Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIZAK

Następne hasło: NIZIOŁEK »

NIZINA (10) sb f

nizina (8), niżyna (2); nizina BielKron, BudBib, KochPs (2), GostGosp, KochCz; nizina : niżyna WróbŻołt (1:1), Mącz (1:1).

Fleksja

	sg	pl
N	niżyna	niziny
A		niziny
L	nizinie	nizinach

sg N niżyna (1). ◊ L nizinie (2). ◊ pl N niziny (3). ◊ A niziny (2). ◊ L nizinach (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) w.

Znaczenia

1. Miejsce, okolica nisko położona; dolina, równina, pole (8)
2. Ziemia ‒ w przeciwstawieniu do nieba (2)
3. [Najniższy stopień w hierarchii społecznej; w przen]

1. Miejsce, okolica nisko położona; dolina, równina, pole; campus, vallis Vulg; campestria Mącz; demissa loca, depressior locus Cn (8): A niżyny będą w życie obfitować WróbŻołt 64/14; y położyli ſie w niźinie bliſko nieprzyiaćioł BielKron 309; Campestria, Polne/ Niżyna [!] Błoniná. Mącz 33a; Irrigua prata, Mokre łąki w niźinie leżące. Mącz 356c; GostGosp 64.

W przeciwstawieniu: »gory ... niziny« (1): Podnoſzą ſie gori a pola ſie zniżáią na mieſcza ktores im ſprawił. [Ps 103/8] To ieſt takes ſtworził ziemię iż thu gori owdzie niziny. WróbŻołt hh7v.

Szereg: »niziny lubo doły« (1): Bo to imię Polak/ nowé ieſt/ y tu dopiéro w tych kráiach vroſło: od polá bez chyby: względem inſzych/ którzy álbo przy leśiéch/ álbo przy górách/ álbo przy niźinách/ lubo doléch mieſzkáią/ y od tych mieyść imioná nioſą. KochCz B2v.

»gory i niziny« (1): Táki chrzęſt kłoſow po górách wſzędźie/ Y po niźinách obfitych będźie. KochPs 106. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]

[»niziny albo też pogorza«: Przeto kto wybiera mieśce ku mieſzkániu/ ma obácżyć ſpoſob oney kráiny/ álbo też miáſtá/ iákie tám ieſt położenie niźiny álbo też pogorza/ tákież otworzenia y záſtąpienia od gor okolicżnych. Cresc 1571 17 (Linde).]

2. Ziemia ‒ w przeciwstawieniu do nieba (2):

Wyrażenie: »ziemskie niziny, niziny ziemie« (1:1): Hucżćie niebioſá bo to vcżynił Iehowá/ wjkrzjkáyćie niźiny ziemie [terrae inferiora iubilate] BudBib Is 44/23; Pan tylko z niebá poyźrzy ná źiemſkie niźiny/ A wſzytki ludzkie ogląda ſyny. KochPs 46.

3. [Najniższy stopień w hierarchii społecznej; w przen: Kto z wyſoká ſpada/ rzadko zoſtawa w pośrzodku/ ále poſpolićie do ſámey áż niźiny pędźi. SenekaGórn 314 (Linde).]

Synonimy: 1. błonina, dolina, pole, rownina; 2. padoł, ziemia.

Cf NISKOŚĆ, NIZ. NIŻA