Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BRODZISZCZE

Następne hasło: BROGOWY »

BROG (78) sb m

bróg, brog-.

Fleksja

	sg	pl
N	bróg	brogi
G	broga, brogu	brogów
A	bróg	brogi
I	brogi(e)m	brogami
L	brogu	brogach, brodzech

sg N bróg (8). ◊ G broga (8) ZapWar (5), KochPieś, GostGosp (2), brogu (5) RejZwierc (2), PaxLiz, Klon Wor (2). ◊ A bróg (11). ◊ I brogi(e)m (4). ◊ L brogu (8). ◊ pl N brogi (5). ◊ G brogów (10); -ów (1), -(o)w (9). ◊ A brogi (10). ◊ I brogami (3). ◊ L brogach (4), brodzech (2); -ach ReszPrz (2); -ech ZapWar; -ach : -ech GostGosp (2 : 1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Pomieszczenie na siano lub zboże, składające się z ruchomego daszka i czterech drągów; stodoła, szopa (76)
- a. Zboże lub siano ułożone w brogu; stóg, sterta (29)
- b. Pogardliwie w pismach polemicznych katolików o zborze protestanckim (4)
2. Gatunek sieci na ptaki stawianej na kształt brogu (2)

1. Pomieszczenie na siano lub zboże, składające się z ruchomego daszka i czterech drągów; stodoła, szopa; foenile Mącz; nubilarium Cn (76): Culmen, Poſzicie/ też Chochoł ná brogu/ y ná ynſzich rzeczách wierzch. Mącz 71b, 313d; BielSat Hv; Bá wierzę iżeś dołożył/ Ale nie w brog w miecheś włożył RejZwierc 234v, 31, 66v, l06v [2 r.], 109v [2 r.], 234v [3 r.]; V mnie w brogu/ w ſkrzynce sſtawa: Tym wſzyſtkiégo niedoſtawa. KochMRot B2; Brogi ná źiemi nigdy leżeć nie máią kiedy ie wymłocą/ áni ſie máią przechyláć náłożone: bo brożyny miążſze máią bydź. GostGosp 48, 18 [2 r.], 32, 48 [7 r.], 80, 82, 158; [Panna] Rádá z wielkim weſelem/ iż ſwego doſtáłá/ Ták iż choćiay podwiecżor/ k ſlubu námawiáłá. Alec pono do brogu z nią zbłądźi/ mniemáiąc By do Kośćiołá weſzli/ z ćiemnośći nie znáiąc. PaxLiz E3v; Gdy zwieźie w brogi/ á z nowu záś wśieie/ Drugiego żniwá vcżćiwe nádźieie. KlonFlis D3.

W charakterystycznych połączeniach: budowαć brogi, kłaść w brogi (2), (roz)stawiać (2), układać (układanie w) brogi (4).

Szereg: »stodoła, (i) brog, boisko; brog albo stodoła« (2 : 1): Drugiemu z mnieyſzych ſtanow grzmi we łbie komorá/ Stodołá/ brog/ boiſko/ zá ściáną oborá. RejWiz 12; Foenile, Bróg albo ſtodoła gdzie ſiáno ſkłád[á]yą Siennicá może być zwána. Mącz 133a; CiekPotr A2v.

W przen (7): Oczko 26v; kto ma w domu Swoy chleb/ [...] Może nie pływáć/ porwan Neptun Bogu/ Gdy Ceres w brogu. KlonFlis D3; ZbylPrzyg A4.

Zwrot: »żywić się niskim brogiem« (1): Nie ſzemrze/ nie ſwárzy ſię y z źiemią y z Bogiem: Zywi ſię nieboracżek bárzo niſkim brogiem. KlonWor 78.

Szereg: »stodoła, (i) brog« (3): ZapWar 1549 nr 2680; Cżymże dźiatki wychowaſz/ obacżże ſie młody/ Kiedy máło w ſtodole/ y w brogu vrody. BielSat D4 [idem] BielRozm 31.

a. Zboże lub siano ułożone w brogu; stóg, sterta; capeta Mymer¹, BartBydg; acervus Mącz, Cn (29): Mymer¹ 16; BartBydg 22b; anym pobrala broga zytha y broga owszv ZapWar 1532 nr 2398, 1504 nr 1920, 1531 nr 2540, 1532 nr 2398, 1537 nr 2575, [1544] nr 2586 (10); gdzye nye tylko pyenyądze ſą/ ále też y gumná nápráwyone y náſádzone brogámi ſtoyą. GliczKsiąż M5; Kto ſpráwuie źiemię ſwoię/ wynieſie wyſoko brog zboża Leop Eccli 20/30; RejZwierz 125v; zbito thák wiele ludzi áż leżeli pod mury iáko brogi ſiáná BielKron 250, 378; Acervus, Stóg/ álbo bróg. Mącz 2c, 133a; A kiedy z polá zbierzemy/ Tám dopiéro odpoczniemy/ Dołożywſzy zwiérzchem brogá KochSob 63; Kędy żyto álbo iákie zboże młocą z ſzopy/ tedy kiedy pocżętego brogá nie domłocą/ oſtátek ma do ſtodoły zamcżyſtey znośić/ zlicżywſzy kopy wiele zoſtáło. GostGosp 52; KmitaSpit A2v; GosłCast 17; KlonFlis Cv; A gdy nie ma Diety/ wleźie gdźie do brogu: Leży trzy dni/ trzy nocy: iákoby w połogu. KlonWor 34, 35.

W utartej formule życzenia (2): A by mu miły Bog dał/ Na to lato. Aby ſie mu waliło/ Kopa na kopę. Brog na brog/ Stodoła na ſtodołę. LudWieś A3.

W charakterystycznych połączeniach: brog owsa, siana (2), zboża, żyta (9); sienny brog; siano w brodzech; burzyć brogi; dołożyć, domłocić brogu; wleźć do brogu.

Przysłowia: Bo lepſzy brog niżli ſnop gdy tám inych wiele RejWiz 54.

Day kokoſzom brog żytá/ przedśię będą grzebły. BielRozm 25.

b. Pogardliwie w pismach polemicznych katolików o zborze protestanckim (4): Drugi Bog/ drugi kápłan/ drugi ołtarz być nie może. Gdźiekolwiek kto inſzy po niewiem iákich Brogách/ ſtogách/ dworách/ álbo Gáiách zgromadza y buduie okrom kośćiołá poſpolitego/ nie zgromadza ále roſpraſzá/ świętokraydźcą ieſt ReszPrz 108; Drugi powiáda iż tá wiárá [katolicka] nie po brogách/ áni po ſtogách/ ani po dworách ſię tuła/ ále ſiedźi na ſtolicy iedności. ReszPrz 111; ReszList 191.

Szereg: »pokątna bożnica i brog«: Niechayże ſię tedy káżdy bácżny á z rozrywką cżłowiek przypátrzy/ zá ktorą ſtroną iść woli/ ieſli zá powſzechnym Kośćiołem/ álbo zá pokątnymi bożnicámi y Brogámi: ieſli zá Apoſtołámi/ ieſli zá Apoſtátámi ReszPrz 53.

2. Gatunek sieci na ptaki stawianej na kształt brogu (2):

Zwroty: »brogiem łowić«: á on ſie iął brogiem wron łowić RejZwierc 274.

»ćwiczyć się około brogow«: A ten dla kábatá rok przy vrzędniku muſiał mieſzkáć/ áż ociec przyiechawſzy toż mu iny ſpráwił/ á pan młody ſie ćwicży około brogow z wronámi. RejZwierc 274v.

Synonimy: 1. siennica, stodoła, szopa; a. gromada, kupa, stog; b. bożnica.

Cf BARG