[zaloguj się]
[pdf]

1. PRZEPAŚĆ (215) sb f

e oraz a jasne (w tym w e 1 r., w a 6 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N przepaść przepaści
G przepaści przepaści
D przepaściåm
A przepaść przepaści
I przepaścią przepaściami
L przepaści przepaściach
V przepaści

sg N przepaść (32). ◊ G przepaści (85). ◊ A przepaść (23). ◊ I przepaścią (1). ◊ L przepaści (4). ◊ pl N przepaści (18). ◊ G przepaści (16). ◊ D przepaściåm (1). ◊ A przepaści (22). ◊ I przepaściami (4). ◊ L przepaściach (7); -ach (5), -åch (1) LubPs, -(a)ch (1). ◊ V przepaści (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

1. Bardzo wielka, niezmierzona głębia, otchłań, też głębina wodna; abyssus Mymer1, BartBydg, Vulg, PolAnt, Calep, Cn; barathrum Mącz, Modrz, Calep, Cn; vorago PolAnt, Mącz, Cn; c(h)arybdis BartBydg, Mącz; gurges Mącz, Modrz; inferum, profundum PolAnt; chaos Vulg; profunditas Mącz; chasma Calep; hiatus, voratrina terrae Cn (125): PatKaz II 25 [2 r.]; Mymer1 5; Abissus – abyssus, przepascz, nyezmyernosc, nyeogarnyenye, d⟨icitu⟩r profunditas aquarum, a qua fontes et flumina procedunt vel oblok BartBydg 2b, 23; Możnośći duchá vſt twoich wody rozdmuchnęły/ Ták iż ku gorze iáko mur ná dwoie ſtánęły/ Przepáśći w pośrzodku morzá dziwnie ſie zrownáły LubPs gg2v, H4v; Tákżeć kiedy przed niebem [wiatry] w zyemię vciekáią/ Tám tymi przepáſciámi/ co tám w niey bywáią. A gdy ſie tám s tym ogniem/ co tám ieſt podkáią/ Wnet ſrogie nawáłnośći s ſobą vdzyáłáią RejWiz 149v; A morze Sodomſkie riby zaſie wyrzući/ y wyda głos w nocy/ ktorego nieznáią mnodzy. A wſſyſtcy będą ſlyſſeć głos iego/ y będą przepaśći gęſtę [!] ná wielu mieſc/ á ogień cżęſtho kroć będzie ſie wyrywał Leop 4.Esdr 5/8; Bo to mowi Pan Bog [miastu Tyr]: Gdy ćię vcżynię miáſtem ſpuſtoſſonym/ iáko miáſtá w ktorych nie mieſſkáią: á przywiodę ná ćię przepáść/ y zátopią ćie wielkie wody Leop Ez 26/19, 4.Esdr 8/23, Iob 38/30, Eccli 42/18; NAprzod ſtworzył Bog Niebo y Ziemię. A Ziemiá byłá nie kſztałtowna y prożna/ y były ćiemnoſći nád przepáſćiámi BibRadz Gen 1/2, I 1a marg, Prov 8/24, 27, Eccli 16/17; BielKron 135v; GrzegRóżn N4v; Mącz 23b, 51b, 150b; RejPos 161v; BudBib Ps 148/7, Am 7/4, 4.Esdr 16/58; ten [tłumacz] záś mowi/ odchłáni á on przepáśći/ w cżym też niemáſz rożnośći/ choćiaż ſłowá rozne ſą. CzechRozm 128, 128; á co ieſli grubſzé [dymy]/ á do wyrwánia ſye z źiemie/ nie ták łátwié będą? ſzumy pobudzą/ źiemie drżeniu/ y czáſem przepáśćiam/ przyczyną bywáią Oczko 6; KochPs 63, 155; SkarŻyw 508; ReszPrz 69; PRzed oblicżem twym moy Pánie/ Ktoż ſie vchroni. [...] Choć [...] Bym ſie ſkrył w źiemię przepáśći/ Choć w iáſne żorze/ Choć w buyne morze/ Záwżdyć będę w gárśći. WisznTr 26; Morze huczy: á nawę miecą nawáłnośći. Raz ſye zda/ iáko w przepáść/ poyźrzeć z wyſokośći: A kiedy ſye záś wáły rosſtępuią/ áni Miáſtá widáć wielkiégo/ z głębokiéy odchłáni. KochPam 85; Ráczéy ogniſty piorun nas niech bije: Albo w przepáśći ſwé źiemiá pokrije. ZawJeft 10; Calep 11a, 123b, 187b; [BielKron 1551 44v; FarnZnaj 151 (Linde)].

W przeciwstawieniu: »do nieba ... do przepaści, w przepaść« (2): Leop Ps 106/26; A nawę to do niebá wełny wymiátáią/ To záś w przepáśći ślepé zpuſzczáią. KochPs 165.

W porównaniach (2): BibRadz Eccle 7/25; Bo zrozumienie iey [nauki Boga] ieſt pełnieyſze niſz morze/ á rádá iey głębſza ieſt niz przepáść BudBib Eccli 24/33.

W połączeniach szeregowych (4): BibRadz Ps 134/6; Mącz 507d; ktore [stworzone przez Boga rzeczy] ſą nie tylko ná źiemi/ w źiemi/ y pod źiemią/ w morzu y inſzych wodách y przepáśćiách głębokich: ále też ná niebie CzechEp 269; Calep 187b.

Fraza: »rozstąpiły się przepaści« (1): Pan w mądroſći vgrunthował źiemię [...]. W vmieiętnoſći iego rozſthąpiły ſię przepáſći [abbyssi ruptae sunt]/ á obłoki pokrapiáią roſą. BibRadz Prov 3/20.
Zwroty: »lecieć w przepaść; na przepaść padać; spaść do przepaści« (1;1;1): wynioſły ſie wzgore nawáłnośći iego [wiatru]. Podnoſſą ſie aż do niebá/ y ſpádną aż do przepáśći [descendunt usque ad abyssos] Leop Ps 106/26; SkarŻyw 270; KochMRot B4v.

»w przepaściach utonąć« (1): Submersus voraginibus, W przepáściách vtonął. Mącz 218d.

»w przepaść wrzucić« (1): Themiſtokles/ záwołał [...]: Ieſli mnie y Ariſtedeſá w przepáść nie wrzućicie/ Rzecżpoſpolita Athenieńſka nigdy beſpiecżna być nie będzie mogłá. Phil K.

Wyrażenia: »beze dna przepaść« (1): Abyssus, aquarum profunditas immensa. Wielka/ niewymowna głębokość wodna. Bezdenność/ álbo bezedná przepaść. Mącz 1d.

»dno przepaści« (1): Azażeś wſzedł do głębokośći Morzá/ á po naniſzſſym dnie przepáśći [in novissimis abyssi] przechodziłeś ſie? Leop Iob 38/15.

»przepaści głębokie (najgłębsza przepaść)« = abyssi Vulg; profunditas abyssi PolAnt [szyk 4:2] (6): WróbŻołt 76/17; RejPs 217v; [mądrość boża] Przepráwiłá ie przez morze cżerwone [...]. Ale nieprzyiaćioły ich potopiłá/ a ie wywiodłá z głębokich przepáśći. BibRadz Sap 10/19; KochPs 197; CzechEp 269; ty z podźiemnéy iáſkinie/ Mężu móy wywróć źiemię [...]: W naygłębſzą przepáść zchoway to com zchowáć dáłá GórnTroas 39.

»przepaści (przepaść) morskie(-a)« [szyk 7:3] (10): Nuż y wy morſkye przepáśći á Wyelorybowye/ Bądźcye Pánu ku ćći k chwale záwżdy po gotowie. LubPs ff3v; otworzyły ſie przepáśći morſkie/ á obłoki niebieſkie roſę s ſiebie wypuśćiły/ ſzedł deſzcż cżterdzyeśći dni BielKron 4v, 5, 18v; KochPs 114, 197; SkarŻyw 597; Niezmierną ſzcżodrotą Boſką/ nápełniłeś przepáść morſką/ dźiwnemi rybámi ArtKanc I3, I3; GrochKal 11.

»przepaści (przepaść) wielkie(-a)« = abyssus magna Vulg; vorago magna PolAnt (3): Leop Gen 7/11; A otho Pan Bog pozywał ná ſąd przez ogień/ á ogień pożárł przepáśći wielkie/ y wytrawił cżęśc pol. BibRadz Am 7/4, Gen 7/11.

»przepaści (przepaść) wodne, wod« [szyk 2:1] (2:1):Przed iego ſrogą możnoſcyą wody ſie vſtráſzyły/ Ich przepáśći y obłoki ſtráſzne głoſy puśćiły. LubPs R5; W pocżątku ſtworzył ieſt Pan Bog niebo y zyemię/ [...] y ciemnośći były nád przepáściámi wodnymi BielKron 1; SkarŻyw 270.

»przepaści ziemie« (1): gdy [święci] [...] ogień zniebá ná złe ſpuſzcżáią/ piekło y przepáśći ziemie otwarzáią SkarŻyw A3.

»źrzodła, studnice (a. studnie) przepaści« = fontes abyssi Vulg; fontes voraginis PolAnt (3:2): Roku ſześćſetnego żywotá Noego [...] porwáły ſie wſzitkie żrzodłá przepáśći wielkiey/ y ſpuſthy niebieſkie otworzyły ſie Leop Gen 7/11, Gen 8/2; Y źrzodłá przepáśći/ y okná niebieſkie zámknione ſą/ á zádźierżáne ſą dzdze z niebá. BibRadz Gen 8/2, Gen 7/11, Prov 8/28.

Szeregi: »przepaść(-ci) a (i) głębokości (a. głębina)« [szyk 1:1] (2): Zgromádził ná iednę kupę wſſytki wody morſkie y zamknął iáko wſkárbie przepáſći á głębokoſći iego. RejPs 47v; SkarŻyw 597. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»gory i przepaści« (1): Ieſliżeś ſpráwiedliwie przyſyągł/ ták tobie pánie Boże pomoż/ ten ktory ſtworzył z niczego Niebo y źiemię/ Gory y przepáſći GroicPorz aa2.

»jaskinia(-e) a (albo) przepaść(-ci)« (2): RejPs 217v; W pośrzodku tey gory było rowno trochę/ ná they rowniey byłá głęboka iáſkinia álbo przepáść/ z ktorey wiátr bárzo ſzumny wychodził BielKron 274.

»piekło i przepaści« (1): SkarŻyw A3 cf »przepaści ziemie«.

»przepaść abo przerwa« (1): A nadto wſzyſtko/ miedzy nami i wami/ wielka odchłáń ieſt poſtanowiona (marg) przepaśc abo przerwa vćwierdzona (–) MurzNT Luc 16/26.

W przen (5): Viderunt te aquae deus viderunt te aquae et timuerunt: et turbati sunt abyssi. Widziały cie wody miły panie/ widziały cie wody á zlękły ſie y zaſmućiły ſie przepaſći głębokie. WróbŻołt 76/17; Ogárnęły mię wody áż ku duſzy moiey/ przepáść pozárłá [!] mię BibRadz Ion 2/6, Iob 28/14, Ion 2/3; WSzego dobrégo dawcá/ [...] Ty [...] Zywéy wody dodawaſz rzékom nieſpokoynym. Ty przepásći náſycaſz y łakomé morze KochFr 125.
Przen (40):
a) Zło, przyczyna zła (15): trudno ieſt on práwy poſrodek wymácáć/ gdzie cznothá miedzy ogniem/ á wodą: zbytkiem/ á niedoſtátkiem [...]. gdzie raz ku iedney/ drugiraz ku drugiey s tych przepáśći [...] bywamy ſkłonni. GórnDworz Ii5v, Ii5v.

przepaść czego (12): racz wybawic nas zowych ciemnoſci a przepaſci proſtoty naſſey z ktorey wpadamy wgłęboſci [!] grzechow naſſych RejPs 61v; gurges et vorago vitiorum, Wſziſtkich niecnot przepáść. Mącz 150b; PaprUp I4v; LatHar 150. Cf »przepaści grzechu«, »złości przepaść«.

W przeciwstawieniu: »wysokość ... przepaść« (1): ty duſzo moiá [...]/ dobrowołnieś [!] ſię/ ále mizernie ſpuśćiłá z wyſokośći pánieńſtwá cżyſtego/ w przepáść nierządu ſmrodliwego. LatHar 150.

Zwroty: »w przepaść wpaść« = in gurgites se demergere Modrz [szyk zmienny] (2): IZechmy wpadli wgłębokie przepaſcy grzechow naſſych. nyelza nam tez iedno [...] wołac o miloſierdzie ku tobie panu ſwemu RejPs 197v; ModrzBaz 86v.

»do przepaści wtrącić« (1): ná oſtátek [ludzie pełni nienawiści]/ żadnego bacżenia niemáią ná potomki ſwe/ ktore chcą do teyże wiela złego przepáśći wtrąćić [in eam malorum voraginem dari volunt] ModrzBaz 66v.

Wyrażenia: »głębokie przepaści; głębokość przepaści« (2:1): Lacum aperuit et effodit eum [...] Taki cżłowiek grzeſzny porodziwſzy złoſć Głębokoſć prżepaſci odtworzył y wykopał ią WróbŻołt 7/16; racz miły panie nam miłoſciwie podawac: łaskawą rękę twoię gdy baczysz ze wpadamy wgłębokie przepaſci ſproſnych grzechow naſſych RejPs 56v, 197v.

»przepaści (przepaść) grzechu(-ow)« (6): gdy [...] [Adam z Ewą] uypądzeny tudzyeſz zrayu prze nyepoſluſzenſthwo a panna marya ty przepaſzczy grzechu od uyekow uprzedzyla bądącz wotpoczyuanyu wboſthwye PatKaz II 25v, 25, 25v; RejPs 56v, 197v; nędzny cżłowiecżku/ [...] ktoryś ſię dobrowolnie ſpuśćił w przepáść grzechu ſtráſzliwego. LatHar 151.

»przepaść ziewająca« (1): gładká żoná yeſt grob pobyelony/ yeſli [...] nye byłáby trzeźwya/ cżyſta/ á wſtydliwa. Abowyemći głádkosć bez tych cnot yeſt przepásć źyewáyąca. GliczKsiąż P7v.

»złości (a. wiela złego) przepaść« = malorum vorago, vitiorum gurgites Modrz (2): Obżałowány namniey ſię niemiał zá krzywoprzysiężcę [...]. A powodowa ſtroná w iáką złośći przepáść wpadła? ModrzBaz 86v, 66v.

b) Zła, ciężka sytuacja życiowa, niebezpieczeństwo, nieszczęście, bycie nieszczęśliwym, upadek (16): Iáko ty/ o káżdym kto ćię prośi/ rádźiſz A iák/ z drog przepáśći zwiodſzy/ złośći głádźiſz. GrabowSet O2v.

przepaść czego (1): PaprUp I4v cf Szereg.

W przeciwstawieniach: »gora, niebo ... przepaść« (2): Niechayże też teraz tego pátrzą [...] iżby ſámi śiebie/ y zacnośći tego Rzymſkiego páńſtwá/ iákoby z wyſokiey gory w iáką przepáść niewtrąćili [in aliquod barathrum non praecipitarent]. ModrzBaz 106; Ma ieſzcże tá wodá y morze tego świátá ſwoie wiátry ktore okrętem náſzym ſzawiáią y rzucáią/ cżáſem do niebá/ cżáſem do przepáśći. KlonFlis A4v.

Zwroty: »ponurzyć w przepaści; do przepaści wrzucić; w przepaść wtrącić« (1;1;1): A wſzákoż cel ich [...] ieſth zły á niepobożny/ gdyż Iobá chcą w wieſć w roſpácz á práwie do przepáſći wrzućić BibRadz I 274; ModrzBaz 106; KochPs 131.

»wskoczyć w przepaść« (2): A za od ſławnych mężow nie możeſz bráć wzoru? Co [...] rownym pocztem Woyſká groźnie roſproſzyli? A drudzy chcąc rátowáć ſąſiády ſwe ſmutne. Smiáłym ſercem wſkoczyli w przepásći okrutne. Prot D2; Rozdziewił możny Turcżyn na nas ſwą páſzcżękę [...]. Wſkocży tám nie raz káżdy w tákowe przepáśći/ Biyąc ſiekąc pogány práwie do vpáśći. PaprPan B4.

»wyrwać, wydźwignąć z przepaści; z głębokości przepaści wywieść« [szyk zmienny] (3:1;1): A Bog też Duſzę iego wyrwał s przepáśći. GrzegŚm 24; Ten Włodimirz Monomach Wſewoldowic wſtąpiwſzy ná ſtolicę Kijowſką Rzeczpoſpolitą Ruſką vpádłą/ [...] wydzwignął práwie ſwoimi rámiony z przepáśći StryjKron 210; ArtKanc Q10v; GrabowSet N2v; Fráſowáłyć mię rozlicżne vtrapienia/ y ſzkodliwe/ ále przedſię potym z głębokośći przepáśći wywiodłeś mię. LatHar 562.

»zanorzyć się w przepaści« (1): O Boże záchoway mię ábowiem ći przyſzſły [!] wody áż ku duſzy. Zánorzyłem ſię w przepáſći głębokiey [Demersus sum in limo profundi]/ á niemam ſię gdźie oſtáć BibRadz Ps 68/3.

Wyrażenia: »przepaść ciemna« (1): Leżę iáko zábity [...]/ Od ćiebie/ y od świátá wzgardzony. [...] Ponurzyłeś mię w przepaśći ćiemnéy. Zmocniły ſye nádemną twé zápálczywośći KochPs 131.

»przepaść głęboka; głębia (a. głębokość) przepaści« = limus profundi PolAnt (2;2): Wiérzcie mi żeć to barzo ſliſkié mieśce/ a przepaśc tudźieſz/ dźiwnie głęboká MurzHist Q2; BibRadz Ps 68/3; GrabowSet O4. Cf »z głębokości przepaści wywieść«.

Szereg: »odchłań a przepaść« (1): iakie wiellice tam ſtad lupieſtwa beli/ wſzak to tam odchlan á przepaſc zgubi y zniſtzenia waſzego bela. PaprUp I4v.
c) Coś, czego nie da się zapełnić, zaspokoić: zachłanność i żarłoczność (2):
Fraza: »nie ma w sobie dna przepaść« (1): Im ciem więcej roście imienie, Tym więtsze czyni pragnienie. Nie ma w sobie dna t[a p]rzepaść, Nie może jej żadny na[kł]aść BierRozm 20.
Wyrażenie: »przepaść nienasyta« (1): Przetoż bárzom troſkliwy/ cżym wżdy go [żołądek] mam nápáść. Gdyż to niezmierna przepáść/ nienáſzyta [!] nigdy [...]. Coby tego drugi miał/ práwie przez cáły Rok/ To ia wſzyſtko w godźinie/ wetkam w ieden ſwoy bok. PaxLiz C4.

»niezmierna przepaść« (1): PaxLiz Cv cf »przepaść nienasyta«.

d) Coś bezgranicznie wielkiego (2):

przepaść czego (1): Dźiwne ſą twego miłośierdźia ſpráwy. Tym ſie Cherubim (przepáść zrozumnośći) Dźiwi zdumiáły SzarzRyt Av.

Wyrażenie: »przepaść głęboka« (1): Aza tu miedzy ludźmi nie ſą iáwne bunty? Prze ktore płáczą w Węgrzech ſpuſtoſzáłe Grunty Ieſzcze Bog nie przepusćił ná nas tego Smoká/ Bo iego miłoſierdźie ieſt przepásć głęboka. Prot B2v.
e) Chaos, pomieszanie, pomylenie pojęć, mylne poglądy, interpretacje (4): Bo y coż to zá Bog ieſt táki niezmierzony [...]? Toć thedy iuż názową Oycá Kryſtowego/ Perſoną Bogá pewnie nam nieznáiomego. O iákaż tho przepáść ieſt pełna tych ćiemnośći GrzegRóżn N4v, Hv, H3v.
Szereg: »przepaść abo mieszanina« (1): Abowiem z oney proſtey iednoſtáyney wiáry Apoſtholſkiey [...] przepáść iákąś pomieſzáną/ vpſtrzoną/ nie wywichłáną/ y ſámę ſiebie obaláiącą (w kthorey ſię przepáśći ábo mieſzáninie/ y ſámi Miſtrzowie nie rozumieią) ſámi ſobie zbudowáli GrzegRóżn Hv.
f) Zupełny brak czegoś [czego] (1):
Szereg: »odchłań i przepaść« (1): [o Turkach:] kray oſtátni świátá tego/ niewierzę/ by co tákiégo kiedy porodźić miał/ iáko ieſt tá wſtydliwośći/ wiáry/ y wſzyſtkiégo cnotliwégo żyćia odchłani [!] przepáść OrzJan 20.
2. W chrześcijaństwie: piekło, też miejsce przebywania apokaliptycznych bestii; w Starym Testamencie i mitologii greckiej: zaświaty, miejsce przebywania wszystkich zmarłych lub złych demonów (85): MurzNT Luc 8/31; Pan náſz Iezus Kriſtus ma nam być záćmiony/ y powietrze záráżone/ y przepáśći máią być ná nas otworzone/ y ći nieſláchetni ſzkorpionowie máią wylecieć s otworzoney przepáśći RejAp 76v; Pan powiáda/ iáko Beſtia ktora wyſtąpiłá s przepáśći będzie walcżyłá z wyznáwácżmi prawdziwemi prawdy Páńſkiey RejAp 91v, BB2v, CC2, 76v, 80, 91v, 92 (19); BudNT Luc 8/31; CzechEp 150, 205, 209; Strzeż tylko niechay piekło nie żrze duſze moiey/ Strzeż Pánie/ niech nie bierze do przepáśći ſwoiey. GrabowSet A4v, S3; Y pytał go [człowieka nawiedzonego przez czarta] Ieſus/ mowiąc: Iákoć imię? A on powiedźiał/ Woyſko: bo wiele czártow weſzło było weń. Y prośili go áby im nie roſkázował iść do przepáśći. WujNT Luc 8/31, Apoc 9 arg, 11/7, 17/8.

W przeciwstawieniu: »niebo ... przepaść; do nieba ... do przepaści, w przepaści« (3): Leop Rom 10/7; iż to krol nie ieſt z niebá dány/ ále powſtał s przepáśći RejAp 80v; Nie mow w ſercu twoim; ktoż wſtąpi do niebá? Toć/ ieſt Chriſtuſá ſprowádźić z wyſokośći. Abo kto sſtąpi do przepáśći? toć/ ieſt Chriſtuſá z martwych wywodźić. WujNT Rom 10/7.

W połączeniu szeregowym (1): Bo Bog á on krol ktory włada tą przepáſcią niebem y ziemią/ obiecał [...]/ ſtrąćic go [Abbadona] miecżem RejAp 80v.

Zwroty: »strącić, wrzucić (a. wrzucać), wrzucon, zepchnion do przepaści; wrzucić, wtrącić w przepaść(-ci)« [szyk zmienny] (2:2:1:1;1:1): RejPs 208; Swięty Piotr mowi: y Bog Aniołom nie przepuśćił/ ále ie do przepáśći ſtrąćił/ gdźie wielką mękę záwżdy muſzą ćierpieć. BielKron 467, 467; RejAp BB5, 164v; w ktorym [objawieniu, Brygida] niecudnie Papieża wſpomina/ [...] y groźi ſtolicy Papieſkiey/ ktora áż do przepáśći zepchnioná być ma NiemObr 155; WujNT Apoc 20 arg, 3.

»zstąpić do przepaści, w przepaść« (1:1): Nie mow w ſercu twoim/ Ktoſz wſtąpi do niebá? [...] Abo kto z ſtąpi w przepáść [quis descendet in abyssum]? Leop Rom 10/7; WujNT Rom 10/7.

Wyrażenia: »przepaści głębokie« (1): A ſpuſć ná nie [przeciwników] miły pánie grady ogniſte/ álbo ie wtrąć wprzepáſći głębokie/ áby káżdy zrozumiał iż zły złemi ſpráwami zginie RejPs 208.

»klucz przepaści, do przepaści, od przepaści« (3:5:1): Ale pátrzay iáko nadobnym porządkiem Duch ſwięty okázuiąc nam tę beſtią [...]. Naprzod ią położył iż vpádłá gwiazdá z niebá/ y otworzyłá klucżem do przepáśći RejAp 142v, 77v [2 r.], 85v, 109v, 164v, Ee; CzechRozm 188v; Y Widziałem ániołá sſtępuiącego z niebá/ máiącego klucz przepáśći [clavem abyssi] [...]. Y vchwyćił ſmoká wężá onego ſtárego/ ktory ieſt dyabeł y ſzátan WujNT Apoc 20/1.

»krol przepaści, z przepaści« (1:1): A thák niechay wam nic nie będzie ſtráſzen y ten krol przepáśći RejAp 86v, 80.

»przepaści(-ść) piekielne(-a) (a. głębokości piekielnej)« [szyk 5:1] (6): LubPs gg2v; RejWiz 170v; á on klucż mocny [tj. prawda Ewangelii] brał moc ktory wiernym odmykał zamki niebieſkie/ á niewiernym odmykał ták iáko ſłyſzymy do przepáśći piekielnych. RejAp 165, 77v; SkarJedn 38; Godźienem był/ Pánie moy/ przepáśći piekielny/ Gdy ſam chćiał/ ſobieś mnie wźiął/ chcąc by nierozdźielny Duch moy/ z twoim trwał wiecżnie. GrabowSet S4.

»studnia przepaści« = puteus abyssi PolAnt, Vulg (8): Otworzyłá thedy [bestia] ſtudnię przepáśći/ y wſtąpił dym z ſtudnie iáko dym piecá wielkiego BibRadz Apoc 9/2, Apoc 9 arg, 1; iż gdy iuż tá nieſláchetna gwiazdá ná ziemię vpádłá/ iż iey dan ieſt klucż od ſtudniey przepáśći. RejAp 77, 76 [2 r.]; WujNT Apoc 9/1, 2.

»przepaści ziemskie« (1): IDę ia z ſwych páłaców/ y ćieniow zákrytych/ Gdźie mieſzkamy w przepáśćiách źiemſkich niedobytych. Rózni od wysſzych Bogów/ my nizſzy bogowie GosłCast 13.

Zestawienie: »anjoł przepaści« = Abaddon, król piekła; angelus abyssi PolAnt, Vulg (9): Przytym ma [szarańcza] nád ſobą krolá poſtáwionego Aniołá przepáśći/ ktoremu imię po Zydowſku Abbádon BibRadz Apoc 9/11; Słyſzałeś nie dawno/ iz gdy on Anyoł przepáśći ná ſwiáth ſie poiawił/ iż go ogárnął dym fáłſzow a wymyſłow iego RejAp 94v, 79, 84v [3 r.], Dd; Nákoniec ánioł przepáśći ieſtći ſzátan/ ktory ieſt krolem náde wſzemi pyſznemi WujNT 860, Apoc 9/11.
Szereg: »otchłanie i przepaści« (1): Straż pilną/ Boże moy/ o mnie/ rácż mieć záwżdy/ [...] Rácż ſtrzedz/ od płomieni otchłáni piekielnych/ Y przepáśći/ z wieczną męką/ nierozdźielnych. GrabowSet Qv.
Przen (7):

przepaść czego (2): Słyſzeliſmy máło wyſzſzey/ iáko tá beſtia wyſtąpiłá s przepáśći [...]/ othworzywſzy pirwey wrotá do they ſproſney przepáśći fáłſzu á rozmáitych zwodow ſwiátá tego RejAp 92, 77v.

W przeciwstawieniu: »do nieba ... w przepaści« (1): BielKron 160v cf »lecieć w przepaści«.

Zwroty: »lecieć w przepaści« (1): co ćirpimy powſtáią prośći á nieucżeni do niebá ſięgáią/ á my z náſzymi náukámi lećimy w przepáśći. BielKron 160v.

»w przepaści zrażać« (1): GrabowSet K3v cf Szereg.

Wyrażenie: »studnia przepaści« (3): Temu [Lutrowi] dano klucz ſtudnie przepáśći/ kiedy [...] dopuſzczono mu [...] z ſtudnie przepáśći/ to ieſt z kśiąg Huſſytow/ Wiklewitow/ Pikártow/ y ſobie podobnych haeretykow wyczerpáć WujNT 859, 860.
Szereg: »przepaści i otchłanie« (1): A zátym miárkowáć chćiey furyą ſwoię/ Ktora ſmyſły moie ſzkodliwie záraża/ A w przepáśći práwie y otchłánie zraża. GrabowSet K3v.
3. Urwisko, strome zbocze; cautes, saxum asperum et abruptum Calep; abruptum, alta saxa, derupta, gemoniae, praeceps, praecipitium, praeruptum, tesca (tesqua) Cn (1): Cautes, Saxum asperum et abruptum – Przepaſzcz, skała prżikra. Calep 175b.
4. Przestworza, sklepienie niebieskie (1): Ale Pan widząc w grzeſſnych tákye ſwowolnośći/ Pusći ná nie ſiárcżány deſſcż s ſwoyey ſrogośći/ Ogyeń á duch s przepáśći ſpádnye ná nye wſſędzye LubPs C4.
5. Zagłada, zginięcie (2):
Zwrot: »od przepaści zachować« [szyk zmienny] (2): Iákoby y Sodomę był obronił/ y od przepáśći záchował/ by w niey było ácż nić [= przynajmniej] dźieſiątek ſpráwiedliwych. CzechRozm 256; Lotá ſpráwiedliwego wywiodł Pan Bog z Sodomy y záchował onego od przepáśći. A złośliwych Sodomcżykow źiemiá y ogień śiárcżány pożárł. KołakSzczęśl C3.
6. Wyrażenie przyimkowe w funkcji przysłówka: »na przepaść« = na oścież (1): Przeto vmiey ſię dla Bogá Chrześćiáninie wiárowáć tych sług piekielnych y odſtępcow/ áby ćię znimi ziemiá niepożárłá/ y piekłáć głębokiego ná przepáść nieotworzyłá. SkarŻyw 493.

Synonimy: 1. głębia, głębina, głębokość, otchłań, przepadłość, toń; 2. doł, otchłań, piekło; 3. przełomienie.

Cf PRZEPADNIENIE

LWil