[zaloguj się]
[pdf]

KOPA (522) sb f

kop- (37), kóp- (1); kop- : kóp- SarnStat (29 : 1). ◊ W G pl wahania. ◊ a jasne.

Fleksja
sg pl du
N kopa kopy kopie
G kopy kóp, kóp, kop, k(o)p kopu
D kopie
A kopę kopy kopie
I kopą kopami kop(o)ma
L kopie kopåch
inne sg G a. pl A - kopy

sg N kopa (32). ◊ G kopy (72). ◊ D kopie (1). ◊ A kopę (72) [w tym: -ą (22), -e (2), -a (2)]. ◊ I kopą (5). ◊ L kopie (9). ◊ pl N kopy (21). ◊ G kóp (255) [w tym: -ṕ (1)]; kóp (12), kop (1), k(o)p (242); kóp : kop SarnStat (5 : 1). ◊ A kopy (17). ◊ I kopami (3); -ami (2), -(a)mi (1). ◊ L kopåch (3); -åch (2), -(a)ch (1). ◊ sg G a. pl A kopy (1). ◊ du N (cum nm) kopie (11) ZapWar 1503 nr 1947, 1504 nr 1921, 1954, 1507 nr 1981, 1509 nr 2028, 1510 nr 2080, b. r. nr 2114, 1513 nr 2145, 1528 nr 2465, 1533 nr 2405, 1537 nr 2495. ◊ G (cum nm) kopu (9) ZapWar 1505 nr 1964, 1965, 1968 [2 r.], 1528 nr 2420, 1529 nr 2387, 1531 nr 2433, 1543 nr 2622, 1550 nr 2671. ◊ A (cum nm) kopie (9) ZapWar 1506 nr 2031, 1522 nr 2280, 1550 nr 2666, LibMal 1548/140, 1551/163v, RejZwierc 108v, SarnStat 326, 375, 861. ◊ I (cum nm) kop(o)ma (2) ZapWar b. r. nr 2085 [2 r.].

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Miara ilości zawierająca 60 sztuk; sexagena, sexageni, sexaginta Cn (35):Ieden karp za 5. kwartnikow/ wiele kop za 100. zło. KłosAlg G, G; LibMal 1547/132; Miáſto ná dźieśiątki rozdźielić: tákże záś ná kopy álbo ná ſtá GostGosp 144, 162.

kopa czego (22): ZapWar 1524 nr 2316, 1532 nr 2416, 2472 [2 r.], 1543 nr 2581, 1548 nr 2667; LibMal 1544/92v, 1547/132; Krowká też gárniecz máſłá y kopę ſyrow zá onę ſiecżkę pewnie ſzynkowáć muśi RejZwierc 95; BielSpr 74; Strum Qv; ZapKościer 1581/25; A potym z chlebem gárniec mleká ziadſzy/ iábłek z kopę/ á pułtrifuſá gniłek zpázſzy [...] máło iuż o żábki włoſkie dbał. WerGośc 242; GostGosp 108 [2 r.], 118 [3 r.]; á tám mu máią bydź dawáné potrzeby [...] to ieſt/ iedná miárká owſá/ ośm kurcząt/ kopá chlebá SarnStat 378, 374; KmitaSpit A2v; MAluchna mnie obrádá/ kábat piwá wypić/ Gdyż takich kopą ledwie/ mogł bym ſie vgáśić. PaxLiz Dv.

W połączeniu z liczebnikiem [liczebnik + kopa (15), kopa + liczebnik (1)] (16): Iakom ya nyevyrabyla szeszczy Cop drzewa szosznovego y dabovego ZapWar 1524 nr 2316, 1532 nr 2416, 2472 [2 r.]; LibMal 1544/92v, 1547/132; tedy możeſz w táki Stawek w ſádźić ná odroſt kilkádźieśiąt kóp/ y do Stá kóp. Strum P2, P3, P4 [2 r.], Qv, Q2v; zeznawam Iżem dal Malchiorowi Komorskiemu ſludze Iego Msci Pana Woiewody Pomorſkiego Kop cżtery cżwartniku Zytha ZapKościer 1581/25; to ták w ſtoſy vkłádáć: [...] po kilku kop w ſtośie iednym á rowno wſzyſtki GostGosp 162, 162.

W charakterystycznych połączeniach: kopa ([ile] kop) chleba, czwartniku, drzewa, gęsi, kapłunów (2), kokoszy, licakow (2), ogniw, rurek, serow (3), twarogu; dać kopę ([ile] kop), szynkować, ukraść (2), włożyć, wsadzić (6), wyrąbić, wziąć (4); kopą (kopami) ugasić się, układać; po kopie ([ile] kop) przedawać, układać, przynieść; dłużen za [ile] kop (2); na kopy rozdzielić; z kopę zjeść; poł kopy.

2. Jednostka pieniężna zawierająca 60 groszy srebrnych; sexagena JanStat (433): yakom syą ya zyednal pod kopą zakladu zlenarthem Thomkovyezem Sparulow o pozew ZapWar 1513 nr 2148; any mv vczyąl palcza srednyego v pravey rąki y nyewzyąl v nyego myecza waznosczi kopy ZapWar 1518 nr 2208; Iako ya tho vyem ys philip nyezabyl volv gnyadego bladnego rzecza chazyebna thak dobrego yako kopa ZapWar [1519] nr 2246, 1510 nr 2072, 1513 nr 2112, 1514 nr 2154, 2171, 1523 nr 2296 (11); LibLeg 11/184v; Themv theſz kapuſkyemv vkradl kopą do Thorunya na Jarmark ſnym yadacz LibMal 1548/140, 1544/79, 1545/97 [2 r.], 1547/130v, 1548/141, 141v [2 r.], 1550/152; GroicPorz bb3v; Zegna ſie pozyewáiąc pożycż kopy brácie RejWiz 72; UstPraw D3, Hv [2 r.], I2v; RejFig Ee3v [2 r.]; bo iáko to nie proſtak/ kto kopą chcze wygráć ſto złotych/ ták to záſię wielki głupiec/ kto ſto złotych ná kopę waży. GórnDworz L4v, L4v [2 r.]; RejZwierc 109, 114; NiemObr 162; gdy práwi zeznam ſprawiedliwie/ tylko mi groſz dádzą/ á gdy nie práwdę zeznam/ dádzą mi kopę. GórnRozm F; ActReg 119, 139; SarnStat 62 [2 r.], 451, 547, 845; GrabPospR M3v; Dawna to tedy barbaries w prawkách pułnocnych zoſtáłá/ o kopę ábo ieſzcże mniey dáć obieśić. PowodPr 79.

W połączeniu z liczebnikiem [liczebnik + kopa (330), kopa + liczebnik (3)] (333): yakom ya nyewszyal dw poszw szkalyethy ... kthoremy byl poszwal marka szbrzvmyna vasznosczy trzech kop gwalthem ZapWar 1504 nr 1924; a nye mya[l]myal [!] pozywacz alysby przeth yednaczmy przerzeczonemy szwe krzywdy polozyl podedwyema kopoma zakladv. ZapWar b. r. nr 2085; y nieuczinil skody dwdziesthu y dw kopu ZapWar 1550 nr 2671, 1504 nr 1914, 1915, 1916, 1917, 1918 (264); Item yeſtlybi ktori podolyanyn [...] wzyąl dzyewką gwalthem, then Czlowyek walaſchinowj za vyne oſſzmnaſcze kop przepadnye MetrKor 40/820, 34/135v [2 r.], 40/811; KłosAlg G; ZapMaz III G 1/113v, V S 2/332; tedi zastaly schablie tego to vmarlego a on yą przedal za ſtho y za dwadzieſczia kop LibLeg 11/94, 11/157 [2 r.]; RejRozpr C; Item mielczarczikovi wzyal pulkopi ydacz ſnym zwyeliczky do Crakowa LibMal 1544/79, 1544/78, 79 [3 r.], 86v, 90v, 92 (23); UstPraw D3; BielKron 384v, 385 [2 r.], 388, 390; BielSat D4; Bo śiłna to lichwá ſkilká ryb puśćić á kilká ſet kop wźiąć. RejZwierc 108v, 108v [2 r.]; Gdy ná Kápłáńſtwo y inne Stany Duchownę [!] Włádykowie święcą/ żadną miárą bez pieniędzy być nie może: áby tyle á tyle kop zá to dáć nięmiał poświęcony. SkarJedn 347; BielRozm 30; A náoſtátek boday nie łepiey [!] zábić Szláchćicá/ niż go poimáć podług wáſzego práwá/ bo płácęnie kop 120. GórnRozm Hv, F4v; ActReg 46; A co ſie tknie Koców pomienionych w práwie ich odezwem opiſánych kop ſześć Litewſkich ſtronie należących/ té z nich od tego czáſu znośiémy. SarnStat 860, 135, 274 [4 r.], 326 [2 r.], 375, 405 (18); GrabPospR N4v; KlonFlis F3.

W charakterystycznych połączeniach: [ile] kop (kopę) brać, dać (27), kosztować, mieć (3), odprawi(a)ć (2), położyć (nałożyć, przyłożyć) (3), postąpić (3), pożyczyć (4), przedać, przegrać, przyjmować, przynieść, (s)tracić (4), ukraść (11), unieść, uszkodzić (5), ważyć (2), wydać (2), wygrać, wziąć (gwałtem) (27), (za-, s)płacić (12); winien (winowaty) kopę ([ile] kop) (5); za kopę przedać; za [ile] kop stać; dobry jako [ile] kop (kopa) (2), łup, szkoda (8), użytku (4), ważność (ważności) (38), ważny (2); jako [ile] kop (kopę) pobrać, ukraść, umniejszyć (11), uszczekocić, uszkodzić (23), wziąć (3); [ile] kop (kopa) łupu (złupienia) (5), płacenia (płatu) (2), posagu (2), przydawku (przydatku) (2), strawy (2), pod zakładem (15); (w) [ilu] kop dług (2), pożyczenie, suma (9), szkoda (5), wina (2); o [ile] kop (kopę) obiesić, pozywać (3); w [ile] kop umniejszyć, uszkodzić (2); pod [iloma] kopami (kopą) strawy, zakładu (11); pod [iloma] kopami (kopą) położyć, wygrać, zjednać (ujednać) (3); poł kopy (35); żałować kopy.

Przysłowia: Bo to ſwięta kopá co dwie zá ſobą przynieść może. RejZwierc 110v.

Lepſza kopá gotowa niż dukatow kufa. CzahTr C.

Zwroty: »za kopę stać« = kosztować kopę [szyk zmienny] (6): GórnRozm F4v; Od krow doynych z ćielęty/ máią Dworki nabiał wydáwáć: máſłá coby ſtał zá kopę gárniec GostGosp 118, 118 [4 r.].

»za kopę (nie) stać« = mieć małą wartość pieniężną (2): RejKup l7; kiedy ſie ieden z náſzych fráſował ná roſtrucharzá [...] powiedáiąc/ iż ſzkápá nierzkącz práwi zá ták wielkie pieniądze/ ále zá kopę nie ſtoi GórnDworz Q4.

Wyrażenia: »kopa groszy« = una sexagena grossorum JanStat (114): yakom szyą ya vyednal ozabranye kolow dambowych [...] podzacladem dzyeszyadzy kop groszy ZapWar 1504 nr 1918; anym onego vskodzyl wthym yako dwadziesczya Cop y cztery Copy gr. in 1/2 gr. ZapWar 1527 nr 2307, 1503 nr 1939, 1947, 1951, 1504 nr 1945, 1954 (99); LibLeg 11/157 [2 r.]; LibMal 1544/78, 1548/146, 1550/154v; UstPraw D3; [przyjechali posłowie] proſząc Krolá áby mu pożycżył cżterdzyeśći tyſiąc kop ſzerokich groſzy BielKron 385, 384v, 385, 390; Item waczek ze dwięma piersczonkami i pieniedzi pulsosthi kopi gr. polskich w pulgroskach ZapMaz III G 1/113v; ActReg 46; SarnStat 62, 378, 861.

»kopa monety« (3): obiecuiemy od káżdégo tákowégo więźniá dáć y zápłáćić iednę kopę monety w króleſtwie bieżącéy [unam Sexagenam monetae JanStat 718] SarnStat 451, 135, 891.

»kopa pieniędzy« [szyk 19 : 1] (20): a nym mv wzyal trzech kop pyenyadzy gwalthem ZapWar 1533 nr 2406, 1538 nr 2576, 2577, 1539 nr 2595, 1540 nr 2498, 2580 (9); Item wdupyewye kaczmarzevi kozmovi kopą pyenyedzi vkradl LibMal 1545/107v, 1544/90v, 92, 1547/124v, 126, 133 (11).

»kopa połgroszkow, połgroszkowej liczby« (8 : 1): Iszem ya nyezayął krovy Czyrvoney blandney wewsy wczaykach wasznosczy yako kopa polgroszkow gwalthem ZapWar 1508 nr 1963; kthore rzeczy byly vaznosczy yako trzy kopy polgroskovey lyczby ZapWar 1527 nr 2534, 1521 nr 2273, 2274, 1523 nr 2327, 1524 nr 2292, 2315, 1526 nr 2321, b. r. nr 2329.

Zestawienia: »kopa polska, groszy liczby polskiej« = sexagena Polonicalis JanStat (3 : 1): Czosz wssythko sthrony vyssey mianovane mayą sobie sysczicz y spelnycz a mocznie trzimacz poth zakladem vyssey mianowanym tho iesth thyssiącza kop grossy liczby polskiey ZapWar 1550 nr 2665, 1542 nr 2568; to ieſt ná część Stárośćinę dźieśięć grzywien/ á ná część Burgrábiégo kopá polſka zwykłá dáwána bydź SarnStat 547, 937.

»kopa litewska, groszy litewskich« (3 : 2): LibMal 1544/78; bráć nie máią/ ſub poena ſtá kóp Litewſkich. SarnStat 405; ma płáćić dwie kopie groſzy Litewſkich SarnStat 861, 860 [2 r.].

»kopa podolska« (2): Thaky gwalthownyk ma placzycz oszmnasczye kop podolſkych MetrKor 34/135v, 40/811.

Wyrażenia przyimkowe: »po kopie (a. po [ile] kop)« = per sexagenas JanStat (5): LibMal 1545/94v; iż Zupnik poſtronnym ludźióm/ to ieſt/ z innych źiem iednégo cętnaru ſoli/ w którym ieſt óśm cętnarów/ nie ma drożéy dáwáć/ iedno po dwie kopie. SarnStat 375, 819, 860; Weź ſobie ſukná byś chćiał y po kopie: Pánie Prokopie. KlonFlis H5.

»za kopę (a. za [ile] kop)« (35): ZapWar 1520 nr 2260; ZapMaz V S 2/232; LibLeg 11/94, 157 [2 r.]; Item wpradze na maley ſtronye vkradl ſuknya kthora wlithomiſlyu za kopą groſchi przedal LibMal 1550/154v, 1544/79 [3 r.], 86v, 1545/104v, 108v [2 r.], 117v (14); iż ieden korzec żytá zá puł kopy był/ przez wielką mokrość. BielKron 388; bo then zá kopę zdrádzi ilekolwiek potrzebá rázow. RejZwierc 96v; GostGosp 118; Oy/ powiáda/ wiémći ia/ iáko zá kopę ſłużyć. KochAp 7; Funt ſzafránu zá kopę. SarnStat 274; Funt cynámonu/ zá pułkopy [media sexagena JanStat 1049]. SarnStat 274, 274 [3 r.]. Cf Zwroty.

Przen: Pieniądze, zapłata (4): Bochmy ſie nie powinni áż o kopie ruſzyć/ Iákoż ći co v gránic máią ſobie tuſzyć RejZwierc 251, 111; nie żáłuy iákiému żakówi kopy ná ſuché dni/ któryby to ſzáfárſtwo y reieſtrowánié ná ſobie trzymał. Strum Rv; WerGośc 223.
3. Stóg siana lub zboża (który mógł się składać z 60 snopów); cassula BartBydg, JanStat; meta Mącz, Cn; conus Cn (53): ZapWar 1507 nr 2037, 1513 nr 2144; BartBydg 23b; Więc ſwiętego Márká chwali Więc Piotrá co kopy pali RejRozpr B; Więc gniją ná polu kopy A pan wleſie wrzeſſczy z chłopy RejRozpr Hv, E2 [2 r.]; LudWieś A3 [2 r.]; ktory ma/ Trzy folwarki: á w káżdym tyſiąc kop vżyna RejFig Aa; Thegoż roku powodź byłá wielka [...] y zboża ná polu w kopach poraſtáły. BielKron 418v; Mącz 2b; RejZwierc 237v; Wźiąć po ſnopie z káżdey kopy z káżdego kątá w polu GostGosp 52; Vrzędnicy y Włodárze ták w dworze kopy máią żąć/ iáko v Kmiećiá GostGosp 78, 40 [2 r.], 50, 52 [2 r.], 78 [5 r.], 158 [2 r.], 167; Były iuż kopy w polu/ iuż mendele ſtały KmitaSpit A3v; A zátym omięſzkawſzy ośiać wedle czáſu, W błoto sieią, koſtrzeẃ żną, á niſz kopy z polá Zwiozą, tym w mokre láto ode dżdżow pogniią. CiekPotr [31].

kopa czego (15): ZapWar 1503 nr 1952, 1513 nr 2132, 1542 nr 2567; Item zá kopę rży trzy groſze. UstPraw D2v, D2v, D3v, E4v; Snadź lepſzy ſnop pſzenice/ niż tátárki kopá. RejFig Bb8v; Montes frumenti, Kopy żytá álbo ſtogi. Mącz 231b; KochDz 106; SarnStat 303 [2 r.]. Cf Wyrażenia.

W charakterystycznych połączeniach: kopa bru, owsa (3), rży, tatarki, żyta (żytna) (7); tłusta kopa; gnije kopa; kopę czynić (2), macać, młocić, obrachować, palić, przedać, wypuścić (2), wziąć (2), zliczyć, zwieść, żąć (użynać) (3); od kopy brać, gnać; ustąpić za kopę; kopami wypłacać.

Zwroty: »stać w kopach« (1): Tedy one wnet wbiegły w zboże Filiſtyńſkie/ á zapaliwſſy ie/ ták ono co ſtáło w kopach [in stipula concrematae sunt]/ iáko to kthore ieſzcże było nie pożęto/ wſſyſtko pogorzáło Leop Iudic 15/5.

»układać, ułożony w kopy; kopy układać« [szyk zmienny] (2 : 1; 1): RejZwierc 109v; A wy młodſzy nośćie ſnopy/ Drudzy vkłádayćie w kopy. KochSob 62; GostGosp 78; A ieſli ma koláſkę/ pobierze y ſnopy/ Z zapola/ z brogu/ z polá/ vłożone w kopy. KlonWor 35.

Wyrażenia: »kopa siana« = meta faeni Mącz, Cn; meta a. conus frugum Cn (2): on thedi vyrzawſchi go vſtąpil za kopą ſziana LibMal 1544/79v; Mącz 219a.

»kopa zboża« = cassula grani JanStat; acervus frumenti Cn (2): A ieſliby ináczéy vczynił/ tedy odłożywſzy y zoſtáwiwſzy ná polu pięć ſnopów z káżdéy kopy zboża/ káżdy ſwé wolnie woźić będźie [de qualibet quinqua gena frumenta hominum libere conducantur JanStat 229]. SarnStat 187, 678.

Szeregi: »brog, także i kopa« (1): Vrzędnik z Włodárzem máią to mieć ná piecży/ áby brogi iednákie były/ dla młodźby: tákże y kopy. GostGosp 18.

»stog i kopa« (1): Pyramidalis, Co tákowy xtałt ma/ yáko v nás czinią ſtogi y kopy Mącz 334a.

4. Sterta, kupa [czego] (1): á ołtarzow ich pełno po zagoniech polnych iáko kop kámienia [sicut acervi]. BibRadz Os 12/11.

Synonimy: 3. brog, stog; 4. gora, gromada, kupa.

Cf 1. KOPICA, KOPIEC, POŁKOPEK, POŁKOPIE

AL