[zaloguj się]
[pdf]

CERKIEW (62) sb f

cerkiew (60), cyrkiew (2), [cierkiew]; cyrkiew WróbŻołt, GrabowSet.

W tekstach oznaczających w miękkie: -ẃ (14) -w (4); -ẃ OrzList, OrzRozm, OrzQuin, SarnUzn (2); -ẃ : -w StryjKron(4 : 3), KochJez (5 : 1).

cér- (11), cer- (1); cér-: cer- KochJez (8 : 1); drugie e jasne.

Fleksja
sg pl
N cérkieẃ
G cérkwie cérkwi, cérkieẃ
D cérkwi
A cérkieẃ cérkwie
L cérkwi
V cérkwi

sg N cérkieẃ (14). ◊ G cérkwie (15). ◊ D cérkwi (2). ◊ A cérkieẃ (13). ◊ L cérkwi (9). ◊ V cérkwi (3). ◊ pl G cérkwi (3), cérkieẃ (1); -i KochJez, ArtKanc; -i : cérkieẃ StryjKron (1 : 1). ◊ A cérkwie (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Świątynia; kościół; aedes, basilica, templum Murm (35): Koſćyoł álbo cerkyew. Murm 125; ábyſmy w Cerkwi Bożey tym ięzykiem mowili/ kthoremuby wſzyſcy zrozumieli RejPos A6v; WSzyſcy [...] Ku czći pánu weſoło krzykniećie/ [...] A náwiédzćie iego cérkiew złotą. KochPs 149.
a. Kościół obrządku wschodniego; ecclesia Russorum; templum Russicum Cn (24): Popowie ich [... ] idą do Cerkwie SkarJedn 346; wiechał w Zamek Moſkiewſki [...]/ tám w Cerkwi Dimitrá Wielkiego Xiędzá Moſkiewſkiego przywitał StryjKron 421, 140, 275, 421; KochJez B2v, B3.

W połączeniu z nazwą patrona (12): y zbudowána byłá Cerkieẃ S. Bohorodzice Piecerſkiey StryjKron 185, 165, 185 [2 r.], 772; Leżałeś w Micháyłowie potym kędy byłá Archaniołá świętégo Cérkieẃ Micháiłá. KochJez B4, Bv, B2v, B3, B3v [3 r.].

Wyrażenie: »cerkiew ruska« (3): BielKron 428v; wſzákże wielkie łupy wziął z przedmieſcia Lwowſkiego/ bo ſrebrne y złote naczynie z Kościołow/ Száty y Dzwony połupił/ tákże z inſzych Cerkwi Ruſkich. StryjKron 717; Także ktoby koscioły katolickie Zbory Ewagelickie. Cerkwie Ruskie [...] gwałtownie nachodziły ActReg 17.
Szereg: »cerkiew albo kościoł« [szyk 1 : 1] (2): rozmáitych rzemięſnikow dla budowánia Cerkieẃ álbo Koſciołow [...] z Greciey s ſobą do Kijowá przywiodł. StryjKron 140; gdzie Pogáni Połowcy Kościoł ſtołeczny ſwiętey Zophiey/ y wſzytkie inſze Cerkwie y Monaſtery ſrogo połupili StryjKron 235.
b. Synagoga (8): W Cerkwi ſwey żydowie chowáią dźieſięćioro Boże przykazánie BielKron 465; żydowki oſobno bywáią pátrząc przez śćiánę do Cerkwie. BielKron 465, 463, 465 [5 r.].
2. Ogół wyznawców i władz duchownych jednego wyznania; zespół praw i nakazów moralnych (symbol jedności z Bogiem) (26):
a. Religii chrześcijańskiej (25): Chćiéy mię z rąk ſrogich wybáwić [...]/ Abych Twé ſpráwy mógł ſłáwić W cérkwi twoiéy wybránéy. KochPs 13; Bo ieſt Pánie twe zbáwienie/ y wyſwobodzenie/ w Cerkwi twey tu y w niebie/ wiecżne pożegnánie. ArtKanc K4v; GrabowSet O2.
Wyrażenia: »cerkiew apostolska« [szyk 1 : 1] (2): my wyznawamy być iednę Swiętą powſzechną y Apoſtolſką Cerkieẃ OrzRozm F3; bo przyidźieſz záś kdźiewictwu ſwemu/ Cerkwie świętey Apoſtolſkiey ArtKanc K11.

»cerkiew krześcijańska« (8): kogo cerkiew krzeſciańſká tak wyſoko cżcij ij wielbi? OpecŻyw 48; Wierzę w [...] Swiętą cerkiew krzeſciańſką OpecŻyw 176v, 36v; KrowObr 23v; OrzList e3v; BielKron 329; policzkuiemy vſtáwicznie Oblubienicę niepokaláną Kryſtowę/ Cérkieẃ świętą Krześćijáńſką OrzQuin Y2v; HistRzym 40; [Cebie Cierkiew Chrzeſcyanſka/ Wſzędze po ſwiece wyznawa. Krofej I7v].

»cerkiew święta, matka święta cerkiew« [szyk 9 : 8] (13 : 4): Slącżyla ſie cerkiew ſwięta/ bowiem w Iordánie Kriſtus omyl grzechy iey. OpecŻyw 36v, 36v, 176v; na przeciwko ſynowi matki twoiey kładles zgorſzenie [...]. Matki twoiey, cżuſz cirkwie ſwiętey. WróbŻołt Q5v; RejPs 71; KrowObr 23v; OrzList e3v; OrzRozm F3; BielKron 329; OrzQuin YT2v; SarnUzn B3; then Krol ieſthći pan náſz Iezus Kryſtus/ krolowa ieſtći mátká ſwięta cerkiew. HistRzym 64v, 40, 108v; ArtKanc K3v, K10v, K11.

Szeregi: »cerkiew a oblubienica (Pana) Krystusowa« [szyk 1 : 1] (2): OrzQuin Y2v; A tákże ia vmyſliłem [...] prawdziwe wyrozumienie thych ſłow obiáſnić/ ábyſcie wiedzieli iákim ſmyſłem vżywáłá ich Cerkieẃ á Ohlubienicá Páná Kriſtuſowa. SarnUzn Bv.

»cerkiew a zbor krześcijański« (1): Tu ieſt proroctwo/ o zebrániu ſwiętey cerkwie á zboru krzeſćyańſkiego RejPs 71.

»kościoł a(l)bo zbor, (i) cerkiew« [szyk zmienny] (3): szkody ktoreby się [...] kosciołowi albo Zborowi y Cerkwi stały [...] nagrodzone bydz maią ActReg 16, 17, 43.

b. Wyznania mojżeszowego (1):
Wyrażenie: »cerkiew izraelska« (1): Ty Cerkwi Izráelſka nie daſz ſię vhamowáć wnáuce BudBib I 374b.
3. Zestawienie w funkcji n-loc: »Biała Cerkiew« (1): Po pierwszey wiadomosciz Białey Cerkwie, od XcialMPana Woiewody Kiiowskiego otych Pohanczach ActReg 125.

Synonimy: 1. bożnica, kościoł, świątnica, świątynia, zbor; 2. kościoł, zbior, zbor, zebranie, zgromadzenie.

DM