[zaloguj się]
[pdf]

GŁĘBOKOŚĆ (246) sb f

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N głębokość głębokości
G głębokości głębości
D głębokościåm
A głębokość głębokości
I głębokością głębokościami
L głębokości głębokościåch
V głębokości
inne sg a. pl G - głębokości; sg G a. pl A - głębokości; sg L a. pl A - głębokości

sg N głębokość (39). ◊ G głębokości (34). ◊ A głębokość (49). ◊ I głębokością (5). ◊ L głębokości (28). ◊ V głębokości (2). ◊ pl N głębokości (13). ◊ G głębości (10). ◊ D głębokościåm (4). ◊ A głębokości (18). ◊ I głębokościami (2). ◊ L głębokościåch (14); -åch (9), -ach LubPs (2), -(a)ch (3). ◊ sg a. pl G głębokości (24). ◊ sg G a. pl A głębokości (1). ◊ sg L a. pl A głębokości (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Toń, głąb wodna, głębokie miejsce w wodzie; powierzchnia lub eczęsto głębokie dno wód; gurges Mącz, Calep, Cn; pelagus Mącz, Calep; altum Mącz, Cn; aestuarium Mącz; altitudo, profunditas, profundum Cn [często pl w funkcji sg] (110): WróbŻołt 106/24; HistAl H2v; Poruſſyło ſye morze w ſwoyey głębokośći LubPs V3; Wywyodł ye yáko przez puſſcżą przez ty głębokośći/ Okázuyąc tu nád nimi znák ſwoyey możnośći LubPs Y2v, M3y, Sv, X6, Y5, dd4; Czi widzieli [...] dziwy iego w głębokośći [in profundo]. Rzekł/ y ſtánął wiátr burzliwy Leop Ps 106/24; BibRadz 4. Esdr 3/18; Aestuaria, Loca dicuntur, per quae mare vicissim tum accedit, tum recedit, Głębokośći álbo doły morskie. Mącz 5b; Submergo, Topię/ Pogrążam ná głębokość. Mącz 218d, 7b, 150b, 286c; y toć nád przyrodzenié ieſt/ áby żelázo z głębokośći wypłynęło. BiałKat 283v; RejZwierc 38; BudBib Ex 15/5, Ps 105/9; KochPs 165; GrabowSet Bv; tę głębokość z łowieniém Czeczug y ſtárym Mytem/ my Miſtrz y Zakon będźiemy mieć y dźierżéć SarnStat 1089, 1089.

głębokość czego (14): RejPs 47v; Na they tho walce pobito Perſow trzy kroć ſto tyſiąc kromia tych ktore głębokoſć rzeki zádawiłá. HistAl F4v; Leop Zach 10/11; BudBib Zach 10/11; Iam ſam ſwiádom trzy kroć wielkiey głębokośći Niemnu v Rágnety/ y v Tylze. StryjKron 652 marg. Cf Wyrażenia.

W porównaniu (1): Iż iák ołow w głębokośći wpadł on lud ſzalony LubPs gg3.

W charakterystycznych połączeniach: głębokość rzek (3); do głębokości pobrać, pogrążyć, pogrążony, wejść; na głębokość pogrążać, puszczon, puścić się (2), zatopiony; po głębokości iść; przez głębokości wywieść; w głębokość iść, pogrążon(y) (3), potopić, puszczon, puścić się, wpadać, wpaść, wrzucić (2), zanorzyć (się) (2); w głębokości chodzić, leżeć, pływać, zanorzyć się, (za)topic (zatopiony) (5); z głębokości wyjść, wynurzyć, wypłynąć.

Wyrażenia: »głębokość morska, morza« = altum maris Mącz; pelagus Calep; cor maris Cn [szyk 42 : 6] (45 : 3): FalZioł IV 30b; tys ieſth ktory mieſzaſz głębokoſc morzką y ſzumy wełnow iego. WróbŻołt 64/8; RejPs 42, 53v, 95, 138v, 142, 201v, 215; á náthychmiaſt rákowie wielcy wychodząc z głębokoſći morskiey wſzytki s ſobą zátopili. HistAl M4v; á ták ſie puſćił w głębokoſć morską Będąć tám widział rozmáite ryby y roznych farb HistAl M5v, M5, M5v [3 r.]; MurzNT Matth 18/6; Niech go chwali nyebo zyemiá morskie głębokośći LubPs Qv, P3v, ff3v marg, gg2v [2 r.], gg3v; KrowObr B4; Azażeś wſzedł do głębokośći Morzá [profunda maris]/ á po naniſzſſym dnie przepáśći przechodziłeś ſie? Leop Iob 38/16, Ps 64/8, Matth 18/6; BibRadz Matth 18/6; BielKron 92, 127; Mącz 35c; RejAp 14; RejPos 39v, 46, 81, 262, 329; Roſthropny márynarz gdy ſie ma puśćić ná głębokośći morſkie tedy opátruie żagle ſwoie RejZwierc 131v, 200; RejPosWstaw [412]v; KochPs 51, 199; ReszHoz 141; KochPam 83; KochPieś 32; Calep 769a; LatHar 258; WujNT Matth 18/6, 2.Cor 11/25.

»głębokość wod, wodna, w wodach« = abyssus Mącz; gurges Calep [szyk 8:1] (6:2:1): MiechGlab 27; Głębokoſc wodna tha iako odzieniem przyodziała ią WróbŻołt 103/6; RejPs 24v; LubPs X5v; RejWiz 82v; Ale ziemiá byłá nieużytheczna y puſta/ y ciemnośći były nád głębokoſćiámi wod [super faciem abyssi] Leop Gen.1 /2; BibRadz Ps 18/16; Mącz 1d; Calep 466b.

Szereg: »przepaść a głębokość« (1): Zgromádził ná iednę kupę wſſytki wody morſkie y zamknął iáko wſkárbie przepáſći á głębokoſći iego. RejPs 47v.
W przen (2): Iż idźcie w imię moię ná głębokośći/ á rozrzucaycie ty ſiatki ſwoie. RejPos 176v, 176.
Przen: Nieszczęście, niebezpieczenstwo, zguba; grzech, upadek (21): TarDuch A6v; RejPs 101; Wybaẃ mię z nienawidzących/ á s tych głębokośći/ Aby myę nye zánurzyły tych wod nawáłnośći LubPs Q; BibRadz Ion 2/4; Niech mię nie zabierze nort wodny/ niech mię też nie pożrzę [!] głębokość [profundum] BudBib Ps 68/16,I 306c marg, Ps 87/6[7]; Płácż mnie nie záſtał martwym/ w głębokośći. GrabowSet S4v.

głębokość czego (5): racżyłeś ſię w głębokość mąk twoich zánurzyć LatHar 297.Cf Wyrażenia.

W charakterystycznych połączeniach: do głębokości położyć, wejść, wrzucić; z głębokości wybawić, wydrzeć, wyprawadzić; na głębokość przyjść; w głębokość kłaść, przyjść, wrzucić (3), zanurzyć; w głębokościach pływać.

Wyrażenia: »głębokość morska, morza« = profundum maris Vulg [szyk 7 : 1] (7 : 1): TarDuch A6; WróbŻołt 67/23; BibRadz Ps 68/23; A thá łodká w náwiętſzych nawáłnoſciach á w náwiętſzych głębokoſciach tego morzá burzliwego ſwiátá nędznego muśi pływáć/ á być nápełnioná tych rybek wdzyęcżnych iego/ wiernych á przebránych iego. RejPos 176v; BudBib Mich 7/19; KmitaPs A5; WysKaz 25; SkarKaz 707b.

»głębokość wod, wodna« = limus profundi, profundum aquarum PolAnt (3 : 1): TarDuch A6v; BibRadz Ps 68/3; ZBaw/ mię Boże/ bo weſzły wody áż do duſze. [...] wſzedlem do głębokośći wod/ á nort zábrał mię. BudBib Ps 68/2[3], Ps 68/14[15].

2. Miejsce położone nisko lub daleko od jakiejś powierzchni lub brzegu czegoś; środek, wnętrze; altitudo, altum, fastigium, profunditas, profundum Cn (64):

głębokość czego (1): [na sądzie ostatecznym] Głębokość zyemie otworzy/ Piekło przez przepáść wynorzy. BielKron 135v.

Szereg: »wnętrzność abo głębokość« (1): tákże będźie Syn człowieczy w ſercu źiemie trzy dni y trzy nocy. (marg) To ieſt, we wnętrznosći, ábo w głębokośći. Hebraiſm. (‒) WujNT Matth 12/40.
W przen (4): gląbokoſzcz yeſt czyemna dla ſzwyatloſzczy PatKaz I 8.

głębokość czego (3): Nie racż odwraczać oblicża twego odemnie/ boć będę rowien tim ktorzy z ſtępuią w głębokoſc Oblicza, to ieſt ſyna twego WróbŻołt 142/7; nyelza nam też iedno zgłębokoſcy ſerca naſſego dobywac głoſow ſwoich a wołac o miloſierdzie RejPs 197v; RejPos 205.

W charakterystycznych połączeniach: w głębokość zstępować; z głębokośći dobywąć (2).

Przen: Nieszczęście, zguba, niebezpieczeństwo; grzechy upadek (16): A wywyodſſy myę s tey ziemſkiey głębokośći/ Rozmnożyłeś ná wſſem moye wyelmożnośći LubPs Q3v, ddv marg; LatHar 169 marg.

głębokość czego (9): PatKaz I 8; WróbŻołt 70/20; MurzHist L2; A wyrwał mię z głębokośći ſrogiego kłopotá LubPs Lv, dd [2 r.]; ArtKanc L11; GrabowSet I2v; LatHar 615.

W charakterystycznych połączeniach: z głębokośći wyrwać (2), wywieść (2); w głębokość wpadać; w głębokośći leżeć.

Zwrot: bibl. [Ps 129/1] »z głębokości wołać« (7): TarDuch D8v; LubPs dd; Z Głębokośći wołałem [de profundis clamavi] kthobie Pánie: Pánie wyſłuchay głoſu mego. Leop Ps 129/1; ArtKanc L11; Z głębokośći (fráſunkow) wołam do ćiebie Pánie LatHar 615, 169, 747.
a. Przepaść, dół, otchłań; baratrum, profundum, vorago Mącz (40): á wnet záſie złożywſſy gniew ſwoy iáko ziákiey głębokoſći ſnádnie wyzwoliſz z nieluboſći ſwoiey. RejPs 104, 152, 201v; bo kto ná wyſokoſći wſtępuie nie máiąc mocy w nogach ſwoich/ bez wątpienia vpada ná głębokoſć. HistAl D8; Leop Iudic 5/15; Vorago [...], Przepáść/ przezgruncie/ bezdenność/ bezmierna głębokość. Mącz 507d; BudBib I 341c marg [2 r.]; Pan to ieſt wielki/ król niezwyćiężony/ [...] W iego ſą ręku źiemſkié głębokośći/ Y niedoſtępné górné wyſokośći. KochPs 143; CzechEp 87.

W charakterystycznych połączeniach: z głębokości wyzwolić; na głębokość upadać; w głębokość wlepić; w głębości leżeć.

W przen (3): Demersa in profundo veritas, Prawdá ná głębokośći pogrążona/ zákopána. Mącz 218c; GrabowSet C4.

głębokość czego (1): Taki cżłowiek grżeſzny porodziwſzy złoſć Głębokoſć prżepaſci odtworzył y wykopał ią WróbŻołt 7/16.

Przen: Nieszczęście, zguba; grzechy upadek (4): ábowiem w prętkiey chwili tho przychodzi/ iż ludzie áż do obłokow podwyſzſza fortuná/ á zás wyſokie áż do ciemnoſći pogrąża w głębokoſć. HistAl F5, G2.

głębokość czego (2): WróbŻołt 67/23; ále przedſię Potym z głębokośći przepáśći wywiodłeś mię. LatHar 562.

W charakterystycznych połączeniach: z głębokośći wywieść; potłumić na głębokość; pogrążać w głębokość.

α. Piekło; otchłań (21): á z ſthępuią aż na głębokoſci/ To ieſt aż do piekła przez rozpacz WróbŻołt 106/26; proſimy [...] dokąd ieſteſmy ná tym ſwiećie/ ábyſmy niebyłi pogrążeni zá grzechy náſze w głębokośći KrowObr 173, 69v, 167.

W charakterystycznych połączeniach: do głębokości dać,upaść, wywieść; z głębokości wybawić, wychodzić, zaprowadzić; na głębokość strącony, zstępować; w głębokość pość, strącić (2), strącon; w głębokości pogrążony (2), pogrzebion(y) (2).

Wyrażenie: »głębokość piekielna« [szyk 13 : 1] (14): natychmyaſth pan bog ſthrączyl gy znyeba wgląbokoſzcz pyekyelną y ſtal ſyą z anyola ſzatkan PatKaz II 25, 23v, 29v; TarDuch D4; WróbŻołt tt3; RejPs 130v, 160v; LubPs gg4v; RejPos 81, 121, 175v, 288v; dał ie ná męki do głębokośći Piekielney/ áby thám áż do Sądu záchowáni byli. KuczbKat 20; SkarJedn 38.
Wyrażenia peryfrastyczne: »ciemna głębokość« (1): Záprowádźił ſwe łupy z ćiemney głębokośći. LatHar 523.

»studnia ginącej głębokości« (1): á nieraczyłeś mię policzyć zonemi ktorzy máią być wpuſſczeni wſtudnią ginączey głębokoſći. RejPs 42v.

Szereg: »przezednie abo głębokość« (1): ktorzy téſz prośiligo aby im puść w przepaśc (marg) wprzeżednié abo w głębo- [!] (–) nieroſkázáł MurzNT Luc 8/31.
β. W pojęciu biblijnym: bezład, nie uporządkowany jeszcze świat (2): PatKaz I 8; a zdawnoſzczy vyecznoſzczy przed tym nyſz zyemya ſthworzona to yeſth przed wſzytkym ſtworzenym nyebyly yeſcze gląbokoſzczy to yeſt any nyebo any zyemya any anyely a ya marya yuſz bylam począta w myſzly ſthworzyczyela PatKaz III 88.
b. Cecha polegająca na znacznym oddaleniu dna od powierzchni (2): Wtłocżyli myę w yezyoro ſrogyey głębośći LubPs T3v.

głębokość czego (1): A gdyż przyſzedł do niektorey rzeki: á dla głębokośći oney rzeki nie śmiał przenośić oboygá dzieći: ále położywſzy iedno ná brzegu/ nioſl drugie przez wodę. HistRzym 129.

3. Odległość, przestrzeń do dołu lub do środka od powierzchni, brzegu czegoś; Wymiar, zasięg czegoś; altitudo Mącz, Calep, Cn; altum Mącz, Calep; profunditas, profundum Cn (27): PatKaz III 117; Contor, Mácám zerdką głębokośći/ też Wątpię/ Myſlę/ Pytam ſie. Mącz 64a, 407a; O mierzániu Głębokosći. GrzepGeom P4v, Q3v; Calep 134b.

głębokość czego (3): Contus, Kiy/ Tłuk álbo Spis rybitſki którym mierzą głębokość wody. Mącz 64a; Speeillum ‒ Inſtrument do doſwiatczenią głebokosczi ran. Calep 997a, 996b.

W charakterystycznych połączeniach: głębokośći doświadczenie, miara, mierzanie (2); głębokość mieć, mierzyć; głębokości doświadczać, macać.

Z bliższym określeniem miary (1): ábowiém to ieſt Sadzawká nalepſza/ ku przechowániu Ryb/ która ma Głębokośći Trzy łokćie. Strum N4.

W połączeniach szeregowych (8): Mącz 7b; ále przyſtąpię do tego/ iáko Wyſokość/ albo Dálekość/ álbo Głębokość iáka ma być zmierzóná. GrzepGeom N3, N2v; ReszPrz 25; Calep 57a; Przed twoim świátłem/ Pánie/ Nic táynego nie będźie/ ſzerz/ dłuż/ głębokość wſzędźie/ Y záćmione odchłánie/ Wzrok twoy przechodźi GrabowSet Sv; WujNT Rom 8/39, Eph 3/18.

W przen (6): (marg) Wykład Krzyża S. (–) ma téż głębokość/ to ieſt/ ſkrytą łáſkę Bożą OrzQuin M4.

W połączeniach szeregowych (5): OrzQuin M4; RejPosWiecz2 92v; żebyśćie mogli dośćignąć/ ze wſzytkimi świętymi/ ktora ieſt ſzyrokość/ y długość/ y głębokość/ y wyſokość: y poznáć zacną onę miłość/ znáiomośći chriſtuſowey NiemObr 87, 10, 144.

a. Cecha polegająca na znacznym oddaleniu od środka czegoś; warstwa znacznej grubości (3): Ná ty czczé ſadzele/obácz tákié lékárſtwo/ ieſli głębokość baczyſz/ muśiſz tám knoth wpráwiáć SienLek 126v.

głębokość czego (2): O Pánie lezu Chryſte [...] proſzę ćię przez głębokość ran twych LatHar 298; Drugie záſię [ziarna] pádły ná mieyſcá opoczyſte [...] y wnet weſzły/ iż nie miáły głębokośći źiemie [altitudinem terrae]. WujNT Matth 13/5.

4. Wielkość, intensywność, nasilenie czegoś (8): O głębokośći. WujNT 564.

głębokość czego (7): ták mowi: O głębokośći bogáctwá/ y mądrośći/ y znáiomośći Boga. CzechRozm 5; SkarŻyw 79; Gdyż ſtraſzliwa rzecż ieſt/ gmeráć ták beſpiecżnie w głębokość máieſtatu Bożego CzechEp 178; GrabowSet F; LatHar 50, 151; WujNT Rom 11/33.

W charakterystycznych połączeniach: głębokość bogactwa (2), ciężkości, majestatu, miłosierdzia (2), skarbow, smutku; zawrzeć głębokość; wpuścić się w głębokość; zakryć w głębokośći.

5. Przenikliwość, mądrość, sięganie do sedna, do istoty rzeczy; niedościgłość, niepojętość (33): MurzHist O4 [2 r.]; LubPs L4; BielKron 81; Sądy Boże głębokość wielka. HistRzym 88v; SkarŻyw 47; NiemObr 71; Abowiem Duch wſzytko wypátruie/ y głębokośći Boże [profunda Dei]. WujNT 1.Cor 2/10; SkarKaz 81a [2 r.].

głębokość czego (19): IEzus mily odpowiedzeniá mu niedál/ a to prze cżworaką rzecż. Nápirwéy dlá glębokoſci pytaniá/ bo pytál Pilát tego/ cżego by niemogl rozumem oſięgnątz OpecŻyw 130v; GlabGad A3; LubPs L4; RejPos 38v, 320v; A coż tobie po głębokoſciach piſmá? á coż ſie tobie trzebá diſputowáć o tháiemnicach Páńſkich RejZwierc 196; SkarŻyw 86, 117 [2 r.]; Ták wielka ieſt głębokość Chrześćijáńſkiego piſmá/ co dźień bych ſię miał czego w nim vczyć SkarKaz 81a, 81a, 279b, 637b; GosłCast 4. Cf Wyrażenie.

W charakterystycznych połączeniach: głębokość filozofijej, mądrości, myśli, nauki, pisma (5), pytania, rady, rozumienia, słow.

Zwrot: »w głębokości brodzić« (1): Iednego cżáſu biała głowá/ gdy w głębokośći piſmá brodził/ [...] przyganić mu śmiáłá/ iſz z iego kazánia trudnego pożytku nie odnioſłá. SkarŻyw 86.
Wyrażenie: »głębokość tajemnicy« (5): RejAp AA3, 17; RejPos 149, 320v; Gdyż wſzyſcy oni ludzie ſwięći/ Prorocy y Apoſtołowie vſtawáli zámyſliwſzy ſie o tákich głębokoſciach táiemnic iego. RejZwierc 195v.

Iron (4): A wam mowię drugim Tyátyreńcżykom/ ktorzykolwiek nie máią they náuki/ áni poználi głębośći ſzátáńſkich [profunda Satanae]/ [...] nie włożę ná was inego brzemieniá. BibRadz Apoc 2/24; RejAp 32, 32v; WujNT Apoc 2/24.

*** Bez wystarczającego kontekstu (4): Mymer1 36; Baratrum, Wielka głębokość/ Piekło. Mącz 23b; Profunditas, Głębokość. Mącz 140b; Calep 856a.

Synonimy: 1. tonia, toń; 2. środek, wnętrze; a. bezdenność, odchłań, przepaść, przezgruncie; α. doł, piekło, odchłań; 4. wielkość; 5. mądrość.

Cf 2. GŁĄB, GŁĘBIA, GŁĘBINA, GŁĘBOCZ, GŁĘBOŚĆ

AL