[zaloguj się]
[pdf]

KONDYCYJA (178) sb f

k- (83), c- (77); -di- (109), -dy- (51); -ci- (66), -cy- (41), -cii- (21) [w tym w G (20)], -ti- (18), -cyi- (3), -ciy- (2), -cij- (2), -tii- (2) [w G], -ty- (2), -czi- (1); najczęstszy zapis: condicia (31), najbardziej spolszczony zapis: kondycyia (3).

o jasne, a pochylone.

Fleksja
sg pl
N kondycyjå kondycyje
G kondycyjéj kondycyj, kondycyjéj, kondyc(e)j
D kondycyj(e)j kondycyjóm
A kondycyją kondycyje
I kondycyją kondycyjami
L kondycyj(e)j, kondycyi kondycyjach
inne sg N a. V - kondycyjå

sg N kondycyjå (9). ◊ G kondycyjéj (30); -éj (22), -(e)j (8). ◊ D kondycyj(e)j (4). ◊ A kondycyją (7) [w tym: -u (1) LibLeg (może rus.)]. ◊ I kondycyją (8). ◊ L kondycyj(e)j (1) LibLeg, kondycyi (1) ActReg. ◊ N a. V kondycyjå (1). ◊ pl N kondycyje (10); -e (2), -(e) (8). ◊ G kondycyj (21) [w tym: -iy (10), -yi (6), -(yj) (3), -ij (1), -y (1)], kondycyjéj (4), kondyc(e)j PaprPan (2); -yj Diar (3), RejZwierc (3), StryjKron (2), GórnRozm, PowodPr; -yj : -yjéj BielKron (1 : 2), ActReg (6 : 1), SarnStat (4 : 1); ~ -yjój (1), -yj(e)j (3). ◊ D kondycyjóm (1). ◊ A kondycyje (36) [w tym: -ȩ (3)]; -e (2), -(e) (34). ◊ I kondycyjami (27); -ami (20), -(a)mi (1). ◊ L kondycyjach (16); -ach (6), -åch (3), -(a)ch (7); -åch StryjWjaz, StryjKron; -ach : -åch SarnStat (6 : 1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

1. Istota, natura czegoś [conditio frugum – opatrzenie a zachowanie zboża; conditio humana ‒ ludzki stan; condito vitae ‒ obyczaj a zachowanie żywota tego; conditio religionis ‒ stan a zachowanie wiary Mącz 92b; tworzenie, postanowienie nieba, powietrza, miejsca, kraju – conditio Cn] [czyja; w tym: G sb (5), ai poss (1)] (6): Niechayże tedy Sąśiedźi náſzy Litwá lękáią ſye téy ſzpátnéy y vpádłéy Condycyéy Kśięſtwá kożdégo głównégo OrzQuin Qv; NiemObr 13; A ſáméy ſpráwy kondicia łácno vkaże, iákim ſpoſobem práwo ma bydź zágáioné SarnStat 651.

W charakterystycznych połączeniach: kondycyja ludzka, nędzna, szpatna, upadła; kondycyja krolestwa (2), księstwa, sprawy, widerkafu.

Szeregi: »natura, kondycyja i okoliczności« (1): (nagł) WIDERKAW. (‒) Náturę Widerkafu, kondićiȩ, y inné okolicznośći, ieſli chceſz dobrze obáczyć, tedy formę inſcriptiiéy czytay. SarnStat 691.

»przyrodzenie i kondycyja« (1): Iż przyrodzenie y kondycia ludzka [humana conditio JanStat 1018] bárzoby rádá przez zwiérzchnégo páná nád ſobą byłá: [...] dla tego z Boſkiégo zrządzenia ſą dáni Królowie ludźiom SarnStat 953.

»kondycyja abo sposob« (1): iż nie rozuinieiąc condiciey ábo ſpoſobu kroleſtwá Páná Chriſtuſowego/ tákowe mieć chce [...]/ iákiego Chriſtus Pan nie poſtánowił. NiemObr 7.

2. Warunek, zastrzeżenie; umowa, zobowiązanie, rękojmia; conditio, postulatum, verba Cn [conditio – umowa BartBydg; – stan, stanowienie, ustawa Calep; przydatek w umowie, w kontrakcie, kondycyja, dokład, zawieszona zmowa; kondycyja, żądanie abo opisanie, warunek od strony abo stron podanie; warunek kontraktowy; umowa, zmowa, kontrakt; obowiązek, obowiązanie, oblig – conditio Cn] (126): Doſpáć cudna Conditia [tj, warunkiem skuteczności kąpieli leczniczych jest odpowiednia ilość snu]. Oczko [41]v.

kondycyja okolo czego (1): co ſie tycże Koncilium/ mieliſmy od nieboſzcżyká Klementá Papieżá niemáło Kondicy około iego powiedziánych BielKron 213.

Zwroty: »podać kondycyją« = conditionem dare a.ferre a. instituere a. offerre a. proponere a. statuere, ad conditionem adducere a. imponere a. perducere Cn (2): ActReg 129; Tę iednák potym kondycyą tym obiemá bráciey podáli/ żeby ábo oni ná gránicach/ ktorych ſwoim ſąſiádom życżyli/ dáli ſie żywo pobić/ álbo żeby zá tákowąż kondycyą im było wolno gdzieby chcieli gránice ſwe rozſzyrzyć. Phil C3.

»przyjąć kondycyją« = conditionem accedere a. capere a. recipere a. sequi, ad conditionem depacisci a. descendere a. venire Cn (1): Phileni przyiąwſzy tę kondycyą dopuśćili ſie tám żywo pobić Phil C3.

»kondycyje wypełnić« (1): WujNT 369 cf »kondycyje zachować«.

»kondycyje zachować« = manere in conditione, stare conditionibus Cn (1): iż my pewni być nie możemy [...] ieſli zbáwieni będziemy ábo potępieni: gdyż niewiemy ieſli te kondicye záchowamy ábo wypełnimy. WujNT 369.

Wyrażenia przyimkowe: »pod kondycyją« (1): Te ſłowá Páńſkie pod pewną kondicyą/ Ieſli we mnie trwáć będziećie: [...] iáśnie pokázuią WujNT 368.

»za kondycyją« (1): álbo żeby zá tákowąż kondycyą im było wolno gdzieby chcieli gránice ſwe rozſzyrzyć. Phil C3.

a. Spisane warunki porozumienia w zakresie życia politycznego i społecznego (118): Mi przeto zandanie i prozbi ich vidzancz slusne i rzeczi pospolithei pozitheczne wissei mianowanich i opisanich w rzeczach i condicziach przi constitucziei seimowei corunnei oni zachowivamy. ZapWar 1545 nr 2646; bo owa postronna obrona należy na służebnym ludu, ktory za podatkiem chowany bywa, owa zasie domowa na kondycyjach, ktore byśmy postanowiać mieli. Diar 41, 29, 44, 47, 54, 79, 82; BielKron 229v [2 r.]; O Kondiciach trzeciego dniá tráktowáli/ Ktore Monluk z Lanſakiem w Wárſzáwie podáli. StryjWjaz A4v; BielSjem 9; PaprUp C3; ktorey Condityei zesiędosyc nie stało Tedy y Confaederatia sama iako Conditionalis, nie mozebydz potywazna poki się tey Conditiey finalis executio niestanie. ActReg 20, 32, 107, 108, 141; SarnStat 390, 698.

kondycyja czego (1): Po kilkakroć odsyłali posłowie ku panom i panowie ku posłom, spisując kondycyje tego podatku i szafunku jego. Diar 79.

kondycyja o co (1): Acz ci też tam iest Conditia oLubowlą ktora zinszemi iest concatenata. ActReg 89.

W połączeniach szeregowych (6): ná co ſobie ieſzcze dłużniká mocno vwiąże rozmáithymi Condicyámi/ vmowámi/ zápiſy dźiwnymi á nieznośnymi. GroicPorz ddv; BielKron 212v; Ktory to Przywiley we wſzyſtkich punktćiech/ condiciách/ rozdźiáłách/ y ártykułach [...] potwiérdzamy SarnStat 915, 133, 952, 1040.

W charakterystycznych połączeniach: ciężka kondycyja, namieniona, poprzysiężona, słuszna; obwarowanie kondycyjej; czytać kondycyje, namawiać, poczwierdzić; przy kondycyjach zostawić; na kondycyje zmówić się; o kondycyjach traktować; wymowić się z kondycyjej; w kondycyjach umacniać, utwierdzać; uwiązać kondycyjami.

Zwroty: »kondycyje pełnić; kondycyje do wypełnienia« [szyk zmienny] (2; 1): StryjWjaz C2v; Thenze poprziſiezonich condicei Krolowi pelnic niekazal. PaprUp I3v; SarnStat 75.

»kondycyje, kondycyj (po)da(wa)ć; kondycyje podane« [szyk zmienny] (3 : 1; 4): Nie rozumiemy, przecz się to IchM księży nie podobało, co się wielom krajom chrześcijańskim upodobać musiało, ale nam niejakich kondycyj, ktore sumnieniam ludzkim znośne nie były, od WKM podawano. Diar 86, 47; BielKron 212v; StryjWjaz A4v; PaprUp C3; ActReg 31, 33, 39.

»kondycyją (po)stanowić; kondycyja postanowiona« = condicionem ferre Modrz [szyk zmienny] (2; 1): Teraz krotko przepowiem [...] Iák s Krolem kondicie ſwoie ſtánowili StryjWjaz A3; ModrzBaz 139; SarnStat 133.

»kondycyje przyjąć (a. przyjmować)« = conditionem accedere a. capere a. recipere a. sequi, ad conditionem depacisci a. descendere a. venire Cn (6): BielKron 237; ná Lugduńſkim Koncylium [...] trzy Kondycyie przyięli. SkarJedn D5, 263, 265; StryjKron 547; ActReg 33.

»kondycyje spis(ow)ać (a. opis(ow)ać); kondycyje spisane (a. opisane)« [szyk zmienny] (4; 4): Z tymi kondycyjami spisanemi i z poborem szli ku Krolowi JM Diar 82, 79; DiarDop 105 [2 r.]; BielKron 212v; ActReg 33; SarnStat 75, 1211.

»kondycyje trzymać, dzierżeć« (2 :1): Tám Krol Henryk podáne Kondicie wſzytki/ Przyrzekł trzymáć StryjWjaz A4v; ActReg 31; SarnStat 133.

»kondycyje włożyć (a. wkładać); ułożone kondycyje« (2; 1): Ceſarz ná nie ćięſzkie kondycye włożył/ zwłaſzcżá nowy dekret w wierze BielKron 233v; SarnStat 106, 1267.

»kondycyje, przy kondycyjach zachow(yw)ać« [szyk zmienny] (2 : 1): tedy WKM pokornie prosimy [...], racz WKM rozkazać nas tak zachować przy tych kondycyjach, ktore podawamy, aż do tego czasu, ktory sobie IchM obiorą ku temu, aby się nam usprawieli [!], Diar 48; SarnStat 75, 133.

Szeregi: »kondycyje albo (i) artykuły« [szyk 3 : 1] (4): Trzeciego dniá poſłali [elektorowie] kniemu kondycyie álbo Artykuły ieſli ye chce przyiąć BielKron 195, 237; PaprUp C3; SarnStat 1211. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»pakta i kondycyje« (1): Tákże páktá y condiciȩ z moimi Poſły poſtánowioné/ w rękách będę trzymał/ záchowywał/ ſtrzégł/ dźierżał SarnStat 133.

»przyczyna i kondycyja« (2): Poſtánawiamy/ áby nápotym álienáciȩ żadné ważné nie były/ którychby w Práwiéch y Przywileiach przyczyn y kondiciy ſłuſznych/ y onému kośćiołowi pożytecznych/ probabiliter, ſpecificé, et autenticé wyráżonych y opiſánych nie było SarnStat 182 [idem] 210.

Wyrażenia przyimkowe: »wedle kondycyj« (2): Zacni naſeymach y ziezdziech spolnych Senatorowie y Posłowie Zięmscy W.X.aLgo Gospodarze zle anie wedla Condicyi opatrzeni bywaią ActReg 41; SarnStat 1211.

»pod kondycyją« (2): GroicPorz mm3; Ieſcże i tim ktorżybykolwiek chcieli więcey na to imienie puste przistawać, pod tąż Condicią winni ſą się ſprawować iak i pierwsży. ZapKościer 1580/11.

»za kondycyjami« (5): Diar 47, 55; Niechaj nam wżdy w tej żałości ta pociecha zostanie, że wżdy za temi kondycyjami, ktore sami podamy, cierpieć będziemy DiarDop 105, 105; SarnStat 1166.

α. O sprawach międzypaństwowych, zwłaszcza o traktacie pokojowym (51): A posslowye Vangierſzczi wtey rzeczi nycz my thesz wszkazaly Alye my Ianuſz beck othey Condiciyey powyedzial. LibLeg 9/50v, 7/104; StryjKron 294, 722 [2 r.], 737; powiedział, ze się Maximilian gotow poddać iedno tych Condicyi po Hetmanie potrzebuie. ActReg 58, 59, 75, 143 [4 r.]; OrzJan 131.

kondycyja czego (3): StryjKron 421; Nie przymiérzem tedy ono Królá Włádyſłáwá było: [...] ponieważ Amurath wiáry nie ſtrzymał ſwoiéy: áni kondicióm pokoiu doſyć czynił OrzJan 119; SarnStat 1108.

W charakterystycznych połączeniach: chytra kondycyja, dobra, niegodna, pewna (3), słuszna (6), trudna, wielka; kondycyja pokoju (2), przymierza, wolności; o kondycyjej mowić, powiedzieć; na kondycyją przyzwolić.

Zwroty: »kondycyje dać; kondycyja podana« (1; 4): Kondycie wam dáli niegodne w poſmiech ſobie nas obrácáiąc/ áby was zwlekli ze zbroie BielKron 202v; StryjKron 547, 577, 722 marg; ActReg 160.

»kondycyją postanowić [iż]« (1): y the Condicyv posthanowyely ysz na kaszdy rock mayv dawaczy pyąnczdzieſyąth thyſſyąncz ſlothych LibLeg 9/50.

»przyjąć (a. przyjmować) kondycyje« [szyk zmienny] (3): á przyiąwſzy condicie podáne ktorych ſię pierwey wzbraniáli/ przymierze ná dwánaście lat vtwierdzili. StryjKron 577, 200; SarnStat 1267.

Wyrażenie: »wypełnienie kondycyj [około czego]« (1) : Im bedzie wzamku iakim nastronie wVwazeniu yw vcciwosci przystoiney takiemu Panu do namowienia y wypełnienia Condytyi około vspokoienia Kr IM y Korony tey ActReg 75.
Szeregi: »kondycyja i artykuł« (2): nád to pokoy teráznieyſzy/ we wſzytkich kondiciách y Artykułach [in omnibus suis conditionibus et articulis JanStat 874] chowáć będę/ y ſtrzedz. SarnStat 41 [idem] 1095.

»punkt i kondycyja« (1): wſzákże iż punkty y kondicie [puncta et conditiones JanStat 891] nie ſą w iednym/ ktore ſą w drugim: dla tego My Alexánder Krol/ ártykuły tegoż pokoiu Brzeſtſkiego wźięte z Przywileiu Kśięſtw Mázoweckich dla poſpolitey poddánych náſzych wiádomośći roſkazáliſmy do drugich w te słowá przypiſáć. SarnStat 1108.

»umowa i kondycyja« (1): A przetoż ieſliżeby tá źiemiá niemogłá być záchowána [...]/ lepiey że ią/ ábo ſámym zwyćiężonym/ ábo komu inſzemu/ ktoregoby ſtátecżność y przyiaźń nam wiádoma byłá/ pod pewnemi vmowámi y kondycyámi/ porucżyć [certis legibus et conditionibus committenda est]. ModrzBaz 126.

Wyrażenia przyimkowe: »bez, przez kondycyjej« = absque condicione JanStat (1 : 1): Ceſarz chćiał/ áby tak kniemu przyſzedł bez Kondycyey/ zámki ſtrzelbę áby Ceſárzowi podał BielKron 229v; SarnStat 1097.

»pod kondycyją (a. kondycyjami)« = conditione Modrz (12): ModrzBaz 126; A to przymierze pod ſłuſznymi Condieiámi Krol Mathiaſz dla tego przyiął/ iż Siedmigrockie Woiewodztwo od niego do Kázimirzá przyſtáć miáło StryjKron 652, 562, 697, 782.

~ pod kondycyją czego (1) Wźiąwſzy Kołożwar/ gdy iuż wſzyſtkié mizerné/ y ludźie nieſczęſné/ pod tą kondicią wolnośći wyſzćia/ z miáſtá wyrzućił: tám wprzód ſwoie zá Dunay poſłał/ áby tám oné wſzyſtkié ludźie którzy byli z miáſtá wyſzli poymáli OrzJan 103.

Ze zdaniem przydawkowym [aby (4), iż (2)] (6): ktorych záś w rychle Swidrigieło wybáwił/ pod pewnymi condiciámi/ iż ich miał ſtáwić Krolowi do Krákowá StryjKron 572; Ládiſław Syn ſtárſzy Cázimierzow ná Kroleſtwo Czeſkie przećiw Matiaſzowi Węgierſkiemu był náznáczon [...] pod tą condicią/ áby Ludomilę Corkę Irzykowę poiął. StryjKron 627, 421, 512, 652, 687. ~

»za kondycyją (a. kondycyjami)« = conditione Modrz (8): BielKron [3322], 429v;ModrzBaz 106; StryjKron 330; y owſzem gdy obywátele onego Miáſtá o pokoy żądáli/ zá ſłuſznymi kondycyámi pozwolił go Phil M2; SarnStat 1112;KmitaSpit C6v.

~ Ze zdaniem przydawkowym (1): iż oni wſzyſcy y kożdy zoſobná nie zbrániáią ſie Vniiéy wysſzéy miánowánéy/ z Króleſtwem y Pánſtwy náſzémi. Wſzákże zá témi condiciámi: áby w ſtánowieniu téy Vniiéy Práwá/ Przywileie/ liſty/ y zwyczáie ich [...] w ſwéy mocy y władzéy były przez nas záchowáné SarnStat 1211. ~

3. Przyczyna [conditio – przyczyna, wymówka Mącz 92b] [czego] (1): pienieżne rozchody Przy tych Reiestrzech vkazał, zeby się przypatrzeł tego [tj. wydatków przekraczających dochody] Kondicyei stych Reiestrow ActReg 129.
4. Sytuacja, położenie; fatum, sors Cn [conditio, etiam dicitur status – wzgląd, uroda, położenie, własność BartBydg] (39): y życzyćby ſobie kondiciiéy tákiéy/ w któréy zwyćiężcá tym ſámym rózny ieſt od zwyćiężonégo/ mężny od ſłabégo/ że świétnieyſzym niewolnikiem ieſt? OrzJan 44.

kondycyją czyja [w tym: pron poss (2), G sb (1)] (3): KlonŻal C3v; Reatus – Conditia ſtan albo poſtanowienie winnego. Calep 897a; O mizerna kondiciia náſzá! OrzJan 97.

ai + G sg w funkcji orzecznika (1): Potym ći/ ile ia rozumiém nie lépſzéy kondiciiéy byli/ będąc wolnémi/ iáko teraz gdy ſą w niewoli OrzJan 38.

a. Przynależność społeczna, sytuacja materiatna, pełniona funkcja lub zajęcie [conditio ‒ urząd, miejsce, stan, obyczaj Mącz 63a; stan; żywot ‒ conditio Cn] (27): nieiedno w tey moiey małey albo sredniey condicyi ale wnawiętszym powodzeniu Iednakobym IeM zyczeł, y wprzypadku takim słuzył. ActReg 140.

kondycyja czyja [w tym: pron poss (5), G sb (4), ai poss (2)] (11): ActReg 18; iednák kto żołnierſką przez cáły/ á Senatorſką przez puł wieku/ condycyą nieboſzcżykowę wſpomni/ przyimie od domowego cżłowieká bárzo zá wdźięcżno. GostGospSieb +4v; OrzJan 123; [personas] Do ſądu należącé y wołáné/ y kondycie ich. SarnStat 552, 1038, 1162, 1273 [2 r.]; GosłCast 67, 71; KlonFlis A2v.

ai + G sg w funkcji orzecznika lub przydawki charakteryzującej (9): ſkázuiemy/ áby przerzeczeni pozwáńcy od tychmiaſt/ którégóżbykolwiek ſtanu y kondyciiéy byli/ żeby zá zwyćiężoné práwem poczytáni byli. SarnStat 61; A piſárze célni od kwitów bráć nic nie máią od żadnégo iákiéykolwiek kondiciiéy/ ſub poena de iniuſte exacto teloneo SarnStat 404, 923, 924, 967, 1038, 1165, 1169; PowodPr 82.

W połączeniach szeregowych (7): OrzJan 123; A żeby żaden z poddánych náſzych álbo zkądkolwiek y którégokolwiek ſtanv/ ſtopniá/ kondyciiéy/ y záwołánia/ y doſtoieńſtwá/ bądź beneficium iákiégo Kośćielnégo w Króleſtwie náſzym Polſkim/ [...] nieśmiał áni ſie ważył prowidowáć SarnStat 923, 201, 923, 924, 1038 [2 r.].

W charakterystycznych połączeniach: mała kondycyja, senatorska, szlachecka, średnia; kondycyją niewolej.

Szeregi: »obyczaj i kondycyja« (1): Definicia ſzláchćicá ieſcze iáſnieyſza: á iz przećiwnym obyczáiem ſzláchectwo ginie przez odmienné [!] obyczáiów y condiciy Szláchectwu przećiwnych. SarnStat 236.

»stan i kondycyja« = status et condicio JanStat (4): áby ludźie náſzy iákiégokolwiek ſtanu y kondiciiéy/ żadnym obyczáiem ſoli [...] z gránic Korony náſzéy do Sląſká y do Moráwy inſzémi drógámi/ iedno przez Oświęćim nie wywoźili SarnStat 967, 61, 1038, 1165. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.].

Wyrażenie przyimkowe: »wedle kondycyjej« (7): ActReg 18; OrzJan 123; tedy o rány y o głowy zápłácenié/ práwem poſpolitym wedle condiiciéy iego ma bydź oná rzecz ſądzoná. SarnStat 1162, 1038 [2 r.], 1273 [2 r.].
α. Powinność związana z pełnieniem określonej funkcji (2): Pięć ty condiciy maſz w ſwey prżyśiędze pánie Sędźia GórnRozm F3v.

kondycyją czego (1): Pięć cnot ſług Bożych/ y kondycye ſłużby ich. LatHar 46 marg.

b. Potrzeba [w tym: czyja pron poss (5)] (7):
Wyrażenie przyimkowe: »wedle kondycyjej« (7): GórnDworz S5; Kápłuny ty vmieć tłuſto karmić/ y mieć ich doſtátek/ wedle condicyey. GostGosp 128, 4, 6; SarnStat 392, 591, 637.
5. Sposób, możliwość (6): Będą tedy mieli ći pánowie Prowizorowie deputowáni z pány Podſkárbiemi oboiemi/ facultatem w doſtawániu pieniędzj / ná té wysſzéy pomienioné ſummy czynić wſzelákié contrákty/ ze wſzelákiémi oſobámi/ iákiémi iedno kondiciámi będą rozumieli SarnStat 441.

kondycyja czego (1): Ine kondicije obrony/ iáko porty. RejZwierc 187 marg.

kondycyja na co (1): Kondicie ná obronę RejZwierc Aaa4v.

Zwrot: »(z)naleźć kondycyje« [szyk zmienny] (3): A my też co ſie Rycerſkimi ludźmi zowiemy/ ázażbyſmy też nie mogli ználeść kondiciy thákich bez ſzkody á bez gwałcenia praw ſwoich/ iżbychmy wżdi w prętſzey gotowośći niż s tymi omieſzkáłemi wiciámi [...] ſpráwieni á poſthánowieni byli. RejZwierc 187v, 187, 187v.

Synonimy: 1. natura, przyrodzenie, sposob; 2. artykuł, cząstka, część, członek, klauzuła, kontrakt, konsyderacyja, punkt, sentencyja, umowa; a.α. pakt; 4.a. stan.

MM