[zaloguj się]
[pdf]

NIZ (13) sb m

niz (4), niż (9); niz StryjKron, WerGośc, CiekPotr, KlonWor; niż GórnRozm (9).

-ż (6), -ſz (3), -z (1), -s (1).

Fleksja
sg
N niz
A niz
L nizie

sg N niz (1). ◊ A niz (10). ◊ L nizie (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. [Nizina, teren nisko położony:
Wyrażenie przyimkowe: »na niż« = w dół, ku dołowi, idąc z biegiem rzeki: miedzy Driſſą á Dziſną/ ná niż do Rygi płynąc StryjKron 274 (Linde).]
2. n-loc Obszar nad dolnym Dnieprem, poniżej tzw. porohów, nazywany też Dzikimi Polami, w XVI w. miejsce gromadzenia się ludzi wyjętych spod prawa, zbiegów i Kozaków, tereny bezprawia i rozbojów, rodzaj azylu dla złoczyńców; regio inter Moscoviam, Tartariam, Valachiam et Podoliam sita, kraj poniż Niepru Cn (13): áli pochwili nie máiąc gdźie iuż wźiąć/ á niechcąc z głodu zdechnąć/ [...] áli on iuż ná Niźie cżábány Tureckie łupi/ álbo ná Slezyńſkim boru pułkoſzki wytrząſza. WerGośc 222; GórnRozm H4
Zwroty: »na Niż się gotować« (1): á ſam ſię ná Niſz pocznie gotowáć/ o kęs on máiętnośći co miał/ namniey niedbáiąc GórnRozm B3v.

»iść (a. pość) na Niz« = uszedł na Niz, sive ad confinia orientalia regni Poloniae Cn [szyk zmienny] (5): A drudzyby ná Niż pośli/ y mogło by ſię ich ták wiele tám zebráć/ żeby nam możnieyſzy/ y cięzſzy byli niż Tátárowie/ ábo Turcy. GórnRozm E3; Ale co tych zuchwálcow v was ieſt/ ktorży [...] broią dźiwne á nie ſłycháne złośći/ á vchoway Boże nań o one zbrodnie proteſtatią vczynić/ to wnet zábije/ y ták broi gołotą będąc/ áż potem ná Niż poydźie. GórnRozm H3v, H3v, H4; trzebáby teraz Iákiego Interregnum: álé przyidźie nam iść Albo ná Nis, albo gdzie ſłużyć zá gránice, Albo rozbiiáć CiekPotr 41.

»uciec na Niż« (2): bo iednemu iákoby nic/ poſtrádáć troſzkę máiętnośći/ á zábiwſzy vćieć ná Niſz GórnRozm B4, B4v.

»ujechać, zjechać na Niz« [szyk zmienny] (1:1): Otoſz iż tu dáleko ieden od drugiego mieſzkáćie/ łátwie náiecháć ná dom/ łátwie ſpalić/ łátwie zgwałćić/ łátwie ná Niż viecháć/ przeto oſtrſzeyby kaźni ná złoczyńſtwá potrzebá GórnRozm B4v; KlonWor 74.

Szereg: »Dzikie Pola i Niz« (1): kto bywał w dźikich polach y ná nizie/ tego może być dobrze ſwiádom StryjKron 280.

Synonim: 2. »Dzikie Pole«.

Cf NIZINA, NIŻA

BK