Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [MIEDNY]

Następne hasło: MIEDZANY »

MIEDZA (54) sb f

miedza (53), międza (1) OrzQuin.

e oraz a jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	miedza
G	miedze, miedz(e)j, miedzy	mi(e)dz
A	miedzę, miedzą	miedze
I	miedzą	miedz(a)mi
L	miedzy	miedzach

sg N miedza (9). ◊ G miedze (11), miedz(e)j (1), miedzy (1); -e : -(e)j : -y Leop (1 : 1 : 1 ). ◊ A miedzę (5), miedzą (1) SarnStat. ◊ I miedzą (2). ◊ L miedzy (6). ◊ pl G mi(e)dz (3). ◊ A miedze (6). ◊ I miedz(a)mi (3). ◊ L miedzach (6); -ach (5), -(a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

Granica, linia (czasem umowna), pas ziemi oddzielający od siebie dwa obszary (54)
- Przen (3)
  - a) Obszar leżący w określonych granicach (1)
  - b) Norma moralna, reguła, prawo (2)
- a. Nie zaorany pas ziemi, stanowiący niekiedy granice posiadłości (39)

Granica, linia (czasem umowna), pas ziemi oddzielający od siebie dwa obszary; limes Calag, Cn; circuitus finis, meta, terminus BartBydg; cardo, decumanus Cn (54): BartBydg 14b, 90; A kápłani y lud poſpolity niechay nieprzeſtępuią miedżey áni wſtępuią do Páná/ by ſnać ich nie potráćił. Leop Ex 19/23; Calag 256a.

miedza czyja [z nazwą plemienną] (2): A podle miedzy Symeonowey/ od ſtrony ze wſchod ſłońcá/ áż do ſtrony od zachodu/ Izáchár [część] iedná. Leop Ez 48/25, Ez 48/27.

Zwroty: »o między mieszkać« (1): Widamy Hiſzpany/ znamy Fráncuzy/ z Niemcy o między mieſzkamy/ Czechy też Brátry ſwé w oczách ſwych mamy OrzQuin R4v.

»naznaczyć, położyć miedzę« = constituere a. ponere terminum Vulg (1 : 1): Położ miedzę przy gorze/ y poświęć ią. Leop Ex 19/23, Ex 19/12.

Wyrażenie: »miedza ziemna« = cieśnina (1): ſledz lepiey ſiechowa w Morzu zachodnym y w miedzy ziemney, Iako miedzy britraniją á miedzy niemieczką ziemią. FalZioł IV 30a.

Wyrażenie przyimkowe: »o miedzę« (1): TO ſie páńltwo nie cżuye/ iż ná ſpáśi ſiedzi/ A zli z nim tuż o miedzę/ ze wſzech ſtron ſąſiedzi. RejZwierz 90.

W przen (1): A ták/ któré rzeczy ſą od śiebie rózné y rozdźiélné máterią y formą/ té téż y w piſániu muſzą od śiebie rozdźiélnie ſtánąć w miedzách ſwych. SarnStat *4.

Przen (3):

a) Obszar leżący w określonych granicach (1): Náoſtátku wteyże prżyſiędze obiecuiećie miedze Apoſtolſkie [= Rzym] náwiedzáć KrowObr 131v.

b) Norma moralna, reguła, prawo (2): ále iż nam Bog ſlowem ſwoim zágrodził/ miedze vkazał/ y niekazał ſię nam vchyláć/ áni ná práwo áni ná lewo/ iedno to tzynić/ co on thylko ſam przykázuie. KrowObr 109; RejWiz 134v; [á ták [św. Wojciech] trzyma Krolá w miedzách powołánia iego. WerReguła )(4 (Linde)].

a. Nie zaorany pas ziemi, stanowiący niekiedy granice posiadłości (39): ZapWar 1516 nr 2139, 1524 nr 2313 [2 r.]; Swini pyſk ieſth ziele ktore roſcie na miedzach rado FalZioł I 92c; BudBib Is 28/25; GostGosp 30; iáko y o czynieniu álbo też wyproſtowániu miedze ludźie ſie pozywáią SarnStat 475, 456, 475, 475 żp, 644, 677 [2 r.].

miedza czego, czyja [w tym: pron poss (2), G sb (2), ai poss (1)] (5): yakosch my nyeprzisli splugem maiąncz dviv volv vnyem nyeprzeoralismy Myedze [...] ktora lezi vedlia Myedzie [!] nygdi [!] philipovey ZapWar 1542 nr 2450, 1542 nr 2504, 1545 nr 2627, 1546 nr 2618; OrzJan 52.

Zwrot: »przeor(yw)ać (a. zaorać, a. odorywać), skazić miedzę (a. pokazić miedze); miedza przeorana; miedz wyorywanie« [szyk zmienny] (6 : 2; 1; 1): Iakom ya nyezaoral any zagnal myecz pluzyczą y dwyema woloma naymyenyv pogroszewye a nym pokazyl myecz ZapWar 1509 nr 2060, 1535 nr 2487, 1542 nr 2450, 1545 nr 2627, 1546 nr 2618; OrzRozm S4; BielSpr b2; Ták Rzymianie karáli Miedz wyorywánie KlonWor 5, 4.

Wyrażenia: »miedza graniczna« (2): powód z świádkámi ma probowáć przez przyśięgę: iż té znáki ſtáré ſą y prawdźiwé grániczné między dobrámi témi/ ábo ſtárą śćiáną/ ábo miedzą grániczną SarnStat 472 [idem] 1176.

praw. »miedza wieczna« (1): Iako thądi kadi ya hydą [...] są spraviedlive Granycze ktore dzielią hymyenye moye hy bratha mego dambrovka zimyenyem mnyeyschem Tharchomynem thego Stanislava hy iego siostr a tho oth myedze vyeczney hymyenya tharchomyno mnyeysche ZapWar 1542 nr 2504.

Szereg: »granica i (a(l)bo) miedza« = meta et limes JanStat [szyk 4 : 2] (6): ComCrac 20; Y tákże przerzeczony N. przerzeczoné dobrá ſwe [...] będźie dźierżáł/, miał/ y dźiedźicznié ośiędźie/ ták ſzéroko/ długo/ y wokrąg: iáko rzeczoné dobrá albo dźiedźictwo wśi N. wſwych gránicách y miedzách zſtárádawná ieſt roźdźieloné SarnStat 685, 214, 1249, 1250, 1253.

Wyrażenia przyimkowe: »przez miedzę« (1): Vrzędniká pożytecżnego y pilnego Pan Reuizor páńſki pozna/ [...] gdy przez miedzę nie gorſze y owſzem lepſze zbożá naydźie ſwoie niż v ſąśiad GostGosp 20.

»za miedzami« (3): Iako zathemy myedzami Coczvranowska cząscz yesth ZapWar 1519 nr 2192, 1508 nr 2040, 1540 nr 2509.

Synonim: granica.

Cf MIEDZUCH