[zaloguj się]
[pdf]

1. POLE (1219) sb n

pol- (w tym 1 r. błędne znakowanie), pól; e jasne.

Fleksja
sg pl du
N pole pola
G pola pól, poli
D polu polåm
A pole pola poli
I polem polami, polmi
L polu polach, pol(o)ch, poléch polu
V pola

sg N pole (39). ◊ G pola (95). ◊ D polu (4). ◊ A pole (185). ◊ I polem (13); -em (5), -(e)m (8). ◊ L polu (435). ◊ pl N pola (87). ◊ G pól (71), poli (1); pól : poli LibLeg (13:1); ~ pól (20), p(o)l (51). ◊ D polåm (3); -åm (2), -(a)m (1). ◊ A pola (120). ◊ I polami (3) Mącz, SarnStat, KlonFlis, polmi (1) SkarŻyw; -ami (2) Mącz, KlonFlis, -åmi (1) SarnStat. ◊ L polach (150), pol(o)ch (5), poléch (1); -(o)ch RejWiz (2), RejZwierz, RejZwierc; -ach : -(o)ch : -éch OpecŻyw (1:–:1), LubPs (1:1); ~ -ach (86), -åch (42), -(a)ch (22); -ach OpecŻyw, BibRadz (13), Mącz (10), GrzepGeom, BielSat, BielSpr, BiałKaz (3), KochPs (4), KlonŻal (2), BielSjem, KochPieś, PudłFr, GórnRozm (2), ZawJeft, GostGosp, GrabowSet, KochFrag, WujNT, SarnStat (7), KmitaSpit (3), SkarKaz (2), CzahTr, KlonFlis, KlonWor (2); -åch GliczKsiąż (3), LubPs, SienLek, PaprPan, MWilkHist, SkarKaz, PaxLiz; -ach : -åch Leop (3:3), BielKron (6:11), BudBib (2:4), Oczko (3:1), StryjKron (10:14). ◊ V pola (4). ◊ du A (cum nm) poli (1) KochSz A3. ◊ L (cum nm) polu (1) ZapWar [1505] nr 2087.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

Znaczenia
1. Obszar na powierzchni ziemi, zwykle płaski, bezleśny, niezabudowany lub niezamieszkały, często w przeciwstawieniu do terenu zabudowanego lub pomieszczenia; teren, otwarta przestrzeń, równina; błonie, step; polana, dolina; campus Murm, Mymer1, Miech, HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Calep, JanStat, Cn; planities HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz; ager Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz; campestre Miech, Vulg, PolAnt, Mącz, JanPrzyw; locus (campester) Miech, HistAl, PolAnt, Mącz, Vulg; vallis HistAl, PolAnt; aequor Mącz, Cn; arvum, planus Vulg; regio, solitudo, terra (campestris) PolAnt; territorium JanStat; area Cn (790): [Gołębie] Wybráli ſobie [na króla] iáſtrząbá. Iáſtrząb gdy w polu z nimi był/ Záwżdy kánię ſam poráźił BierEz N, G2, Kv, N4v; OpecŻyw 193, 193v; Murm 21; Mymer1 5v, 16; KRolik ieſt zwierzę zaiączowi podobne/ iedno iże mnieyſze/ á w ziemnych iamach ſie (chowa po polu) FalZioł IV 9b, IV 45b; Ieſt to miaſtho na trzy grani dwiema kątoma nad morzem, á trzecim ku polu leży MiechGlab 69; A Thatharzy Przekopſci od tego cżaſu iako on wyſep poſiedli po polu mieſzkaią według ſwego zwycżaiu MiechGlab 72; A tedy więcz ſlicżne pola na puſtiniach rożmnożą ſie [Pinguescent speciosa deserti] wielką żiznoſcią a pagórki przybierzą ſie w radoſć y w weſele WróbŻołt 64/13; a takesmi sye mvſyely wroczycz boſmi go ſchvkaly po poliv bes mala trzi niedzielie. LibLeg 11/78, 10/125, 11/136; LibMal 1543/77v, 1546/120, 1547/130, 1548/138, 145v; RejRozpr I4v; Iádąc potym dáley/ weſzli w nieiákie pole nálezli mieyſce s ktorego przerzećona [!] rzeká Támár pochodziłá HistAl [I]3, K6, K7 [2 r.], M5; ZapWar 1553 nr 2685, 1558 nr 2686; BielKom G4; Lepyeyći go dáć do ſzkoły niżeliby myał po polach/ vlicach/ bąki ſtrzelać/ álbo około inſſych rzecży nyepotrzebnych ſiebye zábáwyáć. GliczKsiąż K2v, D4v; LubPs N3, Y5v, dd2v, gg6; iáko gdy kto ma przyſyądz/ prowádzą go ná Rynek álbo ná pole do znáku męki Páńſkiey GroicPorz z3v, z4; Bom widzyał iedno kſiążę tu pod zamkiem w polu RejWiz 75v, 46, 68, 73, 82 [2 r.]; A ták ruſz ſie nocą z ludem ktory przy tobie ieſt/ tayże ſie ná polu: y bárzo ráno o wſchodu ſłońcá/ vderz ná miáſtho. Leop Iudic 9/32; Otworzę ná naywyſzſſych pagorkach rzeki/ á w pośrzod pol krynnice Leop Is 41/18, Lev 14/7, Ios 24/32, Iudic 9/43, 1.Reg 20/5, 11 [2 r.] (22); RejFig Aa6, Aa6v, Bb5; RejZwierz 78v, 110v, 127; Na ktorych polách nád Iordanem ku Ierychu mowił Pan z Moiżeſzem BibRadz Num 33/50; Oto mam z tobą ſpráwę o ty ktora mieſzkaſz w dolinie á ná opoce w polu [habitatrix vallis petra campestris]/ mowi Pan BibRadz Ier 21/13; moc wod wzbierze po wſzytkich polach/ y ſtrumienioch. BibRadz 4.Esdr 15/40[41], Gen 4/8, 23 arg, 17 [2 r.], 19, Ex 10/5 (23); Potym Benádáb ná drugi rok przyciągnął z woyſkiem do Apheg miáſtá/ ktore było w polu. BielKron 85v; Też vſtáwił Likurgus pogrzeby przy kośćielech co pierwey w polu cżynili BielKron 272v, 3, 3v, 15, 15v, 44v (25); KwiatKsiąż O3; Dilabitur fluvius per agros, Rośćieka ſie rzeká po polách. Mącz 180c; Cum locis etiam ipsis montosis delectemur et Sylvestribus, A zwłaſzczá gdy ſie kochamy w górziſtych y w leśnych polách. Mącz 231b; Continens, Ziemiá/ kráyiná która nie wyſpą yeſt/ ále cziſtą równią w polách. Mącz 447a, 2d, 32d, 176b, 227c, 298b (15); GórnDworz Bbv [2 r.]; Abo ieſliby też kto potkał dzyewecżkę dobrowolnie chodzącą po polu/ á wziąłby ią gwałtem nád práwo á nád przizwolenie iey/ y rodzicow iey/ niechay będzie śmiercią vmorzon. RejPos 343, 112, 170v, 213, 222; BielSat G4v; By iedno ledá murek ná gorze [tj. w Kamieńcu] ſpráwiono/ A ná dole pobocżne ſtrzelby pocżyniono. Aby ſie wżdy kęs było zá cżym broniąc zákryć/ Bo tám s polá y kokoſz możemy vpátrzyć. RejZwierc 248, 91v, 144v, 205, 236v; BielSpr 19v, 37v, 62v, 68v; Pole to kupił Abráhám v ſynow Chetowych/ á tám pogrzebion Abráhám y Saráh zoná iego. BudBib Gen 25/10, Gen 29/2, Lev 14/7, 17/5, Ios 12/3, 24/32 (19); BiałKaz D4v; Káżdy chętliwie widzieć chciał Krolá nowego. Wſzytki polá/ y wſzytki drogi pełne były/ Drzewá/ wśi/ y págorki ludem opłynęły. StryjWjaz B2, B, B3v; PaprPan Bb4v; A przetoż ná ſeymie/ mieliby obráni być/ támtych mieyſc świádomi/ ktorziby tákowym zamkom/ mieyſcá y polá náznácżyli ModrzBaz 103v, 48, 103v, 126v; KochOdpr B4, D3; Oczko 28; [Pan] Ruſzył gromów/ y wypuśćił ogniſté ſtrzáły/ A wnet okrył wſzyſtki polá martwémi ćiáły. KochPs 24; Tu ſye wſzełki źwiérz chłodźi/ który w polu żije/ Tu łos mieſzkániec leśni vprágniony pije. KochPs 155, 97, 116, 155, 164, 170, 213; obrał ſobie Lot polá ku Sodomie idące nád Iordanem/ piękną bárzo ſtronę/ iáko Ray iaki SkarŻyw 284; Roznoſząc Ewángelia [!] w oney ziemi/ tráfiło mu ſię w polu nocowáć nád rzeką Oráhá. SkarŻyw 518, 263, 283, 309, 325 [2 r.], 356 [5 r.] (18); ERato złotowłoſa/ y ty wdźięczna lutni/ [...] Vſpokóyćie ná chwilę ſtrapioną myśl moię/ Póki ieſzcze kámienny w polu ſłup nie ſtoię. KochTr 14; Lecz zbroynym Niemcom ręczney bitwy nie wytrwáli/ Tylko z łuków vffy ich z boku przerywáli/ Część ich w pole pierzchnęłá/ áż do ſámey Litwy StryjKron 527; Kurzy ſię pył końſkimi wzruſzony kopyty/ A Echo głos rozdwoia po polach ſowity StryjKron 702, 31, 46 [2 r.], 56 marg, 260, 416, 487, 747; CzechEp 44; KochFr 15; KlonŻal A3v; KochPam 83; Pátrzay teraz ná láſy/ Iáko prze źimné czáſy Wſzyſtkę ſwą kraſę drzewá vtraćiły/ A śniegi polá wyſoko przykryły. KochPieś 41, 2, 38,49; GórnRozm H4v; ZawJeft 9; ActReg 27; Calep 155b; GostGosp 100; LatHar 664; WujNT Mar 13/16, Luc 6/17, 12/28, 17/31, 35; KmitaSpit A3; PowodPr 79, 80 [2 r.]; Toć ieſt dźieło złodźieyſkie/ te ſą obycżáie/ Y te ſą naprzednieyſze tych ludźi rodzáie [...]. Tych ludźi prożnuiących/ to cudze nieſzcżęśćie/ Każe práwo wywodźić w pole zá przedmieśćie. KlonWor 37,45, 48.

pole czego [= jakie] (1): [Arabia] Ma tákie polá piaſecżnego wichru/ iż przez noc ſtoią gory wielkie piaſecżne wiátrem przyrodzonym ſute y zgromádzone BielKron 263v.

pole czego [= przylegające do czego; należące do czego] (4): Dobył thedy Iozue wſſyſtkiey źiemie ná gorách y ku południu: źiemię thakież Geſſen/ y rowne polá/ y kráinę ná zachod ſłońcá/ y gorę Iſráelſką y polá iey Leop Ios 11/16, 2.Par 26/23; gdy wyſzedł w polá Hierychá miáſtá/ przeglądáiąc mieyſce do oblężenia: vkazał mu ſię mąſz/ ſtoiący przećiw niemu zgołym miecżem. SkarŻyw 501; Kreẃ/ iáko z krynic wodę roztocżyli/ A miáſtá twego polá zámocżyli GrabowSet T4v.

I sg w funkcji okolicznika miejsca: »polem« (1): Y wziąwſſy ij [Achiora] ſludzy Holoferneſowi/ iácháłi [!] ſnim polem [per campestria] Leop Judith 6/8.

W połączeniu z nazwą [zawsze: pole + nazwa (w N)] (10): Leop Ios 11/8, 3.Reg 21/23; Zátym Ionátás z woyſkiem ſwym przyćiągnął ku Iezioru Genázár/ á z támtąd ſię ráno ruſzył w pole Azor. BibRadz 1.Mach 11/67, Iudic 9/37, Iudith 2/10[11]; Przyſzedſzy ná polá Sennár záłożył miáſtá Arád/ Arkád/ Kálámne/ y Babilon. BielKron 7, 7, 96, 297; StryjKron 11.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [= leżące gdzieś lub w pobliżu czegoś; pole + przymiotnik (16), przymiotnik + pole (3)] (19): On zaſię nazad ſie obrociwſzy w pięcidzieſiąt koni ledwo viechał na Kijowſkie pola. MiechGlab 31, 53; Na Livpkowskim poliv Folwark Panow Zielienskich ZapWar 1553 nr 2685; LubPs R6, S; Leop Ios 12/7; Poſiedli Etruſcy polá Rzymſkie zá rzeką Tybrem/ dla cżego było wielkie vćiśnienie w mieſcie gdy żywnośći mieć nie mogli. BielKron 106, 20v, 86, 284v; Y ſtali obozem Synowie Izráelowi w Gilgálu/ y vcżynili Peſách cżternaſtego dniá mieſiącá (onego) w wiecżor w polách Ierychońſkich. BudBib Ios 5/10, 1174c marg, 4.Reg 23/4, Ps 77/12; Kto mi do ręku poda miaſto niedobyté? Kto mię záwiedźie w polá Idumſkie obfité? KochPs 87 [idem 167], 115, 167; StryjKron 772 [2 r.].

W połączeniach szeregowych (26): OpecŻyw 28; vſtawnie ſie przechadzay/ á na łow wſzelki przeieżdżay ſie/ po leſiech/ po gorach/ po polu FalZioł V 65; Abowiem nietylko człowiek rozumny/ ále y ziemiá y niebo roſkocha ſie ſtego/ láſy głuche/ y ſſerokie polá/ y głębokoſci morſkie/ będą mieć wielkie rozrádowanie ſtego. RejPs 142; SeklKat M4; HistAl I7v; LubPs V5v; KrowObr 50v, 79, 109; A iáko ſie kroleſtwá dziwnym kſtałtem mienią/ Gory/ polá/ y láſy/ pięknie ſie zyelenią. RejWiz 45; Leop Ios 11/16; UstPraw B2; BibRadz 1.Par 27/25; Niech ſię weſelą niebioſá/ á niech ſię ráduie ziemiá/ niech ſzumi morze/ y nápełnienie iego. Niech gra pole/ y wſzytko co ná niem BudBib Ps 95/12, Ios 12/8, Ez 33/31; ModrzBaz 79v; KochPs 145; tedy my wyznawamy/ iſz Syn Boży wſtąpił Wniebo/ y [...] wzywa nas do Ráiu roſkoſzy ſwoich. [...] gdzie ony weſołe polá/ gory/ rzeki/ łąki/ y inne okiem ludzkim nieoglądáne/ áni ſercem obięte roſkoſzy. SkarŻyw 125, 259; StryjKron 390; NiemObr 22; ReszPrz 113; Prawdá iż náukę ſwoię y kazánia Pan odpráwował w polách/ y przymorzu/ y ná puſtych mieyſcách: gdy do kośćiołá było dáleko. SkarKaz 455b, 515b, 633a.

W przeciwstawieniach: »gory (w gorach) (5), miasto (w mieście, w miastach) (5), kościoł (u kościoła) (a. w cerkwi) (4), dom (w domach) (3), pod dachem, lasy, rynek, wieś ... pole (w polu, polach, po polach)« (18): Ziemia v nich [Tatarów] ieſt rowna laſſow ani gor niemaiącz, tylko pol á trawy wyſokiey barzo wiele MiechGlab 23, 22; WróbŻołt 103/8; Dla cżego y ten obycżay był/ że dzieći nye w domach/ ále po polach myędzy zyelſki ſypyáły GliczKsiąż E5; RejWiz 73; Ieſli vmrze Acháb w mieśćie/ ziedzą go pśi: A ieſli vmrze ná polu/ rozthárgáią go ptacy powietrzni Leop 3. Reg 21/24; BibRadz 1.Mach 9/65; BielKron 261, 338, 465; KuczbKat 20; Byli konie z drzewá przypráwione [...] Lećie w polu/ Zimie pod dáchem/ ná ktore vcżyli ſie wſiádáć BielSpr 5, 10v; BudBib 3.Reg 14/11; Támże w Fráncyey v miáſtá Bituryki/ gdy kośćioły y rynki obiąć iego ſłuchácżow niemogły: kánonicy rádzili áby w pole wyſzedł. SkarŻyw 545; BielSen 18; SkarKaz 455b; SkarKazSej 665b.

W porównaniach (9): Tákżeć y my nędznicy pięknie ſie świećimy/ Iáko kwiatki ná polu gdy ſie vbierzemy. RejWiz 83v; BibRadz Zach 14/10; RejZwierc 145; BudBib I 374b marg; PaprPan A3v; Ale iáko raz czyſtość ſwoię [panna] vtráćiłá/ Ani iuż dźiećióm wdźięczna/ áni dźiéwkóm miłá. Iáko máćicá/ która w proſtym polu wſchodźi/ Nigdy wzgórę nie idźie/ nigdy grón nie rodźi Doſtáłych KochEpitCat 111; Wyśćie iáko gory z ktorych rzeki y zdroie wytryſkáią: á my iáko polá ktore ſię onemi rzekámi polewáią y chłodzą. SkarKazSej 665b; Nie ćieśnićie áni kurczćie miłośći w ſwoich domách/ y poiedynkowych pożytkách [...]. Niech ſię ná lud wſzytek z was gor wyſokich iáko rzeká w rowne polá wylewa. SkarKazSej 670a, 696b.

W tłumaczeniu etymologii wyrazu Polak (4): potym inne Słowány przezwano od kráin/ iáko Moráwce od rzeki Moráwy/ [...] Láchy tho ieſt Polaki od Lechá/ Polaki od pol álbo Polanow. BielKron 427, 338; Polak od pola rzeczon/ poſpolite głoſy KochSat A4; KochCz B2v.

W charakterystycznych połączeniach: pole(-a) gorzyste, kwitnące, leśne, niemałe, niskie, piaszczyste, rozciągnione, suche; przyść z pola (pol) (3), ruszyć się, wyciągnąć; iść (przyść, wyniść) na pole(-a) (9), (od)lecieć (2), prowadzić, przebiec, ujechać (przyjechać, wyjechać) (3), ustąpić, (u-, wy-)wieść (3), wychodzić (3); (prze)bieżeć przez pole(-a) (2), pędzić; iść (ujść, wejść, wyniść) w pole(-a) (9), ruszyć, (za)wieść (wywodzić) (4), wjechać (wyjechać) (2), wyprowadzić, zjeżdżać się; zajechać na polu; biegać po polu, chodzić, gonić, szukać, tułać się (2); biegać w polu, szukać, żyć.

W charakterystycznych połączeniach przyimkowych: do pola (3), z pola (pol) (8); na pole(-a) (36), przez pole(-a) (5), w pole(-a) (32); na polu(-ach) (79), po polu(-ach) (43), w polu(-ach) (96).

Przysłowie: Aſnádniey wżdy przyſtodole Niż ſie ćiągnąć z wilkiem w pole Bo ſłáby polak ná trawie Gdy niemáſz połćiá wpotráwie RejRozpr I4v.
Zwroty: »jechać w pola« = wyprawiać się po łupy (1): przebrawſzy co godnieyſze konie/ tákież ſłużebniki [rotmistrze]/ iecháli w kozáctwo pod Ocżakow (oni to zową w polá albo w łowy) BielKron 420.

»przy nastołce ciągnąć się przez pole« = wędrując, szukać względów u kogoś na dworze (1): Nie przeto żebym przed nim [Myszkowskim] ſtał w pácholczym kole/ Albo y przy naſtółce ciągnął ſye przez pole: Ale żebym wygnawſzy niedoſtátek z domu/ Tym głośniéy ſpiéwał/ á nie podlégał nikomu. KochMuza 28.

»na polu rodzić się; po polu, na polu, w polu rość; po polach rostący« = być nieuprawianym, niehodowanym, dzikim; nasci (in campestribus) Vulg [szyk zmienny] (2;2:1:1;1): FalZioł 1 145a; MiechGlab *4; Nie będziećie ſiac áni żąć/ tych rzecży ktore ſie ná polu ſáme od ſiebie rodzą [sponte in agro nascentia] Leop Lev 25/11, Lev 25/7, 2.Par 1/15; Salicastrum, Nieyáki rodzay leśnych máćic winnych/ po polách roſtących. Mącz 365a; SienLek 199.

Wyrażenia: [»pole dąbrowne« = dąbrowa, las dębowy (1): Folwark. [...] Przy nim pola dąbrowne. LustrSand 80.]

»gołe pole« (1): niecżuć było woyny/ Gdy bukowy ná ſtole ſtał kuffel nieſtroyny. Gdy Zamkow/ Murow/ Wáłow niebyło y słycháć/ Cżłek z bydłem w gołym polu śmiał ſobie oddycháć RybGęśli B2.

»pole nierodne« (1): Tenże [Pan] rzeki oſuſza/ y zbiegłé ſtrumienie [...]. Y obráca/ prze zbytek ludzki/ grunty płodné W piaſek/ y w ſłoné polá nierodné. KochPs 165.

»niskie pole; pola niskość« (2;1): LubPs X5v; á gdy rzeki wezbráły/ Siołá/ Dwory y Miáſteczká w niſkich polach leżące/ zátopiły StryjKron 345; SkarKaz 515b.

»przeźrzyste (a. prze(j)źroczyste), przestrone pole« (3:1): KlonŻal A3v; W budownych miáſtach/ zamkach/ máłom ſie kocháłá/ W przeſtronym polu záwſze wſzyſtkę vfność miáłá BielSen 18; SarnStat 613; [kat mówi:] Wyprowádzę go [złoczyńcę] naprzod w przeyźrocżyſte pole; Záwieſzę go ná onym wyſokim ślemieniu KlonWor 39.

»pole puste (a. opuściałe)« [szyk 2:2] (4): Záſię ſtamtąd iádąc przez cżterdzieſći dni/ przyecháli ná polá opuſciáłe [ad campos desertos]/ ná ktorych nie było nic widać wyſokiego HistAl [I]3; ktorzy ná ten cżás mieſzkáli ná drugą ſtronę morzá Pontſkiego/ gdzye dziś nie máſz nie iedno polá puſte. BielKron 130, 430v, 431.

»rowne pole; rowność pola« = równina; planities HistAl, Vulg, Mącz; vallis HistAl; campestre, planum Vulg; aequer Mącz; campus PolAnt (8;1): Potym wżdy vzrzeli ſcieſzkę álbo drogę niektorą między gory/ ktoram przeſzli do rownego polá HistAl L, K7v; Leop Ios 11/16, 12/8, 18/18; AEquor, Morze/ też Rowność polá. Mącz 4d, 302d; Iáko piękna oliwá wywyſzſſyłám ſię w rownym polu/ á iáko iáwor nád wodami. BudBib Eccli 24/14[19]; SkarKazSej 696b.

»szczyre pole« (2): SkarKaz 7b; Tu gumná w ſzcżyrych polách ſtoią hoyne KlonFlis Cv.

»szerokie pole; szyrokość pola« = planities HistAl, Mącz; latitudo, vallis HistAl; apertus a. diffusus campus, laxus ager Mącz [szyk 8:2] (7;3): RejPs 142, 199; A gdy sſtępowáli z gory/ nálezli tám pole niewymownie ſzyrokie/ kthorego ziemiá byłá bárzo cżyrwona HistAl K7v, K8, L3v; Panditur planities, Vkázuye ſie ſzerokość pól. Mącz 275b, 139d* 186b, 278d; SkarŻyw 259.

»pole wielkie (wielgie)« [szyk 4:3] (7): Ziemia Cham y Tatarow Zawolſkich [...] od połnoczi ma pola na dłużą y ſzyrzą barzo wielkie MiechGlab 24; HistAl K6, L3v; ná drugi rok Tátárowie wielką mocą weſzli w kráiny gdzie Połowcy byli nád morzem Ponthſkim y około ieźiorá wielkiego Meotis/ gdzie ſą polá wielkie. BielKron 359v, 276, 432; Tedy Tryfon posłał woyſko pieſze z iezdnemi do Gálileiey/ ná ono wielkie pole [in ... campum magnum]/ áby wſzytki Ionátánowe towárzyſze pomordowáli BudBib 1.Mach 12/49.

peryfr. »pola zabiegłe za zimne Tryjony« = obszary północne, podbiegunowe (1): Teraz że nád Ikárá prędſzy przeważnégo Puſté brzégi náwiedzę Boſphorá hucznégo/ Y Syrty Cyréneyikié/ Muzóm poświęcony Ptak/ y polá zábiegłé zá źimné triony. KochPieś 55.

Zestawienia: »bogini kwiatkow i pol« = nimfa Napea (1): Napaeae, Bogini kwiatków y pól. Mącz 240d.

n-loc »Psie Pole (Pola)« (2): Wſzák Henryk Céſárz poznał/ Polſki Miecz y Stałość/ Poráżón ná Pśim polu BiałKat d4v; KochCz A3v.

Szeregi: »(tak) w polu abo (jako) w domu« [szyk 1:1] (2): UstPraw B2; Gdy niechce nieprzyiaćiel do Sędźiego ſtáwáć/ Niechce mu ni zwierzchnośći/ ni władzey przyznawáć: Przetoż go więc ſzukáią w polu ábo w domu KlonWor 30. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.; w przeciwstawieniach 3 r.]

»po polach i po drogach« (1): Sparsi per agros et per vias, Roſtrzeláli ſie po polách y po drógách. Mącz 403d.

»(tak) gory (na, po górach), (iako, a, i) pola (na polach, po polu)« = tam montana quam piana atque campestria Vulg; et montes et campi PolAnt [szyk 4:1] (5): Wierę muśi podobno ſąſiádá náwiedzić. Kłuſzże ſie iuż náſz pánie przez polá przez gory/ Ná onę becżkę piwá á ná chude kury. RejWiz 73; Leop Ios 12/8, Ier 32/44; BudBib Iudith 6/3[4]; KochPs 215. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.; w przeciwstawieniach 5 r.]

»pole (po polach, w polu, na polu), (i a, a(l)bo, czy) las (po lesiech, w lesie(ch))« = campus et sylva Miech [szyk 8:1] (9): było też w Kijowie koſciołow albo bożnicz koſtownych więczey niż trzy ſta/ z ktorych ieſzcże drugie ſtoią puſte po polach y po leſiech [in campis inter vepres et arbusta] w ktorych zwierzęta ſtawaią MiechGlab 5, *4, 74; BielKron 431; BudBib I 374b marg; A kto wie gdzie cie ſzukáć/ ná polu cży w leſie. HistHel B4; Strum C4v; KochPs 145; GrabowSet X. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.; w przeciwstawieniu 1 r.]

»(nie tylko) pole (na polu, po polach), (ale też (i)) miasto (w mieście(ch))« [szyk 2:2] (4): Nie ſzczęſliwym będźieſz w mieſćie/ nie ſzczęſliwym ná polu [in civitate ... in agro] BibRadz Deut 28/16; Prospectu in urbem agrumque capto, Odyąwſzy poyźrzenie ná pole y ná miáſto. Mącz 406c; ModrzBaz 35; WujNT 141 marg. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.; w przeciwstawieniach 5 r.]

»na polu, i w ogrodzie« (1): A to iuż pewnie wiedz/ iż iey [Świętej Pannie] dáleko wdzyęcżnieyſzą thym poſługę vcżyniſz/ niżlibyś [...] wſzytki ziołká poſwięćił co ich iedno maſz y ná polu y w ogrodzye ſwoim. RejPos 306v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»padoł i pole« (1): Pothym ruſzywſzy ſie ſtamtąd/ wiecháli w niektory padoł y w pole [in quandam vallem et in campum]/ á tám ſie położyli HistAl M6v.

»pole i (lub) rowni(n)a« [szyk 1:1] (2): miáſto niektore ieſt zbudowáne wrowni y wpolu [in loco campestri] BudBib 4.Ezdr 7/6, I 174c marg.

»wieś (na wsi) i (ani) pole (na polu)« = villa et ager Vulg; campester vicus agerque Mącz (3): Item aby zadny nyeſzmyal przedavacz na obv dwv stronv volow albo ynſſego wſchelakyego thowarv nygdzyey nawſſzy any napolyv LibLeg 6/117; Leop 1.Reg 5/6; Demigrare ex campestribus vicis agrisque, Wyćiągnąć ze wsy y z pól. Mącz 220d. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.; w przeciwstawieniu 1 r.]

W przen (5): LubPs V5v; Oto/ wźiąwſzy ſye zá ręce ſpółecznie/ Prawdá/ y miłość po polách beſpiecznie Chodzą KochPs 128, 145, 215; Polá/ y láſy chwałę Pánu dayćie GrabowSet X.
Przen (18): WróbŻołt V v; Nigdy w ſwoiey mierze Chćiwość władze nieſtoi: [...] áż potym Wſzytki polá záleie. KochOdpr Cv; Nie máſz kácerſtwá ſzkodliwſzego/ iedno gdy kto przykłádem Filiſtyńcżykow/ ſtudnie polá Ewánielitſkiego/ ktore máią od Chriſtuſa źrzodło wody żywey wyſkákuiącey ku żywotowi wiecżnemu/ źiemią nápełnia/ á zmyſł duchowny obráca w ćieleſny CzechEp 111; wżdym [ja, cnota] Wzgárdzona: y w polu ſię tułam nie świádomym. RybGęśli C2v.
Zwroty: »[kogo] na pole wolno wypuścić« = zostawić samemu sobie (1): Páná ktorym Polacy záwżdy ſie zdobili/ Puſtopás go ná pole wolno wypuśćili. RejZwierc 245.

»w pole(-a) wywieść (a. wywodzić), wywiedziony« = oszuk(iw)ać, zwieść (zwodzić) [szyk zmienny] (4:1): RejJóz D3v; Ale ſnadź wywieść w pole iákiegoś prostaká. Z iedney to wſzystko przedśię rozrywki pochodźi. CiekPotr 66; lecą koło niego kołem Pokuſy różné/ biiąc iemu czołem. A wywodzą go w rozmáité polá GosłCast 53, 28, 49.

»zostawić [co] na polu« = pozbyć się czegoś, uwolnić się od czegoś (1): Kto tu iedzie tymi wroty/ Zoſtaẃ ná polu kłopoty. RejZwierc 236v.

Wyrażenia: »pola demogorgonowe« = kraina boga podziemia, którego imię stanowi tabu (1): Wy o wieków ludzkich nieprzebyte prządki/ Przecż ták vpornie rwiecie śmiertelne wątki. Ná polách Demogorgonowych/ Y ná nowinách Herebowych/ Przędźiecie len śiany KlonŻal C4v.

peryfr. »pole odpoczywania zmarłych ludzi« = Elizjum (1): Elysium, poëtis campus Beatorum apud inferos, Błónie albo pole odpocziwánia roſzkoſzne zmárłych ludźy po śmierćy. Mącz 102a.

Szereg: »błonie albo pole« (1): Mącz 102a cf »pole odpoczywania zmarłych ludzi«.
a) Niebo [czego] (2): RejPs 143v; O iák błogoſłáwieni/ Co [...] pozbywſzy ćięſzkośći/ Troſk omylnego wieku/ Serce vwiodſzy z nędz/ przykrych cżłowieku/ W polách/ twoich rádośći/ Zywią/ w pokoiu wſzelákich wdźięcżnośći. GrabowSet M3v.
b) Przestrzeń morska, morze (1):
Wyrażenie: »przestrone pole« (1): Kto ſię chce ſtámtąd ná pułnocy chynąć/ [...] Może ſię ziechać z Konſtántynopolem/ Przeſtronym polem. KlonFlis D2.
c) Miejsce usytuowania Ziemi we wszechświecie [czyje] (1):
Szereg: »plac i pole« (1): Więc Pan z pocżątku dał Aniołom w niebie Mieyſce ſubtylnym nie dáleko śiebie. [...] Puſte powietrze y wiátr nie ośiadły Poniżey záwiſł. [...] Ziemiá z gorámi záśiádłá ná dole/ Tu iey grunt y dno/ tu iey plác y pole KlonFlis B4v.
d) Gra słów od nazwiska Polanowski (1): Więcby [Polanówski] łamał Miedźwiedziá/ gdyby trzebá było/ Bo ſie by Lew chłopiſko/ k temu vrodziło. Ale zaſz tego máło/ w tym polu żáleży/ Acż ſámi wyciekáią/ coż gdy ták cżás bieży. RejZwierz 68v.
α. Obszar, kraina zasiedlona przez jakąś zbiorowość (zwykle plemienną i koczowniczą) [zwykle w pl] (131): [Bułgarowie] Pobywſzy w tych polach cżás niemáły/ [...] ruſzyli ſie s ſwych mieyſc cżáſu Iuſtynianá wielkiego Ceſárzá BielKron 170v; Gotty kthorzy przyfzli w pocżćie wielkim z wyſpy morſkiey Szkándáwiey pułnocnego morzá/ wyćiſnąwſzy náſze przodki Ruſaki ábo Bulgáry z pol miedzy rzekámi Dnieprem á Volhám [...]/ ſámi w tych polách oſiedli BielKron 297v; kthorzy [Ruś] ná ten cżás ſzeroce obywáli w wielkich polách miedzy rzekámi/ Wolhą á Dnieprem BielKron 336, 159, 297v [3 r.], 336v [2 r.], 339; Genuenſes w Taurice/ Kaphę fundowáli/ Krim/ Azow/ y Kilią gdy Pont zhołdowáli/ Dziś Tatarowie s Turki w tych polách mieſzkáią StryjKron 56; A drudzy [tj. Bułgarzy] w tych polach (gdzie dźiś Nizoui Kozacy przebywáią) [...] zoſtáli. StryjKron 105, 36.

pole czego [= należące do czego] (2): drudzi też po polach Sarmatiey Europſkiey leżąc przy Białem iezierze y przy morzu pontſkim, aż do Białego grodu trzymaią. MiechGlab 72; SarnStat 1071.

pole czyje [w tym: G pron (1), pron poss (1)] (2): MiechGlab 76; Słowiánie powſtawſzy z pol ſwoich z hordámi ſwemi [...] przepráwiwſzy ſie przez Dunay niektorzy [...] poſiedli/ Miſyą/ Dácią/ Dalmácyą Illiryą [...] thakież Iſtryą BielKron 336.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej (1): BiałKaz Mv cf »pola i grunt«.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy etnicznej [w tym: pole, które zowią (1); pole + przymiotnik (24), przymiotnik + pole (1)] (25): MiechGlab 41, 77; Rvſſywſſy ſie y ćiągnąwſſy ſtąd ſynowie Iſráelſcy/ położyli ſie ná polach Moábſkich Leop Num 22/1, Num 26/63; Y ſzli zá nimi w pogonią od Gázeron/ áż do pol Idumeyſkich BibRadz 1.Mach 4/15, I 91 żp, Num 31/12, 33/48, 49, Ioz 13/32; BielKron 42, 45v, 85v; BudBib Gen 32/3, Num 22/1, 33/48, Deut 34/1, 8, Iudic 5/4; BiałKaz D2v; A oto w polach Tátárſkich/ Dón/ Wołgá/ Okká/ iáko nád podźiwienié wody wielkié? Oczko 7v, [43]v; W polách tákże ktore Mádzierſkimi zowią/ ſkąd też Węgrowie wyſzli/ wiele ſtoi po dźiś dzień murow/ Zamkow y Miaſt zburzonych. StryjKron 260, 61, 91.

W charakterystycznych połączeniach: wielkie (wielgie) pola (3); osieść pola; obywać w polach, osieść, mieszkać.

W charakterystycznych połączeniach przyimkowych: z pola (pot) (9); na pole, w pola (2); na polach (9), po polach, w polu(-ach) (12).

Wyrażenia: »pola puste« (2): Sthoią po dziſieyſzy dzień pola Alanſkie puſte, ktore zową płoniny MiechGlab 41, 76.

»rowne pole« = campestre Vulg (2): Ten ieſt pocżet ſynow Iſráelſkich/ ktorych popiſał y Moizeſz y Eleázár kápłan/ ná rownych polách Moábſkich/ nád Iordanem przećiwko Ierycho Leop Num 26/63, Deut 11/30.

Szeregi: »pola i grunt« (1): kiedy Cżeſarz Turecki [...] żądał go oto áby mogł Woyſko ſwe przećiwko nieprzyiaćielowi iego Moſkiewſkiemu/ przez polá y grunt Coronny prowádźić. BiałKaz Mv.

»pola a płoniny« (1): wſzakoż ten dwoy narod wſzytek zniſzcżał á zaginął, tylko tego ieſzce ſą ich pola á płoniny puſte [campique latissime patentes spectant deserti] ſamym zwierzętam á kozakom [...] odtworzone. MiechGlab 76.

αα. O południowo-wschodnich rubieżach dawnej Rzeczypospolitej, stanowiących sporne terytorium oraz teren utarczek i walk pogranicznych (86): a wſzakosz tho V.C.M. osnaymvye ysz Kierdey sylne altercacye Sbaſzamy myal othy polya. LibLeg 9/51v; Thesz powiedzial othi ynsche polia ktorich voloſchi vziwayą LibLeg 11/11v; gdziebi zbudował Zamek na Byalakyeyv wnethbi potim chczial miecz y za Boem na wielkym poliv pod Swynyhorod a po Tharhowycze az kv Kyyowv. LibLeg 11/77v; Cziyekolwiek owcze abo ynsche bidlo chadzało ony [carzowie przekopscy] ze wſchitkiego tego dzieſſieczynę na sye bieraly y wſſzitek pozitek stich poly na ſſye obraczaly LibLeg 11/84, 7/8v, 34, 99v [2 r.], 103, 9/51 (32); Ano roſkoſzne polá/ pożarem goráią. Albo ſie dzikie ſzkápy/ z Wilki po nich gonią/ Albo nieprzyiaciele/ lud niewinny gromią. RejZwierz 110v; WIdząc wielkie złodzieyſtwo przes łotry Cygány/ Oſádzaymy ie w polách od Tátárſkiey śćiány. BielSat L4 [idem] BielSjem 27; GórnRozm M, Mv.

pole czego [= należące do czego] (4): Y ktorzi poddany naſzi miely Budi ſwe na polach tego Zamkv naſzego Oczakowſkiego dla pasſyenia bidla rogatego. LibLeg 11/63v, 10/68 [2 r.], 11/24v.

pole czyje [w tym: pron poss (7), G sb (6)] (13): V.C.M. tho opatrzycz raczil aby they rzeczy rychły konyecz bicz mogł, aby beſz voley pana mego na polya yego M. pastherze y zowczany [!] y Barany nyechodzily. LibLeg 7/33; czinyacz doſſicz cziebiesmi y zynschimy kv they rzeczi poſlaly kv okazanyv granycz a pol naschich LibLeg 10/69v, 7/33, 99v, 103 [2 r.], 10/71 [2 r.], 11/11v (13).

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [= leżące w pobliżu czego] (8): yz to v k m. zawsche bilo a to poczawſchi od Horodzyſcza czarnego grodv po przek poyallikv az do pol Telygolſkiego [od miejscowości Teligola] LibLeg 11/78v. Cf »pola podolskie«.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy etnicznej [pole + przymiotnik (3), przymiotnik + pole (2)] (5): Yelly powyedzą Turczi ysch the polia y zyemie bili y są walaſkie powye nasch poſſel, ys [...] LibLeg 10/71; Yelly ze wiecz Thurczi bedą to mowicz yz to Tatarſkie są polia bo potim znacz yz są nanych yeſcze grobi Thatarskie LibLeg 11/26v, 9/51v, 10/70v, 11/28.

W charakterystycznych połączeniach: wielkie pole (2); osadzać pola [kogo] w polach (3).

W charakterystycznych połączeniach przyimkowych: do pol (2), z pol (2); na pola (5), w pole(-a) (5); na polu(-ach) (14), w polu(-ach) (14).

Zwrot: »pola od pol odgraniczyć; pola o(d)graniczone« (1;3): alye gdi polia vedlie ſtarich a prawdzywich granycz ogranyczone bedą tedi poſſel nasz powye ze radzi to mi vczinymi y teras a na potim LibLeg 10/71, 7/37, 11/27, [322]v [2 r.].
Wyrażenia: »pola podolskie« [szyk 6:1] (7): LibLeg 11/75; RejZwierz bb2, 110v; Puſte polá Podolſkie dziś po nim [Pretwicu] wzdycháią/ łże cżęſte s pogánow tám goſcie miewáią. PaprPan V2, Aa; Oczko 26; Zły Tátárzyn Podolſkie cżęſto polá kryśli. BielSen 14.

»puste pola« [szyk 7:1] (8): RejZwierz bb2, 110v; Iużby ſie ſtáráć mogli áby puſte polá/ Oſadzáli/ á ſnádnie/ bo tám dobra rola. RejZwierc 247, 247, Bbbv; ten by łáſkom wáſzym powiedźiał/ ile rázow/ v Dniepru/ v Buku/ y Nieſtru/ y indźiey w puſtych polách ty Pogány gromił BiałKaz L3, L3; PaprPan V2.

Zestawienie n-loc: »Pola, Pole Dzikie« [szyk 6:3] (7:2): RejZwierz 78v; Lugi w polách dźikich záráźliwé. Oczko [42]; Ale gdy do nich [Tatarów] iáchał Rádziwił/ tráfił w dzikich polách ná woyſko Ecigereiá Cárzá Prekopſkiego StryjKron 617, 56, 280, 416 [2 r.]; Tátárom go odbito było w dźikim polu. WyprPl B4; PowodPr 36.
Szereg: »pola a (albo, i) ziemia(-e)« [szyk 5:1] (6): a yeſly by mogło bicz yſzby thy polya a zyemyą, kthora yeſth odgranyczona od Valach zapewny okvp yako by on s yego C.M. vmowil przywroczicz raczil LibLeg 7/35v, 10/71, 11/11v, 23, [322]v [2 r.].
a. Miejsce, teren działań wojskowych lub turniejów rycerskich i zawodów (188):
α. Miejsce działań wojskowych, koncentracji wojska, plac ćwiczeń; też miejsce bitwy, potyczki; castra Miech, Calep (183): Thakym obyczayem Zawyąszowano slyubem thy kthore ymowano albo napolyu w bythwye albo przy dobywanyu myasth a zamkow MetrKor 37/2v, 4v; MiechGlab 67; Niektory z rycerſtwa iego rzekł Alexandrowi/ krolu Alexander ociec twoy vmarł na polu HistAl B4v, B4, F4 [2 r.], G6v; Leop Iudic 9/42, 44, 1.Mach 10/83; RejFig Dd; BibRadz 1.Mach 4/14; OrzRozm R4; Gdy iuż byli gotowi Węgrzy/ Amurat ieſzcże gotowſzy/ oſiadł polá v Wámy w Bulgáryey. BielKron 245v, 59v, 309v, 315, 412; Mensores etiam dicti sunt, Którzy vmieyą obóz toczić/ Woysko kłáść w polu. Mącz 219d; Philippici campi, Polá przitym mieiście ná których Rzimiánie/ Auguſtus/ Caſſius/ Brutus bitwę zwiedli. Mącz 297c, 209b, 294c; bácżyć dobrze/ áby okop/ álbo Oboz/ nie był názbyt rozćiągnion ná dłuż álbo ná ſzerz/ iedno [...] álbo ná cżterzy gráni/ álbo ná trzy/ álbo też okrągło/ według polá BielSpr 8; Campieni, co ćwicżyli młódź w polu. BielSpr 12v, 5, 9, 17, 18; KochMon 19, 30; BudBib Ier 40/7, 13, 1.Mach 10/83; (nagł) Ian Polánowſki. (–) ACż go cżęſciey záſtánieſz przy cżáſzy niż w polu/ Ale cżymże ſie báwić teraz zá pokoiu PaprPan I, V v, Xv, Aa4v; Hetmánow ieſt vrząd/ áby oycżyzny od nieprzyiaćielá w polu [foris] bronili ModrzBaz 30; Ruſkie vfy poráżone po polách ſię roſpierzchnęły StryjKron 209, 51, 135, 395, 487, 647, 757; KochJez A2v [2 r.]; PudłFr 59; Lepſze więc bywa w polu Rycerzkie ćwicżenie/ Kiedy mąż ná śię włoży żelázne noſzenie. BielRozm 9; ZawJeft 30; ActReg 60, 122; Pátrz co mogił/ co kośći/ po polu rozśiano/ Co tu królów/ co kśiążąt/ ná ón świát poſłano. GórnTroas 59; KochFrag 16; OrzJan 37, 79; Potwiérdzenié Przywileiów y inych praw z przydániem niektórych ártykułów: któré przez Włádyſławá Iágełłá Królá obywátelóm Króleſtwá Polſkiégo, ná polu bliſko Czerwiéńská ſą dáné SarnStat 885, 888; KmitaSpit A2, A4v, B, B3v, C2, C3, C3v; CzahTr C3, H2v; Fárbę Bugowey widźiałem Kreẃ wody Náſzá zmieniłá/ procz poháńſkiey ſzkody. Skryły ſię pola pod zacnemi ćiáły SzarzRyt C.

I sg w funkcji okolicznika miejsca: »polem« (4): Cf »polem leżeć«, »polem sta(wa)ć«.

I sg w funkcji okolicznika sposobu: »polem« = otwartą bitwą (4): Cf »polem się bić«, »polem się potykać«.

W połączeniu z nazwą [w tym: nazwa w N (5), w G (2); pole + nazwa (6), nazwa + pole (1)] (7): A ták przyćiągnąwſzy/ zwiodł z nim bitwę w polu Mágeddo. BibRadz 2.Par 35/22; BielKron 91, 124; CNeus Pompeius wielki Pan Rzymiánin/ gdy zwodził bitwę z Iuliuſzem Ceſárzem w polach Fárſyliey w Grecyey/ ná troie woyſko rozdzielił BielSpr 41; ſtąd támto pole y dziś zowią po Litewſku Kaulis/ to ieſt/ bitwá StryjKron 355, 355 marg, 522.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [= leżące gdzieś lub w pobliżu czegoś] [nazwa + przymiotnik (7), przymiotnik + nazwa (4)] (11): poráźił Iulius Pompeiuſá ná polach Teſſálickich BielKron 131; Mącz 209b; BudBib Gen 36/35, 3.Esdr 1/29; StryjWjaz Av; StryjKron 355, 395; Rozbiłeś nád Vznorą ſwe biáłé namioty/ Któreś názáiutrz w polu Soroczyńſkim ſtáwił KochJez B2; Pómnią tu Pruſkié polá: pómni nieſczęśliwa Wárná/ gdźie nieśmiertelnéy chwały cnotá chćiwa Nie ták oſtrożnie/ iáko śmiele ſye potkáłá KochPam 80; KlonKr E3v; KlonWor 17.

W przeciwstawieniach: »dom (doma) (2), miasto (w mieście) (2), mury (2), na burgu [= na bruku] ... pole (w polu, na polu, polem)« (7): Cżłowiek mocny boiowania żądliwy nie zamyka ſie w mury/ ale w polu mężnie walcży przeciw nieprzyacielom. HistAl D3; ZOłnierze z domu iádąc/ pięknie pokrzykáią/ A gdy w polu pomokną/ to y BOgu łáią. RejZwierz 103; ktorzy [Zamojscy, Tarłowie, Secygniowscy] nie ná burgu ále ná polu/ nie w táńcách ále w ſzańcách/ [...] nie ná bieśiedźie ále ná walce gárdłuią OrzRozm R2; BielKron 116v; RejZwierc 145; OrzJan 86; KmitaSpit A4.

W porównaniu (1): Przes Láſ ſie rozumie płochość Záięcża/ áby do niego żądny nie vćiekał iáko zwierzę/ ále ſie bronił iáko Mąż w polu ná przeſtrzeniu. BielSpr 49v.

W charakterystycznych połączeniach: z pola uciec; na polu pochować (pochowany) (4), porazić, umrzeć (2), zabit, zwieść bitwę (2); po polu(-ach) gonić [kogo], (roz)pierzchnąć (się) (3), uciekać, uganiać się [z kim], rozbiec się, rozegnany; w polu(-ach) biegać, bitwę stoczyć (zwieść) (4), bronić, ćwiczyć (ćwiczenie) (3), okopać się, pochować (schować) (2), stoczyć wojnę, sypać się, uganiać się, umrzeć, walczyć, wojsko kłaść, zabieżeć, zbrojnie czynić.

W charakterystycznych połączeniach przyimkowych: z pola (pol) (6); na pole (2), w pole (35); na polu(-ach) (28), po polu(-ach) (10), w polu(-ach) (54).

Przysłowie: RejPos 334; Fruſtra ſunt arma foris riſi ſint conſilia domi. To ieſt/ Prożno ſie ná polu wádziſz/ ieſli domá nie vrádziſz. RejZwierc 145.
Zwroty: »polem się bić; bojować na polu« (2;1): Będąc w ſtráchu Atheńſcy/ rádzili ieſli ſie máią w mieſcie bronić/ cżyli ſie polem bić BielKron 116v, 116v; ieſtem ten pielgrzym kthorym wcżorá boiował ná polu HistRzym 81.

»dodzierżeć pola; pole wytrzymać« = nie uciec przed nieprzyjacielem (1;1): dowiedział ſie o nim krol Fráncuſki ciągnął z woyſkiem przećiw iemu/ ále obacżywſzy moc Ceſárſką/ nie dodzierżał polá BielKron 192v, 409v.

»iść w pole« = maszerować (o wojsku) (1): Sſtánowiwſzy Woyſko tákie/ zwali to Legią/ w ktorey bywáło ludźi wſzyſtkich dzieſięć tyſiąc [...]/ ſzli tą ſpráwą w pole y vchodźili zá pięć godźin 20000. krokow ná dzień BielSpr 10.

»w polu, na polu, polem leżeć (a. położyć się) (obozem); położenie w polu obozem« [szyk zmienny] (3:2:1;1): TEbáńſki Krol gdy polem z wielkim ludem leżał/ Przypádłá nań potrzebá/ iże precż odbieżał. RejZwierz 9; BielKron 401, 416; A ták oni ruſzywſzy ſię z onemi wſzytkimi woyſki ſwemi przyſzli do oney ziemie támże ſię położyli obozem ná polu pod Emmauſem [castra metati sunt prope Emanaum in terra campestri] BudBib 1.Mach 3/40; StryjKron 662; Tatarowie lezą wpolu nic nieczyniąc ActReg 168; Castra – Nąmiotij, połozenię wpoliu obozem. Calep 170b.

peryfr. »mieć nadzieję z pola« = liczyć na swoje zasługi wojenne (1): Byli też y wiernymi ſtrożmi mieyſcá tego/ Máiąc nádźieię ſpolá od Páná ſwoiego. CzahTr H.

»otrzymać pole« = zwyciężyć w bitwie (1): Pugnam indipisci, Poráźić/ otrzimáć pole. Mącz 168d.

»w polu, na polu, polem się pot(y)kać; potkanie w polu« = dimicare praelio, aperto Marte pugnare Mącz, Cn; acie concurrere a. decemere Cn [szyk zmienny] (2:2:2;1): Przećiw ktoremu Konrad wielki lud zebrał/ podkáli ſie ná polu v wſi Bogućic bliſko rzeki Ráby mieſiącá Sierpniá BielKron 365v; Mącz 220c, 278d; Dźiáłá záſie máłe polne zowiemy Vffnice/ Szlęgi/ Pułhakownice/ te záſie pomágáią wiele ku potkániu z nieprzyiaćielem w polu BielSpr 75; [Dymitr] nievfaiąc obronie zamkowey y mieſckiey myſlił ſię z Litwą w polu potkáć StryjKron 421, 497; OrzJan 86.

»na polu, polem, w polu sta(wa)ć (a. stania czynić) (obozem)« = in campo stationem facere JanStat [szyk zmienny] (4:3:2): UstPraw D2; Vlękli ſię bárzo/ á vyzrawſzy woyſko Iudaſzowe ktore ſtało w polu gotowe ku bitwie [aspicientes ... Iuda castra in planitie parata inproelium]/ Zućiekali wſzyſcy do źiemie cudzey. BibRadz 1.Mach 4/21; BielKron 307v; ZawJeft 12; A Ten Żołniérz Qwárćiány lećie ma ſtać obozem polem SarnStat 435; Woienni ludźie nie indźie iedno ná polu ſtania ſwé niechay czynią. SarnStat 901 marg, 432, 901, 903.

»pole stawić« [= stoczyć bitwę] (1): á gdy mu Iaropełk nieſmiał polá ſtáwić/ záwárł ſie w Kijowie StryjKron 130.

»w pole wyjechać (a. wyjeżdżać), iść (a. chodzić, a. pochadzać, wyść), wywieść (a. wywodzić), ruszyć się, wyciągnąć (się), wytoczyć się; wiedzion, wyjechać, wytoczyć się na pole« = descendere a. exire in campum Vulg; in certamen descendere Mącz [szyk zmienny] (15:4:3:2:2:1;1:1:1): Leop 1.Mach 10/71, 78; ADrian młode ludzi/ kiedy był w pokoiu/ Wywiodſzy záwżdy w pole/ ćwicżył ie ku boiu. RejZwierz 9v; BielKron 242v, 248v; KwiatKsiąż O; Infestis signis confligere, Wytoczywſzy ſie w pole bitwę zwieść. Mącz 170a, 370d; GórnDworz 17; HistRzym 81v; Wolą drudzy [...] brog ſtawiáć/ á wioſki kupowáć. Pánią vpſtrzyć w Złotogłow/ w Axámit forboty/ Niżli w pole wyiácháć/ łeżeć [!] pod Namioty. BielSat Hv [idem BielSen]; BielSpr 2, 8, 9v, 12v, 16; ALE kiedy sie z obu stron uszykowali, Trojanie z wielkiem hukiem w pole pochadzali KochMon 19, 23, 28; PaprPan Z2; ModrzBazStryj π2v; StryjKron 175; WOynę powiedzyeć myſli ſerce moie/ Do ktorey miecżá nie trzebá/ ni zbroie. [...] Ktemu wyieżdzáć nie potrzebá w pole/ Wſzytká ſie ſpráwá ogląda ná ſtole. KochSz A2; BielSen 19; ActReg 155; GrabowSet E4; GrabPospR K2v; Ruſzył ſię w pole Hetman AS mężny rzecżony KmitaSpit B, A4, C.

»zjeżdżać (a. ujachać, a. zjechać, a. rozjechać się), ściągać z pola« [szyk zmienny] (6:1): BielKron 312; Co słyſząc Mśćisław Iſasłáwowic/ rozgmewawſzy ſię viáchał z twoim Rycerſtwem s polá StryjKron 225, 467; A Ku temu pobor zwykły złożyć/ [...] ktoryby przez cáły rok z polá nie z iezdżał/ [...] y ktoryby wypráwionemu żołnierzowi przykłádem był w boiowych poſtępkách. GrabPospR N; KmitaSpit B3, B3v; Leć TRANSYLVAN iákom tu máło ſlyſzał o tym/ Ze chcąc áby nie śćiągał z polá dármo Potym. Gwałtem to miał wyćiſnąć Máximilianá CzahTr H3.

Wyrażenia: »pole bitwy« (1): Drugie ciała krzeſcianow tamże na polu bitwy [in loco proelii] pochowane ſą MiechGlab 13.

»ciasne pole« (1): Sławny Królu/ Vlryk Miſtrz Pruſki poſłał ći dwá miecżá/ [...] áby ſobą nie trwożył/ á śmiele ſie znim potykał. A ieſli ćiáſne pole maſz/ vſtąpić ſwoiego/ gdzye będzye y tobie y iemu przeſtrono BielKron 384.

»w polu pod namiot(ki)em« (3): BielKron 401; BielSat L3; Przeſtáć muśim kopánia/ kominow murowáć: A w polu pod namiotem przez láto prácowáć. BielSjem 25 [idem BielSat].

»pole (nie)rowne« [szyk 5:1] (6): BielKron 307v; Collatis signis depugnare W równim polu bitwę zwieść. Mącz 330b; tráfi ſie pole nierowne/ á cżoło álbo inny vff muśi śie nie ná rownym mieyſcu zákrzywić BielSpr 20v, 15v, 24v; StryjKron 487.

»na polu w obozie« (1): Praetorium item Hetmáński namiot ná polu w obozie Mącz 319d.

»otworzyste pole« (1): Turek będźie wolał piérwéy woynę toczyć z mury Niemieckimi y z miaſty/ niżeli ná otworzyſtym polu z Polaki OrzJan 86.

»pole przestrone« [szyk 1:1] (2): Woyſko to wſzytko ktorem wypiſał/ w polách rownych y przeſtronych ſtáło BielKron 307v, 242v.

»szerokie pole« (1): Y położył ſię Kázimirz obozem v Kołomiey ná ſzerokim polu StryjKron 662.

Szeregi: »doma i w polu« (1): Wiódłeś ſwóy ród wyſoki z domu Tęczynſkiégo/ Zkąd [...] Ieden po drugim ludźie wielcy wychodźili/ Którzy domá/ y w polu/ godni w Polſcze byli. KochPam 80. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]

»w polu, na przestrzeniu« (1): BielSpr 49v cf W porównaniu.

Przen (9):
Zwroty: »na polu [czego], w polu bojować (a. wojować)« (1:1): Przyſtąpcie bliżéy ludzie grzéſſni [...]. Otznicie poſpolicie ludzie wſſytcy/ botz nieſluſſá ſpatz ſludze/ gdy pán dlá ſlugi nieſpiątz w polu boiuie. OpecŻyw 103; HistRzym 84.

»w polu leżeć, leżący« (2:1): ábyśmy niezlenieli/ ále iáko wpolu záwżdy leżeli/ bijąc ſię z pokuſami/ á wysługuiąc ſobie ná tey woynie z ćieleſnośćią náſzą/ zkłonnośćią do złego SkarŻyw 560; A wy zátym [...] Wyznawcy/ Pánicy/ Pánny/ y wſzyścy w tey cżyftośći ſię tu kocháiący/ weſołą iuż pioſnkę/ po wygráney bitwie/ w niebie śpiewáiący/ nie zápominayćie nas ſmutnych towárzyſzow ſwoich/ w polu ieſzcże leżących/ y nędze/ pokuſy/ y fráſunki ćierpiących. LatHar 604; SkarKaz 639b.

»stać w polu« (1): Bożego słowá nikt nie zwalcży/ ále przed nim vſtąpić muśi/ Boć z námi ſam Bog ſtoi w polu ArtKanc K7.

»stracić pole« = przegrać bitwę (1): Wnet tedy tákowi ludzie/ ktorych rozum przećiwko chciwośći walcżąc/ ſtráćił pole/ dopuſzcżáią ſie grzechów GórnDworz Ff4v.

a) W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (1):
Zwrot: »w pole wyciągnąć« (1): Iż tedy przodek przypadł Borzuiowi/ Kazał wnet w pole wyciągnąć pieſzkowi. KochSz A4.
b) Morze (1):
Wyrażenie: »wodne pole« (1): Potym w okręćiech pocżął wieść y woyny Ná wodnym polu naród nieſpokoyny. KlonFlis D.
β. Plac, miejsce turnieju rycerskiego lub innych zawodów (5): Precz kráſomowce: wywody na ſtronę: A my gdźie w polu ná ſłupie koronę Záwieśmy złotą: ieſli nie mędrſzému/ Niech ią da ſczęśćie przynamniéy rętſzému. KochPieś 41 [idem] KochWr 16.

I sg w funkcji okolicznika miejsca: »polem« (2): Táki przedewſzytkimi/ polem rozmierzonym/ Leći obrzym vdátny pędęm niewśćiągnionym. Tego ná kréśie czeka/ álbo trynóg drogi/ Albo prędki koń álbo báwół złotorogi. KochFrag 22.

~ Żart. (1): (rzekł záſię pan Koſtká) niemożeſz iedno polem wſzytko z białemigłowámi. [...]: bo tho tu każdy bacży/ iż białeygłowie nie przydzie w turnieiu być/ áni przyſtoi koniem tocżyć/ [...] bo to ſą męſzcżynſkie ćwicżenia. GórnDworz X3. ~

Zwrot: »pole otrzymawać« = zwyciężać (1): Pityonices, Ten który pole otrzimawał w tumieyách greckich które Iſtmi były zwáne. Mącz 301c.
b. Teren polowania (12): Owa gdy w polu [chart] z pánem był: Zárówno z innymi gonił BierEz N2; RejWiz 42, 99, 126; KOzacy zá Niedźwiedziem po polu biegáli/ Aż go potym do iámy do dzieći wegnáli. RejFig Bb2; Szedł tedy Ezau w pole áby co vłowił oycu ku pokármu. BielKron 14, 435; BudBib Gen 25/29; Cżáſem ſię [złodziej] ſpaciatum ná pole przechodźi/ Zábáwia ſię myśliſtwem KlonWor 35.

I sg w funkcji okolicznika miejsca: »polem« (1): Ia ſobie śiądę ćichuchno domá/ Polem/ pieski ſię chłodząc á ſpokoinie Z Samśiády żyiąc dam pokoy Woynie. RybGęśli B3v.

W charakterystycznych połączeniach przyimkowych: z pola; na pole, w pole; po polu (3), w polu (2).

Przen (2): SIemuſzowſki mym zdániem/ iż to cżłowiek godny/ Lecż zda mi ſie ná ſwoy ſtan/ iże ieſzcże głodny. ALe gdyby to dobrze/ ná żyweẃ nákarmił/ Zda mi ſie w káżdym polu/ káżdyby ptak łowił. RejZwierz 89v.
Wyrażenie: »łowne pole« (1): Bo vzrzyſz ony proroki Kiedy iuż odſądzą roki Sporo im więc młyny mielą Kiedy ſie pámiętnym dzielą A bárzo to łowne pole RejRozpr C3.
c. Teren, miejsce otwarte, na którym odbywa się zgromadzenie szlachty jako organu ustawodawczego, miejsce sejmu, sejmiku, rokoszu (15): ktorzy [służebni] pothym ziechawſzy s polá/ Biſkupie/ Opáćie kánonicże wśi łupili BielKron 40 lv, 423v; [w opowiadaniu alegorycznym] zá cżym ſię pśi obeſłáli we wſzyſtkiey źiemi oney roſkázuiąc iż ile ich beło po wśiách y po mieśćiech/ ábj ſię wſzyſcy ſchodźili ná Rokoſz w pole ná iedno mieyſce/ ktore ſobie beli náznácżyli CzahTr D3, D4v.

W przeciwstawieniu: »w polu ... w murze« (1): Gdźie ná świećie obieráią porządnie Pány ſobie/ iáko w Rżymie/ w Wenecyey/ [...] tám nie v polu obieráią/ ále obieráią w Murże GórnRozm Av.

Zwrot: »w polu obierać, obieranie« [w tym: krola a. pana (10)] [szyk zmienny] (5:6): Więc co ieſt naygorſzego w wáſzey electiey, to ty chwaliſz naybárźiey/ to ieſt obieránie Krolá w polu: á coż inego to ieſt/ ieſli nie to/ żeby go ten obrał/ kto będźie możnieyſzy? GórnRozm Av, A [3 r.], Av [2 r.], A2 [4 r.], A2v.
d. Miejsce sprawowania władzy sądowniczej (14): Krol zebrawſzy Aſseſory ſiadł ſnimi ná tym ſądzie w polu pod namiotem miedzy Solcem á Piotrawinem nád Willą BielKron 348v.
α. Sądów podkomorskich, dotyczących sporów granicznych (13): Ná kthorym roku w polu przed Podkomorzym álbo iego vrzędem iuż pozwány álbo przekazány niemoże żadnych obron czynić około powodſtwá/ ábowiem w ſądzye zyemſkim iuż powodſtwo ſtráćił UstPraw 1; Ieſli pozwány, áni ná piérwſzym, áni ná wtórym roku nie ſtánie, tedy powodowa ſtroná ma bydź odeſłána ná pole [ad campum remittetur JanStat 416], z przyſądzeniem powództwá. SarnStat 462; A ieſliby pozwány ná polu nie ſtánął [in campo non paruerit JanStat 418], tedy przedśię powodowa ſtroná ná gránice przyśiądz ma SarnStat 467, 461, 462, 463 [2 r.], 465 [4 r.], 1247 [2 r.].

W charakterystycznych połączeniach: na pole odesłać (odesłany); na polu dekret ferować i jurysdycyją fundować, kontrowertować (kontrowertowanié) (2), przysądzać, skazać, stanąć.

W charakterystycznych połączeniach przyimkowych: na pole (5); na polu (7), w polu.

2. Ziemia uprawna lub przeznaczona na gospodarkę hodowlaną (361):
a. Ziemia uprawna lub pod uprawy rolne, rola, niwa; ager Mymer1, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, JanStat, Cn; campus HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, JanStat; locus Miech, PolAnt; seges Vulg, SarnStat; arvum Mącz, Modrz; terra PolAnt, iugerum, rus Mącz; regio Vulg (289): Iakom ya nyewssyal dw praw poth srzednya xyashaczya pyeczaczya na wyelkie polye a na borky ymyenya brzvmyna kawieczina slwzacze kw wyedzenyw do xyak Tarc[zinskich] ZapWar [1546] nr 2637; Andrzey gbur zeznał ysz gdi bil na roboczie panskiey wpolyw thedy [...] vidzial pana vkrwawionego ZapWar 1558 nr 2686, 1524 nr 2299, 1553 nr 2685 [2 r.]; Mymer1 16; Widzyáło mi ſie yżechmy wyązáli ſnopki ná polu HistJóz Av; A gdy pług na polu [in locis graminosis] zoſtanie tedy w niekielo dni tak trawą obroſcie iż wſzytek zakrije. MiechGlab 77; RejPs 124; LibMal 1543/72 [2 r.], 74 [2 r.]; RejRozpr Hv [2 r.]; RejJóz A6; LubPs P3; GroicPorz o3v; Idzye dáley przez pole áli cżłowiek orze RejWiz 125v, 11v, 12v, 162; Leop Lev 25/20, 1.Reg 11/5, Dan 14/32, Mal 3/11; UstPraw B2, E4v [2 r.], I3v [2 r.]; RejFig Aa5v, Dd8v; ODewśić pánie dobrze/ polá rozmierzono/ Ale tám ku gránicam/ bárzo rozſzyrzono. RejZwierz 138; Nie żábiiay nas/ ábowiem mamy ſkárby w polách/ pſzenicę y ięcżmień/ oliwę y miod BibRadz Ier 41/8, 1.Reg 11/5, Ier 32/43, Am 7/4, Iudith 2/15[16] [2 r.], Act 1/19; Oni vcżynili ták ſzli zá koniem/ ktory ie przywiodł na iedno pole do wśi Sthádzic áno chłop orze BielKron 319; [Książę Zambei] Arabom pobiera gwałtownie wſzelkie zboża ná polu. BielKron 456, 16, 29v [2 r.], 44v, 48v, 53 (11); KochSat A2v; Agros lustrare [...], Zegnáć polá/ żytá. Mącz 7c; Iubet occare dominus, Każe s bronámi ná pole włóczić. Mącz 258a; Phlegraei campi, Tłuſte á czarne polá we włoſzech w kráyine [!] Kámpániá zwáne. Mącz 298b; Populatae messes, Pokáżone żito ná polu. Mącz 312c, 5d, 7c [2 r.], 39b, 127d, 182c [2 r.] (19); SienLek 10; LeovPrzep b3v; RejPos 127, 253v; RejZwierc 109v, 205v, 243v; BielSpr 54; BudBib Gen 37/7, Lev 25/12, Ruth 2/2, 3, 9, Mal 3/11; Strum L4, M; BudNT 5[4]/1[4/36], C7v marg; A tym ktorzi w cháłupách ſwych żywią śię/ opátrzáiąc iáko mogą ſwoie/ y domownikow ſwych potrzeby/ máią być ábo polá niedrogo náięte/ ábo tákowe rzecży porucżone ktoremby sproſtáli ModrzBaz [38], 20v, 47v [2 r.], 107; KochPs 125; SkarŻyw 317, 346, 480; Gdze czi slachetny panowy wyſzy opiſzany: mayą wymyerzycz do ty karczmy wętrzy pola roly po morgu ogroda Morgk ląky Mork ZapKościer 1580/69v, 1584/47v, 1589/85v, 1596/85v; gdy ſię iuż zboża ná polach doſtawáły/ á żniwá ſię przybliżáły/ Lankaſter [...] do Prus przyciągnął StryjKron 487; KochFr 43, 85; Zyto ſye w polu doſtawa/ Y ſwoią bárwą znáć dawa: Iż iuż nie dáleko żniwo KochSob 62; W polu téż bárzo dobrze z łáſki Bożéy weſzło PudłFr 8; BielRozm 5; KochProp 12; Kmieć gdy gnoy ná pole woźi/ lepiey z polá dármo nie przyieżdżáć/ ma zá káżdym rázem przywieść kilká kámieni GostGosp 34, 20, 36, 40, 52 [2 r.], 70 (12); GrabowSet T3v; LatHar 697; KołakSzczęśl B3v; WujNT Luc 15/25, 17/7, s. 317 marg; JanNKar A3v; Mierzenié pól w Polſcze trudno ma bydź, boby ſie zruſzyło śiłá controwerſiy dla dawnośći gránic. SarnStat 475, 186, 187 [2 r.], 214, 464, 474 (12); KmitaSpit A2v, A3v [3 r.]; Wież że twoi przodkowie ták záwſze dźiáłáli/ Ktorzy ſobie żywnośći w polách nábywáli. CzahTr L; PaxLiz Bv; KlonFlis E2v, G3v, H3v; Kiedy chybią ogrody/ więc do láſa ná gier: Ieſli polá ſzwánkuią/ do dąbrowy ná żer. KlonWor 78, 4 [2 r.], 78, 79.

pole czego [= należące do czego] (2): Zátym pyzyćiągnął [!] ná polá Dámáſzku czáſu żniwá/ á założywſzy ogień ná polách popálił wſzytki zboża ich BibRadz Iudith 2/15[17]; BudBib 4.Esdr 16/33.

pole czyje [w tym: pron poss (26), G sb i pron (11), ai poss (2), „cudze” (1)] (40): s tego mámy bacżytz ijże wedle ſtarégo zákonu ijnych dnij niżli w ſobotę/ mogł każdy pożywatz prażna albo żyta na polu ſwégo blizniégo OpecŻyw 59v; WróbŻołt 64/12; Abowiem oni poydą ná polá ſwoie zwielkiem kochániem podnoſſąc á oglądáiąc ſnopki ſwoie á ráduiąc ſie zopfitoſći obiecáney żywnoſći ſwoiey. RejPs 194; LubPs Yv, Y5v; Leop Deut 24/19, Ps 64/12; Ono thedy pole Efronowe/ ná ktorym byłá iáſkinia dwoiáka/ leżące ku Mámre [...]. Puſzczono Abráhámowi w dźiedźictwo BibRadz Gen 23/17, Gen 23/9, Ex 23/10, 16, 19, Lev 19/9 (12); BielKron 76; RejPos 289; RejZwierc 64, 192 [3 r.]; Nie chodz zbieráć ná pole cudze BudBib Ruth 2/8, Gen 25/9, 1.Reg 8/14, 2.Reg 9/7, 3.Reg 2/26; ModrzBaz 33v; LatHar 697; WujNT Iac 5/4; SarnStat 189 [4 r.]; miáſtá wáſze wypalone ogniem/ polá wáſze przed oczymá wáſzemi obcy pożeráią. SkarKazSej 703a; KlonWor 7.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [pole + przymiotnik (1), przymiotnik + pole (1)] (2): pan Stanislaw Striy wziąl pierwssą częscz oth pol volskich a synowczy podle niego ZapWar 1551 nr 2684; Tak ſzyę rzecz ma yſz vcziwy Ierzi Kurk Kupel polwloki na Koſczerſkym polu ot vcziwego bartka Cropidla ZapKościer 1584/46v.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy kraju (1): Ale gdy niepotrzebné chćiwośći odpráwię/ Lepiéy dáleko płátu ſobie tym popráwię: Niżbych bogáté polá Węgierſkié z porządnym Pánſtwem Węneckim złączył KochPieś 37.

W połączeniach szeregowych (21): ZapWar 1551 nr 2684; Oto mieſzkánia náſze y wſzytki polá náſze/ y pole z zbożmi/ tákże ſtádá y trzody/ ſtáynie y owcżárnie náſze ſą w mocy twey BibRadz Iudith 3/4[3]; [Bajazet] Około Konſtánthynopolá przedmieśćie/ polá/ winnice/ ogrody roſkoſzne popalił BielKron 240, 45; Azaſz tám [Pan] nie obiecuie błogoſłáwić domu/ dzyatek/ żony/ gumná/ polá/ y wſzytkiego zebránia wiernego ſwoiego. RejPos 173v; Iuż też będzyecie wiedzyeć/ iż będą błogoſłáwione prace y goſpodárſtwá wáſze/ polá/ gumná/ y obory wáſze/ domy y potomſtwá wáſze. RejPos 289, 115, 264v; RejZwierc 64, 192 [2 r.]; BudBib 1.Reg 8/14; Znáć to ná łąkach/ ná polach [...]. Ná gorach/ w ogrodźiech/ ná rolách. Wſzytek ſię świát záźieleniał MWilkHist A3v; bo cokolwiek iedno pocżnie/ to mu ná wſzytkim nieſporo/ iuż w komorze/ iuż w oborze/ iuż ná polu y w ſtodole/ tudźież też y w ogrodźie/ náwet y w mieſzku trwogá WerKaz 299; GórnRozm A3; Vrzędnik káżdy z nowego w Ieśieni ma Inwentarz ſpiſáć wſzyſtkiego co ſie rodźi/ w gumnie/ w oborze/ w ogrodźie/ w ſádu/ ná polu/ w ſpiżárniey/ y wſzędy kędy iedno rzecż okaże GostGosp 66; SarnStat 182, 552, 671; powie gdźie/ co/ komu/ Kiedy á wiele vmknął/ w mieſzku/ w gumnie/ w domu/ W polu/ w ſádźie/ w ogrodźie/ w chlewie y w oborze/ W táſu/ w ſklepie/ w ſtodole/ w śpiżárni/ w komorze. KlonWor 39, 35.

W porównaniach (8): OpecŻyw 182v; Tedy napierzwey Tararzy [!] ſtrzałami ſwemi krzyżowniki y gorniki potłocżyli y potłumili iakoby grad zboże na polu. MiechGlab 10; vpadáli ludzie Perſcy przed wozmi iáko zboże ná polu HistAl F4v; będą miaſtá mocy iego opuſzcżone iáko pługi/ y zboża ná polu Leop Is 17/9; ModrzBaz 8v; LatHar 410; PowodPr 49; Trupy iáko gnoy po polu leżą/ iáko trawá zá koſarzem/ á nie máſz tego ktoby ie pogrzebał. SkarKazSej 706a.

W charakterystycznych połączeniach: z pola iść (przychodzić, przyść) (5), przyjeżdżać, wrocić, zżąć; pola żąć (dożynać) (3); na pole(-a) bieżeć, ciągnąć, gnoj wozić (wywieźć) (3), iść (chodzić, pość) (6), (przy-, wy)jachać (wyjeżdżać) (4); w pole wyjechać; na polu(-ach) snopki stawiać, snopy (snopki) wiązać (3), żąć (2); w polu(-ach) pięć, weść [= obrodzić].

W charakterystycznych połączeniach przyimkowych: od pol (3), z pol(a) (36); na pole(-a) (27), przez pole (2); w pole (4); na polu(-ach) (73), po polu(-ach) (9), w polu(-ach) (25).

Frazy: »pola rodzą (a. mogą rodzić)« = agri fructificant Modrz (5): ModrzBaz 8v, 20v; Oczko A3v, 4; Choć pola rodzą [...] Przedśię tu v nas vſtáwicżna drogość KlonFlis C4.

»pola się zielenią« (1): áno ſie polá ony zielenią coś ſobie roſkopał zá możnieyſzych cżáſow ſwoich. RejZwierc 172v.

Zwroty: »pola kosić« (1): On ląki/ ón polá kośi/ A do gumná wſytko nośi KochSob 70.

»pole, na polu or(yw)ać« = agros colere a. excolere, in campis arare JanStat [szyk zmienny] (4:1): GDźiekolwiek pługiem w ogrodźie álbo ná polu będźie orano/ Dźieśięćiná zupełnie ma bydź dawáná SarnStat 185; Ale kędy ſie może pokázáć ſtárádáwné y ſpokoyné vżywánié, że od kilku dźieśiąt lat ono pole bez przeſtánia kto orywał, y był go w vżywániu: tedy [...] SarnStat 474, 189 [2 r.]; Káżdy rok ſzláchćić ácż nowiny porze/ Y nágnoiwſzy ſtáre polá orze/ Iák ośieł chłopek nigdy bez kłopotu/ Nie oſchnie z potu. KlonFlis C4.

»pola rozkopować [= karczować]« (1): Co go [satyra] náſzy Polacy polá roſkopuiąc Wygnáli z Sármácyey/ á láſy rumuiąc. KlonŻal B.

»z pola sprzątnąć, sprzątanie« [szyk zmienny] (1:1): Abowiem do ś. Bartłomieiá ma [gospodarz dobry] wſzyſtko z polá ſprzątnąć GostGosp 64, 102.

»pole(-a) zasi(ew)ać (a. siać, a. nasiać, a. posiać, a. osiewać); na polu, na pole, w polu (po)siać (a. wysiać)« = seminare in agro, serere agrum a. terram PolAnt; obserere campum Mącz; colere agros JanStat [szyk zmienny] (7;2:1:1): ZapWar po 1505 nr 2087; LudWieś A3; Tám ſwe polá poſyali/ winnice ſſcżepili/ Wdzyęcżne ſobye pożytki tám ná wſſem cżynili LubPs Y5v; Przez ſześć lat polá twe záſiewáć będźieſz/ y pożytki z nich bráć będźieſz. BibRadz Ex 23/10; Swięto Zniw zboż pierworodnych z robot twoich/ ktoreś ſiał ná polu twem BibRadz Ex 23/16, Lev 19/19; Mącz 387b; KochPs 166; A ma doświadcżyć przez pewne widzę ſwoie/ ſkoro imienia doſtánie/ álbo goſpodarzem ſobie zoſtánie/ káżdego roku/ w káżde pole/ co ná ktore pole wyśieią GostGosp 150, 4; SarnStat 189.

»zbierać na polu« = colligere in agro (2): Tedy [Rut] ſzłá a przyſzłá/ y zbieráłá ná polu zá żeńcámi BudBib Ruth 2/3, Ruth 2/17.

»zebrać (a. zbierać) ([co]), zebranie (a. zbieranie) ([czego]) z pola« = colligere ex agro PolAnt; congregatio de campis JanStat (5:2): UstPraw Dv; BibRadz Ex 23/16; BielKron 53; Foenisicium, Czás ten kiedy łąki zbieráyą/ też żniwo/ Z polá zbieránie. Mącz 133a, 353d; A kiedy z polá zbierzemy/ Tám dopiéro odpoczniemy KochSob 63; áby od świętá S. Woyćiechá/ áż do zebránia wſzyſtkich zbóż oźimich y letnich z pól/ ná máiętnośći cudzéy przez woléy onégo páná żaden nie śmiał polowáć. SarnStat 673.

»z pola ([co]) zwieźć (a. zwozić)« (4): vſchakze ſzyą thego mſchczącz yſzczie tham popalyem. Alye nyepyerwey aſch pyerwey ſpolya zwyoza. LibMal 1546/113v; Fructus ex agris vehere, Zboże z pól zwoźić. Mącz 477b; GostGosp 64; CiekPotr 30.

Wyrażenia: hebr. »mąż pola« = rolnik (1): był Ezaw mąſz biegły w myſliſtwie y oracż [vir agricola] (marg) Właſnie tłumácżąc: vmieiąc myſliſtwo/ y mąſz połny [!] (álbo polá) (–)/ záś Iáákob był mąſz proſty BudBib Gen 25/27.

»pole (nie)płodne« = ager fertilis Modrz (2): ModrzBaz 8v; Y pole bych rad wiedźiał ták niepłodne zgołá Gdźie ſzcżera śmieć á nie tkwią żadne dobre źiołá RybGęśli B.

»pole nieprzerodzone« [szyk 1:1] (2): Zły człowiecze/ ſpuſtoſzyłeś Polá nieprzerodzóné: Zwoiowałeś/ wywróćiłeś Miáſtá pięknie ſádzóné. KochPs 12; GrochKal 28.

[»pole orackie«: źiemiá tłuſta ná polách orackich/ tym więcéy ma moc wyſuſzáiącą UrzędowHerb 420a.]

»owoce pol« = plony (1): Potym prośi zá rzecż poſpolitą/ y zá owoce pol. LubPs T.

»pole płon(n)e« = ager sterilis Modrz, JanStat; male natus a. malignus ager Cn [szyk 5:1] (6): Mącz 362c; BielSat D4; niech [urząd] poſtánowi pewną licżbę wywożenia/ żeby náſze polá niebyły komu inſzemu rodzáyne/ á nam płonne. ModrzBaz 33v; KochEpit A3v; Będą ſie tym ćieſzyli/ iż oboie młodzi/ Acż pole płonne máią/ ále żonká rodzi. BielRozm 31 [idem BielSat]; SarnStat 188.

»puste pola« = arva vacua Modrz (2): Squallent arva, Leżą puſtę [!] polá/ nie ſpráwuyą ich. Mącz 411b; ModrzBaz 47v.

»rodzajne (a. urodzajne) pole(-a); urodzaj pola« = ager optimus PolAnt; optimi atque uberes campi Mącz; agri cultus, ager fertilis Modrz [szyk 4:2] (4:2): W zyemi ich pobudził ogyeń ſrodze pałáyący/ Wſſytki rodzáyne polá ich ták nagle palący. LubPs Yv; BibRadz 4.Reg 3/25; Mącz 33a; BudBib Lev 25/12; obacżyłby [król] vrodzáie pol/ co mogą rodźić/ á cżego niemogą ModrzBaz 20v, 33v.

»rowne pole« (1): [córko syjońska, ślicznaś] y iáko rożáne ſzcżepy/ roſtące w Hierychu; y iáko piękna Oliwá ná rownym polu ſádzona LatHar 410.

»stare pole« = od lat uprawiane; antiquus ager JanStat (3): NAkoniec vſtáwiamy [...]: iż gdźiekolwiek od ſtárych pól wciąſz ktokolwiek láſy/ chróſty/ álbo dąbrowy będźie kopał/ ón dźieśięćinę ma bráć z nowin SarnStat 189, 189; KlonFlis C4.

»pola wyprawne« = świeżo wykarczowane pod uprawy rolne (1): Ale ieſli [...] kmiećie będą poſádzeni/ y wykopáią láſy/ chróſty/ gáie/ dąbrowy/ przerzeczeni kmiećie z pól ich ták wypráwnych [de agris ipsorum totaliter extirpatis JanStat 232] nam/ y náſzym potomkóm dźieśięćinę płáćić będą powinni. SarnStat 189.

»pole ziemne« = grunt (1): Lecż domy ná wśiach ktore niemáią murow w około/ ty máią być pocżytáne zá polá ziemne [agrum terrae] BudBib Lev 25/31.

Zestawienie: »Pole Krwie« = Hakeldama, tzw. rola garncarzowa w Jerozolimie kupiona za trzydzieści srebrników Judaszowych (1): y nárádźiwſzy ſię/ kupili zá nie rolą gárncżárſką/ ná pogrzebowánie gośći. y dla tego názwano pole ono Háceldemá: to ieſt/ pole krwie LatHar 697.
Szeregi: »błonia albo pola« (1): Sabatia vada dicuntur, Lugowáte mieyſcá/ Błoniá álbo płonne polá/ przi ktorych przed tym yármárki miewano. Mącz 362c.

»(i) pole (w polu) i (albo) dom (doma)« [szyk 3:1] (4): Azaż rozlicżne gromy/ pioruny/ grády nie tłukły pol náſzych y domow náſzych? RejZwierc 192; Bo y żaden vbogi nie był miedzy nimi. Bo ktorzykolwiek dzierżawcámi pol álbo domow [possessores agrorum aut domorum] byli/ przedawáiąc przynośili ſummy przedánych rzecży. BudNT Act 4/34; GrochKal 28; Błogoſłáwił P. Bog domowi Egipczyániná dla Iozephá/ y rozmnożył máiętność iego y domá/ y w polu. SkarKaz 579a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»pole (w polu), (a, a(l)bo, i) łąka (na łące)« [szyk 4:1] (5): Poźrzyſz záſię ná polá/ á ná łąki ſlicżne/ Ano ná nich kwiatecżki błyſzcżą ſie rozlicżne. RejWiz 153; Strum F3v; KlonŻal Bv; KochSob 70; PowodPr 49. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»(tak) na (w) ogrodzie albo (jako) w polu(-ach)« = hortus vel campus JanStat [szyk 2:1] (3): Kiedy pielą w ogrodźie álbo w polách/ opiołki w oborę nośić GostGosp 108, 4; SarnStat 185. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»pole, (albo, i) rola« [szyk 2:2] (4): Mącz 194a, 362a; Calep 42a; Pan álbo Ziemiánin/ ktory ma miedzy ſąśiády pole/ álbo role we wśi/ kiedy ma tám żąć/ z wozem ma iecháċ ná żniwo GostGosp 112. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»po (w) sadu (a. po sadeczkach), (albo też) pole« [szyk 2:1] (3): Przechadza ſie z laſecżką po ſádu po polu/ Pátrzy ieſli w pſzenicy nie będzye kąkolu. RejWiz 54v; RejZwierc 164; GrabowSet T3. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»winnice i pola« (1): Galilea ma w ſobie Oliwne drzewo/ takież winnice y polá ku rodzáiu roſkoſzne BielKron 264v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

Przen [czyje] (2): A wycżyśćcie pole ſwoie/ á nie ſieycie więcey w ćirniu. Ale mi obrzeżcie ſercá wáſze/ ábym ſie nie zápalił ogniem gniewu moiego przećiwko wam RejPos 32v; Tyż vczynki ſą/ ále nie ná tym polu/ ná inną rolą krwią Chryſtuſową polaną przeſádzone ſą. SkarKaz 312a.
b. Pastwisko, łąka; pascuum Vulg, PolAnt, Mącz; ager Vulg, Mącz; campestre Vulg, arvum Mącz (72): y thes nyewkradlem kobyły iego byaley spolya ZapWar 1545 nr 2631, 1506 nr 2034, 1514 nr 2153; FalZioł IV 1d [2 r.]; BielŻyw 24 [2 r.]; yeno yz wielky glod bil na konie na poliv bo scharancza wyadla LibLeg 11/78; Item zeznał yſch v wrzeſznye konya na polyu vkradl gnyadego LibMal 1545/108, 1543/13 [2 r.], 73v, 1545/94v, 95v, 104v (14); Mych my byli na polu z owczarni z wielbłądy Kiedy ſie nam trefiły ty nieſczęſne błędy RejJóz M4v, A6v [2 r.], A7v, M4v; Swiniá idzye ná pole álić ná niey [wrona] iedzye RejWiz 98; Leop Gen 31/4, 2.Par 26/10; UstPraw G; BibRadz Luc 2/8; Mącz 486b, 495c; HistRzym 130; Potym gdy był przywiedzion on chłopieć [!] Dawid proſto s polá od bydłá onego/ Tu dopirko powiedział Prorok/ iż [...] RejPos 56v, 215v; RejZwierc 90, 106v; Ludzi w prawdzie nie bráli/ áni też palili/ Ałe cokolwiek było w polu bydłá/ wźięli. KochOdpr D3; W polách ſtad mnoſtwo: zbożem obfituią Niſkie doliny: á pełen nádźieie Oracz ſye śmieie. KochPs 93; SkarŻyw 28, 349, 527; KochSob 71; ArtKanc B4, C4; iáko wodá nie káżda iednákich ryb záchowáć może/ ták też nie ná káżdym polu y nie wſzędy iednáki wſzeláki dobytek chowáć ſie może GostGosp 148; GórnTroas 25; Ląki/ role zápalone; Ze polá/ ſwych traw/ Rzeki wod zbywáią GrabowSet F4v; KołakSzczęśl B3; WujNT 197 marg; KlonWor 23 [2 r.].

W połączeniu z nazwą [w składni zgody] (1): yakom ya iemv niehvkrathl obiczaiem kradzionem krovi czervoney spolya Czechovicz ZapWar 1543 nr 2507.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy [pole + przymiotnik (2), przymiotnik + pole (2)] (4): ZapWar 1512 nr 2106; Item powyada yſz na Vynarſkym {polyu} Sarbynowi dwoye kony vkradl LibMal 1545/106, 1545/106, 1548/141v.

W przeciwstawieniu: »w (na) polu ... w (na) oborze« (2): GostGosp 116; Poiąłem nieboraká [tj. konia] w polu/ nie w oborze KlonWor 19.

W porównaniu (1): Pijániczá á wſzetecżnik [...] iáko gęś ná wioſnę wyblednie/ álbo iáko krowá o ſwiętym Ianie gdy s polá przydzie á brzuch ſobie nádmie. RejZwierc 142.

W charakterystycznych połączeniach: z pola iść (2), przyść (2); na pole iść {przyść, wyniść, wychodzić) (6); na polu chować się, strzec [czego]; po polu chodzić, pędzać; w polu chodzić.

W charakterystycznych połączeniach przyimkowych: z pola (pol) (12); na pole (12), w pole; na polu(-ach) (25), po polu(-ach) (7), w polu(-ach) (9).

Zwroty: »na polu paść« (1): Poſlał wnet Saul poſly do Iſái/ mowiąc: Pośli mi ſyná twego Dawidá/ kthory ná polu páſie [qui est in pascuis]. Leop 1.Reg 16/19.

»po polu, w polu paść się« [szyk zmienny] (1:1): SienLek 146v; á dniá onego bydłá twoie páść ſię będą po ſzerokim polu [pascet pecus tuum ... pascuum latum]. BibRadz Is 30/23.

»wyganiać (a. wygnać) (bydło) na pole, w pole; wypędzić na pole« [szyk zmienny] (3:1;1): FalZioł IV 1d; Prodeunt in pascua pecudes, Wychodźi/ álbo wyganiáyą bydło ná pole. Mącz 105c; Bo ieſli ſie porownaſz ſpráwámi z źwirzęty/ Też cie pewnie wypędzą ná pole s cielęty. RejAp AA6v; RejZwierc 106v; MWilkHist F.

Wyrażenia: »pole do paszy« (1): Compascuus ager, Pole do paſzy. Mącz 282d.

»puste pola« = pastwiska (1): Sola arva, Puſte polá/ pástwiská. Mącz 401c.

»szerokie pole« (1): BibRadz Is 30/23 cſ »po polu paść się«.

Przen [czyje] (1): Pan ma trzodę ſwą ná polu ſwem tho ieſt/ Kośćioł ſwoy BibRadz I 68d marg.
3. Polowanie (11): Potym łowiec orłá kupił/ [...] Y ták go ku polu wpráwił/ Iż y záiące im łowił. BierEz Iv; BielKom D2v; PRózno ćię pátrzam w tym kole: Twoiá/ miły/ roſkoſz pole: A ráczéy źwiérz leśny bijeſz/ Niż táncuieſz/ álbo pijeſz. KochSob 63; á gdy ná pole trzebá/ máią ie [sieci sarnie i insze polne] záraz wſzyſtki ná wozy włożyć/ y z niemi poſpołu wſzyſcy iecháć GostGosp 20, 20; [(nagł) Krogulec. (–) Mnieyſze mnie pole/ mnieyſzy ptak przyſtoi/ Przepiorecżká/ Słowik/ niech ſie mnie też boi. Piękna zábawká zemną w polu bywa/ Gdy mię ćwicżony Myśliwiec vżywa. CygMyśl A2].

W porównaniu (3): Swiát iákoby ptháſze pole. RejWiz 103 marg, 103, Dd3.

Wyrażenia: »czarne pole« = polowanie na dziki (1): Insidiemur apris, Chcemy ná czarne pole álbo czarny zwiérz yecháć. Mącz 379d.

»ptasze pole« [szyk 2:1] (3): Bo pátrz gdy ſie przypátrzyſz ſwiátu omylnemu/ Iż ieſt bárzo podobien ku polu ptáſzemu/ Gdy krzacżkow náſtáwiáią zyelonych nadobnych/ Zyarnek pod nie podſypą rozlicżnych oſobnych [...]. Więc około w klatecżkach rozni ptacy wiſzą/ Wabiąc drugye do ſiebye RejWiz 103, 103 marg, Dd3; [CygMyśl F2v].

Przen (2): RejRozpr H2; Scewolá [...] wſkocżył w namiot Hetmáná podle Krolá zábił [...]. Ale zá náſzych cżáſow/ gdzie táki Scewolá/ Bo trudno o myſliwcá/ do tákiego polá/ Dla Rzecżypoſpolitey áby ſie miáł ſpárzyć RejZwierz 42.
4. Powierzchnia, tło znaku herbowego; solum a. spatium picturae, areola a. spatium in quo pictura iacet Cn [zawsze w połączeniu z określeniem koloru] (31): [Książęta śląskie] Orły ſobie herbowne zodmieniáli/ niekthorzy cżarne żołthe y rozmáite fárby polá wymyſlili ſobie/ odſtąpiwſzy białłego/ s ktorego poſzli s krolmi Polſkimi. BielKron 373; Pruſki Miſtrz poſłał krolowi dwu poſłu s tarcżámi/ s ktorych ieden Krolá Rzymſkiego był/ Orłá cżarnego w złotym polu máiąc/ drugi Szcżećińſkiego Kſiążęćiá z Gryfem cżyrwonym w białym polu BielKron 383v; Sędomierſka źiemiá ná chorągwi nośi od połowice thrzy polá cżyrwone á trzy białe/ druga połowicá pole błękitne ma ze trzemi rzędmi gwiazd. BielKron 425, 325, 425 [17 r.], 425v [7 r.]; (nagł) Ná Lwá ſtárożytny Kleynot zacnego Woyewodctwá Ruſkiego. (–) Znáć iż w tym kráiu ludzye mężni byli záwżdy/ Co nam ſwiádſzy wiek dawny y dziś to zna káżdy. Widząc iáką nagrodę oni zá to máią/ Iże w bronatnym polu Lwá zá herb trzymáią. PaprPan ktv.

W charakterystycznych połączeniach: białe pole (5), białe i czyrwone, błękitne (4), bronatne, czarne, czyrwone (16), zielone, złote, żółte (2).

W charakterystycznych połączeniach przyimkowych: na polu (2), w polu (25).

5. Jeden z kwadratów na szachownicy (7): Tablicá naprzod málowána będzye/ Tę pol ſześćdzyeſiąt/ y cżtery záſiędzye. KochSz A3; Krol s pánią bierze w poſrzodku dwie poli KochSz A3, A3.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym (3): Przed Krolem ſtał koń w piątym polu práwie/ A pieſzek w ſzoſtym/ y ná teyże łáwie. KochSz Cv, A3v [2 r.].

Wyrażenia: »pola białe« (1): KochSz A3 cf »pola czame«.

»pola czarne« (1): Polá ſie cżarne z białymi mieſzáią/ Ty ſie owemi w zaiem przeſadzáią. KochSz A3.

6. Miara powierzchni gruntu równa 10 morgom (1 mórg = 1998,09 m2) (5): Mórg tedy ma trzydźieśći Prętów. A Włóká záśie ma trzydźieśći Morgów: ták iż we trzech polách po dźieśiąći Morgów będźie Włóká. GrzepGeom I4v; Strum F2.

W połączeniu szeregowym (1): Aczći téż zmawiáią ná rozmáité miáry z Robotniki Groble/ to ieſt/ na Polá/ ná Pręty/ ná Powroźce/ ná Szychty/ etcet. Strum F2.

Szereg: »pole albo (to się rozumie) laska« [szyk 1:1] (2): Laſkę wymierzyć ná Ośm łokći. Tych Laſk álbo Pól/ w ſztukę Cztérzy. Strum F2v, F2v.
7. Dziedzina, zakres jakiejś działalności [w tym: czego (1)] (2):
Zwrot: »pole mieć [cum inf]« = mieć możliwość, być w stanie (1): niewchodź w.m. zemną w tę gadkę/ boć w.m. dáleko záwiodę/ ábowiem ſzerokie pole mam chwalić muzykę GórnDworz Hv.
Wyrażenie: »szerokie pole« (2): GórnDworz Hv; A iáko ieſt ſzyrokie prac ludzkich pole [campus]/ łácno obacży ten/ ktory w potrzeby żywotá ták tego iáko y onego przyſzłego pilnie weyrzy. ModrzBaz 37.
8. astron. (1):
a. Obszar strefy niebieskiej w zodiaku (1): A iáko [Rak] wielé mieyſcá záſtępuie wſchodząc: Táką drugą część równie záś bierze záchodząc. Sześćią promieni z oká w okrąg rozmierzoné/ Zámyka w káżdym polu dwá znáki złożoné. Zodiákiem to koło Grékowie miánuią KochPhaen 20.
b. [Krąg wokół księżyca: Halo Kreyſz vmb den Mond Pole koło xięzycá ArtNom A6v.]
9. Zwrot: »zalegać pole« = próżnować, nic nie robić [szyk zmienny] (2): zwłaſczá/ że v nas w Polſcze iuż ták proclamatum, że ieſliż nie obcy/ ſwóy nic nieuczyni/ choćiaſmy ſie y ſámi nie w Paryżu/ ále w Polſcze rodźili. Iedno że záś nieprzyſtoi domá zálégáć polá/ ſczęśćia téż ſkuśić niewádźi. JanNKar A4, D2v.
10. n-loc Miejscowości (8):
Zestawienia: »Długie, Wielkie Pole« (2:1): (nagł) O Dzieśięćinach ról płónnych v Długiégopolá y Czorſtyná ku Myślimicóm. (–) ALe iż w rozdźialéch przy Długimpolu Czorſtynie pod tą gránicą/ [...] ſą polá płonné/ [...] SarnStat 188; O CZORSTINIE, y Wielkim polu. Pátrzáć Titulo DZIESIĘCINY. SarnStat 969.

»Dobre Pole« = Bonus Campus Miech (2): A gdy ſie tam oboie woyſko ſtocżyło na placu barzo ſzyrokim ktore zową dobre pole, w poniedziałek wielkonoczny, dzieſiątego dnia Kwietnia. Tedy napierzwey Tararzy ſtrzałami ſſwemi krzyżowniki y gorniki potłocżyli y potłumili iakoby grad zboże na polu. MiechGlab 10; támże ná dobrym polu podkánie ſnimi [z Tatarami] vcżynili w poniedziáłek przewodney niedziele. BielKron 360v.

»Kobyle Pole« (1): I wyardunk pyenyedzi chłopu wkobilym polyu bill wkarczmye wyal LibMal 1547/126.

»Proste Pole« (2): Poriczko po gr na proſtim polyv Sto tholp soli MetrKor 59/276v, 57/117v.

*** Dubium (W tłumaczeniu cytatu z komedii Plauta „Rudens” (1): Fortuna anatina [= kacze szczęście] et anataria, Szcżeśćie ná kácze pole. Mącz 9a.

Synonimy: 1. błonie, grunt, rownina, ziemia; α. kraina, kraj; a.α.β. plac; 2.a. niwa, rola; b. łąka, pastwisko; 3. łapanie, łow, łowienie, myślistwo, polowanie.

SBu