twoią pomocą nád pługáwymi cudzołożniki gorę otrzymáłá SkarŻyw 341; StryjKron 442; PaprUp A3; ták záśię národy dáleko więtſze Pogáńſkie [...] w docżeſnym ſzcżeśćiu y pánowániu gorę trzymáły. PowodPr 13.

»na gorę sadzać« (2): Ty człowieká pokornégo ná góre ſadzaſz/ A hárdégo niepoczeſnie ná dół ſprowadzaſz. KochPs 24, 213.

»ku gorze się wspinać« (1): Y iáko ſie nie wſtyda ſwych przodkow wſpomináć/ A oną ich zacnoſcią ku gorze ſie wſpináć RejWiz 98.

»w(y)stawić ku gorze, na gorze postawić« [szyk zmien] (3 : 1): BielKron 392v; Wyſtaw zbroyne Rycerze/ cnotliwe ku gorze. Nie pátrz ná zacność domow/ áni ná ich grozy BielSat N4v; PaprUp Fv; Duchowny ſtan poniżyć y zniſzczyć: á heretycki ábo śláchecki ná gorze poſtáwić vśiłuiemy. SkarKazSej 669b.

»na gorę wstąpić« (1): bo tám ſą miedzy Kárdynały co ſtronę trzymáią Ceſárſką/ drudzy co Fráncuſkiego Krolá/ ále wſzytki zhołdowáłá Angielſka pekunia/ iż Angioł [kardynał Medychin] ná gorę wſtąpił/ y zoſtał Papieżem ktory teraz ieſt. BielKron 239.

»ku gorze wynosić (a. wynieść, a. podnieść (się), a. podnosić się, a. wznieść); gorę wynieść; gorą wynaszać« = extollere in excelsum PolAnt [szyk zmienny] (16; 2; 1): wſpomináiąc ná to iż ty wynioſwſſy mię ku gorze/ potemeś márnie porzućił. RejPs 148v, 95v, 110v, 139, 161v, 167v, 199v; LubPs hh2v; Iście ſie twoy ſtan znácżnie ku gorze podnieſie. RejWiz 27; RejFig Cc3; RejZwierz 19, 66; Nie podnoſćież ſię ku gorze ſtrząſáiąc porożem wáſzym á nie mowćie zátyłą ſzyią. BibRadz Ps 74/6; RejAp 10; BielSpr 58, 72v; CzechEp 50; Tymći ſpoſobem/ ty wymyſły ludzkie gorę wynioſły NiemObr 141; GosłCast 61.

»gorę wziąć, brać« [w tym: nad kim (8)] = praevalere Vulg [szyk zmienny] (15 : 5): Słowá złośnikow w źięli gorę nád námi Leop Ps 64/4; BibRadz Eccli 9/2; BielKron 107v; KochSat B4v; BielSpr 63; BudBib Eccli 9/2; StryjKron 668; NiemObr 165, 169; Phil Q; LatHar 47, 52, 83, 179, 610; PowodPr 33, 55; SkarKaz )(3; gdy heretyctwo rozmnożyćie/ ábo gorę mu bráć dopuśćićie. SkarKazSej 688a, 688a.

Szereg: »gora i przodek« (3): GórnDworz N3; Koſćioł Rzymſki záwſze gorę y przodek otrzimał WujJud 116v marg, 116v.
a. W funkcji przysłowka: »gorą« (3): Doſzyć otym dzywnas żona Gdy baczyz iż gorą oną. RejKup d8.
Fraza: iron. »naszy gorą« (2): A czos teſz znaſſego rodu Naſſi gorą chwala bogu RejRozm 391; Kucharz iádąc ná drodze zbroił coś dobrego/ Ze go wnet obieśili [...] Rzecże wierę pan Mátuſz/ náſz to wiſieć racży. Wey przedſię náſzy gorą RejFig Dd5v.
11. Zestawienie: »gora (zbożności)« = projektowany skarbiec pochodzący z dobrowolnych składek, przeznaczony na potrzeby państwa; mons pietatis Modrz (nazwa wzięta z założonej w XV w. we Włoszech instytucji dobroczynnej) [szyk 3 : 1] (4): Bo był niektory Senator/ ktoremu ſię zdáło/ żeby w Rzecżypoſpolitey by iednę zbożnośći gorę zbudowano: ták on zwał one ſpołki/ lub pieniądze/ ktoreby wſzytcy wedle możnośći ſwey káżdy raz zrzućili ModrzBaz 121; áby był ſkarb záłożon/ z ktoregoby ſzedł nakład ná woynę/ y ná inſze Rzecżypoſpolitey potrzeby. á ten ſkarb názwał ná imię: Montem pietatis, coſię wykłáda/ Gorá zbożnośći/ lub miłośierdźia. ModrzBaz 140, 121 marg, 140.
12. n-loc; miejscowości (11): Item kupil za zlothi ruſznyczą y prochu y olowv za 3 1/2 groſcha w Gorze wnyemczach LibMal 1548/141, 1545/99, 1553/177v.
Zestawienia: »Gołe Gory« (1): Widźiałeś tám z Gołych gor Sieniéńſkiégo OrzQuin R3v.

»Gora Krolewska« = błędne skojarzenie z Hippo regius, nazwą miasta należącego do Kartaginy (1): Afryká kroleſtwo ieſt/ w kthorym było miáſto známienite Kártago ná págorku Merkuriuſowym. [...] ná brzegu Hippo/ ná gorze krolewſkiey. BielKron 270.

»Gora Małogostska« (1): Zbigniéw Bąk z Góry Máłogoſtſki SarnStat 1056.

»Tarnowskie Gory« (1): Ow ná Tárnowſkie gory/ ow ſię puśći ná flis. KlonWor 74.

»Zielona Gora« (1): Olbráchtowi poſtąpili w Sląſku dzyerżeć Kſięſtwá [...] Sprotáne/ Opáwę/ Toſzek/ Byton/ Kroſno/ Carnow/ Zieloną gorę BielKron 397.

iron. »Psia Gora« (1): Idźże ieno do Krákowá/ vſłyſzyſz niewchodząe weń á ono Płatek drugi nieprzijaciel Bożi ná pśiey gorze pod ſzopą woła LeovPrzep Gv.

Zestawienia w funkcji n-pers (2): Poiman kſiążę Szcżecińſkie przez Skárbká z Gory BielKron 384v; SarnStat 1084.

13. n-pr »Stara Gora« (1): á do Landzkiego przewiodł bráćią z Niemiec z klaſztorá rzecżonego Vetus mons/ to ieſt z ſtarey gory/ trzy mile od Kolná Agripiny. BielKron 355.
*** Dubia (4): Iakosz thy nam czlovyekya [...] sz gory szvrzadem wszyal wszwoya cząscz crą czyreyowska thamo wgorze podla poszw gwalthem. ZapWar 1505 nr 2000; Mons pharetratus [= mający kołczan] [...] Der Kocherſberg. Sárczaná gorá. Murm 21; BartBydg 93.

Synonimy: 2. gromada, kupa; 3. gruba, kopanina, szyba, żupa; 4. piętro, strych; 5. przedgorze, przylądek; 6. wysokość; 9. wierzch; 10. przewaga, przodek, wywyższenie, zwycięstwo.

Cf GORLETNY, GOROLEŚNY, GOROLOTNY, WZGORĘ

AL