[zaloguj się]
[pdf]

MIENIE (133) sb n

mienie (131), mianie (2) BartBydg, Calep.

-e- (123), -ę- (8).

mię- (21), mié- (1) KochWr; -é (7), -e (1); -é : -e KochFr (1 : 1); a z tekstów nie oznaczających pochyleń lub oznaczających niekonsekwentnie.

Fleksja
sg
N mienié
G mieniå
D mieniu
A mienié
I mieni(e)m, mienim
L mieniu

sg N mienié (30); -é (3), -e (1), -(e) (26); -é MurzHist, Calep; -é : -e KochFr (1 : 1). ◊ G mieniå (39). ◊ D mieniu (12). ◊ A mienié (36); -é (4), -(e) (32). ◊ I mieni(e)m (2) BielSpr, CzahTr, mienim (2) BielKron, SkarKazSej. ◊ L mieniu (12).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w,

1. Rzeczownik od „mieć” (12):
a. Posiadanie na własność; hábitio Calep, Cn; habentia Cn (5): Modi dicendi, obiczaye gadanya [...]; modi habendi, myanya BartBydg 92; Calep 469a.

mienie czego (1): KV vſtrzeżeniu zmyślenia/ któré przytrafuią ſie bydź około mienia ośiádłośći/ vſtáwiamy ná potym SarnStat 72.

Wyrażenie: »żądza mienia« (1): Złeć záprawdę złoto ieſt/ ábowiem im go kto nawięcey ma/ tym więcey żądzą mienia rozmnaża [habendi cupiditate augmentatur]. HistAl K5.
α. Władanie, panowanie (1):
Wyrażenie: »chciwość mienia [czego]« (1): Acżkolwiek tedy niemamy ſię tego dopuſzcżáć/ żeby ábo chćiwość mienia [cupiditas habendi]/ y rαzſzyrzánia páńſtwá/ ábo też chćiwość sławy y zacność/ do woyny nas pobudzáć miáłá ModrzBaz 108.
b. Znajdowanie się w stanie fizjologicznym [kogo, czego] (3):
Wyrażenia: »mienie dzieciątka (a. dziecięcia)« = urodzenie (2): iako ſą tarnki, żołądz/ [...] y inſze rzecży kthore ſą barzo ſzkodliwe brzemienney Niewieſcie: dla łacznego mienia y porodzenia dzieciątka. FalZioł V 18b; Abortum inferre, Być przicziną mienia martwego dźiecięciá. Mącz 269a.

»mienie tych rzeczy« = menstruacja (1): á potym onymże zielem [...] okładay ciepło dymiona y maciczę/ ábowiem to ſprawia ku mieniu tych rżecży. FalZioł I 32c.

c. Uważanie, trakowanie (2):
Wyrażenie: »ni zacz [= za nic] mienie« = łatwość, niewymuszenie (2): á thá zmyſlona niedbáłość/ ábo (iż tho ták przekrzcżę) nizacżmienie/ żeby vmiéiętność pokrywáło/ y pokázowáło ták ludziom/ iż ono czo cżłowiek cżyni/ ſámo mu ták płynie/ á iáko zá dar/ bez wſzelákiey pracey/ y zdobywánia przycbodzi. GórnDworz E7, E8.
Szereg: »niedbałość abo ni zacz mienie« (2): GórnDworz E7, E8 cf Wyrażenie.
d. Wyrażenia o znaczeniu precyzowanym przez rzeczownik zależny (2):
»mienie pieczej« = dbanie, staranie się (1): ták teſz y dziſia zdrowie duſzne bierzą ludzie/ nie przes pracą iáką/ [...] nie przes modlitwy/ nie przes mienie pietzey o lepſzy mżywoćie KrowObr 57.

»mienie w podciwości« = szanowanie (1): Reverentia, Czczenie/ wrażenie/ mienie w podćiwośći. Mącz 485a.

2. To, co się posiada, majątek, bogactwo, dochody; res Mącz [w tym: czyje (6); zawsze pron poss] (62): RejRozpr D3; może ſam siebię przy zdrowiu i doſtoieńſtwu a dźiatki i żonkę przy mięniu zoſtawić/ tilko słow kilka przemowiwſzy MurzHist D; Zbáwićielem go tylko przezwiſkiem názywáć/ ále przedſie/ pracom ſwoim/ pietzy ſwoiey/ vtzynkom dobrym ſwoim [...] y mieniu ktemu/ zbáwienie ſwoie przypiſowáć? KrowObr 57v.

W połączeniach szeregowych (6): Mącz 353a; thák/ [...] iż y bogáċtwá ſwe/ y goſpodárſtwá ſwe/ j wſzytko dobre mienie ſwe byli opuśćili: [...] iedno tylko wſzytki myſli ſwe y ſercá ſwe ktemu byli przyłożyli/ iákoby byli náleźli drogę zbáwienia ſwoiego RejPos 23; RejZwierc 219v; BielSpr b3v; Bo dobré mienie Perły/ kámienie/ Tákże wiek młody/ Y dar vrody/ Mieścá wyſokié/ Władze ſzérokié/ Dobré ſą: ále Gdy zdrowie wcále KochFr 118; CzahTr [D]v.

W charakterystycznych połączeniach: wielkie mienie; porządek mienia, zebranie; mienia dostawać, naby(wa)ć (2), nie szukać (2), odstąpić; pomagać ku mieniu; kazić mienie, mie(wa)ć (4), opuścić (3), (u)tracić (4); pracować o mienie, starać się (2), troszczyć się; opatrzyć mieniem (2); na mieniu obrazić; przy mieniu zostawić.

Zwroty: »w mieniu gorszyć się, zginąć« = (z)ubożeć (1 : 1): Cżłowiek ieden Bogá ſwego/ Miał w ſwym domu drzewiánego Ktorego więc cżęſto żądał/ By mu też co dobrego dał. Ale im go więcey prośił/ Tym ſie więcey w mieniu gorſzył. BierEz I; RejWiz 3v.

»k(u) mieniu przyść (a. przychodzić)« = wzbogacić (wzbogacać) się [szyk zmienny] (4): iáko ći żołnierze [...] Ták ſie prętko wzbogáćili/ Chocia nie wiele walcżyli. A ia ták ćięſzko kopáiąc/ Wiecżnie rolą przewracáiąc: Będąc ták pilny w orániu/ Nie mogę przyść k dobremv mieniú. BierEz P2; ForCnR C3v, D3v; KochWr 32.

Wyrażenia: »chciwość, chuć, pragmenie mienia; pożądliwość ku mieniu« (2 : 1 : 1; 1): March1 Wiet AV; iż to wſzytko maſz z rády á s pomocy onego márńegó á omylnégo krolá y kſiążęciá ſwiátà tego/ ktory nigdy widząc myſl twą nie zámieſzka poduſzcżáć w tobie tym więtſzey pożądliwośći ku temu dobremu/ ácż krotkiemu/ mieniu twemu RejPos 326; SkarŻyw 284; ſtąd znácżno bywa/ że nie P. Bog tákowe Małżonki/ ále chuć docżeśnego mienia/ łákomſtwo/ álbo ſám dyabeł [...] złącża. WerKaz 303; OrzJan 55.

»dobre, lepsze mienie« (50 : 1): BierEz I2, P2, S2v; ForCnR B, C3v; RejRozpr B4v; A dziwne to dobre mienie Wyodło Ludżi wzaſlepienie. RejKup c8v; Diar 77; KrowObr 132; Ach nieſtotyſz/ drogieſz to nędzne dobre mienie. RejWiz 193v, 3v, 72v, 193; RejZwierz 129v, bb; BielKron 79v, 367v; KochZg A4v; (marg) Złe ieſt dobre mienie nád wolą Páńſką. (‒) chociaybyś cżego nábył/ odſtępuiąc od woley iego/ nigdy tobie tho ku dobremu końcowi przydź nie może. RejPos 39v; iż w imię twoie dam przecż [ = precz] poł dobrego mienia ſwego RejPos 351v, 23, 326; HistLan A2; RejZwierc 69, 102, 106v, 111v, 114 (8); BielSpr b3v, 47v; KochPs 6; SkarŻyw 74, 238, 284, 312; dał [mu Bóg] táki vmyſł/ że ná ſwym przeſtawa/ A dla lepſzégo mięnia w trudnoſć ſię niewdawa. KochFr 45, 118; KochDz 104, 105, 106; KochMRot A3v; Nie mógł ſye chlebá náieść/ nędznik w dobrym mieniu KochPieś 36; KochWr 32; ZawJeft 37; CzahTr [D]v; SkarKazSej 668b; KlonFlis E; KlonWor **.

»doczesne mienie« (2): A nie zwięzuy myſli ni ſumnienia Prze mały kęs docżeſnego mienia RejJóz Q 4; WerKaz 303.

Szeregi: »mienie a chociaj i (albo) bogactwo« [szyk 1 : 1] (2): March1Wiet Av; Abowiem dobre mienie/ á chociay y bogácztwo pobożne/ trudnoć to złym názywáć/ boć tho ſą dáry Boże RejZwierc 69. [Ponadto w polączeniach szeregowych 3 r.].

»pieniądze i mienie« (1): Ktorez ſą zle vczinki a grzrchi [!] przeciw temu przikazaniu bożemu. (‒) pokladać ſwą nadźieię w ſtworzeniu iego/ krom pana boga ſtworzićiela ſwego/ iako ſą pieniądze/ y mięnie mocznoſc zdrowoſc SeklKat D4. [Ponadto w połączenia szeregowym 1 r.].

»prowenty i dobre mienie« (1): Ale kto dla prowentow y dobrego mienia/ ſzáffowánie duſz ludzkich bierze/ [...] nie tylo Bożey miłośći znáku wſobie nie ma/ ale ſproſnym naymitem y świętokraycą ſię ſtáie. SkarŻyw 238.

»skarby i dobre mienie« (1): Bo Pan Bog [...] dawa też temu ktory iego drogámi nie chodzi fortunę w zebrániu ſkárbow y dobrego mienia/ áby to zoſtáwił temu ná potym/ ktory ſie Bogu podobáć będzye. BielKron 79v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

3. Położenie, sytuacja (często materialna); życie, istnienie [może pochodna od „mieć się”] (59): widząc ludzki błąd y krotkie tu mienie/ Wroćiłeś ſie ſkąd wiedźieſz pierwſze pokolenie [tj. umarłeś]. SzarzRyt D4v.

W charakterystycznych połączeniach: krotkie mienie; dawca mienia, szczęśliwość; głod na mienie; mienia nie zajźrzeć, oczekiwać, pilnować, pożądać, szukać, użyć; przyść (przychodzić) k(u) mieniu (2); mienie łowić, miłować, obiecować; frasować się o mienie, starać się; przywieść w mienie; mieniem rządzić, zabawić się.

Zwrot: »trapić jak złe mienie« (1): Vlecż proſzę me ſumnienie Boć mię trapi/ iák złe mienie. MWilkHist I.
Wyrażenia: »ku dobremu mieniu chciwy« (1): tákże téż trudno ieſt/ ludźióm nádęthym/ á ku dobremu mieniu chćiwym/ mieyſtcá doſtáć w ſpokoynéy Rzeczypoſpolitéy zacnégo. OrzQuin C2.

»dobre, lepsze mienie« = dostatek, pomyślność, powodzenie, zaszczyty, szczęście, zadowolenie (49 : 1): Anoć potym przemienieniu [tj. po śmierci]/ Przychodzą k dobremu mieniu: Wſzyſcy mężowie cnotliwi/ Ktorzy byli ſpráwiedliwi. Abowiem w drugim żywoćie/ Nie niewiedzą o kłopoćie BierEz O3v, O2; BierRozm 13; LibLeg 8/133; RejRozpr A3v; RejJóz E8v; RejKup d3v; MurzHist N, V3; Bo y ſławá y Páńſka łáſká ſpełná będzye/ Pocżćiwość/ dobre mienie/ ogárnie cie wſzędżye. RejWiz 192v, 13v, 37v, 60v, 157v; RejZwierz 124; BielKron 244; OrzQuin G4v; A wzdycháiąc pocżął wſpomináć ná pirwą doſtoyność w ktorey był [...]. Y ku niemu ſtał ſie głos rzekąc: Euſtáchi miey dobrą nádzieię bo przydzieſz záſie rychło ku pirwey ćći twey y dobremu mieniu HistRzym 130; RejPos B2; RejZwierc 30v, 178v, [213]; RejZwiercTrzec Aaa2v; byś wierzyłá/ iſz corká twoiá żyie/ nigdybyś ſię o iey lepſze mienie nie fráſowáłá. SkarŻyw 196, 22, 115, 125, 200, 268, 493; KochFr 61; ArtKanc O15; BielRozm 10; Ale ten żywot my nalepſzy mamy/ W ktorym namniéy fráſownych tróſk znamy: Iákiś ty ználazł z Bożégo przyźrzenia/ Pełen czci/ chwały/ y dobrégo mienia/ Zwyćięſtwá/ złotá ZawJeft 27, 16, 24; SkarKaz 85a, 246a; CzahTr L4v; áno záſłonioné Rzeczy przyſzłé nád námi ſą/ y w zápomnieniu/ Y zá cyfrę ie mamy/ w náſzym dobrym mieniu. GosłCast 24; kto tylo poiedynkowe dobre mienie miłuie/ á o poſpolite niedba/ [...] zginąć muái. SkarKazSej 676b, 658a, b, 675a, 694b. Cf »ku dobremu mieniu chciwy«, »dobre mienie docześne«, Szereg.

»dobre mienie docześne« [szyk 1 : 1] (2): Tákowyć ieſt koniec wſzytkich niewiernikow po tym doczeſnem dobrem mieniu. BibRadz I 441b marg; SkarKaz 637a.

»szczęśliwe mienie« (1): ty okiern ſwym nieuchronionym Nędzniká vpátruieſz pod dáchem złoconym. A vbożſzym niezayźrzyſz ſzczęśliwégo mięnia KochTr 9.

»mienie świeckie« (1): A wſſakoż ſſcżęſliwoſćz vcżinku ſſlachetnégo znakomitſfá ieſt w páńſtwie/ a w ſſcżęſliwoſći mieniá ſwieczkiégo. ForCnRWiet Av.

»złe mienie« = nędza (1): MWilkHist I cf Zwrot.

Szereg: »dobre mienie, (i) szczęście« [szyk 1 : 1] (2): SkarŻyw 259; Y bywa tákowych wiele/ ktorzy wſzytko ſzcżęſcie ſwe/ wſzytko dobre mienie ná nádziei drugich záwieſzáią Phil H3.
Przen: Zbawienie (5):
Wyrażenia: »dobre mienie« (4): á cięgni ſie zá oycem ſwym niebieſkim/ ktory ſie ſtára o wychowánie twoie/ y o wiecżne dobre mienie twoie RejZwierc 178v, 178v; SkarŻyw 1, 532.

»wieczne, niedocześne (dobre) mienie« [szyk 4 : 1] (4 :1): RejZwierc 178v [2 r.]; SkarŻyw 1, 532; Bo ieſli ćieleſnych potrzeb ſam ſobie człowiek bez pomocy drugich doſtáć nie może: dáleko więtſzą ma ſłábość ná duchownych potrzeb wiecznego mienia doſtawánie. SkarKaz 633a.

Synonimy: 2. bogactwo, majętność, mienie, skarb; 3. kondycyja, stan, szczęście, szczęśliwość.

Cf 2. MIANO, MIEĆ, MIEĆ SIĘ, [NIEMIENIE]

MM