[zaloguj się]
[pdf]

CZĘŚĆ (3211) sb f

Fleksja
sg pl
N część części
G części części
D części częściåm, części(o)m
A część części
I częścią częściami
L części częściach
inne du - częściu

sg N część (840). ◊ G części (241). ◊ D części (17). ◊ A część (703). ◊ I częścią (368). ◊ L części (459) [w tym: po części (241)]. ◊ pl N części (82) [w tym dwie części (25)]. ◊ G części (129). ◊ D częściåm (4) HistJóz, KuczbKat, Oczko (2), części(o)m (1) StryjKron; -åm (3), -(a)m(1). ◊ A części (322) [w tym: (oby)dwie, obie części (78)]. ◊ I częściami (11); -ami (10), -(a)mi (1). ◊ L częściach (33); -ach (18), -åch (11), -(a)ch (4); -ach UstPraw, BielKron, Mącz, CzechRozm, SarnStat (7); -åch OpecŻywList, Murm (2), SienLek, RejAp (2), RejPos; -ach : -åch ModrzBaz (2 : 1), Oczko (3 : 1), CzechEp (1 : 1), LatHar (1 : 1).◊ du L (cum nm) częściu (1) KwiatKsiąż H4.

Orzeczenie w czasach i trybach, ktore rozróżniają rodzaj, występuje:

Przy podmiocie w sg: 3 sg f (152), np.: i tego połwłoczka spadła czwarta część po Czesławie stryju moim rodzonym na ojca mego; 3 sg n (12), np.: Stroglodytow część także przyszło ku pomocy; 3 pl m pers (9), np.: abowiem jeszcze więcsza część ich strzegli domu Saulowego; 3 sg f ZapWar, BierEz, HistJóz, GlabGad, WróbŻołt, RejPs (2), RejJóz, SeklKat, HistAl (2), MurzNTSekl, Diar, KrowObr, Leop (7), Mącz (4), SienLek, GórnDworz (3), RejPos (2), BielSpr, WujJud (3), BudBib (2), BiałKat BudNT (6), PaprPan, ModrzBaz (4), SkarJedn (2), Oczko (2), SkarŻyw (4), MWilkHist, StryjKron (12), CzechEp, KochFr, PudłFr, ZawJeft, GórnTroas (2), KochCz, OrzJan, LatHar, WujNT (11), SarnStat (10), PowodPr, VotSzl (4); 3 sg n RejPosWiecz2, CzechRozm, KmitaSpit; 3 pl m pers SkarŻyw, NiemObr; 3 sg f : 3 sg n : 3 pl m pers FalZioł (20 : 1 : ‒), MiechGlab (‒ : 1 : 1), BibRadz (5 : ‒ : 2), BielKron (11 : 3 : 4), RejAp (10 : 1 : ‒), ActReg (1 : 3 : ‒).

Przy podmiocie w pl: 3 pl subst (5) BielKron, KuczbKat, Oczko, NiemObr, SarnStat, np.: dwie części zamku krakowskiego zgorzały; 3 pl m pers (1) iż drugie części prac ich wiernych poginęli, bardzo żałujemy KwiatKsiąż.

Orzeczenie w czasach i trybach, które nie rozróżniają rodzaju, występuje: 3 sg (58), np.: o czym rozumieją wszyscy, albo ich wielka część rozumie; 3 pl (6), np.: ona część miasta, w której się zapaliło niech drabiny przystawiają. (Pod uwagę brane są tylko podmioty w sg wchodzące w połączenie z G pl i G sg rzeczowników zbiorowych lub z wyraźną ich elipsą); 3 sg GlabGad, GroicPorz (2), Leop (3), BibRadz (3), OrzRozm (2), Mącz (3), LeovPrzep, RejAp (4), GórnDworz (2), KuczbKat, RejZwierc, BielSpr, WujJud, WujJudConf, BudBib, CzechRozm, SkarJedn (5), KochTr, CzechEp, GórnRozm, WujNT (6), SarnStat (3), VotSzl (2); 3 pl KochPs, ReszHoz; 3 sg : 3 pl BielKron (5 : 2), ModrzBaz (5 : 1), ActReg (1 : 1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

I. Rzeczownik (2559):
1. Wycinek całości (konkretnej lub abstrakcyjnej), to, co jest wynikiem podziału; kawałek, ułamek, fragment, pewna ilość; pars Murm, Mymer1, Mącz, Calag, Calep, Cn; portio Mącz, Calag, Calep, Cn; classis, membrum, segmentum, series, sors Mącz; tomus Calep (2328): ZapWar 1542 nr 2450; Lew z bykiem/ z kozłem/ z báránem/ Miałći śię dzielić ieleniem: [...] Cżterzy cżęśći vdziáłáli/ Aby o nie los miotáli BierEz M2v; Wezmi iaie [...] vwarz ie twardo/ potym ie obłup/ y rozkroy na poły a wyrzuć żołtek z obudwu cżęſci FalZioł II 19b; dawayże iey [mamce] pić na każdy dźień, iednę cżęſć po cżtyrzi razy/ A to z tatarcżaną/ albo z grochową iuchą. Rzeczy mleko mnozącze: ty ſą. FalZioł V 37; GlabGad D7; MiechGlab 24; KłosAlg A2 [2 r.], Fv [2 r.]; Ale tego możeſs być yſt Iſczi tu ýedno częſcz maią Co Panſką wola dzałaýą RejKup aa6; HistAl A6v; RejWiz 80 marg, 194, Cc7; Odpowiedzieli mężowie Iſráelſcy mężom Iudſkim/ rzekąc: Dzieſiąćią cżęśći [decem partibus] więtſſyzmy my v krolá niżli wy/ á przetho więcey knam Krol należy niżli kwam Leop 2.Reg 19/43; Zołnierze lepak gdy go vkrzyżowáli/ wźięli odzienie iego (y vcżynili cżterzy cżęſći/ kożdemu żołnierzowi cżęść) y ſuknią. Leop Ioann 19/23 [przekład tego samego tekstu LatHar 735, WujNT], Gen 15/10, 4.Esdr 4/50, 15/38, Eccli 50/13; LeszczRzecz A3v; Y wyiął nieco z pieniędzy/ o czym wiedźiáłá y żoná iego/ á przyniożſzy część [et afferens portem quandam] niektorą/ położył przed nogi Apoſtolſkie. BibRadz Act 5/2 [przekład tego samego tekstu BudNT, WujNT], I 306b marg, 4.Esdr 15/38; iedno w tym będźie roznicá/ że nie ſuwáłką rázem Polſká ſye ná Woynę ruſzy/ ále koleią iedná część wedle rozdźiału Koronnego. OrzRozm V3, V3; A gdy cżynił ofiárę Helkaná/ dał Phennennie dwie cżęści/ tákież ſynom iey/ ále Annie iednę cżęść BielKron 62; Mánichei odſzcżepieńcy byli tego mnimánia/ iż iedná ieſt duſzá ktora ſwe cżęśći ciáłom rozdawa. BielKron 127v, 180v, 281v, 419; á obiedwie ty cżęśći ſą nacżynim cznoty/ gdy kto ták ná miernych bogacztwach/ iáko na ſrzedniey nauce przeſtaie KwiatKsiąż K; As, Cáła rzecz káżdey rzeczy którą może dzielić na dwánaście częśći/ álbo ná wiele ſie może doſtáć/ álbo też nie potrzeba yeſt/ á ony cześci Vnciami zaś zową. Mącz 17c; Septunx, Siodma cześć rzeczi/ których to częśći dwánaśćie/ yednę rzecz zupełną á całą czinią Mącz 17c; Synechdoche, latine compraehensio, vel ut Cicero vertit, Intellectio, Oſięgnienie álbo wyrozumienie. Figura Grammatica cum a toto pars vel a porte totum intelligitur. Gdy tylko część kłádziemy á wſziſtkę cáłość rozumiemy (álbo záś wſziſtkę cáłość kłádziemy á część tylko rozumiemy. Mącz 437a, 4a, 30d, 61b, 281b, 313b, 432d, 433a; RejAp 184v; HistRzym 88v, 96v; RejPos A6; RejZwierc 235v; WujJudConf 31; BudBib 2.Reg 19/43, s. 234b marg; BudNT Act 5/2; CzechRozm 218v; á druga nieprzyzwoliłá: mowiąc/ że zchęćią cżęśći ſwey [sua parte] poſtąpi drugiey/ gdyby tylko dźiećięćiá nièrośćinano ModrzBaz 89v, 84, 120 [2 r.]; v tákich/ poceniém pewna część [wody] wychodźić zwykłá Oczko 20v, 20v; Theil. Cźęść. Pars, portio. Calag 477b; NiemObr 58; KochPhaen 4; ActReg 7, 18, 183; Decas – Dzeſziecb [!] częſzczi wſobie maiący. Calep 289b, 305a, 758a, 824a, 883a, 970a, 1061a, 1072b; OrzJan 42 [2 r.]; LatHar 735; WujNT 104, Ioann 19/23 [2 r.], Act 5/2, s. 435; JanNKar C3v; Przy Sądziéch gdzie więcéy, tá częsc konkluduie. SarnStat 47; tę Ziemię Króleſtwu Polſkiému iáko prawdźiwému y właſnému ciáłu iéy á glowie/ w ſpółeczność/ w część/ w wlaſność/ y w tytuł Koronny przywrácamy SarnStat 1038, 82, 103, 104, 358, 882 (18); PowodPr 55; CiekPotr 57.

część kogo, czego (794): BierEz S3V; OpecŻyw 169v; OpecŻywSandP ktv [3 r.]; MetrKor 51/224; yeſzly oko twe proſte a nyemayące nyektorey cząſzczy czyemnoſzczy bądzye teſz czyalo twe yaſpe wſzythko [Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit Vulg Matth 6/22] PatKaz III 145v; Latium. ein teil italien dorin Rom iſt gelegen. Część źyemye włoſkey. kędy rzym leży. Murm 30; yakom ya nyeprzygrodzyl Czasczy zyemye vczczywego y slachethnego Stanislawa Gylewycza ZapWar 1529 nr 2356, 1537 nr 2573, 1542 nr 2450, 1545 nr 2646, 1550 nr 2683; HistJóz B2; TarDuch C8; Gdy iuż tak ona cżęſć pępka zoſtawiona odpadnie [...] thedy oſtathek zaſypać popiołem FalZioł V 35, I 3d, 5a, 10d, 18a, 28d (38); GlabGad C7, D6v, E3v, H5v, Kv(8); GOtow z Scitiej wygnanich cżęſć ich zoſthało na wyſpie Bykowym MiechGlab 38, 1, 31, 50, 71, [89]; KłosAlg A2v; WróbŻołt Vv; LibLeg 9/53, 10/124v; ábowiem to być niemoże áby też tám częſć łupieſtwá niebyłá RejPs 91, 16v; ComCrac 15; LibMal 1544/78v, 1549/149, 1551/161; SeklWyzn d4v; RejJóz M2v; HistAl H5, H5v, L2; HistAlHUng A3v; MurzNT 73v [2r]; KromRozm III A7, F6v, F8v, Kv, L5v; Diar 77; BielKom E5; LubPs S2 marg; GroicPorz a4, mm3V; KrowObr 48, 57v; Dobył thedy Iozue wſſyſtkiey źiemie ná gorách y ku południu: [...] y cżęść gory [et partem montis] kthora idzie ku Seir Leop Ios 11/17, Gen 41/34, 47 arg, Lev 14/10, 21, 26 (23); UstPraw A2, F3v [2 r.]; LeszczRzecz A3v, A4v; A iż ktemu kilká cudzoźiemcow nieiaką cżęſc pracey tey podięli BibRadz I *5, Lev 23/13 [2 r.], 17, 15/4[2 r.], 5, 6 (42); A ſtąd dziś zową cżęść Włoſkiey zyemie Lombárdyą BielKron 162v; Y záś nákazano thákże iáko y pierwey Woiewodzie nawyſzſſemu/ áby ſie ku rzece Draw przodkiem z cżęścią ludu poſpieſzył BielKron 306, 15v, 17, 18, 39v, 40 (116); KochSat C; KwiatKsiąż H2; Coenacularius, Komornik/ który ná wyſzſzey częśći domu mieſzka. Mącz 58d; Deiicere partem murorum, Część murów ſtrzelbą zrućić. Mącz 162b; Occidens, Zachód słóńcá álbo tá część niebá która yeſt ná zachód słóńcá. Mącz 258a, Id, 9c, 17c [5 r.], 26a, 28b (72); SienLek 45v, 46 [2 r.], 67, 77v, 97, Tv; LeovPrzep C, D2, E3; A tu pátrz iáko Pan dla cżęśći wiernych záchowywa y ine y wſzytko zebránie álbo kroleſthwo w łáſce á w miłoſierdzyu ſwoim. RejAp 38v, CCv, 48, 66, 73v [6 r.], 74v [3 r.] (25); GórnDworz G3v, V4v, Zv, Bb6, Hh7v; GrzepGeom E4, E4v [2 r.], F [2 r.], H3v, I2 [4 r.] (16); HistRzym 63, 82; RejPos B, 49, 235, 272, 287v, 302v, 342 marg [2 r.]; RejPosWiecz2 95v; GrzegŚm 23; KuczbKat 1, 50, 95; RejZwierc 3, 16v, 103, 108v, 170, 170v, 187v; BielSpr 10v, 15, 20v, 30v, 46, 53; WujJud 16, 78, 126, 206v; WujJudConf 115v; á gdy oglądaſz iſz będzie przemiiáć cżęść niektora známion opowiedziánych/ Tedy zrozumieſz iſz to ieſt ten cżás wktory pocżnie Nawysſzy náwiedzác świát przezeń ſtworzony. BudBib 4.Esdr 9/1, Ex 29/40 [3 r.], Lev 6/20, 14/10, 21, Deut 33/21 (17); MycPrz II B4v [2 r.]; BiałKaz K4v [2 r.]; BudNT Ev marg, 2.Cor 9/4, Apoc 8/7 [2 r.], 8, 9 [2 r.], 10; CzechRozm 101, 184; Oná cżęść miáſtá [tribus] w ktorey ſię zápaliło/ niech drábiny przyſtáwiáią/ hakámi rozrywáią/ y chuſtámi mokremi gáſzą. ModrzBaz 84, 35v, 37v, 42v, 84, 92 (14); SkarJedn 173, 289 [2 r.], 296; KochOdpr B2; Oczko 29; powiem wam cżęść żyćia iego SkarŻyw 436, 20, 46, 117, 187, 193 (15); ZapKościer 1579/2, 1584/53 [2 r.]; KochTr 23; MWilkHist K4v [2 r.]; StryjKron 16, 76, 86, 100, 121 (31); CzechEp 72, 108, 191; NiemObr 26, 59, 75, 85; KochFr 45; KochMarsz 154; KochPhaen 19, 21, 22; ReszPrz 42 marg, 74; dla niedoſtátku pieniędzy/ vboſtwá cżęść niktorą roſpuśćić z ſzpitalá vmyſlili ReszHoz 124, 135; BielSjem 21; PudłFr 36; GórnRozm A [2 r.], Ev; KochWr 24; PaprUp C2v, Fv; ZawJeft 8; ActReg 13, 27 [2 r.], 41 [2 r.], 67, 74 (11); Concubium ‒ Pierwoſpy, ta czeſzcz nocy ktorey ſzie kazdą rzecz vſpokoią. Calep 234b, 206b, 863a, 883b, 975a, 1056a (9); GostGosp 2, 108; Phil C, H2; GórnTroas 15, 67, 72; KochCz A3v; GrabowSet O2, R4v; OrzJan 12, 68, 101, 124; LatHar 191, 355, 379, 514, 673 [2 r.]; WujNT 58 marg, 97, 170 marg, 275, 299 (26); WysKaz 43 [2 r.]; JanNKar C4v [2 r.]; áby káżdé miáſto y miáſteczko z przerzeczonych trzy częśći ſzoſu dawáli ná tę potrzebę ná káżdy rok SarnStat 972, 31, 42, 63, 87 [2 r.], 89 (60); GrabPospR L3, M3v [2 r.]; KmitaSpit C4v; PowodPr 2, 12, 13, 16, 21 (11); SkarKaz 5a, 6a, 453b, 609b, 610a, 634a, VotSzl Bv, B3v, B4, Dv [2 r.], D2v [2 r.], E2v; CiekPotr 42, 66, 89; GosłCast 44; SkarKazSej 684b. Cf »dobra część«, »lepsza część«, »(na)niższa część świata«, »niemała część«, »przednia część«, »część świata«, Zestawienie.

część z kogo, z czego (37): MetrKor 40/815; A dwie cżęści z was [Duae vero partes e vobis] wſfyſtkich [...] niechay będą ná ſtraży v domu Páńſkiego przy Krolu. Leop 4.Reg 11/7, 4.Esdr 7/68; BibRadz Lev 23/17, Ez 45/13 [2 r.]; BielKron 9v, 18, 261v, 294, 416v; Mącz 234c, 281b; GrzepGeom I2; BielSpr 15; BudBib Gen 47/24, Ez 45/13 [2 r.]; StryjKron 607; NiemObr 132; WujNT 516; SarnStat 88 [2 r.], 89, 103 [2 r.], 104 [2 r.], 281 (13); VotSzl D, D3, D3v.

część od czego (9): A tako od trzechſet pieniędzy/ proſto dzieſiątą cżęſtz zyſkál OpecŻyw 84; FalZioł V 112v; Leop Lev 14/10; KwiatKsiąż P4v; Mącz 493a; SienLek 57v; Calep 342a, 957b, 1056a.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym oraz liczebnikiem „jeden” w znaczeniu „pierwszy” (85): Druga cżęſć albo poſtać vriny: ieſt poſrzodek iey/ á tha vkazuie na żołądek/ wątrobę/ ſlezionę/ y na ielita wſzytki. FalZioł V 7, V 7, 59v; GlabGad O8v; MiechGlab 38; LibMal 1547/135; KrowObr 197 [3 r.]; RejWiz 8v, Cc3; Y gdy obaczył Páweł że ich iedná część [una pars] byli Sáduceuſzowie á drudzy Fáryzeuſzowie/ záwołał do zgromádzenia BibRadz Act 23/6 [idem WujNT], Gen 15/10, I 418d marg, Ez 45 arg, 4.Esdr 6/51, 15/37, 2.Mach 8/31; OrzRozm I, Iv, V3 [3 r.]; á tak cżęść tych kráin w mocy náſzey byłá áż do latá 1450. druga cżęść aż do Woyćiechá z Brándeburgu. BielKron 231v, 38v, 275v [2 r.], 276 [3 r.], 280v [4 r.], 281v [2 r.] (20); KwiatKsiąż H2; Mącz 7d, 51c, 157a, 198a, 389d; SienLek 25v; DZiewiętnaſtego roku od láthośiego licząc/ będźie wielkie Złączenie zwierſchnich Plánetow/ w wtorey częśći Ryby známieniá niebieſkiego LeovPrzep E3; RejAp 48; RejPos 342 [2 r.]; BielSpr 30v [4 r.]; BudBib 4.Esdr 14/11, 2.Par 1/14 [2 r.]; CzechRozm 213; ModrzBaz 75, 88v, 120v, 122; SkarŻyw 347, 511; StryjKron 507 [3 r.]; KochPhaen 20; ActReg 3v; Calep 863a; Phil C; WujNT Act 23/6; Záś po drugim cżáśie znowu Krol Herod drugą cżęść tám tego ſchowánia [...] otworzył WysKaz 43, 43; SarnStat 117, 120, 1203 [2 r.]; PowodPr 13; VotSzl D; SkarKazSej 706a.

W połączeniu z liczebnikiem ułamkowym i głównym lub porządkowym w funkcji liczebnika ułamkowego (474): miéſſki maiątz/ w ktorych noſil to tzo milému Iezuſowi ſlano a wſſakoż dzieſiątą cżęſtz zawżdy vkrádl OpecŻyw 70, 84; MetrKor 40/815, 61/224 [2 r.]; HistJóz B2, E3 [2 r.], E3v; ty tzecżi [!] wſzytki przetłukſzy troche : warz w wodzie: iżby trzecztą [!] cżeſtz wywrzało FalZioł I 1c, I 3c, d, 5a, 10c, 11b (77); Przyrownaiącz przyrodzenie oboiey płci to ieſt męſkiey ku niewieſciey, według ſthałoſci z krewkoſcią iakoby dwie cżęſci otrokowi przyſądzaiąc á trzecią niewieſcie. GlabGad M; 41. 1b. za 6. ff. 3. orty/ zacż 192. lib. cżyni 31. ff. 18. gf – 5. o oſtała frakta 11/14. cżęſći/ ktore na probie przydaſz. KłosAlg F; A czwarta częſcz rokv ma bycz obroczona kv ſądzeniv vieczow ComCrac 15; RejJóz M2v; HistAl H5v; Diar 93; KrowObr 185; RejWiz 48v; áby piąthą cżęść zboża przez thę ſiedḿ lath żyznych/ ktore iuż theraz máią być/ zbieráli do gumien Leop Gen 41/34 [przekład tego samego tekstu HistJóz B2, BielKron 17], Gen 47 arg, Lev 14/10, 21, 4.Reg 11/6 [3 r.], 7 (14); UstPraw A2, F3v [2 r.]; Potym cżwarty Anioł zátrąbił y vderzoná ieſt trzećia cżęść ſłońcá/ y trzećia cżęść mieſiącá/ y trzećia cżęść gwiazd/ ták iż záćmiońá ieſt trzećia cżęść ich/ y dniá áby nie świećił/ y nocy tákże. BibRadz Apoc 8/12 [przekład tego samego tekstu Leop, RejAp CCv, 75, WujNT], Gen 47 arg, Lev 23/13 [2 r.], 17, Num 15/4 [2 r.], 5 (32); Vſtáwili byli tedy/ oſmą cżęść dochodow tak na kſiężą iáko na ſlachtę BielKron 393; Werſt ieſt piąta cżęść mile. BielKron 436; Item fárakulá Imbieru ſuchego/ to ieſt dwudźieſta cżęść bákkáru/ za ſześć fawow. BielKron 454v, 9v [2 r.], 17, 18 [2 r.], 63v, 78v (23); KwiatKsiąż P4v; Septunx, Siodma cześć rzeczi/ których to częśći dwánaśćie/ yednę rzecz zupełną á całą czinią Mącz 17c; Sestans, Sżóſta cześć wſzelkiey rzeczy/ też pieniądz około kwartniká naſzego/ álbo/ máło więcey/ ważący. Mącz 17c; Deunx, Nieco ſpełná/ króm dwunaſtny częśći. Mącz 83c; Dodrans, et Dodrantalis [...], Dziewiąta część aſſis. Mącz 93c; Millesimam partem vix intelligo, Ledwey tyſiącną część rozumiem. Mącz 221c; Quadragesima, Czterdźieſtna część. Mącz 334d; Quinquagesimas exigere, Piąćidzieſiątną część obieráć. Mącz 342d, 17c [3 r.], d, 65a, 79b, 95b (44); Albo weźmi ſrzedniey ſkory s korzenia wirzbowego/ á warz ią z przykrym winem áby trzykroć więcey winá było/ y wárzyć áż iedná część oſtánie SienLek 94v, 15v, 40v, 46 [2 r.], 57v, 64v (26); RejAp CCv, 58, 59v, 73v [6 r.], 74v [3 r.] (25); káżdy kąt ma dwie częśći proſtégo kątá GrzepGeom E4; á naydźieſz ſummę wſzytkiégo 50 2/7 – pięćdźieśiąt łokiet Kwádratowyeh/ y dwie śiódmé częśći łokćiá Kwádratowégo. GrzepGeom I2, E4v [2 r.], F [2 r.], H3v, H4 [2 r.], I (20); RejZwierc 16v, 170v, 187v; BielSpr 15; A będzie (że) zpożytkow [...] cżtery cżęśći [et quatuor partes erunt] będą wam zá naſienie polne BudBib Gen 47/24 [przekład tego samego tekstu HistJóz E3], Gen 47/24, 26, Ex 29/40 [3 r.], Lev 6/20, 14/10 (16); BudNT Ev, Apoc 8/7 [2 r.], 8, 9 [2 r.], 10; ModrzBaz [38], 75, 110, 119, 121v (8); SkarŻyw 571; Iego Msci Panu Woiewodzie Pomorſkiemu ſsądem ſpolecznie polowicę Tho ieſt dwie częſći, odlożyć. ZapKościer 1580/14, 1580/14; StryjKron 121, 156 [2 r.], 607, 637, 647, 658; NiemObr 26, 59 [2r.], 75; KochPhaen 18, 19; BielSjem 21; PudłFr 36; ActReg 41; Calep 342a, 883b [2 r.], 957b, 975a, 1056a [2 r.] (10); Iuż byłá vſzłá biegú noc dwie częśći zgołá/ Ku dniowi niebieſka oś náwrácáłá kołá GórnTroas 33; WujNT 58 marg, 170 marg, Apoc 8/7 [2 r.], 8, 9 [2 r.] (20); któréy winy dwie częśći ſkárbowi náſzému/ á trzećia Woiewodźie bydź ma. SarnStat 271; co zſtrony liczby tákowéy y kwitu/ dwie częśći ſtanów vczynią/ to/ ták ważno bydź ma in hoc solo actu, iákoby od wſzyſtkich vczyniono było. SarnStat 443, 87, 191 [2 r.], 281 [3 r.], 287 [2 r.], 367 (30); á dawſzy każdy [...] ták wiele ileby mu ná ieden tydźień ſtráwy potrzebá [...] mym zdániem żytá dwánaſtą cżęść becżki śledźiowki ná chleb/ ná krupy iárego zbożá połowicę tákiey miáry/ to ieſt 24. cżęść becżki/ ſłonin po trzy funty/ á máſłá po drugie trzy funty GrabPospR M3v, L3; VotSzl D3, D3v, E2v [2 r.]; wiele wroci Kiedy czwartą część wroci zaśiewku ktorego. CiekPotr 42. Cf »czwarta część«, »dziesiąta część«, »pięciądziesiątna część«, »piąta część«.

Wprowadza kolejne współrzędne człony wyliczenia [dwukrotne (16), trzykrotne (1), czterokrotne (1)] (39): Nietylko ſobie narodzeniſmy/ ale poſſciá naſſégo cżeſtz [!] ſobie oytcżyzna przywláſſcżá/ cżęſtz rodzice/ a cżęſtz przyiáciele OpecŻywSandP ktv; vcżynić ſtego Elektwarz y z ieſć go częſć/ á częſć w prawey ręcze dzierżeć, gdy kto ma z panią leżeć/ thedy mu ſyna pocżnie przez wątpienia. FalZioł IV 9a; LibMal 1547/135; RejWiz Cc3; BibRadz Act 27/44; BielKron 258v, 294, 390v; RejPos 152; Ale gdy go ktho cżęść vda ná poććiwą iáką ſpráwę/ álbo ná ſłużbę Rzecżypoſpolitey/ cżęść też powinowátym ſwoim/ á cżęść wſzytkim iáko może/ á cżęść theż ſobie ku dobrey myſli ſwoiey/ nadobną powinnoſcią ták iákochmy ſłyſzeli ozdobioney/ ten cżáſy ſwe złotemi cżáſy zwáć może RejZwierc 103; WujJud 78 marg; WujJudConf 100; Oczko A3; StryjKron 235, 612; ActReg 27; Phil H2; JanNKar C4v.

Przysłowie: Nullius momenti putatur illius testimonium, Zá nic nie ſtoyi yego ſwiádectwo/ álbo ná yego ſwiádectwo czwartey częśći pieniądzá nie dádzą. Mącz 230b.
Wyrażenia: »czwarta część« = kwarta, rodzaj podatku płaconego przez dzierżawców dóbr królewskich do skarbu królewskiego, przeznaczona na utrzymanie wojska [szyk 56 : 1] (57): Pátrzayże iáką obronę ználeźli/ z iákieyśi cżwartey cżęśći/ y ná to iuż wſzytki ſwe nádzyeie ſpuſzcżáią/ powiádáią iż to iuż będą złote wieki pod tą obroną. RejZwierc 194v; Y kazáli cżwartą cżęść dáwáć ná obronę RejZwierc 245, 233v, 245; BiałKaz K4v [2 r.]; tedy my z łáſki náſzéy królewſkiéy/ á z miłośći przećiwko Rzeczypoſpolitéy pozwalamy tego/ áby czwarta część wſzytkich dochodów totius corporis Regni, ku ſtołu náſzemu należących/ byłá ná obronę potoczną obróconá SarnStat 102, 78, 87, 88, 89, 91 (51).

»dobra [= znaczna, wielka] część« [szyk 7 : 2] (9): Szweckie kroleſtwo dwoiáko przewyſzſſa Nordweyſkie/ ludem/ wielkośćią źiemie/ y pożytki/ ácżkolwiek dobra cżęść Szweciey gory y błothá záſtąpiły BielKron 293v, 230v, 268, 284, 286v, 291v; opuśćiwſzy rzecży y zábáwy docżeſtne/ cżęść dobrą każdego dniá/ ná rozmyſlániu y roſpámiętywániu iego dobrodźieyſtw y miłoſierdźiu trwáią ReszHoz 136; KochPam 81; WysKaz 31.

»dziesiąta część« = dziesięcina, rodzaj podatku wnoszonego na ręce Kościoła (4): Unde Herculiana pars, Dzieſięćyná/ Dzieſiątą część. Decimae. Mącz 155a; ModrzBaz 139; á ná tym mieyſcu ołtarz ábo kośćioł poſtáwię/ y dzieſiątą cżęść máiętnośći moiej/ ná cżeść iemu/ y ſług iego potrzebj/ ofiáruię. SkarŻyw 347; Dźieśiątą część dochodu bráć práwá Polſkié dozwaląią. SarnStat 696.

»lepsza część« (4): GlabGad H5; Leop 1.Mach 8/8; Zda mi ſie iż ten lepſzą cżęść ſwiátá poſiada/ Ktory tu ſwemi páńſtwy s pocżćiwoſcią włada. RejZwierz 23v; ModrzBaz 127v.

»część mała, mniejsza« [szyk 5 : 5] (5 : 5): Wezmi Ieżyn iagod cżyſcie vzrzałych á nie zgniłych/ wyżmi z nich wodę/ á przyley do niey wina tak czoby mnieyſza cżęſć niżli tey wodki/ á to piy/ ten trunek poſila ſercze y żołądek FalZioł V 68; MurzNT 73v; BielKron 308v; Poźrzał wzgorę á gáłąſkę onę/ Myſzy gryzą iuż ná drugą ſtronę/ Z iedney ſtrony cżarna z drugiey biała/ Ták iż iey iuz máła cżęść zoſtáłá. RejPos B; BielSpr 6; SkarŻyw 508; SarnStat 274; SkarKaz 5a; VotSzl Dv; KlonFlis Ev.

»(na)niższa część świata, ziemie« [o piekle lub ziemi] (1 : 1): To ieſt/ Ná źiemię ktora ieſt naniżſzą cżęść świátá/ A ći ktorzy tho rozumieią o odchłániach/ gdźiebi dźiatki po śmierci zoſtawáć miáły/ nie godni ſą ábychmy im ná to iáką odpowiedź dáć mieli. BibRadz II 108a marg; á to że wſtąpił/ coż ieſt/ iedno iż pirwey był sſtąpił do nizſzych częśći źiemie [in inferiores partes terrae]? WujNT Eph 4/9.

»niemała, niemniejsza część« [w tym: czego (25)] [szyk 18 : 8] (25 : 1): Y niemáła częſć żywotá niego myſląc o tem z żáłoſćią mi odeſlá RejPs 44v; BibRadz Num 11/1, I 106b marg; Poimánych Ceſarz w koło poſtháwiwſzy/ dał śćináć cżęść niemáłą BielKron 308, 129, 292, 305v; LeovPrzep E2; RejZwierc 185v; WujJud 194; PaprPan A4v; ModrzBaz 75, 106 [2 r.]; StryjKron A, A3v, 31, 692; KochPam 80; ZawJeft 32; ActReg 95; WujNT 627; SarnStat 418, 1051, 1224; SkarKazSej 705b.

»ostatnia [znajdująca się na końcu, na skraju] część« [szyk 4 : 1] (5): y dopuśćił ná nie ogień ſwoy niebieſki że ſpalił oſthátnią cżęść Namiotow [extremam castrorum partem]. Leop Num 11/2 [idem] BielKron 39v, 40, 80v; KochPhaen 22.

»piąta część« = rodzaj podatku (8): iż ze wſzytkich prowentów przez Rewizory [...] ma bydź naprzód odłączona piąta część/ która żeby do trzech częśći náſzych przyłączoná byłá. SarnStat 104, 88, 89 [2 r.], 104 [3 r.], 485.

»pięciądziesiątna część« = pięćdziesiąty dzień po Wielkanocy, Zielone Świątki (1): Pentecoste, Swiątki. Latine quinquagenaria, Pieciądźieſiątna część álbo dźień. Mącz 290a.

»przednia część« [szyk 5 : 1] (6): Gdzież wiedz iż mania ieſt niemocz gdy ſie przednia częſć mozgu w cżele nakazi tak iż on cżłowiek złe dumanie miewa. GlabGad D8; BielKron 63v; Antica, Przednia część káżdey rzeczi. Mącz 11b, 162d, 212d, 327a.

»część świata« (21): HistAlHUng A3v; KromRozm III L5v, N7v; RejAp 48, 64; GórnDworz Mm6v; RejPos 300v, 349v; WujJudConf 242; PaprPan A4v; Y toć też ieſt nie bez wielkiego dźiwu/ gdy w iednem domu/ iedni ſię vbieráią po Niemiecku/ drudzy po Włoſku/ drudzy po Turecku: nieinácżey/ iedno iákoby ſię ná roznych/ á od śiebie bárzo dálekich cżęśćiách świátá [partibus mundi] porodźili. ModrzBaz 51, 106; StryjKron 91; KochPam 80; PudłFr 61; KochCz A3v; SkarKaz 5a; VotSzl Bv; CiekPotr 66. Cf »lepsza część«, »(na)niższa część świata«.

»trzy części« = część dochodu państwowego przeznaczona na użytek króla (7): Z trzech częśći wolno Królowi nágrádzác. SarnStat 79, 79, 103 [2 r.], 104 [2 r.], 357.

»więtsza, wielka część« [szyk 157 : 14] (109 : 62): BierEz F; y thyle ſie krwie z nich [jajec] przymnoży iako wielki żołtek ieſt, á gdy ſą ſwieże tedy y więtſzą cżęſć białku w krew ſie obracza. GlabGad H5v, C7, F6v, K7, O8v; Ale oni poſzli z ziemie polſkiey od wiſtłi, y zamieſzali wielką cżeſć Europy ku zachodu ſlonca y Afrykę na połdnie. MiechGlab 50, 71, [89]; WróbŻołt Vv; ZapWar 1545 nr 2646; HistAl H5, L2; HistAlHUng A3v; MurzNT 73v; KromRozm III L5v; Diar 77, 93; LubPs S2 marg; GroicPorz a4, mm3v; KrowObr 48; Leop 4.Reg 3/25, 2.Mach 8/24; LeszczRzecz A4v; BibRadz I 196a marg, 1.Par 12/29, I 418d marg, Eccli 16/20, 2.Mach 8/24; niektorzy niechcieli go [Achillesa] w tym pocieſzyć/ zwłaſzcżá więtſza cżęść. BielKron 58, 99v, 146, 161v; 164, 180v (27); Bona pars civium, Więtſza cześć miéſzczan Mącz 26a, 179b, 204b, 220a, 236b, 281b (17); LeovPrzep D2; niektore narody/ y náſzych niemal więtſza cżęść Polakow/ máią ſobie náuki dobre zá nic GórnDworz G3v, V4v, Bb6, Hh8; HistRzym 82; RejPosWiecz2 95v; KuczbKat 1; BielSpr 6; WujJud 16, 206v; WujJudConf 115v; MycPrz II B4v; CzechRozm 101, 184; ModrzBaz 35v, 37v, 42v, 92; SkarJedn 165, 173, 226, 289 [2 r.], 296 [3 r.], 354; Proſili potym Krolá/ áby wedle práwá Poſtąpił/ á zá więtſzą cżęścią wyrok podał. KochOdpr C2v, C2v; Owi głodem/ á drudzy morem okróceni/ Wiełka troſkámi część poráżeni. KochPs 166; Oczko 20v [2 r.]; SkarŻyw 46, 62, 117, 235, 472; KochTr 23; StryjKron 76, 170, 335, 395, 567 [2 r.] (12); CzechEp 72, 108, 191; NiemObr 85, 132; KochFr 45; ReszPrz 74; ReszHoz 135; GórnRozm Ev; ActReg 18, 27, 41, 74, 107, 126; Calep 810b; KochCz A3v; Ocży/ iákby z iámy ſtráſzney wyglądáły/ A źrzenice/ więtſzą cżęść wzroku ſtradáły. GrabowSet R4v; LatHar 191, 379; WujNT 275, 516; GDyſmy widźieli liczbę Poſłów źiemſkich/ którzy ná Séym Wálny bywaią poſyłáni: iż ták dálece rozmnożyłá ſie/ że téż [...] y wielka część podatkow poſpolitych [et magna pars contributionum publicarum JanStat 117] ná nie byłá wydawána SarnStat 42, 47, 151, 153, 274, 689 (9); PowodPr 16, 21, 30, 52; SkarKaz 6a, 453b, 634a; VotSzl Bv, B3v, B4, Dv, D2v [2 r.]; CiekPotr 66; GosłCast 44.

»zadnia część« (3): Puppis, Zádnia część łodźi/ tył łodźi Mącz 332a, 450a, 487a.

»część żakowska, żakow« = klasa szkolna (1 : 1): Classes scholasticae, Częśći á rzędy zakowskie. Mącz 56a, 56a.

Zestawienie: »część mowy« (2): Denominativum apud Grammaticos quod a nomine deducitur, Co od tey częśći mowy ymienia pochodźy. Mącz 249d, 484b.
Szeregi: »część ani rozdział« (1): Przeto tę iedinoſć niektorzy mędrczy zwali zgodą/ drudzy przijaznią á miłoſćią/ bowiem ona tak ſie złącża: iż ſama w ſobie żadney cżęſci ani rozdziału (bez ſwego vrazu) nie dopuſzcża. KłosAlg A2.

»bądź wszystek, bądź część, nie wszystek a część itp.« [szyk 12 : 6] (18): przeto też drugdy wſzytek ſen drugdi go tilko cżęſć pamiętamy GlabGad L5; KromRozm II y2; KromRozm III F6v; GroicPorz mm3v; BielKron 102v, 307v; SkarJedn 296; Oczko 20v, 29; ZapKościer 1580/12; GórnRozm A; ActReg 94; LatHar 191; WysKaz 31; SarnStat 5; Ná ktorych [urzędnikach] nie część ktora/ dobrego poſpolitego: ále wſzytko należy. SkarKaz 610a, 5a; SkarKazSej 695a.

Wyrażenia przyimkowe: »na części« [w tym: na [ile] części (120)] (148): Dziewiątégo dnia kamien⟨ié⟩ tak to tzo bylo w budowaniu iako ijnſſé ij wſſytki op⟨o⟩ki będą na cżęſci zlupány OpecŻyw 193v; Item zassiewek y Grunth spathkowy po nyeboscze cziothcze ych tho mayą dzyelycz na cztery czesczy ZapWar 1550 nr 2666, 1550 nr 2666; KrowObr 197; RejWiz 117v; OrzRozm V3; BielKron 78v; Mącz 19b, 127b [2 r.], 342d, 465b; RejAp 138v, 184v; BielSpr 31; BudBib Iudic 19/29; SkarŻyw 509; MWilkHist K2v; KochProp II; Calep [882]a; WujNT Mar 6/40; SarnStat 358, 367, 1307.
~ Zwroty: »pokołatać na części« (1): Bo táką [ofiarę] obiecował iáką vcżynił: to ieſt iſz ie pokołátáć miał ná cżęśći/ á ſrebro z ktorych vcżynione było vbogim rozdáć SkarŻyw 189.

»rozbić się na części« (1): bieżał zá ieleniem ná ſkáłę/ [...] ſpadł y rozbił ſię ná máłe cżęśći SkarŻyw 508.

»na części rozciąć, rozcięty« (1 : 1): Bifidus, Ná dwie częśći rościęty álbo roſpádły. Mącz 24d, 377b.

»(roz-, po-)dzielic (a. rozdzielać) (się), rozdzielon(y) (a. podzielony), dzielący (się), rozdzielenie (a. rozdział) na części« [w tym: na rowne części (10)] [szyk zmienny] (65 : 28 : 8 : 4): FalZioł V 7, 37; oto wſzelki cżas na trzy ſie cżęſći dzieli/ przeſzłą/ ninieyſzą/ y przyſzłą KłosAlg A2v; RejPs 203; ZapWar 1550 nr 2666 [2 r.]; Diar 95; KrowObr 63v; odłącżyż trzy miáſtá we śrzodku źiemie/ kthorąć Pan Bog twoy da w dzierżáwę/ rowniąc á rozmierzáiąc pilnie drogę: wſfyſtkę kráinę ná rowne trzy cżęści [in tres aequaliter partes ... divides] rozdzieliż: áby miał gdzie vćiec bliſko/ ktoryby vćiekał dla mężoboyſtwá niezumyſlowego. Leop Deut 19/3, Ios 18/9, 10, 1.Reg 11/11; BibRadz 2.Mach 8/22; OrzRozm I, V3; Rozdzyeleni tedy Plebei/ to ieſt poſpolity lud/ ná cżterzy cżęśći álbo dwory BielKron 108v, 50, 99, 151, 276, 277 (14); Pannonia, Kráyiná Europy ná dwie częśći ſie dźieląca. Mącz 276a, 7d, 17c, 25b, c, 39c (25); GórnDworz Cc2; PVNKT ieſt/ który nie może być rozdźielón ná częśći. GrzepGeom C, D3v, D4, F3, F3v, H3v; HistRzym 96v; RejPos 40; KuczbKat 380; RejZwierc 206v; BielSpr 6, 12, 13v, 29v; WujJudConf 156; BudBib 4.Esdr 14/10, s. 234b marg; BudNT Matth 12/25 [2 r.]; ModrzBaz 84, 120; SkarJedn 110; SkarŻyw 268, 353, 517 [2 r.], 518; KochPhaen 18; GórnRozm Av; Dimidiatus ‒ Na dwie rowne czesczij rozdzielonij. Calep 325b, 569a, [678]b, 690a, 883a; GrabowSet P2; LatHar 320, 713 marg, 135; JanNKar C3v; Rozdźiału żadnégo ná częśći wóyſk/ ták wielkiégo iáko y máłégo/ nieczyniąc między nimi. SarnStat 132, 103, 132, 1203, 1309; SkarKaz Oooo2d; VotSzl D, D3v; SkarKazSej 685a, 706a.

»na części rozerwać (a. rozrywać), rozerwany« [szyk zmienny] (5: 3): a ono kroleſtwo [...] po iego ſmierći Hetmani tak na wiele cżęſći rozerwali/ iż po małym cżaſye zniſzcżało HistAlHUng A4; BibRadz Apoc 16/19; RejPosRozpr c; SkarJedn 9; SkarŻyw 520; OrzJan 28; WujNT 267, Apoc 16/19.

»na części roztargać (a. roztargnąć), roztargnion(y) (a. roztargany)« [szyk zmienny] (2 : 4): Illirik zá náſzey pámięći ná wiele cżęśći roſtárgnion/ to ieſt ná Kárintią/ Karwácią/ Kroácią/ Márkę. BielKron 274v, 275, 300; StryjKron 777; KochCn B4; po niektórych lennych Kśiążętach/ którzy ią [ruską ziemię] między ſię ná rózné części byli rozſtárgnęli/ záśię ku iednośći y właſnośći Korony przyſzłá SarnStat 1057.

»stłuc na części« (1): Wezmi czegłę ktorey by ieſzcże nie macżano/ ſtłucż ią na kielko cżęſci FalZioł II 22v.

Szereg: »na części albo sztuki (albo artykuły)« [szyk 1 : 1] (2): wziąwſſy miecż/ vmárłe ćiáło żony ſwey poſpołu y z kośćiámi/ zrąbał/ ná dwanaśćie ſſthuk á częśći [in duodecim partes ac frusta]/ y rozeſlał ie po wſfyſthkich pokoleniach Iſráelſkich. Leop Iudic 19/29 [przekład tego samego tekstu BudBib ]; Mącz 375a. ~

»podług (a. według) części« = zgodnie z przynależnością rodową (2): Y rozdźielił ie podług częśći [Et (marg) distribuit ex eis distributiones (‒) partitus est eos ... partitiones] ſynow Lewi/ to ieſt Gerſoná/ Kááthá y Meráry. BibRadz 1.Par 23/6.

~ Szereg: »według części i pokolenia« (1): Dobył tedy á doſtał Iozue wſſyſthkiey źiemie/ iáko mowił Pan do Moizeſſá/ y dał ią w poſſeſſią á dzierżáwę ſynom Iſráelſkim/ według cżęśći [partes] y pokolenia ich Leop Ios 11/23. ~

»w części« = w sprawie, w tym, co dotyczy (3): Aby iáko/ ieſliby zemną przyſzli Mácedonowie/ á zaſtáliby was nie gotowe/ nie záwſtydzili nas/ że nie rzekę was/ wcżęśći tego przechwálánia [in substantia hac gloriationis] BudNT 2.Cor 9/4; Wedle zelżywości mowię: iakobyſmy niemocni byli wtey mierze [in hac parte].(marg) wtey częśći. (‒) BudNT 2.Cor 11/21; WujNT Col 2/16.

»w [jakiej] części« = pod jakimś względem (3): Ci iż w niektorey cżęśći z ſobą ſą niezgodni/ nie dźiwuy ſię CzechEp 251, 366, 367.

W przen [czego] (2): Wſſelki ſluga boży dobrze może bytz rżecżon podolek/ abo niżſfa cżęſtz odzieniá Iezuſa milégo/ a to dlá niſkiégo domnimaniá ktore dzierży o ſobie. OpecŻyw 45; WróbŻołtGlab A3v.
a. Kontynent; segmentum, terra Mącz (34): Wſzytká źiemiá ieſth rozdzieloná ná trzy cżęśći/ iednę cżęść Azyą zową/ drugą Afryką/ trzećią Europą. BielKron 263v.
Wyrażenie: »rozdzielony na [ile] części« (1): Wſzytká źiemiá ieſth rozdzieloná ná trzy cżęśći BielKron 263v.
Zestawienia: »część świata« [szyk 30 :1] (31): OpecŻywList C [2 r.]; HistAl H3v; A tá dumá álbo náuká máło nye wſſyſtkę Afrykę/ trzećyą częſć ſwyátá/ w ktorey przez XL. biſkupſtw było/ zwyodłá byłá. KromRozm III E3; AMerykus rzecżony od Ameryki wyſpy wielkiey/ ktora może być licżoná zá cżwartą cżęść ſwiátá/ iż ią ten wynálazł. BielKron 446v, 45, 48v, 263v, 268v, 269v [3 r.] (12); Antipodes Podnożnicy/ ludzie którzi ná drugiey częśći świátá przećywko nam nogámi ſą. Mącz 11c, 5c, 11b, 12b, 17d, 109c (9); BielSpr 58; ModrzBaz 113; StryjKron 71; NiemObr 59; PowodPr 31 [2 r.].

»część ziemie« = część świata (1): Przezwána ieſt Azya od Azyiey cory Oceaná [...]. Tá cżęść ziemie ieſt nawiętſza BielKron 263v.

b. Strona świata (10): Y wzruſſył wiátry zewſſech częſći ſwiátá RejPs 115v; WujNT 852 marg.
Zwrot: »rozesłać (a. rozsyłać, a. posłać), rozesłany na wszytki (czterzy) częśći świata« (3 : 1): Y rozeſłał co widziſz ty ſwoie hetmány/ Ná wſzytki cżęśći ſwiátá/ y s tymi rotámi. RejWiz 169v; BielKron 214v, 296, 335v.
Wyrażenie: »cztery części (świata a. ziemie)« (4): Ale poźrzy iáko ſwiát rozno rozdzyelony/ Ná cżtery cżęśći práwie właſnie wyſtáwiony. Wſchod/ Zachod/ á Połnocy/ á potym Południe/ Rozdzyelił ten mądry Pan wſzytko náwſzem cudnie. RejWiz 76; BielKron 214v; WujNT 849, Apoc 6/8.
Zestawienia: »część świata« [szyk 5 : 1] (6): To thák właſnie mamy rozumieć iż to miáſto káżdemu narodowi s káżdey cżęśći ſwiátá ieſt wolnie otworzone/ ták ze wſchodu ſłońcá iáko y z zachodu/ s połnocy y s południá. RejAp 182v; WujNT 849. Cf Zwrot.

»część ziemie« (1): y daná mu ieſt moc nád cztermi częśćiámi źiemie [super quatuor partes terrae] WujNT Apoc 6/8.

c. Pora roku; cardines temporum, hora anni Mącz (10): Wioſna ieſt napierwſza cżęſć/ która ieſt gorącza á mokra FalZioł [*8]v.
Wyrażenie: »cztery części« (6): Roku cżterzy cżęſci ſą FalZioł [*8]v; O Cżterech cżęſciach Roku. LudWieś B; Mącz 38b; RejZwierc Bv, 107; GórnRozm Nv.
Zestawienie: »część roku« [szyk 6 : 1] (7): FalZioł [*8]v; LudWieś B; Hora anni pro parte, Część roku. Mącz 158a, 38b; GórnRozm Nv; GostGosp 64; LatHar + +7.
d. W odniesieniu do ciała; pars hominis Murm (67): Murm 68; GlabGad P5; Mącz 50b; Ale iż rzadki ieſt człowiek/ ktoryby niemiał w ſobie niektorey częśći chorey/ przeto o thym więczſzą pracą ma mieć/ co w ſobie mdleyſzego zna. SienLek 4v, 15 [2 r.], 33, 61v; KuczbKat 10 [2 r.]; A ponieważ przyrodzenie ták náſze ćiáło ſpráwiło/ iż niektore cżęśći chćiáło mieć zákryte [...]: tedyć záprawdę dłużſzy vbior/ ábo do kolan ſię śćiągáiący/ ma być chwalon ModrzBaz 51, 70v; Oczko 13, 14, 17, 26v, 28v, [40]; GórnRozm L3v; LatHar 298; RybGęśli Dv.

część czego (37): GlabGad B8v; KromRozm III D5; Calva, Wierzchnia część głowy. Mącz 32c, 12d, 443c; OrzJan 21. Cf Wyrażenia, Zestawienie.

część z czego (1): z chorób káżda/ będźie [...] od trzech częśći ciáłá przednieyſzych pochodząca. [...] álbo że ſye té trzy áffekcie/ ták między ſobą zmiéſzaią/ że chorobá nie od iednéy któréy częśći ztych/ ále práwie od wſzyſtkich/ pochodźić ſye będźie zdáłá Oczko 12v.

Wyrażenia: »część ciała« [szyk 26 : 2] (28) : Tymże obycżaiem gdy ſie kthora inſza cżęſć ciała wzdęła ſie/ opuchła/ albo nabiegła była/ Tedy ią też muſi ze pchać y zboſć FalZioł V 34, V 58v; RejPs 57v; KromRozm III D5, E7; BielKron 127, 260; KwiatKsiąż K4v; Mącz 12d, 104b, 120c; Iużby bliźniego ſwego muſiał we wſzytkim/ thák ſtrzedz y miłowáć/ iáko cżęść właſnego ciáłá ſwego RejPos 230v; ModrzBaz 36v, 50, 51; Oczko 12, 12v, 25v, 34, 37v; Calep 536b; ma być w tey mierze záchowan poſtępek medykow/ ktorzy gdy bacżą że żadnymi lekárſtwy nie może być zarázá w ćiele cżłowiecżym będąca odpędzona/ ácżkolwiek nie s chęcią owſzem z żalem niemáłym cżęśći drugie ciáłá odćináią Phil R3, G3; OrzJan 19; LatHar 265, 292, 681; WujNT 152.

»część człowieka, człowiecza« (2 : 1): De etatibus et partibus hominis. Von den ałteren vnd teylen des menſchen. Owyekoch y częſćyach człowyeczych. Murm 44; Mącz 285d; GórnRozm L3v.

»przednia część« (2): Femur vero, Zwierſchnia á przednia część też począwſzy od kroku áż do kolan. Mącz 120c, 437a.

»przedniejsza, przednia [= ważniejsza] część« [szyk 5 : 3] (6 : 2): Mącz 285d; gdyż wodam Cieplicznym/zá fundáment kłádźiemy/ áby w nié bárzo ſłáby nie wchodźił/ ani żaden táki/ kthóryby miał wnętrznośći/ to ieſt/ kthórą z ſtych częśći przednieyſzych bárzo powątloną Oczko 13v, 12v, 14, 37v, 38v, 39v, [42].

»zadnia część« (1): Femen, Ferendo [...], Wnetrzna á zádnia część mięśiſta ciáłá począwſzy od kroku áż do kolan/ Zádek/ Posladek. Mącz 120c.

Szereg: »część albo (i, a, to jest) członek« (6): Tkież [!] gdy czała głowa okrągła, godzi ſie aby też cżęſci iey to ieſt, cżłonki ku okrągłoſci ciągnęły. GlabGad B8v; KromRozm III D5; Mącz 12d; SienLek 33v; Bimembris – Dwieczęſzcy albo [c]złonki maiący Calep 131a; SarnStat 1002.
e. To, co się komuś prawnie lub według umowy należy w wyniku dziedziczenia, kupna, podziału itp. (237) : yakom ya nyeposząl gwalthem pszenycze Slyachathnemv abramovy sszamoth naymyenyv szamothach na czyasczy [!] yego ZapWar 1505 nr 1971, 1503 nr 1952, nr 1993 [2 r.], 1504 nr 1945, nr 1993 [2 r.], 1507 nr 1972 (29); Wielkać iſcie moc ieſt ſprawiedliwoſci, bo y ci ktorzy lotroſtwem żywi ſą vżywaią swoich cżęſci w ſprawiedliwoſci BielŻyw 119; i tho ſrzebro miedźi ſzobą roſſdzielili a Cuſzka wſfyąwſſi ſwoyą cząſcz odyachal precz LibMal 1543/69v, 1550/ 156v; Száty odmienney máśći dáią (teraz) Zyżarze ná iego cżęść [vestes diversorum colorum Sisarae traduntur in praedam] Leop Iudic 5/30, Eccli 41/26, Ez 48/21, 22, 27; UstPraw B3, B3v, B4, B4v, G2; BibRadz Ez 45/7; BielKron 14, 48, 61v, 82, 99 [2 r.] (11); ModrzBaz 48; SkarŻyw 503; ZapKościer 1581/19v, 21v [2 r.], 1582/31, 1586/65; GórnRozm C4v, Dv; ActReg 164; GostGosp 44; OrzJan 124; SarnStat 86, 473 [2 r.], 474 [2 r.], 588, 591 (18); GrabPospR M3 [2 r.], M3v; SzarzRyt B3.

część czego (58): yakom ya nyewzal syekyry Ianowy lvczycz myesczanynowy znadarzyn(y)a wczaszczy borv Slachethnego Stanislawa (de) s kany kthorego on wgagyl alem yą wzal wszoyey [!] czasczy (borv) gayv ZapWar 1507 nr 1899, 1504 nr 1946, 1505 nr 1969, [1547] nr 2641, 1548 nr 2668 [4 r.], 1549 nr 2659, 2662, 1550 nr 2676; BierEz P4v; LibMal 1543/70, 1548/146, 1551/163v, 1552/167v; MurzNT Luc 15/12; GliczKsiąż O3v; Leop Ruth 4/3; UstPraw B4; BielKron 6; Mącz 17c [2 r.], 152b, c, 272b, 334d (10); ModrzBaz 47v, 48 [3 r.], 126v; ZapKościer 1584/47 [2 r.], 69; WerGośc 225; WujNT Luc 15/12; SarnStat 586, 588, 593 [2 r.], 595, 610 (16).

część z czego (7): LibMal 1545/97; Nie będą tego piec vkwáſiwſzy/ dałem (to) im zá ich cżęść z ofiar moich ogniſtych [Non coquetur fermentatum. Partem eorum dedi eam ex ignitionibus meis] BudBib Lev 6/17; SkarŻyw 308 [2 r.]; ZapKościer 1580/6v, 7; LatHar 128.

W połączenia z liczebnikiem porządkowym i liczebnikiem „jeden” w znaczeniu „pierwszy” (3): pan Stanislaw Striy wziąl pierwssą częscz oth pol volskich a synowczy podle (iego) niego ZapWar 1551 nr 2684; BudBib 4.Esdr 6/51, 52.

W połączeniu z liczebnikiem ułamkowym lub porządkowym w funkcji ułamkowego (27): ZapWar 1505 nr 1969, 1548 nr 2668 [2 r]; Haeres ex besse, Ná którego dwie czwarte częśći przypádáyą. Mącz 152c, 17c [2 r.], 83c, 152b, c [6 r.], 334d (16); SkarŻyw 308; ZapKościer 1580/6v; SarnStat [630] [2 r.], 639 [2 r.]; CiekPotr 89 [2 r.].

W połączeniu z przymiotnikiem dzierżawczym od imienia własnego (12): A Czo tycze cząsczy pana Iakubovey w tutecznik [!] ymionach tedj pan Cziechonowski a pan allexy maią miedzy sobą tho wsistko imienye Nadarzinskie trzymacz napoly ZapWar 1548 nr 2668, 1519 nr 2192, 1521 nr 2184, 1528 nr 2365 [2 r.], 1548 nr 2668 [2 r.], 1549 nr 2663, 1550 nr 2666; Leop Ez 48/23; BielKron 379; StryjKron 472.

Zwroty:»część [komu] naznaczyć (a. naznaczać)« [szyk zmienny] (9): ZapWar 1551 nr 2684; BielKron 6; BudBib 4.Esdr 6/51; nie zdrogiby było/ dárowáć mieſzkánie żołnierzom ná onych mieyſcách gdźie ich służby trzebá/ náznácżywſzy im pewną cżęść polá/ áby tám y ożęniáli ſię/ y cżeladź domową chowáli/ y goſpodarzmi byli. ModrzBaz 126v, 47v; SarnStat 588 [2 r.], 631 [2 r.].

»część wydzielić; część wydzielona (a. oddzielona)« (2; 3): W ten cżás na przycżynę Ceſarſką obiecáli brátu iáką cżęść w kroleſtwie wydzielić BielKron 355, 355; ModrzBaz 48; A táki poſag/ nadáléy do roku po ſzćiu zá mąż/ ma iéy bydź przez brácią oddány/ ábo część w poſágu wydźieloná. SarnStat 590 [idem] 635.

Wyrażenia: »część braterska (a. bracka), brata« [szyk 3 : 1] (2 : 2): Then prziranſky yeſth ſzczyąth dlya thego yſch woſſobie Bratha ſwego prziwyodl ynnego czlowyeka do kſzyąg zamkowych y kazal ſſobye powzdacz cząſzcz Bratherſka okrom wyadomoſczi a dozwolyenya Jego. LibMal 1543/72v; Cźęść roley bráthá [Partem agri fratris] náſſego Elimelechá/ przedawa Noemi Leop Ruth 4/3; PaprUp B3; SarnStat 594.

»część dziedziczna« (5): ále tylko o część ſwą dźiedźiczną [pro parte haereditaria JanStat 560]/ która nań przynależy/ ma zupełną moc Práwem czynić. SarnStat 592, 588, 590, 594, 631.

»część macierzysta (a. macierzyńska), macierzystego« (6 : 1): yakom ya nyevymyerzal (yemv) szlachathnemv Ianovy Roschochowskjiemv czasczy maczierzinskj kthora ma naymyenyv Suchodole ZapWar 1527 nr 2307, 1540 nr 2591, 1547 nr 2611; ZapKościer 1580/4v; iż gdy mátká vmrze dźiećióm/ á oyćiec chce inną poiąć/ tedy dźieći będą mogły vpomináć ſie częśći máćierzyſtéy [portionem maternam JanStat 558]. SarnStat 588, 631; áleć záſię wolno W oyczyznę gdy chceſz wiecháć: y także w drugie dwie Części máćierzystego, Ianá y Hánuchny. CiekPotr 89.

»część mała« (1): A ieſliby [...] ieden z dźiału wźiął rolą álbo śiedliſko/ ábo część mnieyſzą ále lepſzą/ á drugiby wźiął więtſzą ále podleyſzą [...] tedy wedle tego máią bydź ſądzeni SarnStat 1165.

»część ojczysta, z ojczystego, ojca« (3 : 2: 1): ZapWar 1540 nr 2591, 1547 nr 2611, 1550 nr 2666; A natym domie ieſcze maią dzieci pierwſze część z oiczystego ZapKościer 1580/6v, 1580/7, 1582/27v.

»więtsza część« (2): Wodzowie biorą więcżſzą cżęść/ odłożywſzy pierwey co lepſze rzecży Carzykowi ſwemu. BielSpr 68; ModrzBaz 47v.

Szeregi: »część i (albo) dział« (3): Chcemy/ y ſkázuiemy/ áby na iego część álbo dźiał [partem seu sortem JanStat 559] to było poczytano. SarnStat 707, 1164, 1165.

»(nie) część i (ani) dziedzictwo« (4): KuczbKat 240; Y weſelić ſie będziećie przed Iehową Bogiem wáſzym/ wy y ſynowie wáſzy [...] y Lewi/ ktory wbronach wáſzych/ bo niema cżęści/ áni dziedzictwá zwámi [quia non (marg) est (–) ei pars et haereditas vobiscum.] BudBib Deut 12/12; SarnStat 588, [630].

»imienie i (abo) część« (2): yakom ya nyenayechal slachathnego sczepana (stomvk [!]) barsląga de minori lasnyewo alias vythky naymyanye y naczascz yego ZapWar 1521 nr 2265; SarnStat 1168.

»część i ojczyzna« (1): yako tho yesth Czascz markvsshewska y oyczyszna moya a nye mychalowska czascz ZapWar 1528 nr 2365.

»część albo spadek« (1): wſzákże ſie Potym z Pruſy zgodził Mśćiwy/ ále z brátem Wárćiſłáwem nie/ ktorego wźiął do więźienia chcąc iego cżęść álbo ſpadek odzierżeć po bráćie Swátopełku. BielKron 363.

Wyrażenia przyimkowe: »na część [czyją]« = na czyjąś rzecz (5): A z win przerzeczonégo ſądu náſzégo Wóyt náſz ná część náſzę [pro nobis JanStat 1022] cztérzy winy/ á piąta ná Láwniki ma wyćiągác. SarnStat 956, 547 [2 r.], 937 [2 r.].

»na części« [w tym: na [ile] części (2)] (3):

~ Zwrot: »(roz)dzielić, rozdzielon na części« (2 : 1): Item Grunth oyczysthy thak rozdzielon ma bycz na syedm cząsczy ZapWar 1550 nr 2666; BielKron 99; GórnRozm Ev. ~

»w rowne części« (1): gdzieszmy tego pomiarą dossli, y to otrybovawssy oth scziany do scziany rozdzielilismy w rowne cze’sczi przes czię Miarnika ZapWar 1551 nr 2684.

W przen (4): SienLek Vv; y odda Piekło dług ſwoy/ y zgubienie wroći część ſwoię StryjKron 6; FRáſzki tu niepoważné z ſtátkiem ſię zmiéſzáły: Komuby drugié rzeczy więc nieſmákowáły/ Wźiąwſzy ſwą częsć/ oſtátek drugim niech podawa KochFr 113.

część czego (1): A iáko źiemiá/ y iemu/ y wſzyſtkim inſzym rzeczam doſtátecznie złożonym á żywiącym/ máterialnym początkiem ieſt/ ták przy oſtátniéy ſkáźie/ iſtnośći káżdéy ſwą w śię część biorąc/ okázuie to/ iż ieſt podporá/ początek/ á iákoby fundáment wſzyſtkiégo Oczko 3v.

Przen: Los, przeznaczenie (8): Nie inego nie náyduię lepſzego/ iedno áby cżłowiek był weſoł w ſwoich vcżynkach/ to ieſt iego cżęsć [et hanc esse partem illius Vulg]. [bibl. Eccle 3/22] BielKron 80, 80v, 81v.

część z czego (1): ánim ſercu zábraniał co ſie mu podobáło w roſkoſzy wſzelkiey/ áby ſie we wſzem kocháło á weſeliło com vdzyáłał/ á tom pokłádał zá ſwą cżęść [et hanc ratus sum partem meam Vulg] ze wſzey prace moiey. [bibl. Eccle 2/10] BielKron 79v.

część w czym (1): Vżyway krotofile z żoną ſwą ktorą miłuieſz/ po wſzytki dni żywotá nieuſtáwicżności twey/ ktore tobie ſą dáne pod ſłońcem/ po wſzytki cżáſy márnośći twoiey. Bo tho ieſt twoiá cżęść [haes est enim pars Vulg] w żywocie twoim á w pracy [bibl. Eccle 9/9] BielKron 81v.

Zwrot: bibl. [Luc 10/42] »(na)lepszą część obrać« = optimarn partem eligere Vulg (2): TEn iáko Mágdálená/ nalepſzą cżęść obrał/ Zbiegawſzy ſwiátá wiele/ wſzytkiego ſprobował. RejZwierz 64v; RejPos 310.
Szereg: »dział i część« (1): Panie/ to dźiał/ y część moiá/ vſtaw twych pilnowáć KochPs 181.
α. Zobowiązanie płatnicze dobrowolnie podjęte lub prawnie narzucone (4): Ieſli rękoymi ieſt więcey/ ktorzy ſpolną ręką ręczyli/ kthory kolwiek by s nich dług zápłácił/ wſzythki inne wyzwala/ wſzákże przećiw drugim kthorzy s nim ręczyli záchowawſzy ſobie przećiw nim Akcyą/ może czynić/ co ná ich częſć przyydźie. GroicPorz r3, r4v; BielKron 373; Mącz 436c.
f. Pewna ilość pokarmu; porcja (6): HistJóz D2; Tá Heſter ſpodobáłá ſie Krolowi bárzo/ y nálázłá łáſkę przed oblicżnośćią iego. Y roſkazał komornikowi/ áby iey dano co rychley vbior niewieśći/ á żeby iey dał cżęści iey [partes suas]/ y ſiedḿ pánien co pięknieyſſych z domu Krolewſkiego Leop Esth 2/9; ſpoſadzał bráty według ſtárſzych á młodſzych/ ták iáko domá ſiadáli/ rozdał ich cżęśći. Dziwowáli ſie iego ſadzániu iáko świádom był ich lat/ też cżemu dał Beniáminowi pięć cżęści przećiw ich iedney/ á tám iedli y pili BielKron 17v.

część czego (1): Cżęść pokármow [partem ciborum] też weźmie iáko y drudzy/ kromia tego co mu ſie w mieśćie iego/ po oycu ſwym doſtánie. Leop Deut 18/8.

Wyrażenie: »więtsza część« (1): ale ſie temu bárzo dzýwowąli [...] iż atzkolwýe przed każdego doſyć barzo dawano a wſſakże wýętſſa tzęſć przychodzýła na Beniamina HistJóz D2.
g. Wydzielony fragment całości spójnej, zagadnienie, punkt, kwestia; membrum, pars, versus Mącz (554): A ma w ſobye ten Pſalm trzy cżęśći oſobne: Naprzod popędliwe zháńbienia ſprzećiwnikow. Potym przeklinánie tych złoſnikow niepobożnych. Trzecie pociechę vtrapionemu LubPs O3; BielKron 196v, 197; KwiatKsiąż H3v, H4, Iv; Tám bywa żądánie áby tá rádá/ á to tákowe wotum dwie álbo trzy rzeczy w ſobie zámykáyące/ było ná częśći rozdźielone/ á oſſobliwie ná kożdą część było pytano/ áby omyłká nie byłá w czym kto yego wotowányu podpiſuye/ to yeſt/ dividere sententiam Mącz 91b; SienLekAndr a2v; GórnDworz G3, H4, M3v, S3y; GrzegŚm 17; KuczbKat 10; CzechRozm 61v, 96v [2 r.], 126; KochFr 116; OrzJan 57; LatHar 8.

część czego (83): KłosAlg F3v [2 r.]; WróbŻołt B7; RejPs 90; SeklKat O2, Pv, R4v; Leć otyi części ſwieckich vſtaw/ ktoré śię ſumnięniá abo chfáły bożyi dotyczá/ aby śię daléi nieprzedłużyło na ten czas dośić MurzNT 76; GliczKsiąż O4v; LubPs Y6, aav, ee; GroicPorz t2; GrzegRóżn H4v; A drudzy ſię zaś około cżeśći tylko niezmirnych [!] rzecży zwykli obierać KwiatKsiąż K2v; Membra concionis, Części kazánia Mącz 214d, 214d, 413b, 486c; SarnUzn B7v; SienLekAndr a2v; RejPos 120; BiałKat 81, 106; KuczbKat 40 [2 r.], 45, 55, 105, 250 (10); Ale oná cżęść zakonu/ ktorą Moralem zowiećie/ to ieſt/ Dźieśięćioro przykazánie/ poniewaſz ieſt zakonem przyrodzonym/ vſtáć nigdy niemoże WujJud 78; BiałKaz F, G [2 r.]; CzechRozm 83, 98, 149v, 168; ModrzBaz 15v, 278; NiemObr 48, 59, 105; KochFr 116; Calep 374b; LatHar 63, 139, 315 marg; WujNT przedm 1 marg, 41, s. 1 marg, 9 marg, 14 marg (29); SarnStat [6]v, 949.

część z czego (1): Pirwſza cżęćś [!] z dowodu powyſzey śię ſpiſmá S. pokazáłá. BiałKaz F.

część o czym (22): SeklKat Pv [2 r.]; RejPos 130; SkarŻyw 565; O świętym imieniu IEZVS, cżęść Hymnu S. Bernárdá. LatHar 63; WujNT przedm 33 marg [2 r.], 36 marg, s. 126 marg, 188 marg, 201 marg (17).

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym i liczebnikiem „jeden” w znaczeniu „pierwszy” (90): Wtora częſe [!] tey Reguły. KłosAlg F3v [2 r], F4; SeklKat O2, Pv [2 r.], R4v; GliczKsiąż O4v; LubPs aav, dd5v, ee [2 r.]; KwiatKsiąż H3v; SarnUzn B7v; RejPos 120, 130, 131v; Iużem tę piérwſzą część Kredá wyrozumiał BiałKat 81, 106; KuczbKat 45, 55, 340 [3 r.]; BiałKaz F [2 r.], G [2 r.]; BudNT Ii; A iż z iedney cżęśći y druga rozumiana być ma: przeto tá wſzyſtká ſpráwá Wiecżerzey Páńſkiey/ nic innego nie ieſt/ iedno iákom rzekł ſłowy krotkimi/ zápiecżętowánim nowego Teſtámentu. CzechRozm 260v, 168; ModrzBaz 15v; SkarŻyw 278; NiemObr 41, 48; LatHar 507; WujNT przedm 33 marg [2 r.], 34 marg, 36 marg [2 r.], 38 marg, s. 1 marg (53); SarnStat 751.

Wprowadza kolejne współrzędne człony wyliczenia (2): Tu wtem pſalmie częſć proroctwá ſie ſćiąga na kryſtuſa [...] częſć też ná wier ne krzeſcyány RejPs 90.

Szeregi: »część i strona« (1): [te rzeczy] áni przez Iego K: M. áni przez Pány Rády/ y iné wſzyſtkié ſtany/ y Poſły Ziemſkié oboygá narodów zá ſpólnym zezwoleniém/ áni poiedynkiem/ od któréy częśći y ſtrony nie máią nigdy wiecznémi czáſy bydź wzruſzáné y odmieniáné SarnStat 1025.

»sztuka albo część« (1): Pericope, Latine amputatio, Odtrącenie/ odcięcie/ álbo oderznienie yedney ſztuki álbo części od cáłey mowy. Mącz 29lb.

»część, nie wszytek« (1): PLenipotencyą ták odbyć może/ ieſli ieſth niedoſtáteczna/ ieſli w obec we wſzytkich ſpráwách vczyniona/ á rzecz oſobliwey mocy ktemu potrzebuie/ ieſli ſye też wſćiąga ku iedney częſći ſpráwy/ nie ku wſzytkiey. GroicPorz t2.

Wyrażenia przyimkowe: »na części« [w tym: na [ile] części (34)] (42):
~ Zwroty: »na części rozebrać« (1): dividere sententiam, Yednego páná rádę ná częśći rozebráć. Mącz 91b.

»na części (roz)dzielić (się), rozdzielon(y), (roz)dzielenie (a. rozdział)« [szyk zmienny] (22 : 12 : 6): Then Pſalm ieſth nawiętſzy miedzy wſzytkimi pſalmy/ ktori dzielącz na częſci ſpiewaią y mowią na primie/ na terciey/ na ſexcie y na nonie WróbŻołt nn4v; RejPs 174v; LubPs Z2; Mącz 91b, 464a; GórnDworz G3, S4; KuczbKat 9, 295; RejPosWstaw [212], [1433]v; Stáre ono ná trzy częsći zakonu dzielenie niedoſtatecżne á Chriſtiánom niepożytecżne CzechRozm 96v marg, 96v, 98v [3 r.], 99 [2 r.], 103, 247 (13); CzechEp 339; Hiſtorya męki Páńſkiey/ ná dźieśięć cżęśći rozdźielona 315. LatHar Aaa7v, 6, 200, 315, 508; WujNT przedm 33, 41, s. 124, 187, 298 (8); SkarKazSej 678b.

Wyrażenie: »rozłożenie na części« (1): Oecononia, Latine domestica administratio, Gospodárſtwo/ też rząd á porządne ſtáwienie/ álbo rozłożenie/ kazánia/ rzeczy/ álbo czego tákowego na pewne częścy. Mącz 260b.
Szereg: »artykuł albo część« (1): Causam distribuere, Spráwę rzeczy ſwey rozdźielić ná kilká ártikułów álbo częśći. Mącz 464a. ~

»w [jakiej] części« (4): Ale ieſli tákowégo liſtu nieprzynieśie/ álbo przynieśiony w któréykolwiek częśći [in aliqua parte JanStat 483] iáko nápiſano ieſt niedoſtáteczny pokaże/ tedy pozwány ſwą rzecz vpuśći y wſzyſtkę ſtráći. SarnStat 768, 951, 1054.

~ Wyrażenie: »w wielkiej części« (1): Co ſię y ſtąd pokazuie/ iż w wielkiey cżęśći/ wyznánia y nabożeńſtwá/ od rzymſkiego rożni ſą. NiemObr 59. ~

α. Tom, księga, rozdział, akt, artykuł, paragraf; actus, liber, tomus, volumen Mącz (353): GroicPorz h4v, nn; 11. Zámknienie tey cżęśći/ y vpominánie Chrześćiáńſkie/ y o nieſzcżeśćiu Cárogrockiey/ A o Błogosłáwieńſtwie Rzymſkiey Stolice. SkarJedn [A*2], 143, 333, 385; Wſzákże/ gdźieby nie był doſtátek ták wiela perſon/ tedy z Biſkupow/ z Piłatá/ ze trzech ſtrożow y z Aptekarzá/ mogą być oycowie święći/ odpráwiwſzy trzy cżęśći ſwoie. MWilkHist A2v, A4; LatHar +3v; WujNT przedm 31 marg; SarnStat 644, 850 [3 r.], 877; PowodPr 6; KlonWor 9.

część czego (119): GlabGad M; KłosAlg F4; SeklKat N3v, R4v, T3v; MurzNT kt, A4; MurzNTSekl A2 [2 r.]; GroicPorz a, i, p, hh; KrowObr 237; Liber aliquando ponitur, Miáſto cáłych xiąg/ yáko ſą xięgi Vergilius cáły/ niekiedy miáſto yedney częśći xiąg/ yáko Bucolica/ Georgica Vergilii/ które też xięgámi bywáyą zwáne. Mącz 191c, 106c, 327c, 458a, 506d; O położeniu y o cżęſciach Kſiąg tych/ y iákie ſą pożytki s cżytánia ich. RejAp 1, BB7v; RejPos 155, 269; RejPosWiecz3 97v, 99; BiałKat 116, 193v; BielSpr 1, 10v, 28, 37, 60v, 72v; KochPs 3, 62, 107, 136, 163; SkarŻyw 261, 263 żp; CzechEp 104, 110, 185, [410]; NiemObr 22, 66, 67, 82, 91, 169, 180; WerKaz 281; Częśći kśiąg Nowego Teſtámentu. WujNT przedm 25 marg, przedm 25, 31; SarnStat 5v, 147, 160, 244 [2 r.], 247 (48); SiebRozmyśl F2v [2 r.], Hv [2 r.], K2 [2 r.]; PowodPr 6; SkarKaz 39b, 273; GosłCast 21; KlonWor 46, 48, 64 [2 r.], 81 [2 r.].

część w czym (1): Item Actus sunt partes Comediarum Częśći w Komediyách. Mącz 2d.

część o czym (37): Czwartha częſc o Owoczoch y o naſieniu rozmagitim ktore z zioł pochodzą. FalZioł III 12c, III 25d; GlabGad F4 [2 r.], L7, L7v; KłosAlg E2v, F4; SeklKat N3v, T3v; GroicPorz i żp, gg4v żp, nn, nn2v, nn4, oo3v; KrowObr 237, Vu2; BiałKat 193v; BielSpr 37, 50, 60v, 65, 72v; SkarJedn 1, 153, 331; SkarŻyw 261; CzechEp 373; NiemObr 8, 22, 60; SarnStat 160; KlonWor 46, 64, 81 [2 r.].

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym (242): FalZioł III 12c, 25d; W pirwſzey będzie pytanie o przycżinach rzecżi [...] W drugiey cżęſci o pokarmach kkore [!] ſą cżłowieku przyrodzone albo nie GlabGad A4, F4 [2 r.], L7, L7v, M, O5; KłosAlg E2v, F4; SeklKat N3v, R4v, T3v; RejKup O; TESTAMENTV NOVVEGO CZESC PIERVVSZA MurzNT kt, A4 [2 r.]; MurzNTSekl A2 [2 r.]; GroicPorz C marg [3 r.], C2 [3 r.], a [2 r.], d (21); W trzećiey tzęśći vkażę krzyſz Páná Kryſtuſow y zwolennikow iego KrowObr 2v, 2 [2 r.], 2v, 42v [2 r.], 237 [2 r.], Vu2; BielKron 96; Mącz 327c; RejPos 155, 156, 156v [2 r.], 269, 278; RejPosWiecz2 90v, 94; Cżwarta część zámyka w ſobie/ pożytek vżywánia tey ſwiętey wiecżerzey. RejPosWiecz3 99v, 97, 97v [2 r.], 98v, 99 [3 r.]; BiałKat 116, 193v; RejZwierc A3v [3 r.]; BielSpr 1, 10v, 11v, 13, 28 (10); SkarJedn A6, A7v, A8 [2 r.], A*v, 1 (22): KochPs 3, 5 żp, 62, 63 żp, 107 żp (10); SkarŻyw kt, 261, 263 żp, 321; MWilkHist A2v, A4 [2 r.], A4v [6 r.], Bv, C (16); CzechEp 104, 185, 373, [410]; NiemObr 6, 7 [2 r.], 8, 20, 21 (21); WerKaz 281; WysKaz 3 [2 r.], 13 [2 r.], 17 żp, 39, 40, 41 żp; SarnStat 5v [2 r.], 24, 147, 160, 244 [2 r.] (55); SiebRozmyśl F2v [2 r.], Hv [2 r.], K2 [2 r.]; PowodPr 6, 7 żp, 15 [2 r.], 30, 54 [3 r.]; SkarKaz 2a, 5a, b, 39a, b (46); GosłCast 13, 21; KlonWor 46, 48 żp, 64 [2 r.], 81 [2 r.].

Szeregi: »(członek) artykuł albo część« (2): Derogare legi, W nieyákich ártikułách álbo częśći ſtátutowey vwliec nie chcieć zwłaſzczá czego przyąć. Mącz 358a, 464c.

»sztuka albo część« (1): Tomus, Sztuká álbo część yednych Xiąg/ bo wielkie xięgi ná Tomos álbo częśći bywáyą dzielone. Mącz 458a.

Wyrażenia przyimkowe: »na części« [w tym: na [ile] części (23)] (25):
~ Zwrot: »na części (roz)dzielić (się), (roz)dzielony« [szyk zmienny] (16 : 10): Kxiąſki te naſze na trzy cżęſci rozdzielimy. GlabGad A4, F4; KłosAlg kt; Znáki mieyſtc wſzytkich opiſánych w tym tho Porządku ná czterzy częſći rozdźielonym GroicPorz nn, C; KrowObr 2; BielKron 94, 95v; Mącz 458a; RejPosWiecz2 90v; RejZwierc A3v; Kśiążki ná ośḿ Cżęśći rozdźielone. BielSpr kt; ModrzBaz 4; SkarJedn kt; SkarŻyw 257; NiemObr 6; LatHar 508; WysKaz 3; SarnStat 244 [2 r.], 552, 585, 716, 850, 1279; KlonWor 1. ~

»na wtorej części« = na drugim miejscu (1): Aczkolwieſmy ſprzodku położili wtorym mieyſcu ſlowa o ſwiątoſci oltarza/ ale ze pyrwey ma być rozgrzeſzęnie/ dla tegoſz na wtorey czeſcy będzie o rozgrzeſzeniu/ ale niz bywa rozgrzeſzęnie/ pyrwey bywa ſpowiec/ á tak o ſpowiedzy na przod krotką naukę mieycie. SeklKat V4.

h. Rodzaj, odmiana (5):
Wyrażenie przyimkowe: »na [ile] części« (5): Bo dobrá/ ná trzy częśći mądrzy roſpiſuią/ Iedné w vmyſle/ drugie w ćiele vkázuią: Trzećie z ſtrony przychodzą KochDz 105.
~ Wyrażenie: »na części rozdzielony« (4): á wſzákoż iuż ſtan narodu poſpolitego/ thák mi ſie zda/ iż ieſt właſnie ná cżterzy cżęśći rozdzielony/ tho ieſt/ ſtan małżeńſki/ ſtan wdowi/ ſtan dziewicży/ á cżwarthy ſtan bezzakonny á ſobie wolny. RejZwierc 30; Wſzákże ie też dla ſnádnieyſzego porozumienia tey rzecży/ ná dwie cżęśći rozdzielemy. Z ktorych iedni ſą duchowie/ ábo ániołowie: á drudzy ſą ludzie. CzechRozm 7v, 6; LatHar 302. ~
2. Element składowy całości mogący istnieć i funkcjonować samodzielnie lub niezbędny składnik całości; pars Mącz (197): PatKaz I 17; Imiona rzeczy y częſzczi domowich. Mymer1 nlb 1v; Przi niekthorych wodkach zoſtawa wonia ieyże ziela, A przi niektorych też nicz/ ktore ziele ieſt ſlożone więczey od powietrza niż od inych żywiołow/ [...] Wodka gich w ſobie nic niema moczy/ bo gorzkoſć ich nie wychodzi w vodkę/ ale zoſtaie przi częſci ziemney która ieſt w zielu FalZioł II 2b; KRochmal ieſt na subtelnieyſza częſć pſzenicżna FalZioł III 41d, I 9d, 66a, 145d [2 r.], II 2d, 18b (19); Iako czi cieſko zgrzeſzily ktorzi zlamaly teſtament bożi/ iż iednę czeſc vkradli/ á odięli bo Augu: tak mowy/ cząſtka chleba ku ciału á vina ku duſſy żależy/ yż pan Chriſtus miał prawdziwe ciało y duſzę SeklKat Y2; KromRozm III F6v [2 r.], F7 [2 r.]; Ieſt miáſto káżde podobne ciáłu cżlowiecżemu/ bo tákież s cżęśći ſwoich ſłożone ſpołu/ á káżda cżęść roznego bytu. BielKron 108; Octuplatus, Z ośmi częśći złożony/ álbo ośm rázów więcey. Mącz 259b; Czarny mocz á śmierdzący/ niedobre známię/ á ieſli ktemu vſtanie czarne/ álbo w nim mgły czarne kiedy będźie w śklenicy. Ty częśći wſobie ma Obręcz/ Báńki/ źiarná mgły/ piánę/ ropę/ tłuſtość/ łuſki/ piaſek/ kreẃ/ włoſy/ otręby SienLek 25v; ábowiem kożda niemoc cztery częśći ma/ początek/ śilenie/ ſtánienie/ a ſchodzenie. SienLek 33, 48v, 56 [2 r.], 74v, 139v, 141, 144v, 166; GórnDworz Hh4 [2 r.]; BielSat N3 [2 r.]; KuczbKat 90; Ieſli ſaletrá dobra/ biorą iey ſześć cżęśći/ przećiw iedney cżęśći węgla dobrze vtlonego z młodych laſzcżek láſkowych BielSpr 73, 73 [4 r.], 73v; ModrzBaz 1v; Oczko 11, 17v; BielSjem 39 [2 r.]; WujNT 546.

część kogo, czego (90): De domo et eius partibus. Von bem [!] haus vnd ſeynen teile n. O domu y cżęſcżyach yego. Murm 130 [idem] Mymer1 30; Lekthwarz vcżyniony ze dwu cżęſci Dragantu, á z iedney cżęſci ſoku lakricijey/ krochmalu theż z poł vncijey przycżyniwſzy/vcżyń plaſtr/ ktorego vżyway dla kaſzlu FalZioł III 26d, II 4a, III 19a; GlabGad B8v, F5v; KłosAlg A2v; Zgadza ſye ſtym confeſſio Aguſtana art. XI. gdźye też wyárę kłádą zá częſć pokuty KromRozm I H, Iv, I2v [2 r.]; KromRozm III D8, E7 [2 r.], Gv, I2; Diar 75; tak to u siebie rozbieramy, iż u nas non est absoluta potestas magistratus, bo magistratus jedna część jest RP. DiarDop 116; KrowObr 116; Cornu vel Cornus, Pars citharae, Część lutni. Mącz 65d; SienLek 33, 96v, 139v; GórnDworz H7, P4v, Hh4; RejPos 88v; BiałKat 376 [4 r.], 378v; Thego moſtu częśći niektóre może poſpołu ná noc/ álbo gdy thego ieſt potrzebá zwieść. KwiatOpis C3v; KuczbKat 150, 200, 220, 225, 349, 380; BielSpr 73; WujJud 82 marg, Nn3v; RejPosWstaw [412]v, [1433]; Strum A2v; ModrzBaz 15, 15v, 18v [2 r.], 20v, 26v (13); Oczko 5, 111; KochPs 20 [2 r.]; SkarŻyw 358; Nie dźiel Mſzey od Ewángelijey świętey/ álbowiem Mſza ieſt cżęść Ewángeliiey ReszPrz 55; DO tey ſerdecżney y wnętrzney modlitwy/ ktorą rozmyślániem názywamy/ trzy ſię częśći álbo śiły duſze náſzey ſchodzą: Pámięć/ rozum/ y wola. LatHar 662, 750; WujNT 286, 293, 546, Eph 6 arg, Cccccc3v; SarnStat 192, 337, 439, 552, 684; PowodPr 77; SkarKaz 40a., 85a [2 r.], 455b; VotSzl A2; GosłCast 36. Cf »lepsza część«.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym i liczebnikiem „jeden” w znaczeniu „pierwszy” (8): Bowiem on [świat] ze cżtyrzech żiwiołow ieſt ſłożon/ a piątha cżęſć iego ieſt okrąg niebieski od nich barzo rozna. KłosAlg A2v; GórnDworz Gg8v, Hh4; BiałKat 378v; ModrzBaz 15v, 18v, 140; Oczko 5.

W połączeniu z liczebnikiem ułamkowym i porządkowym w funkcji liczebnika ułamkowego (19): Theż gdy na nocz ſkraieſz korzeń s czythwarem/ ale czitwaru mniey wziąć iakho by iednę cżęſć albo połtory cżęſci/ y też tego ziela/ á z winem pić/ zimną wilkoſć wypądza FalZioł I 66b, V 70v, 99v; Gumi, Kley drzewny álbo żywicá yeſt dwoyáka yedná drzewna druga ziemna/ á táż yeſt złota/ pry którey piąta część ſrebra yeſt właſnym ymieniem zową/ Gleſuni álbo glaſur. Mącz 101b; SienLek 59 [2 r.], 81, 94, 99v, 109v [2 r.] (14); BielSpr 73.

Wyrażenia: »drobna część« (1): A POpioł iże ma w ſobie barzo drobne cżęſci: lekkiem wiathrem bywa rozwienion FalZioł IV 52c.

»część (na)lepsza [kogo, czego]« [szyk 3 : 2] (5): A ia trudno mam być żyw/ ieſliże muſzę Stráćić lepſzą częsć ſiebie/ á owſzem duſzę. KochFr 42; SarnStat 192, 337, 369, 382.

»mniejsza część« (1): Stárayćie ſię dla Bogá żywego/ ábyśćie nie tylko dla wolnośći wáſzych záchowánia [...] ſeymy ſkłádáli: ále też y ná mnieyſze Rzecżypoſpolitey cżęśći bacżenie mieyćie ModrzBaz 140v.

»rowna część« [szyk 16 : 1] (17): Wezmi pſiego ſadła/ kozłowego łoiu/ niedzwiedziego ſadła/ dijalteey (z apteki) wſzytkiego rowne cżęſci/ ſpuſć to ſpołem na maſć, á maży przed ogniem cżłonek ſchnączy. FalZioł V 109, I 2a, 42d, II 20d, V 43v, 81 (12); SienLek 51, 67v, 166; BielSpr 73v; Oczko 31.

»wielka, więtsza część« (3 : 3): bo każde lekarſthwo ktore w ſobie ma więtſzą cżęſć powietrza nizli inich żywiołow/ ieſth barzo ſlachethne FalZioł II 4a, III 19a; SienLek 32v; ModrzBaz 99; GDyż wielka część [magna pars JanStat 202] Rzeczypoſpolitéy náſzéy ná ſtanie Duchownym należy SarnStat 192; VotSzl A2.

Szeregi: »część a członek« (1): Tym obyczáyem my też zowyemy/ Kámyenyecki/ Chełmſki/ Krákowſki koſcyoł/ zową też drudzy Anyelſki/ Ruſki/ Grecki. rć. Toć ſą álbo myáłyby być częſci á członki onego yednego koſcyołá KromRozm III D8.

»nie część, ale wszytek« (1): A my nietylko onę cżęść/ ktora ſię vſtaw (lub Státutu) dotycże/ ále y wſzytkę Rzecżpoſpolitą tuſmy záwrzeć chćieli ModrzBaz 1v.

Wyrażenie przyimkowe: »na części« [w tym: na [ile] części (5)] (6):
~ Zwrot: »na części (roz)dzielić (się), rozdzielon« [szyk zmienny] (5 : 1): Iż zwierzchni pánowie [...] máią oboj ten żywot mieć przed ſobą [...] ábowiem ten/ ná dwie cżęśći rozdzielon wnich ieſt/ s ktorych iedná/ ná tym záwiſłá/ áby vmieli dobrze poznáć/ vważyć/ y rozebráć káżdą rzecż v ſiebie: á druga cżęść ná tym ieſt/ áby nie przeko roſkázowáli/ ále tym kſtałtem iáko przyſtoi/ mieſce y cżás obacżáiąc GórnDworz Gg8v, Hh4; ModrzBaz 3v, 55v; Rozdźiel ſobie wſzytkę ſpowiedź ná cżtery cżęśći/ ná myśli/ ſłowá/ vcżynki/ y opuſzcżenia. LatHar 136; WujNT 875. ~
a. O chorobach: objaw [czego] (4): Ale gdi takowy flux to ieſt, zciecżenie flegmy chodzi po cżłonkach tam y ſam, cżaſem w ſtawiech cżaſem wſzędi w koſciach to ieſt cżęſć niemoci ktorą łaćinnici Ignis perſicus, á lud poſpoliti franczą zowie albo łąmaniem. GlabGad I2, G4v, L6; SienLek T2.
3. Uczestnictwo, czynny udział; wspolność, związek; pars PolAnt, Vulg (31): Co zá ſpołecżność cżłowiekowi ſwięthemu ze pſem? ábo kthora cżeść [pars] dobra bogátemu z vbogim Leop Eccli 13/22, 2.Cor 6/15; A ieſliby ktho viął co z ſłow kſiąg proroctwá tego/ odeymie Bog cżęść [partem] iego z kſiąg żywotá y z miáſtá świętego/ y z tych rzecży ktore ſą nápiſáne w kſięgách tych. BibRadz Apoc 22/19 [idem RejAp 195v, 197v, CzechEp 126, WujNT]; RejAp 177v, 179, 195v, 197v; BiałKat 61; A inſzym też Duchownym/ ktore Pan Bog ku cżęśći ſwey powołał będźie to pożytecżno KuczbKat 235; BudNT Matth 24/51, Act 19/27; CzechEp 126; KochProp 14; WujNT Matth 24/51, Luc 12/46, Apoc 21/8, 22/19; CiekPotr 80.
Zwroty : »mieć, mający część« [szyk zmienny] = brać udział (8 : 2): OpecŻyw 92; Bowiem iedinoſć wſzędy chcze mieć cżęſć KłosAlg Av; Powiedział mu Piotr: Nie będzieſz mi vmywał nog ná wieki. Odpowiedział mu Iezus: Nieumyięli ćię/ cżęśći zemną mieć nie będzieſz [non habebis partem mecum] Leop Ioann 13/8 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw 92]; BielKron 81v; Ob eam rem inter nos participes, Dla tego miey miedzy námi część. Mącz 281c; Exors, Nievczeſnik/ nie máyący częśći s kim. Mącz 403c, 282a; RejAp 167v; WujNT Apoc 20/6; CiekPotr 80.

»część wziąć; wziąć na część« (1; 1): A oni więc na niewiele dni/ iáko ſię im zdáło ćwicżyli nas/ lecz ten przećiw nam pożytek/ żebychmy cżęść wzięli wświątobliwośći iego [ad recipiendum sanctificationem eius]. BudNT Hebr 12/10; Ale iż przerzeczony Włádyſław Król etć. [...] Wielmożnému y zacnému Kśiążęćiu Pánu Alexándrowi Witowdowi [...] wźiąwſzy go ná część ſwégo ſtáránia [in partem suae solicitudinis assumens JanStat 752]/ y prace/ ná náwysſzé Kśięſtwo Ziem Litewſkich/ y inych Páńſtw ſwych Kśięſtwá Litewſkiégo dał y podał SarnStat [994].

Szereg: »część ani los« (1): Nie máſz tobie cżęśći áni loſu [pars neque sors] w rzecży tey. BudNT Act 8/21.
4. O jednostkach miary traktowanych całościowo (3): Sestantius, Cztery łoty/ álbo/ dwie vncie części czterołotny Mącz 17c.

część czego (1): A przyzwawſſy go/ mowię oćiec z ſynem/ odwiedli go ná ſtronę/ y ięli prośić/ żeby racżył wźiąć á mieć ſobie puł cżęści wſſyſtkiego [dimidiam partem omnium] co przynieſiono. Leop Tob 12/5.

Szereg: »część albo sztuka« (1): Quadrans, Czwarta część aſſie/ to yeſt cáłey częśći albo ſztuki czwarta część. Mącz 334d.
II. W funkcji przysłówka: częściowo, trochę (652):

»część« (26): ſpoſabiáią go do wody/ ná dni dźieśięć/ á nawięcéy ná piętnaście/ od mnieyſzéy miáry począwſzy/ á przyczyniáiąc iéy/ ku śiódmému álbo óſmému dniowi/ co dźiéń część/ ták iż od óſmégo záś vmnieyſzáć przydźie Oczko 19v; KochCz B2v.

~ Połączenie: »część ... część« [dwukrotne (9), trzykrotnie (2)] = pars ... pars Cn (11): GlabGad K4; Inſze pieniądze od trzech Złotych obrácáią częſć ná Piſárzá/ częſć do wyſzſzego Práwá/ częſć ſłudze ktory Rotuł odnośi/ iáko kędy zwyczay nieſye. GroicPorz bb3v; BielKron 287; Ocium labore variare, Prożnowánie pracą przemieniáć/ to yeſt/ część robić/ część prożnowáć. Mącz 475c; SienLek 133v; Abowiem iáko Philozophi piſzą iż cżłowiek nie ſam ſie tylko ſobie rodzi iáko bezrozumne źwirzę/ ále cżęść ſobie/ cżęść oycżyznie/ á cżęść też przyiacielom. RejZwierc 103, 136v, 210, 240v; Oczko 3; OstrEpit A2. ~

»częścią« = ex parte, partim Mącz, Calep, Cn; quadantenus Mącz; in parte, parte, plerumque Cn (324): GliczKsiąż K5; A wſzákechmy iuż tego cżęſcią doſwiádſzyli/ Gdy ſie náſzy przodkowie potopem ſtopili. RejWiz 95, 147; BibRadz 2. Esdr 13/24; BielKron 14v, 108, 273v, 275, 337v (8); KwiatKsiąż F2v; ex parte scio, Częśćią wiem. Mącz 281b, 281b [2 r.], 282a, 334c; RejPos 67v; BiałKat a4 marg, 21; BielSat D; RejZwierc 210, 241; RejPosWstaw 21 v; BiałKaz H4; ModrzBaz 142; ZapKościer 1581/23; StryjKron 175, 330; NiemObr 90; BierRozm 24; ActReg 68; Calep 758b, [1035]a; SarnStat 310, 1263; CzahTr F3v, G3; A tákże oná gorá właśnie iákby dęta/ Z przyrodzenia dźiurawa/ cżęśćią też wyćięta/ Onę rozboynią y on loch nágotowáłá Kákuſowi KlonWor 21.

~ Połączenia: »częścią ... częścią« [dwukrotne (115), trzykrotne (13), czterokrotne (1)] = partim ... partim Mącz, Cn; aut ... aut Mącz; in parte ... in parte, parte ... parte, simul ... simul, tum ... tum Cn (129): á gdy krol ich był wzięt w niewolą, tedy woyſko iego roſproſzono, cżęſcią pobitho/ cżęſcią też zaprzedano. MiechGlab 38; LibLeg 7/103, 11/81; A nye náſláduyą ći błędow/ częſćyą nowych/ częſćyą ſtárych Mánicheuſſowych/ Aeryuſſowych KromRozm I E, E4v; KromRozm II o4v; á Ceſárzowye y biſkupi okoliczni częſcyą z zazroſci/ częſcyą z pychy á wyſokyey dumy o ſobye/ częſcyą też áby wſſyſtko po ſwey woli myeli/ tego im pomagáli. KromRozm III Pv; LubPs Hv; GroicPorz B3v, C2—C2v, a3v, k4, gg2v; RejWiz 151; BielKron 45v, 105, 250v, 269v, 282v (17); GrzegRóżn F2; Omnia aut scripta esse a tuis arbitror, aut etiam nunciis aut rumore perlata. Mam zá to żeś wſziſtko częścią z liſtow prziyaciół twoych/ częścią z posłów y ná koniec z poſpolitey sławy wyrozumiał. Mącz 123d, 282a [2 r.]; OrzQuin C2; SarnUzn C4v; SienLek 45, 195, Y; LeovPrzep B2v; GórnDworz Z2, Gg7, Hh8; GrzepGeom Bv; KuczbKat 80, 160, 235, 260; WujJud 116v; WujJudConf 4v; BudBib Sap 18/16; CzechRozm 25v, 71, 76v, 168v, 240v; wychodźiliby przed inſzemi iáko herſtowie ná plác/ ábo iáko oni dawni bohátyrowie/ gdźieby cżęśćią Práwá ſtánowiąc/ cżęśćią około Sądow rádząc/ cżęśćią krzywdy od ludźi odganiáiąc/ cżęścią oycżyzny broniąc [ubi partim iure dicundo, partim sententia dicenda, partim iniuriis propulsandis, partim patria defendenda]/ pokázowáli to/ że ſą kárnośći dworſkiey wychowáńcámi nieledáiákiemi. ModrzBaz 14v, 5v, 15, 19v, 26v, 50 (17); ModrzBazBud ¶5; Oczko 23; KochPs 161; StryjKron 51, 91, 150, 542, 647, 712; CzechEp 25, 72, 232, 269, [380]; WerGośc 256; KochWrJan 18; ActReg 127; Phil B; KochCzJan A3; OrzJan 8, 38, 39, 81, 83–84, 126; LatHar +12v, 7, 81, 187, 251 (10); WujNT przedm 12, 26, 31, s. 576, Hebr 10/33, s. 837, Bbbbbb4v; JanNKar C‒Cv, C3, C4v, Dv; SarnStat 192 [2 r.], 228, 740, 842, 1013, 1057, 1226; PowodPr 56.

»częścią też« [w tym: jako pojedynczy człon (10)] (65): March1 Wiet Av; MiechGlab 38; Czo my cząſczya dla thego czerpymy ze sią nadzyevamy koncza wthey rzeczy od Ceſarza dobrego Cząſczya theſſ dlya they przyaſzny, kthora yeſth myedzy namy a myedzy ceſarzem. LibLeg 7/103, 11/81; RejPs 90; KromRozm III Pv; LubPs Hv; GroicPorz C2v; RejWiz 151; Potym we trzydzyeści lat gdy doroſli zwłaſzcżá ſynowie/ nie znáiąc oycow áni żadney máiętnośći/ zebrawſzy ſie w gromádę wyſzli precż z Grecyey (cżęſcią też dla wſtydu) nie żegnáiąc mácior. BielKron 100v, 45v, 105, 142, 217v, 269v (14); GrzegRóżn F2; SarnUzn C4v; SienLek 45, 195; LeovPrzep B2v; GórnDworz Z2, Hh8; KuczbKat 160, 235, 260; WujJud 116v; WujJudConf 4v; CzechRozm 25v, 71, 76v; ModrzBaz 5v, 19v, 50, 54v, 76 (10); ModrzBazBud ¶5; CzechEp 25; WerGośc 256; KochWrJan 18; KochCzJan A3 [2 r.]; LatHar 7; WujNT przedm 26 [2 r.], Hebr 10/33, s. 837; SarnStat 192 [2 r.], 228, 842, 1013, 1057, 1151.

Wyrażenia »więtszą częścią« (1): Ziemiá w Szkociey więtſzą cżęśćią ieſt ſiárcżána BielKron 277. ~

Wyrażenia przyimkowe: »po części« [w tym: po [jakiej] części (79)] = ex parte, partim Mącz, Cn; parte Calag, Cn; particulariter BartBydg; membratim Mącz; carptim, per partes, particulatim, in parte, plerumque Cn (241): PatKaz III 87; Particulariter, po cząscy, oszobnye BartBydg 247; Wyſlawia oſobliwe ſpráwy páńſkie ktore vczynił ná ziemi y nániebie á tákie y włáſkáwem poſtánowieniu zakonu ſwoiego y tknął poczęſci wćielenia páńſkiego. RejPs 27; RejRozpr K4; Acz widzę iż po cżęſći iuż ich iakos teſzno Chocz ieſzcze nicz nie wiedzą przedſię im nie ſmieſzno RejJóz M7, Dv, I8, M8v, P2; RejKup T; Nyemogęć tego rzec/ áby ſye złoſći wnas poczęſći nye záwadzáło. KromRozm I C3; KromRozm II n3v, y2v; KromRozm III C6, F, K8, Lv; Diar 65; KrowObr 84; RejWiz 54, 113, 127v, 180, 185v, 186; Leop 4.Esdr 4/52, Sap 12/2, 10; RejZwierz 52, 66; BibRadz I *2v, *5, *5v; owo Kánclerz náſz/ co ini po częśći w mowách ſwych máią/ to on wſzytko rázem v śiebie ma OrzRozm Q4; BielKron 144 [2 r.], 161v, 271, 291v, 307v (9); Subaeratum aurum. Nie ſzczere złoto w którem prziſádi poczęśći yeſt. Złoto s miedzią zmieſzane Mącz 5a, 281b [4 r.], 282a [2 r.], 334c, 368d, 463c, 475b; SienLek 196; RejAp AA6, AA6v, 27, 30v, 75v, 101v [2 r.], 122; RejPos 37, 53 [2 r.], 67v, 120, 129v (14); HistLan Dv; RejZwierc 3 [2 r.], 8v, [283], 46v, 138 (20); RejPosRozpr [c2]; BudBib 4.Esdr 4/51; BudNT c5v, Rom 15/15, 1.Cor 11/18; CzechRozm 105; KarnNap A2v; SkarJedn 56; Oczko 23; Iáko wiele ná tey drodze vćierpiał S. Chryzoſtom ſam po cżęśći wypiſuie. SkarŻyw 89, 142; StryjKron 205, 395; CzechEp 9 [2 r.], 39, 65, 74, 218 (9); NiemObr 16, 23, 44, 72, 101 (3); PudłFr 73; ActReg 126; Calep 163b; Phil L, 02; KochCzJan A2; WujNT 16, Rom 11/25, 15/24, 1.Cor 11/18, s. 609 marg (10); SarnStat 543, 548, 643, 845, 1001 (9); Iáko też według teyże obietnice Boſkiey/ gniazdo twoie od Pogáńſtwá wárowne zoſtáć może: gdy pod tytułem Krześciáńſtwá/ w roznych Sektách/ iuż ſie po cżęśći y Pogáńſtwá v ćiebie záwadza? PowodPr 5; VotSzl E3; CzahTr G3.

~ Połączenie: »po części ... po części« (2): Y powiádáć pocżął Iádam iáko ſię rzecż ſtáłá: Niewiáſtá/ powiáda/ ktorąś mi dał zá towárzyſzá/ dałá mi y iadłem. pocżęśći ſię wymawia/ pocżęśći ſię teſz wyznawa. SkarŻyw 262; WujNT 1.Cor 13/9.

Wyrażenia: »po namniejszej części« (1): Abowiem áczkolwiek ſye zda/ iże wielki Swiát/ mnogość rzeczy rozmáitych w ſobie ma/ ktorych by ponamnieyſzéy częśći człowieczé ciáło ogárnąć niemogło SienLek T3v.

»po niemałej części« (4): ActReg 133; WyprPl A3v; Maſz przyczyny piſánia tych kśiążek: powieć ſie nieco záraz y o cenie ich. A tę poznaſz z Autorow/ z ktorych ſię po niemáłey części zebráły. LatHar +6; CzahTr C3.

»po wielkiej, więtszej części« (47 : 24): Niemoże być ſzpátnieyſza rzecz nád tę/ iż on chleb świety [!] ku żywności vbogich ludźi/ Kápłanom nádány [...] ná pſotę ſye po wielkiey częśći obraca. OrzRozm H4, H3v; BielKron 307; Pars multa pro plerique idem, Magna ex parte, Po więtſzey części. Mącz 281b; WujJud 2, 132, 132v, 142; CzechRozm 85v, 136, 178, 195v; SkarJedn 384; Oczko 11v, 39v; Calag 121a; SkarŻyw 357, 583; CzechEp 73, 79, 110, 367 [2 r.], [415]; CzechEpPOrz *4v; NiemObr 8, 70, 162; ReszPrz 107; Ią tego nie baczę/ żeby przelożeni byli co krzywi bo tem po wielkiey częśći odięto władzą. GórnRozm B3v, D2, H2v, M; KochWrJan 17; ActReg 107, 162; Ktore to práwá potrzebá po wielkiey cżęśći wynálázłá y wprowádziłá. Phil D3; OrzJan 34 [2 r.]; LatHar kt, +2v, +5, 38 marg, 48 (19); WujNT 125, 751; Bo Státuty Wiécowé po wielkiéy częśći obiáſniáią Conſtitucię Trybunálné. SarnStat 241, 186, 516, 517; GrabPospR Nv; PowodPr 5, 12, 20, 23; VotSzl C; CiekPotr 14.

Szeregi: »po sztuce a po części« (1): Membratim dicere vel tractare aliquid, Po ſztuce á po częśći co wypráwowác. Mącz 214d.

»walnie albo po części« (1): wiedżąc tho káżdy/ ſnádnie potym tráfi ná ſwe mieyſce przyść po nieiákim wzruſzeniu álbo zámieſzániu woyſká/ cżego ſie wiele przydawa/ bądź to ná mieyſcu/ wćiągnieniu ná przepráwowániu/ álbo też w potykániu z nieprzyiaćielem wálnie álbo pocżęśći BielSpr 8v.

»tak w cale jako i po części itp.« (3) : A iákoż mi ſie będźie godźiło/ ſpuſzcżáć ná Chriſtuſá/ ábo ná iego vcżynki/ lub też záſługi/ ták w cále iáko y po cżęśći? CzechRozm 209v, 71v, 209v. ~

»pod częścią« (3): Syrop thrawiączy/ y pod cżęſcią purguiączy: Lubricativus. FalZioł II 21b; á vpádła myſl moiá á ſnadz iuż podczęſćią y wzrok od oczu moich odchodzi. RejPs 57v, 183v.

»w części« [w tym: w [jakiej] części (8)] (53): SienLek 150; Bo ták rozumieiąc/ w cżęśći tylko BOgá chwalić będźie/ á cżęść drugą ſobie zoſtáwi CzechRozm 213, A6; CzechEp 26, 70, 293, 300, 352, 369, [400]; CzechEpPOrz **; SarnStat 58.

~ Wyrażenia: »w niemałej części« (2): ZapWar 1542 nr 2450; Tym thedy ſpoſobem doſyć vcżyni vrzędowi ſwemu w niemáłey cżęśći GórnDworz Kk3v.

»w wielkiej części« (4): NiemObr 60; Gdyż tedy Zupy náſzé Bochenſkié y Wielickié [...] y w wyrabiániu ſoli w wielkiéy częśći [in notabili sui parte JanStat 48] ſpuſtoſzenié y vpadek wźięły SarnStat 382 [idem (2)], 337, 369.

Szeregi: »(tak) w całości albo (jako, i) w części itp.« [szyk 9 : 1] (10): tedy też o Iezuśie toż wyznáć muśi/ iż ieſt cżłowiekiem cáłym/ á nie w cżęśći CzechEp 308; któryby przećiwko náſzému poſtánowieniu w cáłośći álbo w częśći [in toto vel in parte JanStat 88] wyſtąpił/ álbo przećiwko niemu był/ álbo żeby ią zgwałćił/ niechcemy bydź pomocné/ ani go do iákiéy wymówki y ſpráwowánia ſwégo złégo vczynku y wyſtępku onégo nieprzypuśćimy SarnStat 979, 52, 163, 369, 382, 948 (9).

»nie w części ale dostatecznie, dostateczny albo w części« (1 : 1): NiemObr 72; á ieſliby ſie doſtáteczna zapłátá/ álbo w częśći ſzkód onych [Si autem plenaria solutio aut partialis damnorum JanStat 690] dla iego poczęćia woyny przećiw Króleſtwu/ álbo oſobom podnieśionéy nie sſtała/ tedy ſkázuiemy go/ áby był ná ćiele karan. SarnStat 118.

»(ani) w cale abo (ani) w części itp.« [szyk 7 : 4] (11): To tym ſpoſobem/ gdy my z vcżynkow náſzych/ áni w cále áni w cżęsći/ nie możemy być vſpráwiedliwieni/ máło nam to pomoże ábo nic/ gdybyſmy co dobrego cżynili? CzechRozm 215, 209, 219, 352, 367, 370, [381]; Owa nierozumne rzecży/ máią ſwe nadźieie/ Ze ich zgołá nie rozwieie Wiátr po śmierći/ lecż zoſtáną/ w cżęśći álbo w cále KlonŻal C3; ábowiém przedawáli y záſtáwiáli Wóytoſtwá/ Sołtyſtwá/ y młyny w cále álbo w części [in toto vel in parte JanStat 1076]/ przez dozwolenia panów ſwych. SarnStat 683, 1059, 1188.

»(tak) w części i (jako i, albo) (we) wszytki(m)« [szyk 8 : 4] (12): ktore rzeczy vyssey opisane y vmovione y vyednane maią dzierzecz myedzy sobą obye stronye poth zakladem dwu Seth kop grossy wpolgrossczech w częsczy y wewssyczkyem ZapWar 1550 nr 2655; SarnStat 52, 193, 471, 709, 979 [3 r.] (11). ~

»z wielkiej części« (5): Drudzy zaś v poganów i zwielkiéi częśći v żydów/ na wymyślali niezliczonych Bałwánów które zwali bogami MurzNT 73, 103v; A iż rzéki y rzéczyſká z wielkiéy częśći [ut plurimum JanStat 419] między dźiedźictwy/ y ośiadłośćiámi/ wśiámi/ płyną y ſą [...] tedy káżda z onych dźiedźin ma mieć ſwóy brzég onéy rzéki álbo potoká/ który ſie ſkłania do onéy dźiedźiny. SarnStat 466, 178, 922.

Synonimy: 1. kawałek, sztuka, trocha; d. członek; e. dział, dziedzictwo, imienie, ojczyzna, spadek; g. artykuł, sztuka; 2. członek.

MM