[zaloguj się]
[pdf]

KRAINA (1381) sb f

-i- (1170) -y- (29), -j- (7) -yi- (161) -gi- (14); -y- Murm, BartBydg (2), LibLeg; -j- RejKup, MurzNT (5), MurzHist; -gi- OpecŻyw, TarDuch; -i- : -gi- FalZioł (4 : 4), BielKron (481 : 4), BielSpr (27 : 2), PaprUp (2 : 1); -i- : -y- MiechGlab (26 : 1), Calep (2 : 1), CzahTr (6 : 1); -y- : -gi- RejPs (17 : 1); -yi- : -y- Mącz (161 : 5).

Oba a jasne.

Fleksja
sg pl du
N kraina krainy krainie
G krainy krain
D krainie krainåm, krain(o)m
A krainę krainy
I krainą krainami
L krainie krainach, krainoch
V kraino krainy

sg N kraina (198). ◊ G krainy (198). ◊ D krainie (15). ◊ A krainę (60). ◊ I krainą (8). ◊ L krainie (120). ◊ V kraino (4). ◊ pl N krainy (56). ◊ G krain (288). ◊ D krainåm (11), krain(o)m StryjKron (3); ~ -åm (10), -am (1); -åm : -am BibRadz (1 : 1). ◊ A krainy (207). ◊ I krainami (8). ◊ L krainach (202), krainoch (1); -ach : -och BielKron (65 : 1); ~ -åch (94), -ach (87), -(a)ch (21); -ach MurzHist, BibRadz (4), OrzRozm, LeovPrzep (2), Mącz (3), BielSat, HistRzym (2), BielSpr (5), WujJud (2), WujJudConf, WierKróc, BudNT, SkarJedn, KochPs (2), CzechEp, NiemObr, BielSjem, LatHar, WujNT (11), WysKaz, SarnStat (2), CzahTr (3); -åch RejPs (3), HistAl, KromRozm I (2), KromRozm III (3), RejWiz, RejAp (5), GórnDworz, RejPos (10), HistLand, RejZwierc (2), BudBib (4), StryjKron (14), BielRozm; -ach : -åch LubPs (1 : 3), Leop (6 : 3), BielKron (27 : 38), ModrzBaz (3 : 1), SkarŻyw (2 : 1). ◊ V krainy (1). ◊ du N (cum nm) krainie (1) Mącz 240b/28.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI ‒ XVII(XVIII) – XVIII w.

Obszar ziemi wyróżniający się pod względem geograficznym lub etnicznym (niekiedy wraz z zamieszkującą ten teren ludnością); terytorium stanowiące pewną całość polityczną lub jej administracyjną część, psństwo, prowincja, dzielnica; rejon, okolica; regio Mymer1, Mącz, Calag, Calep, Cn; tractus Mącz, Calep, Cn; provincia Murm, BartBydg, Mącz; ora Mącz, Cn; plaga BartBydg; continens, diastema, territorium Mącz; pars terrarum, plaga a. tractus caeli Cn (1381): onij ktorzy kraginám przełożenij byli/ ſenátom piſali [o nowinach] OpecŻyw C; Provincia. Ein prouintz, Kráyna. Murm 19; Regio. Landt. Kraina. Mymer1 6v; BartBydg 117, 125b; Srebro w rozmaytich kraginach kopaią FalZioł III 34d, I 9c; ARchites Taretinſki [...] w krainie iedney mieſzkał, ktora wielkie rzeki w ſobie miała BielŻyw 38; Alexander ktory wſzicki krainy przemogł od Dyogeneſa ieſt przemożon BielŻyw 71, 5, 14, 32, 124 [3 r.]; GlabGad A3v; przyeli do Morawy y do Bohemſkiey ziemie, y przewiedziawſzy ony krainy iż były puſte á powietrza zdrowego y ziemie płodney, poſtawili oboz na gorze [Rzip] MiechGlab 43; Ieſth kraina barzo nędzna pod gwiazdami ktore po łacinie Polus Arcticus á polaci wozern zową. Ziemia ta kxiędzu Moſkiewſkiemu ieſt poddana MiechGlab 62, *4 [2 r.], *5, *5v [2 r.], 43, 74, 90, 91; iuż ſie ſtał poſmiech ſprzebránych twoich wewſſech kráynach bliſko około nas będących. RejPs 118v, 68v, 98, 116v, 124, 157 [2 r.], 157v (12); RejJóz M, M3; HistAl Bv, B8, G4; w Greckim koſćyele/ w Afryce/ y Azyey/ w Indyey y w inych kráinach [...] w cáłoſci y doſtoyeńſtwye ſwym záchowaná yeſt ewángelia KromRozm I E3v, E4; MurzHist T2; s ſtáł śię głód wielki po krajnie onyi [in regione illa] MurzNT Luc 15/14, Luc 15/15, Ioann 11/55; KromRozm III E2v, E3, E4v [2 r.], L5v, L6v, P4v, P5; LubPs R5, Y4v marg, Y6v, dd5v; [złodzieie wieszają] álbo inną śmierćią wedle zwyczáiu ktorey kráiny trácą GroicPorz kkv; ná ſwiecie ſą drugie kráiny/ Co tám w nich záwżdy ciepło/ nie máſz nigdy źimy. RejWiz 151, 150v, 170v, 173; rozdzielili miedzy ſie krainy ktore mieli ſchodzić Leop 3.Reg 18/6; rozſláwiłá ſie ſlawá o nim/ po wſzyſtkim mieſcu oney kráiny [in omnem locum regionis] Leop Luc 4/37, Gen 36/6, Num 32/22, Deut 19/3, 3.Esdr 9/37, 4.Esdr 5/3 (13); UstPraw E; Aż ſie inſzy narodowie cżáſem pytáli/ ieſli Polſká ieſt miáſto/ álbo też iaka kráiná. RejZwierz A2v, 54; BibRadz I 2a marg, 7b marg, 9d marg, 11a marg, Gen 24/5 (17); OrzRozm K4; Od tego cżáſu thy kráiny od Polſki odpádły/ Moráwá máło nie wſzytká/ y cokolwiek leży ná tę ſtronę rzeki Labi álbo Elbu/ áż do morzá Niemieckiego/ Káſzuby/ Serby/ Sáſki/ y wyſpy morſkie. BielKron 346v; Kráiná tá [Wiatka] ieſt/ mokra/ błotna/ nierodna/ y wſzytkich Lotrow przechowánie BielKron 434; Przyieżdżáią do Rygi z rozmáitych kráin po kupiectwie/ z Moſkwy/ z Turek/ z Angliey/ z Hiſzpániey [...] y z inąd. BielKron 437v, 10, 12, 15v, 17, 25 (162); morowe powietrze w wielu Kráinách pánowáło: á nawięcey w Polſzcze á w Litwie LeovPrzep A3, B2, B3, D2, D2v; Sine ora et extremitate regio, Kráyiná bez końcá/ To yeſt bárzo wielka. Mącz 267b; pacatissima provincia, Bárzo ſpokoyna kráyiná. Mącz 285c; Regulus [...] Máłey kráyiny pan. Mącz 349c; Continens [...] Ziemiá/ kráyiná która nie wyſpą yeſt ále cżiſtą równią w polách. Mącz 447a; Ventosa regio, Wietrzna puſtá kráyiná. Mącz 483, 13d, 17b, 25c, 76c, 85a (66); SienLek 30v, 243; Antyochią/ tákiéż Syryą/ tákiéż y iné Kráiny/ kácérzowie álbo ich ſynowie/ mogli Królom odiąć OrzQuin K3v; RejAp BB6v [2 r.], 59v, 81v [5 r.], 170v; BielSat H2v; HistRzym 10v, 115v; co lathaſz po ſwiátu/ po rozmáitych kráinach RejPos 144, 18, 22, 43, 158, 203 (16); RejZwierc [282], 242, 246v, 260; [Wołoszy] z Włoch przyſzli w ty Kráiny gdzie dźiś ſą. Przedtym ich mieyſcá dzierżeli Daci, Gotae, Iaſies, Sarmatowie BielSpr 68v, 1 [2 r.], 3v, 11, 40v, 48 (15); WujJud 179, 194v; Głupſtwo to ieſt mową iedney kráiny gardzić/ á drugiey ſlowká pod niebioſá wynosić/ cżemu nie wſzech rádſzey ziem naſzych ſłow używamy BudBib C, Ios 17/11, 2. Esdr 7/5, Esth 3/12 [2 r.], 14 (17); BudBibKaw A3v; HistHel B3v; WierKróc A2v; Wielam też miáſtecżkam [multosque vicos] (marg) Láć. kráinam. (‒) Sámáryiſkim Ewánielion opowiedáli. BudNT Aci 8/24[25], Mar 5/11, 11/54, 55, Luc 15/14, 15; PaprPan O2v; Alexánder Seuerus [...] Gdy ktore chćiał nád ktorą kráiną [provinciae] przełożyć/ oznáymował imioná ich ModrzBaz 46, 11v, 16v, 35v, 74v, 91 (19); SkarJedn 384; Calag 322; KochPs 97, 157, 159, 188; A nád inne miłe cżłeku rzecży/ namilſza ieſt oycżyzná/ narod/ y dom/ y powinni: miedzy ktorymi ſię kto vrodzi y wychowa. okrom nich/ by ſię z cżłekiem nalepiey działo/ przyrodzona iednák tám teſkliwość ćiągnie: y nalepſzą kráinę zá wygnánie ſobie pocżyta. SkarŻyw 282, 362; ſtámtych kráin niepłodnych częſto narody wychodziły przed głodem do Włoch StryjKron 72, A3v [2 r.], 11, 16, 26 [2 r.], 36 (23); CzechEp 58; NiemObr 52, 58; KochFr 71, 88; ReszHoz 125; WerGośc 221 [2 r.]; BielSjem 24v; KochPieś 7, 12; KochTarn 73; iam ci ſie tam wtich Kraginach miedźi inimi wychowal. PaprUp F2v; Calep 907a [2 r.], 1077b; ciągnął do miáſtá Athenieńſkiego/ Artemizyum y obywátelom tey kráiny niebeſpiecżność ſwoię opowiedzieć kazał Phil C4; LatHar 127; KołakCath A3, A4v; odſzedł do kráiny [in regionem] ktora ieſt blizko puſtyniey/ do miáſtá ktore zowią Effrem WujNT Ioann 11/54; Y roznaſzáło ſię ſłowo Páńſkie po wſzyſtkiey oney kráinie [per universam regionem]. WujNT Act 13/49, Mar 5/10, 6/55, Luc 15/14, 15, s. 297 (11); WysKaz 41; SarnStat 196, 960; KmitaSpit A4v, B3v, C6; Dla Sodomſkiego ludu ſproſnośći/ onę cáłą kráinę z miáſtámi/ ludźmi/ y wſzyſtkimi rzecżámi/ ogniem śiárcżánym z niebá wypalił. PowodPr 11, 31, 33; [ku ziemi Węgierskiej mowa Adama Czahrowskiego] A tu ćię iuź Bog żegnay krayno cnotliwa/ Ludźieć w tobie przewrotni ſámáś ty pocżćiwa. CzahTr I2v, F2v, G3v, K, L3v; CzahTrPapr ktv; PaxLiz A3.

kraina czyja [= zamieszkała przez kogo, pod władzą czyją] [w tym: pron poss (20), ai poss (19), G sb (6), pron (2)] (47): Anacharſowi ieden przymouił iż był z krainy ludu grubego BielŻyw 22; wſzedł [Alexander] w ſtrony Ciliciey w krainy pogańskie. HistAl D8v, D8v; A yednák to błąd był/ á odſſczepyenye od inych kráin krzeſciyáńſkich w Europye/ y Azyey KromRozm III E3; Márdocheuſz/ ſpiſawſſy te wſzyſthkie rzecży ná liśćiech rozeſlał do wſzech żydow kthorzy po wſzyſtkich krolewſkich kráinach mieſſkáli [qui in omnibus regis provinciis morabantur] Leop Esth 9/20; wtárgnie do kráiny krolá z Pulnocy [ingredietur provinciam regis aquilonis] Leop Dan 11/7; BibRadz Gen 14/7, Luc 8/26; Senat Tyguryńſki roſkazał wſzemu duchowieńſtwu po ſwych kráinach/ áby ſie ziechali do Tygurym BielKron 198v; ſzkody cżynili w Kráinách Ceſárſkich BielKron 220; Bureńſki woiował kráiny Lántgráfowe nád Fránkfortem BielKron 228; moie rycerſtwo [...] ſzkodęc [Machomecie] vcżyniło w twoich kráinách BielKron 254, 60v 89, 125, 262, 287 (20); Mącz 267b, 475b; RejPos 237, 300; BielSat G2v; BielSpr 11v, 42, 58; SkarJedn 309; KochPs 200; leży tá Krainá Chalibow w máłey Azyey názwána od Miáſtá Chalibe StryjKron 16; Iaroſław [...] kráiny Oycá Włodimirzá y Brátow ſwoich náieżdzał StryjKron 165, 121, 290, 340, 395; WujNT Mar 5/1, Luc 8/26; Iuż Antipodow podźiemna kráiná Nam nie nowiná. KlonFlis D2v.

kraina czego [= stanowiąca część czego, leżąca gdzie] (46): około tego ſłupu obrazy też dwanaſcie krain ſwiata naznamionowąno [!] było, gdy wſzythek ſwiat pod panowanim rzymſkim był BielŻyw 124; MiechGlab kt; KromRozm III G4; LubPs Y6v marg; SLuchayćié Krolowie á rozumieyćie/ vczćie ſye Sędźiowie kráin Ziemie [discite, iudices finium terrae Vulg Sap 6/2] GroicPorz ppv; Leop *B2; ſzli do Ieruzálem/ iedni wodą drudzy zyemią/ ze wſzytkich kráin Europy BielKron 178; Dał też był przedtym Ceſarz Maurycemu cżęść kráin Kſięſthwá Sáſkiego BielKron 232v, 85v, 86, 96v; Rhetia, Kráyiná Europe w niemieckich ſtronách Mącz 355a, 25c, 37a, 38d, 142a, 161a, 201d [2 r.] (16); WujJudConf 185v; y domagáią ſię práwá ſwego do nich [Niemcy do Prus]/ niewiem z iákiego Reieſtru krain Páńſtwá ſwego [regionum imperii sui]. ModrzBaz 105v; SkarŻyw 309; Brabandia Selandia/ Holandia/ Flandria/ Friſia/ kráiny ziemie Niemieckiey zátonęły. StryjKron 26 marg; wſzyſtki kráiny Márgrábſtwá Brandenburſkiego zwoiował StryjKron 406, 26, 145; Bráctwá niktore z rożnych kráin Włoſkiey źiemie boſo do Rzymu przychodźiły ReszHoz 127; PaprUp Cv; Náucza w Syryey y w kráinách Azyey mnieyſzey/ w Bithvniey/ w Ponćie/ w Gálácyey/ w Kápádocyey WujNT 510, 511. Cf »po wszech krainach świata«.

kraina około czego (10): Miáſto ſáme nie było dane Kálebowi iedno tylko kráiná około niego BibRadz I 128v marg, Ez 5/5; [Turcy] wſzyćki około Wiedniá kráiny ſplundrowáli BielKron 204v, 109v 211, 244; Latium, Láćińska źiemiá/ Teraz zową włoską źiemią. Propriae tamen Latium, Kráyiná we włoſzech około rzeki Tybru przećiwko morzu leżąca. Mącz 185b, 453c, 454b; StryjKron 260.

kraina miedzy czym (5), miedzy czym a (i) czym (15): ieſzcże y dziś ten wzdroy vkázuią pielgrzymom w kráinie miedzy Kades á Bárach. BielKron 11v; Opánowáli kráiny miedzy rzekámi Wiſłą/ Albis/ á Wiſurgiem BielKron 339, 430v, 432v; Arabia [...] Kráyiná miedźi Indią y Egyptem. Mącz 13d; Colchis, Regio iuxta pontum, Kráyiná miedźi morzem Euxinem/ á miedźi gorą Caucaſem ná gránicach Armeńskich. Mącz 59c; Mesopotamia, Kráyiná w Aſiey miedzy dwiemá rzekomá. Mącz 219a, 155c, 192c, 202b, 274c, 287d (11).

kraina nad czym [w tym: leży (a. leżąca) nad czym (2)] (9): MiechGlab 62; wybrał ſobie Lot kráinę nád rzeką Iordanem/ á mieſzkał w mieſćie Sodomie/ á Abráám w Kánáneyſkiey zyemi BielKron 11v, 228v, 427, 427v, 434, 437; MEſraim [...] opánował ty kráiny/ nád czyrwonym y miedzyziemſkim Morzem StryjKron 11; Y przyſzedł do wſzytkiey kráiny leżącey nád Iordanem [Et venit in omnem regionem Iordanis] WujNT Luc 3/3.

kraina za czym [to tym: ktora jest za czym (2), za czym leżąca (1)] (7): Tháthánái Kxiążę kráiny ktora ieſth zá rzeką [Thathanai dux regionis qua est trans flumen] Sthárbuzánái/ y rádni wáſſy [...] dayćie im pokoy Leop 1.Esdr 6/6; Aſſur Teglatfuláſſár [...] zwoiował wſzytki kráiny zá Iordanem rzeką/ y Gállileą BielKron 88, 260, 433v, 434; Atila Krol Węgierſki z Vgariey Kráiny zá Moſkwą leżącey/ w ty ſtrony Panońſkie y Rakuſkie [...] przyſzedſzy/ wielkie morderſtwá w záchodnich páńſtwách Rzymſkich cżynił. StryjKron 51 marg; WujNT Matth 4/25.

kraina w(e) czym (43): BibRadz II 32b marg; Krol Portugálſki Emánuel poráźił Maury/ y wźiął niektore Kráginy w Indyey. BielKron 448, 6, 174v, 440v; Arcadia, Kráyiná w Polopeneſu/ álbo w Greciei/ pars Achaiae. Mącz 14b; Lombardia, Kráyiná we włoſzech/ xięſtwo Medioláńskie. Mącz 197a, 13c, 18b, 24a, 26a 30d (34); tá Kráiná w Egipſkim páńſtwie ieſt naobfitſza StryjKron 11, 11, 15, 61.

W połączeniu z nazwą miejscową lub etniczną [w tym: kraina, którą (a. co) zową (a. zwano, a. zowiemy) (20), (było) zwana (4), wezwana (2); nazwać a, przezwać krainę [od kogo (1), od czego (3)]] (73): nalazł Sląſkie y Wielkiey polſki krainy puſte y nieſprawiane robotą MiechGlab 43, *2v, 41 [2 r.], 45; Alexander wziąwſzy dań od Rzymian y od wſzytkich we Włoskiej ziemi przebywáiących/ wiozł ſie áż do morza zachodnego do kráiny ktorą zową Europá HistAl B6; LubPs dd2v, hh; słyſſelizmy onim w kráinie Efráćie [Ecce audivimus eam in Ephrata] Leop Ps 131/6, Iudic 5/18, 1.Par 18/3, k. NN6; BibRadz Gen 22/2, 1.Par 8/8, Iob 6/19, Cant 1/13, Ez 25/9, Os 12/12; [Kadmus] zoſtał bliſko gory ktorą zwano Párnazus/ á tám záłożył miáſto Thebe/ á kráinę przezwał Beocia od Wołu/ ktorą pirwey Aonia zwano. BielKron 48v; przywłaſzcżyli ſobie miáſtá y zamki drugie w kráinie ktorą zową Pozogá BielKron 308v; Cynamon rośćie w kráinie Záilon/ zá Kálekuthem. BielKron 454v, 7, 11v, 27, 30v, 47v (40); Narnia [...] Miáſto we Włoſzech w kráyinie którą Vmbrią zową Mącz 241a, 24c, 200b, 240b [2 r.], 245c, 267d (13); mieſzkáli w láſách Litewſkich Polakom przyległych/ ktorą kráinę dziś Poleſie/ álbo Podláſze/ od przyległośći láſow zową StryjKron 205, 260.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej lub etnicznej [w tym: kraina + przymiotnik (118), przymiotnik + kraina (126)] (244); GWozdziki ieſt owocz drzewa iednego będączego w kraginie indiyſkiey FalZioł I 60c; ARiſtoteles mędrzec wyborny z rodu Macedonſkiego z krainy Stragiranſkiey BielŻyw 86, 112; MiechGlab 1, 40, 52, 60; RejPs 162; MurzNT Luc 3/1; KromRozm III P3v; S kráin Murzyńſkich ludzye tám ſie rozrodzili. LubPs T3, G4v, O5v, Y, Y6v, gg6; A ten ieſt Rod Ezau/ oycá kráiny Edomſkiey ná gorze Seyr [Hae autem sunt generationes Esau patris Edom in monte Seir] Leop Gen 36/9, Gen 36/35, Num 21/20, 3.Esdr 6/8, 23 (10); BibRadz Dan 3/30, Luc 1/61, Act 16/6; ſtrzegłem wſzytkiey kráiny Ruſkiey OrzRozm R4, R4; to mieyſce będzye głowá wſzytkich Włoſkich kráin BielKron 104; przyſzłá nowiná iż nieprzyiaciel woiuie kráiny Rzymſkie BielKron 107; Włoſka kráiná wſzytka ieſth w Europie rzecżoná Itália BielKron 276; Niemieckie kráiny ſą dobrze oſiedleyſze niż náſze miáſthy dobremi y wſiámi BielKron 281 v; Litwá z Ruſią y s Tátáry Ruſkie kráiny trapili/ y cżtherzy źiemie poſiedli/ Belſką/ Włodzimierſką/ Chełmſką/ Brzeſką. BielKron 374v, 8 [2 r.], 12v, 61v, 64, 75v (120); LeovPrzep Cv; Thebalis, Kráyiná Aegypcka około miáſtá thebe. Mącz [454]b, 27b, 116d, 175c, 275a, 328a, [454]d, 505c; RejAp 42v; Gdy ſzedł Pan Iezus z Ieruzálem/ á przechodził iuż przez pośrzodek Sámáriey ku kráinie Gálileyſkiey. RejPos 212v, 204v, 205v, 212, 234 [3 r.], 296, 352v; BielSat G3; HistLan A2v; Rzymiánie [...] młode ludźi bráli [...] z Niemiec/ z Angliey/ z Kráin Słowieńſkich/ s Sycyliey BielSpr 1v, 59, 59v, 69 [2 r.]; Przebywajcie w Trojańskiej szczęśliwej kráinie KochMon 21, 28; BudBib Gen 25/20, 48/7, Ios 12/23, Iob 6/19, 1 Par 8/8 (7); MycPrz II C2v; StryjWjaz A3v; KochPs 112, 130, 198; SkarŻyw 576; ty kráiny Ruſkie miedzy Syny Rozdzielił/ Andrzeiowi dał Wyſzegrád/ Boriſowi Turow/ [...] á Waſilkowi Porſſy. StryjKron 225, 16 [2 r.], 31, 36, 46 [3 r.], 71 (29); NiemObr 20; WerGośc 256; BielSen 10; KochPieś 45; ArtKanc A4v; GrochKal 2; KołakCath A4, B2v; w wielu kráinách (marg) miáſteczkách G. (‒) [multis regionibus] Sámárytáńſkich Ewángelią opowiedáli. WujNT Act 8/25, przedm 34, Matth 8/28, Mar 1/28, Luc 3/1, Act 8/1 (11); Vpátrzył ſobie mieyſce w kráinie Látyńſkiey/ Nád Tybrem/ przy oſobney gorze Awentyńſkiey. KlonWor 21, 27; Oto tá śiedźi widzę z Weneckiey dźiedźiny/ A tá záśię w tey ſzáćie z Hiſzpáńſkiey kráiny. ZbylPrzyg A2.

W połączeniu z określeniem strony świata [w tym: z przymiotnikiem (43), z wyrażeniem przyimkowym (14), z rzeczownikiem (3)] (60): Przydawa ſie też odchod [płodu] prze wielkie zimno, ktore płod zabija. Czo ſie przydawa w połnocznych kraginach. FalZioł V 30v; one połnocne krainy, iako Pern, Iuhra, Ciremiſſa, Korela, Swecia, Finlandia, Norwegia, ſą ſtrony barzo zimne MiechGlab *4, *3v, *5v, 2, 52; aquilonem et mare tu creaſti. [...] thys ſtworzył połnoczną krainę y morze. WróbŻołt 88/13; Pyotrá y yego potomki (o pápyeżoch mowi) Kryſtus przełożonym y głową [...] wſſech kráin ná zachod y ná poł nocy [...] y wſſech kráin wſchodu y połudnya ná wyeki poſtánowił KromRozm III O6v; Dobył thedy Iozue wſſyſtkiey źiemie ná gorách y ku południu: źiemię thákież Geſſen/ y rowne polá/ y kráinę ná zachod ſłońcá [Cepit itaque Iosue omnem terram et meridianam, terramque Gosen et planitiem et occidentalem plagam] Leop Ios 11/16; [Sem] doſtał kráiny ná wſchod ſłońcá w Syriey/ gdzye záłożył miáſto Sálem BielKron 6v; [Lech i Czech] wezbráli ſie z ſwym ludem ku zachodnym kráinam [...] widząc źiemię vrodną/ żyzną/ przeſtronną/ nie oſiádłą/ źwierzu/ ptakow pełną/ pocżęli ſie tám oſádzáć BielKron 317v; tylko Sármáte á Scite/ ludzie z pułnocnych á ze wſchodnich kráin/ mocy Rzymſkiey nigdy ſie nie bali BielKron 338, 160, 161v, 260, 271, 281v (21); KochSat ktv; Arctica regio, Pułnocna kráyiná. Mącz 15a; Australis, et hoc Auſtrale, Południowa kráyiná. Mącz 21d; India regio orientalis, Kráyiná ná wſchód słońcá Mącz 168d, 13c, 384b [2 r.]; BielSpr 1v [3 r.]; WierKróc A3v; SkarJedn 97, 98; SkarŻyw 600; częſto ſie tám o ty Kráiny zachodnie iáko ciepłe/ wceśne y bogáte vbiegáli/ á ktory był Narod mocnieyſzy/ ten ſie tám oſiedział. StryjKron 16; ktorym było trudno o oſſady/ názad ſie do tych kráin pułnocnych/ z ktorych byli pierwey wyſzli/ wroćili/ iáko do Daniey/ do Prus/ do Zmodzi y do Litwy StryjKron 31; ciągnęli obádwá przez Armenſkie gory/ y Scitiyſkie álbo Tatarſkie polá ze wſchodnych kráin ku pułnocnym częśćiom ſwiátá StryjKron 91, 41, 86, 95, 355, 752 [3 r.]; WujNT 514. Cf »w południe krainy«, »z strony połdnia aże ku połnocnej krainie«.

W połączeniach szeregowych (14): Leop Esth 8/17; Rozdźielenie Cżwarte/ gdźie będźie wypiſánie Kráin/ y Miaſth/ y Rzek zacnieyſzych w Moſkwi. BielKron 430, 243, 433, 433v, Llll2; Fines [...] Gránice ták miedzy polámy yáko y miedzy kráinámi álbo páńſtwy y kroleſtwy. Mącz 127d; Provincialis, Powiátny yeden z poddanych ſtároſtwá/ kráyiny á powiátu którego. Mącz 328a, 328a [2 r.]; Anyeli iuż theż wiemy iż ſą ſtrożowie ludzi y kráin/ y káżdego kroleſtwá. RejAp 81v; gdi Rzymiánie ſwiát poſiadáli/ tedy miedzy Hetmány miáſtá/ zamki y kráiny rozdawáli RejZwierc 172; StryjKron 46; CzechEp 334.

W porównaniu (1): tám kráiná roſkoſzna iáko Ray BielKron 431.

W charakterystycznych połączeniach: krainy krolestwa, państwa (2), świata (7), ziemie (2); kraina w państwie (3); kraina (krainy) ludu (grubego) (2), krola, książąt; krainy cesarskie, krześcijańskie (3), krolewskie, pogańskie (6); krainy krol, obywatele (3), pan (2), książęta, poddany, urzędnicy; krainy granica, położenie (11), powiaty; kraina południowa, ku zachodu słońca leżąca, na wschod slońca (5); krainy na południe, połnocne (29), na puł nocy (3), wschodn(i)e (6), wschodu, zachodn(i)e (5), na zachod słońca (2); kraina bogata, bezpieczniejsza, bez końca, blisko pustynie, burzliwa, cnotliwa, wino dająca, dobra, droga, ludna, mocna, nalepsza (2), nie nasiadła, bardzo nędzna, niebezpieczna, niepłodna, nie sprawiona robotą, okwita (obfita) [w co] (7), obronna, wszystkimi dostatkami opływająca, osiadła (2), pełna lasow, wielmi piaszczysta, piękna, pusta a. puste (9), na poły puste, bardzo rodzajna, rozkoszna a. rozkoszne (4), rozmaite (33), sławne, spokojna, szczęśliwa (2), tajemne, trudne, bardzo urodzajna, (barzo) wielka (3), wietrzna, zacne, znamienita, żałosna, żyzne (a. żyzniejsza nad inne) (2); kraina jest błotna, nie(u)rodna (2), ma mierność powietrza, jest mokra (2), najobfitsza, bardzo zła; kraina a. krainy [od czego] oderwane, odpadłe a. odpadające (2), pobrane, poddane [komu], posiędzione, przyłączone [do czego] (2), (były) spustoszone (2), przewrocona [= zniszczona], od złego wyzwolona; krainę a. krainy brać (2), [komu] dać (2), mieczem dobywać, dzierżeć (pod swą mocą) (4), mieć, mieć w przyległości, [z kim] w sąsiedztwie, najeżdżać, nowe naleźć, nawiedzać, obchodzić [= przewędrować], odjąć [komu], odzierżeć, (mocą) opanować (7), osadzać a. osadzić [kim] (2), osiąść a. osiadać (5), otrzymać (2), pobrać [komu] (5), poburzyć, podbić (2), popalić (2), poruczyć [komu], posiadać a. posiąść (12), powojować, przejechać, przestąpić, prze(j)ść a. przechodzić (4), przewiedzieć, przywieść pod swą moc (2), przywłaszczyć [komu], (po)pustoszyć (6), przemierzyć [= przewędrować], rządźić (2), rozdawać [między kogo], rozdzielić [w tym: komu (2), między kogo (1)] (3), splundrować (3), strzec, trapić, trzymać [= mieć w posiadaniu] (3), wojować (11), wrocic [komu], wybrać [= zrabować], wypalić, wynaleźć nowe, wypustoszyć, wziąć (4), zaniedbawać, zbiegać [= przez krainę przewędrować], zburzyć (2), zdobywać (4), zniewolić, zwędrować, zwiedzić, zwojować (8); krain bronić, dobyć a, dobywać [od kogo] (3); krainą krolować; krainam [co] płacić, szkodę uczynić; między krainy się udać; do krainy a, krain (przy)ciągnąć (6), iść a. przychodzić, a. przyść (12), jeździć a. przyjechać, a. zajechać (3), posłać [kogo], przywieść [kogo] (4), puściś się, udać się, wciągnąć [= wtargnąć], wezbrać się, wieźć się, wniść, wtargnąć (4); z krainy a. krain idą podatki, [kogo] wyganiać a. wygnać, a. wyżąć, a, [kto] wygnany (4), przenosić [kogo] z krainy do krainy; o krainy czynić; przez krainy iść a. przejść (5), jechać; nad krainami panować, [kogo] przełożyć (krolem) (2), przełożeni; po krainach iść a. chodzić (2), mieszkać, panować, przejeżdżać się, rozejść się, tułać się, włoczyć się, po krainach rozproszeni; w krainie a. krainach [co] się dzieje, mieszkać (5), osiąść a. osiadać (5), panować, pobrać miasta, poczynić a. uczynić szkody (a. szkodę) (3), porazić [kogo], przebywać, rozkazywać, [kogo] krolem, panem poczynić a, nie uczynić (2), walczyć, zasiąść [= osiąść]; w krainę a. krainy iść, odjechać, przyciągnąć, przyść (6), udać się, wciągnąć [komu], wejść (3), wezbrać się [= wyruszyć] wrocić się; w krainie stał się a. był (wielki) glod (4), ucisk, panowało morowe powietrze; w krainie [co] czynić, pewnego mieszkania nie mieć, [komu] się podoba, płynie rzeka; kraina plundrowanie, posiędzienie [przez kogo], spustoszenie, wojowanie (2).

Frazy: »krainy były od [czego] do [czego]« (1): Niemieckie kráiny thylko pierwey były od Dunáiá do Renu BielKron 282.

»kraina zamyka się (a. jest zamkniona) [= ograniczona] [czym]« (2): Ruſkie kráiny zámykáią ſie gorámi/ od południá/ ktore zowiemy Bieſzcżad BielKron 427, 437.

Wyrażenia: »krainy bliskie, sąsiednie« [szyk 2 : 2] (4): Mágdeburcżycy [...] ſpiſek ſwoy wydáli powiádáiąc ſwoię niewinność/ proſząc ſamſiednich kráin o pomoc BielKron 235, 294, 438v; SkarŻyw 282.

»ciepłe krainy« [w tym: w sg (1)] [szyk 5 : 1] (6): GlabGad A8v, G3v; W ćiepłych kráinoch ludzie ſą z otworzyſthemi pory/ przeto ſą mdli y rychło mrą BielKron 335v, 8v, 335v; Ielenie/ Zorawie/ y ini ptacy kiedy do ciepłych kráin w ieſieni lecą/ záwdy iednego wodzá ſobie obiorą GórnDworz Gg.

»cudza, obca kraina« [w tym: w pl (17)] (22: 3): RejJóz A8v; RejWiz 149v; Leop 3.Mach 6/33; wracam ſye tedy z obcey kráiny do domu oycá ſwego OrzRozm N; BielKron 244; OrzQuin P3; RejAp 152; RejPos 327 [2 r.]; Nie rádźi s cudzych krain/ prziymowáli gośći. BielSat G4 [idem BielSen 17], C3v; RejZwierc 96v; BudNT przedm a3v; StryjKron 36; vdał ſię do cudzey kráiny dla ſwey woley WerKaz 299; BielSen 17; BielRozm 21; GrochKal 11; SarnStat 296, 891, 1233; KmitaSpit A4v; Nurt ſámorodny [...] Nieśie do Gdańſká náſzę oźiminę/ W cudzą kráinę. KlonFlis H; PudłDydo B2. [Cf znacz. a. »własna kraina« BielŻyw 22].

»daleka kraina« = regio longinqua PolAnt, Vulg [w tym: w pl (23); z dalekiej krainy (12), w daleką krainę (a. nadalszą) (6), w dalekich (a. nadalszych) krainach (7), do (bardzo) dalekiej krainy (3)] [szyk 30 : 3] (33): LibLeg 10/150; z ziemie zdálekiey kráyny wołam ku tobie RejPs 89; Proſimy pokornie mało day przemowić k ſobie Bo ieſtechmy czudzoziemći ż dalekiey krainy RejJóz M2, B8; wezbráł śię do dalekiei krajny i tamże roſproſzył maiętność ſwoię MurzNT Luc 15/13; Diar 21; Leop Lue 19/12; BibRadz Eccli 51/19; przyſzedſzy do ich namiotow/ powiedáli ſie być z dálekich kráin BielKron 47v, 165v, 294, 440v, 448, 457; RejAp 65; GórnDworz Kk5v; wſzędy może y w nadálſze kráiny doſiądz ſwięta ręká iego [Boga]. RejPos 242v 204v, 205v; ModrzBaz 105 107; KochPs 93; SkarŻyw [282]; we Włoſzech/ w Franciey/ y w inſzych dálekich kráinach walcząc długo ſie włoczyli/ z towárzyſtwem rożnych narodow StryjKron 31, A3v; KochSz A2v; WerGośc 221; KochPieś 40; KochWr 16; WujNT Luc 15/13, 19/12; SarnStat 1227; Mátká gdy ślę ſynowi w dáleką kráinę pieniądze: nie myśli o tym iż zginą. SkarKaz 383b.

»dolna kraina« = nizinny teren, dolina [w tym: w pl (1) ] [szyk 3 : 1] (1): Przeſzodſzy przez Iordan/ położyli ſie w dolney kráinie Iezráel [in valle Iezrahel Vulg Iudic 6/33] BielKron 50; Rzekł Acháb do Abdyaſzá/ idź kędy w dolne kráiny/ áza dobytku Oſłom á Mulicom tráwę naydzyeſz/ á ia też poydę ná iną ſtronę. BielKron 84v, 11v, 47v.

»krainy gorące« (1): [daktyle] dopiero we ſtu lat owocz dawaią/ á tho w khraginach gorączech iako w ziemi Paleſtinſkiey FalZioł III 20b.

»gorna (a. wyższa) [= górzysta] kraina« [w tym: w pl (3) ] (6): BibRadz Luc 1/61 [65]; Styrya gorna kráiná theż Korytanom przyległá. Rzeki ma w ſobie Murę y Draw BielKron 275; Przepráwiwſzj ſię potym przez Iordan poſiedli wſzytki te gorne kráiny [et transeuntes Iordanem sortiti sunt omnia montana] BudBib Iudith 5/14, 1.Mach 3/37, 2.Mach 9/23; Mária w onych dniách/ poſzłá w gorną kráinę [in montana] (marg) ná pogorze. G. (‒) z kwápienim do miáſtá Iudſkiego. WujNT Luc 1/39.

»gorna [= północna] kraina« (1): Sarmata też álbo Sauromata wykłáda ſie Wodz álbo Xiążę wyſokośći/ álbo Pan wyzſzey y gorney kráiny co ſie rozumie o pułnocnych ſtronach/ bo ſie ku gorze podnośi Ziemiá idąc ná połnocy. StryjKron 21.

»kraina graniczna« = pogranicze (1): Ceſarz roſkazał niektorym/ áby woiowáli kráginy gránicżne Sáſkiego kſiążęciá BielKron 228v.

»(po-, za)morska, nad morzem kraina« = regio maritima PolAnt [szyk 7 : 4] (10 : 1) : Wyſpy náżywá zamorſkie kráiny/ iáko ſą Grecka y Włoſka źiemiá y ine BibRadz I 6a marg; Tedy on z woyſki ſwemi przyćiągnął ku onym kramam [lege: krainam] nád Morzem/ á miáſtá ich przednieyſze oſádźił ſłużebnemi BibRadz Iudith 3/8; Gotty [...] wyſzli s kráin morſkich połnocnych/ gdzye dzis zową Gotlándya/ Gocya/ Szwecya BielKron 159, 61v, 345v, 358v; Ora maritima, Pomorska kráyiná. Mącz 267b; BudBib Soph 2/5, 6; StryjKron 46; Kupcy Wołoſcy/ pogáńſcy álbo krześćiánſcy z Zamorſkich kráin przyiéżdżáiący nie máią ſkładu mieć/ áni ſwych kupi przedáwáć iedno/ we Lwowie SarnStat 1047.

»kraina na niebie« = określona część nieba (1): Ora etiam dicitur Krés á kráyiná ná niebie. Mącz 267b.

»nieprzyjacielkie krainy« [szyk 3 : 1] (4): Tráfił ſie wielki głod w Rzymie/ chciał Senat áby poſpolity lud leżał ná gránicach/ á z nieprzyiacielſkich kráin żywnośći ſobie doſtawał. BielKron 108v, 99v, 262; po káżdym zwycięſtwie álbo przywiezieniu łupow z kráin nieprzyiacielſkich trzećią część wzdobyći iemu [Kriweytowi] oddawáli StryjKron 156.

»nieznajome krainy« = orbis incognitus Modrz [w tym: w sg (1)] (6): [Mojżesz] boiąc ſie krolá ſzedł [...] w nieznáiome kráiny. BielKron 28; KOlumbus [...] vmyſlił z drugimi thowárzyſzmi puáćić ſie ná morze/ ſzukáć nieznáiomych Kráin BielKron 443v, 444v, 449 [2 r.]; ModrzBaz 135.

»niskie [= nizinne] krainy« (2): Plutoná ktory był krolem Moloſorum/ vcżynili piekielnym bogiem/ iż niſkie kráiny dzyerżał. BielKron 25, 25.

»nowe krainy« (7): Petrus Alonſus nálazł nowe Kráiny świátu nieznáiome. BielKron 443v; Káſtyliani ná zachod Słońcá nowe kráiny wynáleźli BielKron 445, 444 [2 r.], 445, 451v, 452.

»okoliczna kraina« [w tym: w pl (4)] [szyk 7 : 1] (8): BielKron 89, 99v, 243v; Mącz 366c; wſzytki kráiny okoliczne Sławieńſkie y Włoſkie splundrowáli StryjKron 657; vdáli ſię do miaſt Likáońſkich/ do Liſtry y Derbená/y do okoliczney kráiny [in circuitu regionem] WujNT Act 14/6, Luc 4/14, 37.

»kraina pograniczna« [w tym: czemu (16)] (19): [Skanderbeg] przyiechał z pomocą do Albániey/ y z innych kráin pogránicżnych/ zieżdżáli ſie kniemu ludzie rycerſcy/ áby wygnáli Turki z Albániey. BielKron 257v, 228; Bithinia [...] Kráyiná mnieyſzey Aſiey pográniczna Gálláciey/ Miſiey y Páflágoniey Mącz 25c, 147c, 161a, 164c, 196b, 201d (16); roznioſłá ſie oná powieść o nim po wſzytkim żydoſthwie y po wſzythkich inych pogránicżnych kráinach. RejPos 221.

»z strony połdnia aże ku połnocnej krainie« = od południa do połnocy (1): piątha cżęſć iego [świata] ieſt okrąg niebieski [...]. Pięć też ieſt rozdziałow niebieskiego okręgu/ z ſtrony połdnia aże ku połnoczney krainie z obudwu ſtron ziemie/ ktore Laćinniczy Zonas zową KłosAlg A2v.

»w południe krainy« = na południe (1): Puśćił ſie Alberykus Weſpucyus z Liſybony ná morze w południe Kráiny/ ze trzemi okręty BielKron 444v.

»postronne krainy« [szyk 1 : 1] (2): chćiwi byli wiedźieć nowych rzecży/ á położenie/ ſpoſob/ y záchowánia rozumieć poſtronnych kráin/ y ludźi w nich mieſzkáiących. BielKron 455; PaprPan A2.

»krainy (blisko) (są) przyległe« [w tym i w sg (4); do czego (1), komu (2), czemu (2), ku czemu (2)] [szyk 9 : 3] (12): Ten [Trajanusa syn] Węgry/ Niemce/ Dálmáty/ y ine k nim przyległe kráiny ku páńſtwu Rzymſkiemu przyciągnął. BielKron 149, 49, 275, 337 [3 r.], 437; PRzydaymy też tu [...] żeby to z wielkim pożytkiem Rzecżypoſpolitey było/ gdyby nietylko Powiáty Polſkie/ ále też y inſze kráiny ku Koronie przyległe [provinciae aliae, quae regno coniunctae sunt] do iednákiego ſpoſobu [...] przywiedźione były. ModrzBaz 125v; StryjKron kt, 205; Ná rozmáitych mieyſcách w ziemi Zydowſkiey y w przyległych kráinách Ewángelią opowieda. WujNT 510, Matth 14/35.

»kraina szyroka« [w tym: w pl (2)] [szyk 2 : 2] (4) : Kſiążętá yego będą yák gory wyſokye/ Cżynyący ná wſſem pokoy w kráiny ſſyrokye LubPs Q4; KochPieś 45; GrochKal 2; Baczę wſzytkich weſołych weſołey nowiny/ Nápoił cżás ninieyſzy ſzyrokie kráiny. SapEpit A3v.

»po wszech (a. wszytkich, a. rozmaitych) krainach świata« (8): [Cygani] włocżą ſie od miaſt do miaſth/ od wśi do wśi po wſzytkich kráinách świátá/ niedługo ná mieyſcu thrwáiąc BielKron 262, 7v, 141v, 455; RejPos 260v; RejZwierc 199; po wſzech Kráinách świátá ludźie ſie rodzą ná rozmáite obycżáie/ iedni bywáią leniwi/ drudzy prędcy/ mocni/ ſłabi/ opátrzni [...] godni niegodni. BielSpr 1; WujNT 511.

»zimna (a. zimniejsza, a. jest zimna) kraina« = terra frigidissima Miech [w tym: w pl (8)] [szyk 8 : 7] (15): ludzie w zimnich krainach zwłaſzcza ku pełnoci bydląci więczey iedzą, iako ſą tatarzi/ litwa/ polaci/ niżli w ciepłych ſtronach obywaiąci/ Iako ſą franci, włoſzy etc. GlabGad G3v, A8v, G3v; MiechGlab 52; Zimne kráiny zdrowſze. BielKron 335v marg; ácżkolwiek tám źimnieyſza Kráiná á wżdy tedy żniwo bywa kiedy y w Moſkwi. BielKron 433, 8v, 335v [2 r.], 385, 430, 432v; SienLek 4, 13; SkarŻyw 575.

Szeregi: »kraina i kres« (1): [Bóg jest] áni żadną kráiną/ y żadnym kreſem opiſány KuczbKat 380.

»krainy, (i, albo) krolestwa« [w tym: w sg (2)] [szyk 4 : 4] (8): Ziemſkie Práwo ieſt/ ktore Ludźie iednego Kroleſtwá álbo Kráiny między ſobą trzymáć poſtánowili. GroicPorz a3; thám było z rozmáitych kroleſtw y kráin/ wiele poſłow y kſiążąth BielKron 215, 114v, 244; Scotia, Kráyiná álbo królewſtwo Szodźkie [!] Mącz 374a, 241c; RejZwierc 185; WujNT 514.

»kraina i księstwo« (1): Rezan Kráiná y Kſięſtwo wielkie było pierwey niżli przyſzło do Moſkiewſkiego BielKron 430v.

»miasta (a. miasteczka) i (a, albo, ani) krainy« = urbes atgue provinciae Vulg; urbes, regiones Modrz [w tym: kraina i miasta (1)] [szyk 12 : 3] (15): nie przebyway w mieſcie ani w krainie gdzie pycha panuie BielŻyw 83, 83; Leop Esth 8/17; Medea pogniewáłá ſie z Iazonem/ y ziecháłá od niego precż z Greciey na wſchod ſłońcá/ popaliwſzy iego kráinę y miáſtá ogniem BielKron 55, 75v, 90v, 91, 109v, 144, 239; Mącz 135b; Pan ſzedł ſpráwuiąc náuki zbáwienia náſzego po miáſtecżkach á po kráinach. RejPos 308v; BudBib C; ModrzBaz 31v; StryjKron 618.

»krainy albo (i) miejsca« = regiones et loci Modrz [w tym: w sg (1)] [szyk 3 : 3] (6): BielKron 244v; RejPos 242; wiedzieli s ktorych Kráin álbo mieyſc/ thákież Narodu/ wybierać młodzieńcżyki mieli BielSpr 1, 28v; Ktemu po wſzytkich kráinach y ná wſzelkim mieyſcu [Et in omni provincia et loco] gdzie roſkazanie y wyrok krolewſki przyſzedł/ byłá wielka żáłość Iudy BudBib Esth 4/3; Wie on káżdego narodu/ zktorym ma mieć ſpráwę/ obycżáie: wie położenie kráiny y mieyſc. ModrzBaz 112v.

»mieszkania i krainy« (1): Mieſzkánia y kráiny. Tákże gránice ſynow Noego. BibRadz Gen 10 arg.

»kraina a (i, albo) narod« [szyk 4 : 1] (5): KromRozm I P3v; KromRozm III Q3v; BibRadz Ez 5/5; wielbiąc Páná Bogá roznośili á opowiedáli on wielki dziw á onę nádzyeię przyſzłych obietnic ſwoich/ po ſzyrokośći rozmaitych kráin y narodow. RejPos 222; WujNT 297.

»krainy i państwa« [szyk 1 : 1] (2): yákożkolwyek ſtára tho náuká/ á w wyelu kráin y páńſtw ſye yey záwadza/ yednák nyemoże tego nikt rzeknąć/ iżeby byłá powſſechnego koſcyołá. KromRozm III E4; Italia [...], regio Europae, Włoska ziemiá w którey Rzim/ Venecia/ Apulia/ Sicilia [...] y ynſze páńſtwá y kráyiny aż do mórza leżą. Mącz 175c.

»kraina a(l)bo powiat« [szyk 2 : 1] (3): Mącz 355a, 362c; ponieważ ſię to nie iedney ktorey krainie/ abo powiátowi/ ále wſzem prżekładáło/ przeto też żádnemi właſnośćiámi mow nie brákowaliſmy. BudBib C.

»strony i krainy« (1): Piotr z Rzymu vcznie ſwe [...] rozſyłá po rozmáitych ſtronách y kráinach świátá. WujNT 511.

»krainy i wołości« (1): kráiny y wołośći Litewſkie zwoiował StryjKron 427.

»wsie i krainy« (1): Te ſą mieſſkánia ich po wſiach/ y kráinách [per vicos atque confinia] Leop 1 Par 6/54.

»ziemia a (i, albo) kraina« [szyk 6 : 3] (9): KromRozm III C5v; Permſka Ziemiá álbo Kráiná wielka ieſt BielKron 434, 260; Tractus [...] położenie źiemie á kráyiny ktorey. Mącz 461a, 13c, 24c, 32d, 485b; kazał po źiemiách á kráinách wołáć HistRzym 8v.

W przen (10): teraz y ono pohłądźili/ będąc pod mocą pogáńſką wnyewoli/ áni kſyąg/ áni ſzkoł áni vczonych ludźi myędzy ſobą nyemáyąc. Ale przed láty poki ony kráiny kfitnęły/ ináczey było. KromRozm I E4; PaprPan Ffv; ſą niektore kráiny co miod rodzą/ [...] indźie ieſt źiemiá piaſzcżyſta ModrzBaz 119v, 125v.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [w tym: kraina + przymiotnik (2), przymiotnik + kraina (1)] (3): Neptun rozgniewał ſie y polał powodzyą wſzytkę kráinę Atteńſką BielKron 27, 410; CzahTrPapr ktv.

W połączeniu z określeniem strony świata (1) : Bo zachodne kráiny krẃią iuż popłynęły/ Onych ludźi pobożnych ktorzy w cnoćie żyli. WierKróc A3v.

Wyrażenia: »kraina grzechowa« = grzech (1): ktorzy [chrześcijanie] nie z niewoley Egyptſkiey/ ále z kráiny grzechowey/ y z mocy ćiemności od Bogá wyrwáni/ á w Kroleſtwo ſyná ſwey miłości ſą przenieśieni KuczbKat 270.

»krainy pogańskie« = życie niechrześcijańskie (1): wynidźże zá tym Pánem s tych kráin pogáńſkich s tych złych nałogow ſwoich RejPos 237.

Przen: Naród, ludzie [w tym: w składni N pl z 3 pl m-pers praet czasownika (5)] (33): [Plato do Siciliej chodził] dla proſzenia Dyoniſiuſa aby ſie ku Sirakuſanom obrocił, á krainy poddane aby ſie iego praw naucżyli. BielŻyw 80, 45; KromRozm III L6v; Potym oni y wſzytki kráiny okoliczne [et omnis regio] przyięły go z wieńcy z tańcy y z bębny. BibRadz Iud 3/9; były wſzytki kráiny wyſtráſzone/ ták Włoſkie/ Hiſzpáńſkie/ iáko Afryká/ kiedy [Alexander] Tyr mocą wzyął. BielKron 126v; Thy wſzytki kráiny ięzykiem Fráncuſkim mowią okrom Britanniey ktora ma ſwoy właſny. BielKron 281v; áby ony kráiny pod poſłuſzeńſtwem krolá Polſkiego byli BielKron 232, 304; Mącz 136b, 283d; RejPos 296v, 297; Niechce pan Bog przepuśćić/ tákowey Kráinie/ Gdzie przes ſtárſzych niedbáłość/ niewinny lud ginie. BielSat N4v; Przetoż to przyſięgáli/ ſnadź wſzytki kráiny HistHel B4v; O Wy zacne kráiny iuż ſie cieſzcie s tego/ Iżeſcie národziły Rycerſtwá thák cnego. PaprPan A 2, X2; KochPs 32; SkarŻyw 385.

kraina czyja [w tym: pron poss (2), ai poss (1), pron (1)] (4): Leop Act 12/20; WujNT Act 12/20; Nuſz náſzá Polſká/ Litwá Zmudź/ y inſze iey kráiny/ ázaż tych ſmocżąt z gniazdá zebrawſzy nie wychowáły (marg) Polſka z ſwemi cżęśćiámi bluznierſtw przećiw Troycy świętey iáko mámká. (‒) PowodPr 33, 30.

W połączeniu z nazwą miejscową (5): Spikus y Nárdus y Mirábolany poſyła kráiná Kolumbáiá. BielKron 455, 454v [2 r.] 455 [2 r.].

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej lub etnicznej [w tym: przymiotnik + kraina (3), kraina + przymiotnik (1)] (4): Y wychodźiłá do niego wſſyſtká Zydowſka kráiná/ y wſzyſcj Ierozolimiánie [omnis Iudaeae regio et Ierosolymitae universi]: y byli od niego krzcżeni w Iordanie Leop Mar 1/5 [przekład tego samego tekstu (3)]; BudNT Mar 1/5; LatHar 685; WujNT Mar 1/5.

W charakterystycznych połączeniach: kraina dawa (a. śle, a, posyła [co]) (5), cieszy się, drży [= boi się], ma [z czego] pociechę, ma żywność [od kogo] (2), mowi [jakim] językiem, pada [przed kim], przyjmuje [kogo], uczestnikiem jest [czego], wychodzi [ku komu, wychowuje [co], zrzuca jarzmo; kraina wystraszona, jest krzczona (3); krainę [do czego] przywodzić.

Szeregi: »lud albo kraina« (1): onemu ludowi álbo oney kráinie nie dopuſzcżáią buiáć wedle woley ſwoiey RejAp 81v.

»kraina i miasto« (1): kożda kráiná/ y kożde miáſto/ ktoreby niechćiáło vcżęſnikiem być tego ſwięthá [Omnis autem provincia et civitas, quae nolverit sollemnitalis huius esse particeps] niech od ogniá y miecżá zginie Leop Esth 16/24.

a. Strony rodzinne, ojczyzna; miejsce stałego zamieszkania, pobytu (62): BielKron 198; Patrius mos, Tey kráyiny obyczay Mącz 283d; miły brácie [...] gdy obacżyſz ty pewne znáki w ſercu á ſumnieniu ſwoim/ ábo w kráinie mieſzkánia ſwoiego [...] wiedz [...] ieſt bliſko gniew Páná twego RejPos 244; naſzy Polacy poſpolićie oney krainy mowy w piſaniu vżywaią/ zktorey kto rodem. BudBib C; KochPs 201.

kraina czyja [w tym: pron poss (42), G pron (1)] (43): TarDuch B; w ty krainy naſze niebarzo dawno ieſt wnieſione drzewo brzoſkiniowe FalZioł I 110b, I 108a, 110b; [Anacharsis] wraczając ſie do ſwey krainy tedy prawa Attenſkie y vrzędy chciał przenieſć do Scitiey oycżyzny ſwey BielŻyw 23, 87, 150: [Tatarzy] gdy zima przychodzi zawſze do morza Chwalenſkiego [...] vciekaią, [...] na lato zaſię ſie do ſwey krainy wraczaią MiechGlab 22; RejJóz M2v, M7; RejKup P7v; Leop Num 22/4, 2.Esdr 11/25, Iob 18/19, YY4v; poydźieſz do kráiny moiey/ y miedzy krewne moię BibRadz Gen 24/4, Gen 43/11, Ex 10/4, Lev 26/20, Nah 7/6, 1.Mach 14/28; cudzozyemiec wſzedł w náſze kráiny/ á żonę mi wzyął BielKron 60v; káżdy ſwoię kráinę w kthorey ſie vrodzi y wychowa/ wyſławia BielKron 337v, 88v, 113, 226 [2 r.], 227v, 262; mieſzkáłá Mária przy oney Elżbiecie iákoby przez thrzy mieſiące/ á Potym ſie wroćiłá do kráiny ſwoiey. RejPos 304, 35v, 234; przekopámi y wáłmi/ nietylko Miáſtá/ ále też y polá otacżáli/ á tym ſpoſobem cżynili obronę kráiny ſwey przećiwko naiázdom nieprzyiaćielſkiem. ModrzBaz 35, 126v; SkarŻyw 208; łupy wielkie do ſwych kráin wywiedli StryjKron 235, 16, 335; BielRozm 9; PaprUp F; WujNT Matth 2/12; KlonFlis D2v; RybWit Cv.

Wyrażenia: »ojczysta kraina« [w tym: w pl (1)] (3): Iuż teraz mátki/ y miłéy rodźiny/ Iuż zápámiętay oyczyſtéy kráiny KochPs 68; StryjKron 46; IVſz vdátny Pánicże zacnych przodkow Synie Zdrowoś wrocon/ Bog zdárzył/ oycżyſtey kráinie. RybWit A2v.

»własna kraina« [w tym: w pl (1)] [szyk 2 : 1] (3): w właſnych krainach przyiacioły ſobie iednaią á nie w czudzich. BielŻyw 22, 22, 141.

Szeregi: »narod i kraina« (1): (did) Ruben powiada o ſwim narodzie y krainie (‒) Ieſtechmy naſz miły panie z zydowskiego kraiu RejJóz M2v.

»strona i kraina« (1): Cić [święci] ſą ktorzy náſzę ſtronę y kráinę tę máiąc/ iáko iákie wieże vćiecżkę nam do śiebie przećiw nieprzyiaćiołom náſzym dáią. SkarŻyw 208.

W przen (7): A gdyż nam tá kráiná wychowánie dáłá/ Rádzibyſmy by w ſobie wſzyſtko dobre miáłá. BielRozm 8.

kraina czyja [w tym: pron poss (5), pron (1)] (6): Prawda ieſt iż mnie lekkoſć cżyni moia kraina gdziem ſie rodził, ale ty krainie y rodzinie ſwey lekkoſć cżyniſz. BielŻyw 23; Ziemiá wáſſá ſpuſthoſſoná/ miáſtá wáſſe wypalone ſą ogniem: kráinę wáſſę tuż przed wámi obcy ludzie pożyráią [regionem vestram coram vobis aliem devorant] Leop Is 1/7 [przekład tego samego tekstu BielKron, PowodPr (2)]: BielKron 93v, 447; PowodPr 9, 29.

b. Wyspa, ląd; brzeg (8): Gdy [...] noc nádeſſlá/ á myſmy ſie wieźli po morzu Adryátſkim o pułnocy domniemáwáli ſie Zeglarze/ żeby ſie im vkázowáłá iáka kráiná [aliquam regionem] Leop Act 27/27; BibRadz Act 27/27; BudNT Act 27/27; WujNT Act 27/27.
Szeregi: »insuły albo krainy« (1): gdzie ſie podziáły miáſtá ktore iedny zburzeniem ſrogiem/ drugie theż trzęſieniem ziemie ſtráſzliwie poginęły. A nie tylko miáſtá ále y inſuly/ álbo po náſzemu kráiny/ ktore ábo ogień popalił ábo ſrogie morze zátopiło. RejZwierc 87v.

»wyspy albo (i) krainy« [w tym: w sg (1)] [szyk 2 : 1] (3): Then wyſep álbo kráinę Rzymiánie cżaſu Oktáwianá Auguſtá zwyćiężywſzy/ Retos opánowáli BielKron 286, 457; niewiádome przedtym ludziom y Aſtrologom/ tákże Geographom Wyſpy y Kráiny náleźli przeważnym żeglowánim/ ktore dziś nowym Swiátem zowiemy. StryjKron 11.

c. Wsie, pola, ziemia, majątek ziemski [w opozycji do „miasto”] (15): HistAl H7; káżda kráiná wáſſey dzierżáwy [Unde cuncta regio possessionis vestrae]/ pod oblikiem á wymową wypłácánia/ przedaná będzie Leop Lev 25/24; pádnie trup cżłowiecży iáko gnoy na oblicżu kráiny [super faciem regionis] Leop Ier 9/22; BibRadz Luc 2/8, Ioann 4/35; zá niego [za Niezamysława] był wielki pokoy/ ludzie kráiny rozſzerzáli/ ſrebro/ złoto kopáli/ wielkie bogáctwo mieli. BielKron 321, 220, 335v; StryjKron 437; ArtKanc C9; A byli páſterze w teyże kráinie [in regione eadem] (marg) ná polu (‒) czuiący/ y ſtrzegący nocne ſtraże nád trzodą ſwoią. WujNT Lue 2/8, Luc 21/21, Ioann 4/35.

kraina czyja [w tym: pron poss (1), pron (1)] (2): Leop 2.Esdr 11/30; Oto zapłátá naiemnikow/ ktorzy pożęli kráiny wáſze [qui messuerunt regiones vestras Vulg Iac 5/4: ktorzy żęli polá wáſze WujNT] PowodPr 69.

d. Strony świata (1): Regiones coeli vel orbis quatuor, Cztery kráyiny álbo ſtrony niebieskie. Videlicet Ortus, Occasus, Meridies, Septemtrio, Wſchód, Zachód Słońcá/ Południe/ Pułnocy. Mącz 349d.
e. Zaświaty, niebo, piekło (21): BierRozm 23, 24; RejPs 71; będźie ćię prowádźił przez kráinę nieświádomą/ y przewiedźie do vlic niebieſkiego Syonu LatHar 279.

W porównaniach (2): iuż mi ſie przicknęło iż mieſzkánie tu moie ieſt ták przedłużono/ á nieynáczey iákobych mieſzkał woney ćiemney kráynie Cedar RejPs 189v; WysKaz 6.

W charakterystycznych połączeniach: kraina ciemna, nieświadoma, przebrana, szczęśliwa, święta.

Wyrażenia: »kraina cienia śmierci« = regio umbrae mortis Vulg (3): mieſſkáiącym w kráinie ćieniá ſmierći ſwiátłość ieſt im wzeſſlá. Leop Is 9/2; RejPos 15; WujNT Matth 4/16.

»(barzo) dalekie, wysokie krainy« [w tym: w sg (1)] [szyk 3 : 1] (3 : 1): ſludzy oni/ ktorym człowyek ſláchetny odchodząc do dálekiey kráiny/ to yeſt pan Yezus Kryſtus zchodząc z tego ſwyátá do kroleſtwá nyebyeſkyego/ máyętnoſci á náuki ſwoyey ſpráwę y ſſáffowánye poruczył [...] w koſcyele byli KromRozm III C8v; Przydzye ná ſwiát wielki Prorok/ Z wyſokich kráin przez obłok. BielKron 132v; RejPos 211v; Twóy Płácz/ ſynu móy/ przywiódł mię w té tu wáſzé ſtrony/ Z kráin bárzo dálekich/ á łzy gorzkié twoie/ Przeſzły áż y vmárłych táiemné pokoie. KochTr 20.

»krainy głębokie« (1): vmyſlił że chce wygnáć ſprzećiwniki ſwoie ſprzybytkow ſwoich á zrzućić ie wkráyny głębokie RejPs 98v.

»niebieska kraina« (1): Wſzákże ich świątobliwosć wiecżnym cżáſem ſłynie/ Y pośiedli dźiedźictwo w Niebieſkiey kráinie. KołakSzczęśl C.

»wieczna kraina« (1): We chrzćie/ Pháráoná ſmoká piekielnego vtapiamy: y po tey wodźie do inney wieczney kráiny przewoz ſzczęśliwy mamy. SkarKaz 516b.

»krainy wiecznych radości« (1): [Bogowie] Zdeymićie zemnie ten żal y wielkie teſknośći/ A puśććie mię do kráin iuſz wiecżnych rádośći. KołakCath B3v.

»kraina wiecznie żywiących ludzi, wszystkich żywiących na wieki« (1 : 1): A ſnadz bych ſie był nádzieią niećieſſył iż mam pewnie oględáć páńſkie miłoſierdzie wkráginie wiecznie żywiących ludzi RejPs 29v; Ná ten cżás s ſpráwámi ſwymi yuż ſtánę beſpyecżnye/ W kráinye wſſytkich żywyących iuż wieki wiecżnie LubPs aa2.

Szeregi: »kraina albo mieszkanie« (1): gdy ſmierć przyydzie/ idziemy do inſzych kráin álbo mieſzkánia [ad alias regiones vel mansiones]/ áni mieſzkámy w wiecżnych przybytkoch ná tym ſwiecie HistAl K4.

»strona, kraina« (1): ORſzulo moiá wdźięczna/ gdźieś mi ſye podźiáłá? W którą ſtronę/ w którąś ſye kráinę vdáłá? Czyś ty nád wſzytki niebá wyſoko wnieśioná? [...] Czyliś do Ráiu wziętá? czyliś ná ſzcześliwé wyſpy záprowádzoná? KochTr 10.

Synonimy: dziedzina, miasto, miejsce, okolica, okręg, państwo, powiat, prowincyja, strona, a. ojczyzna; b. insuła, ląd, wysep; c, dobra, dziedzina, dzierżawa, imienie, mienie, osiadłość, pole, posiadłość, włość, wieś, ziemia.

Cf CUDZOKRAIN, KRAJ

IM