[zaloguj się]
[pdf]

BOŻNICA (220) sb f

bożnica (218), bużnica (2); bożnica : bużnica GroicPorz (2 : 1), Leop (25 : 1).

bóż- (8), boż- (8); bóż- KochZg, Mącz (2), BiałKat, KochPs (2); boż- MurzNT (7); bóż- : boż- OpecŻyw (2 : 1); a jasne.

Fleksja
sg pl
N bożnica bóżnice
G bóżnice bóżnic
D bóżnicy bóżnic(o)m, bóżnic(a)m
A bóżnicę bóżnice
I bóżnicą bóżnicami
L bóżnicy bóżnicach

sg N bożnica (18). ◊ G bóżnice (52). ◊ D bóżnicy (2). ◊ A bóżnicę (11). ◊ I bóżnicą (11). ◊ L bóżnicy (35). ◊ pl N bóżnice (7). ◊ G bóżnic (27). ◊ D bóżnic(o)m (1) BielKron, bóżnic(a)m (1) Leop. ◊ A bóżnice (9). ◊ I bóżnicami (2). ◊ L bóżnicach (44); -ach (36), -åch (8); -ach KrowObr, BibRadz (3), Mącz, KuczbKat, ReszPrz (2), WujNT (24), SkarKaz; -åch BielKron, RejPos (3); -ach: -åch MurzNT (2 : 2), Leop (1 : 2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Świątynia, dom modlitwy i nauczania wiary; delubrum, proseucha, synagoga Cn (141):
a. U Żydów: synagoga (107): DNia iednégo ſobotniego pán Iezus naucżál w bożnicy OpecŻyw 51v, [34]v, 39v; LudWieś B5v; v Zida thu wpoſnanyu kthori blony ſklane robi nyedalyeko boznicze LibMal 1551/159; MurzNT Matth 10/17, 12/9, Mar 3/1, 6/2, Luc 4/15, k. 174 marg, 20/46; LubPs Y3; GroicPorz h3 [2 r.]; I dla tego oni żydowie [...] y okrzćili ſie/ y ſwoie Bożnice w kośćioły obroćili y poſwięćili KrowObr 102, 5v, 91; Gadał ſie tedy w bożnicy z Zydy/ y z temi co chwalili Bogá Leop Act 17/17, Ioel 3/5, Mar 6/2, Luc 4/15, 16, 20 (10); BibRadz Matth 6/2, 10/17; GrzegRóżn Gv; okazał [Jezus] Doktorom onym żydowſkim w bożnicy ich [...] Boſką náukę ſwoię RejPos 69v; BiałKat 56; KuczbKat 370; KochPs 109, 197; iſz Ceſarz Theodozyus roſkazał w Anthyochiey Zydom ich bożnicę wrácáć/ ktorą im byli Chrześćiánie odięli SkarŻyw 30, 30; CzechEp 210; Y kazał w bożnicách Gálileyſkich. WujNT Luc 4/44, Matth 9/35, Mar 13/9, Luc 4/16, 20/46, Ioann 6/59[60] (53); SkarKaz 455b.
Wyrażenie: »bożnica żydowska« (9): opowiádáli ſlowo Boże w bożnicách Zydowſkich. Leop Act 16/5, 17/1, 11; LatHar 57; WujNT Act 13/5, s. 451 marg, Act 14/1, 17/1, 10.
Szeregi: »bożnica i kościoł« (4): KromRozm II d3v; Odpowiedźiał mu Iezus: [...] iamći záwſze vcżył w bożnicy y w kośćiele BibRadz Ioann 8/20; LatHar 730; WujNT Ioann 18/20.

»szkoła abo (i) bożnica« (2): GroicPorz h2; Syn Boży wſtał/ kiedy w Názáreth/ w Zydowſkiey ſzkole/ ábo bożnicy/ Izáiaſzowe proroctwo cżytał. LatHar 57.

b. U pogan (26): Y przykazał [Asa] ludu Iudſkiemu áby pátrzáli Páná Bogá oycow ſwoich [...] Y popſował po wſſyſtkiey źiemi Iudſkiey ołtarze/ y bużnice Leop 2.Par 14/5, Iudic 9/27, 46, 1.Reg 5/5, 1.Mach 5/43, 44; BielKron 99 [3 r.], 102, 102v; oblatio, sacrificium, Offiárá/ którą pogáńſtwo Bogóm á bałwanóm ſwym ku czći á chwale záwieſzáwáli w ych bóżnicách. Mącz 9a; HistRzym 18v, 26v [3 r.]; Byłá ieſzcze wielka Salá álbo Bożnicá ná Antokoli wſzyſtkim Bogom/ ktorych Litwá zmamiona guſły czártowſkimi chwaliłá StryjKron 400; PowodPr 53; pátrzćie u Pogan [...] iáka ſłużbá Boża w ich bożnicách. SkarKaz 312b.
Wyrażenia: »bożnica bałwańska, bałwanow« (4): Leop 3.Reg 13/32, Is 17/8, 27/9; á z bożnic báłwáńſkich wychody poſpolite pocżynili. BielKron 86v.

»bożnica modlarska«: nábudował bożnic modlárſkich/ y fáłſzywych prorokow tákież kápłanow náſadzał do Báláálowey modły. BielKron 84.

»bożnica pogańska« (2): Y bluźniérſtwá pełné ſą Zbory Krześćijáńſkié/ Czego nigdy nie ſłyſzą Bóżnice Pogáńſkié. KochZg A2; LatHar 114.

c. U mahometan: meczet (3): ſthoią ieſzcże [...] domy niektore puſte boznic Gotſkich ſekti machometowey MiechGlab 30, nlb 16; By nas ten zły pohániec nie zdybał beſpiecżnych/ A nie pobrał do bożnic tych tám ſwoich niecnych. PaprPan A4v.
d. U prawosławnych: cerkiew (2):
Wyrażenie: »bożnica ruska«: Bożnicze Ruſkie. Miech Glab *6v.
Szereg: »kościoł albo bożnica«: było też w Kijowie koſciołow albo bożnicz koſtownych więczey niż trzy ſta MiechGlab 5.
e. obelż. W polemikach religijnych u innowierców (3): ſie záplugáwiłá chwałá Boża/ obrzydłemi tymi muſzymi bogi/ ktorzy [...] wſzędy w bożnicach niewiernikow zacnie ſą wyſtháwieni. RejPos 79; náświęćili ſobie niewiem iákich Huſow/ Wiklefow/ Zwinglijanow [...] y po bożnicách ſwych/ wyrzućiwſzy święte/ poſtáwiáli. ReszPrz 43.
Wyrażenie: »bożnica szatańska«: ktorzy pod tą poſtawką á rzkomo pod prawda ſzcżyrego ſłowá Bożego/ budowáli ſobie bożnice ſzátáńſkie według wymyſłow ſwoich RejAp 22.
2. Zebranie, zgromadzenie wiernych; ogół wyznawców jakiegoś wyznania religijnego (79):
a. O Żydach; congregatio, synagoga Mącz (47): iáko bożnicá záginąć miáłá/ y iáko wſzytki ſpráwy y ofiáry zakonne vſtáć miáły. LubPs P4v, D2v, M2v, P6, R3v, S5 (9); BibRadz Luc 4/44, Act 9/2; Y powſtáli niektorzy z bożnic Libertyńſkich/ Cyreneyſkich/ y Alexándriyſkich/ y ći kthorzy byli z Azyey y Cyliciey/ ſprzećiwyącz ſie w rozmowach Szcżepanowi RejPos 22, 159v [2 r.], 282v, 283; RejPosRozpr c2v; Opuſzczam one ich [...] ſproſne ſłow nowośći [...] miáſto kośćiołá/ zbor; miáſto bożnice/ zgromádzenie ábo ſzkołę WujNT przedm 8, 22, s. 170, Luc 21/12, Act 6/9, 9/2; Więc ieśli Pan Bog Bożnicę ſtárego Zakonu ták vcżćił y ſporządźił PowodPr 28.
Zwrot: »z bożnice wyrzucić, wyrzucon, odłączyć, wyłączyć, wyłączon, wymiatywać« [szyk zmienny] (8): Abowiem iuż ſie byli ſpiknęli żydowie/ iż ieſliby go kto wyznawał być Kryſthuſem/ áby z bożnice był wyłącżon. Leop Ioann 9/22, arg; RejPos 137v [2 r.], 139v; WujNT Ioann 9/22, 12/42, 16/2.
Wyrażenia: »przełożony, książę w bożnicy, bożnice, nad bożnicą« (6): LubPs L2v; Thedy przyſzedł ieden z przełożonych w Boznicy imieniem Iáirus Leop Mar 5/22, 35; BibRadz Luc 13/14; WujNT 141 marg, Luc 8/41.

»bożnica żydowska« (3): LubPs Qv marg; wielka rożność ieſt miedzy kośćiołem Chrześćijáńſkim/ á miedzy bożnicą Zydowſką. Ponieważ kośćioł náſz y nie z iednego narodu/ iáko oná WujNT 563, 867.

Szereg: »bożnica albo kościoł«: Synagoga, congregatio, Zgromádzenie/ gmin/ zeście ſię weſpołek. Ztąd miáſto Bóżnice álbo kośćiołá bywa bráne Mącz 436d.
W przen (2): Bożnicá złych mocarzow duſſe mey ſſukáli LubPs T2; Bo Bożnicá/ choć z Kryſtuſem ná krzyżu byłá ſkonáłá: [...] PowodPr 38.
Wyrażenie: »bożnica szatańska« (3): BibRadz Apoc 2/9; ktorzy ſię powiedáią być Zydmi/ á nie ſą; ále ſą bożnicą ſzátáńſką. WujNT Apoc 2/9, 3/9.
b. obelż. W polemikach religijnych o innowiercach (32): RejAp 22; Tu dopirko obácż/ co to ieſt bożnicá/ á co ieſt práwy koſcioł Páńſki. RejPos 139v, 137v, 139v [3 r.], 140, 357v.
Wyrażenia: »bożnica Antychrystowa«: wiedz iż tácy nie ſą kośćiołem Chriſtuſowym/ lecz bożnicą Antychriſtową. WujNT 444.

»bożnica dyjabelska«: wywrácáiący drogi páńſkie dobre/ nieprzyiaćiele krzyżá páná Kryſtuſowego/ Boznicá Diabelſka KrowObr C3.

»bożnica kacerska« (2): Rożność kośćiołá Bożego od bożnic kácerſkich. WujNT Zzzzz2v, 32 marg.

»bożnica niewiernych, niewiernikow; niewierna bożnica« (3 : 1): modlitwá ieſt przećiw bożnicy niewiernych/ á o záchowániu koſciołá ſwiętego. LubPs Q2, E4v, O4, Qv marg.

»bożnica nowowiernikow«: W tych záſię bożnicách tych to nowowiernikow/ piſmo święte/ [...] nie wedle Doktorow świętych [...] rozumieią. ReszPrz 53.

»rzymska bożnica«: nieſromieźliwey twarzy Kſiądz Rzymſkiey Bożnice Báłwan [...] ktory w ſwey záráźliwey winnicy hoynie roſpłodził to źiárno BibRadz I *2v.

»bożnica szatańska« (11): RejAp BB8, 22 [2 r.], 22v, 25v, Ee3v (10); A że to nie ieſt Kośćioł Chryſtuſow/ ále rácżey Bożnicá ſzátáńſka WujJud 131v, 116.

Szeregi: »(nie) kościoł ale (albo, lecz) bożnica (i brog)« (4): WujJud 116, 131v; zá ktorą ſtroną iść woli/ ieſli zá powſzechnym Kośćiołem/ álbo zá pokątnymi bożnicámi y Brogámi ReszPrz 53; WujNT 444.

»zebranie a bożnica«: A w zebrániu ſwoim/ á w bożniczach ſwoich nie mieli rádzi widzieć wiernych náuk Páná ſwoiego RejPos 139v.

Przen (1): iż diabeł nigdy nie zámieſzka/ áby bożnice ſwoiey nie przyſtáwił do koſcioła Páńſkiego. RejAp 57.

Synonimy: 1. cerkiew, kościoł, synagoga, szkoła; 2. brog, kościoł, synagoga, szkoła, zebranie, zgromadzenie.

LZ