[zaloguj się]
[pdf]

ODCHŁAŃ (102) sb f

odchłań (58), otchłań (43), odtchłań (1); odchłań WrobŻołt (7), MurzNT, KromRozm III, LubPs (5), RejWiz, BibRadz, GrzegŚm (2), RejZwierc, BudBib, CzechRozm (2), PaprPan, Calag, KochPam, KochPieś, ArtKanc (2), PaprUp, OrzJan, LatHar (8), RybGęśli, KlonFlis; otchłań PatKaz I, PatKaz II (12), MurzHist, Leop, WujNT (6); odtchłań ReszPrz; odchłań : otchłań OpecŻyw (4:5), RejPs (3:1), KochPs (1:1), SkarŻyw (6:1), GrabowSet (1:13), SkarKaz (3:1).

o jasne; w N i A sg a pochylone; w pozostałych przypadkach. -an- (55), -ån- (3); -ån- ArtKanc; -an- : -ån- LubPs (1:2).

Fleksja
sg pl
N odchłåń odchłanie
G odchłani, odchłani(e)j odchłåń, otchłani
A odchłåń odchłanie, odchłani
I odchłanią
L odchłani odchłaniach

sg N odchłåń (8). ◊ G odchłani (28), odchłani(e)j (8); -i : -(e)j WróbŻołt (1:5), SkarŻyw (5:1), LatHar (4:2). ◊ A odchłåń (7). ◊ I odchłanią (2). ◊ L odchłani (19). ◊ pl N odchłanie (3). ◊ G odchłåń (1) PaprPan, otchłani (1) GrabowSet. ◊ A odchłanie (7) RejPs, GrabowSet (6), odchłani (4) LubPs (3), KochPs. ◊ L odchłaniach (14); -ach (7) GrabowSet (3), RybGęśli WujNT (3), -åch (7) RejWiz, Leop, BibRadz, GrzegŚm, RejZwierc, KochPieś, ArtKanc.

Sł stp: otchłań, odchłań, otkłań, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Wielką głębia, przepaść pochłaniająca; barathrum, hiatus, vorago Calag, Cn; abyssus, eluvies, voratrina terrae Cn (22): LubPs Q; ten záś mowi/ odchłáni á on przepáśći/ w cżym też niemáſz rożnośći/ choćiaż ſłowá rożne ſą. CzechRozm 128; Abgrund. Odchłań/ vel Wier. Vorago, barathrum, hiatus Calag 2b; Leżę iáko zábity pod źiemię włożony/ Od ćiebie/ y od świátá wzgárdzony. Ponurzyłeś mię w ſrogiéy otchłáni podźiemnéy/ Ponurzyłeś mię w przepáśći ćiemnéy. KochPs 131, 45; Raz ſye zda/ iáko w przepáść/ poyźrzeć z wyſokośći: A kiedy ſye záś wáły rosſtępuią/ áni Miáſtá widáć wielkiégo/ z głębokiéy odchłáni. KochPam 85; dobroć twoiá Pánie/ Nápełnia obłoki/ vtwierdza otchłánie. GrabowSet K3; Sſtąpięli ná dná morſkie/ tám wiecżny Bog władnie/ Skryięli ſię w otchłánie/ y tám naydźie ſnádnie. GrabowSet K4v; Przed twoim świátłem/ Pánie/ Nic táynego nie będźie/ ſzerz/ dłuż/ głębokość wſzędźie/ Y záćmione odchłánie/ Wzrok twoy przechodźi GrabowSet Sv, Cv, D4v, P3v; RybGęśli B2.

odchłań czego (2): A nyemogłá mi ták wyelka odchłań mokrego żywyołá (to yeſt morzá) á dálekoſć źyeḿ ſſukánya drogyey perły zábronić KromRozm III O3; Vlgnąłem w głębokiem błocie gdzye niet dná żadnego Vpadłem w odchłáni ſrogye morzá głębokyego LubPs P6v.

W połączeniach szeregowych (2): Kośćiół ćię nie ogárnie/ wſzędy pełno ćiebie/ Y w odchłániach/ y w morzu/ ná źiemi/ ná niebie. KochPieś 71 [idem] ArtKanc P13v.

W porównaniu (1): Pan nie náſyći morzá bezednego/ Wśi nie náſycą Páná choć iednego. Ták wſzytko ginie co vżną poddáni/ Iáko wodchłáni. KlonFlis C4.

Wyrażenie: bibl. »po obliczu odchłani« (2): A ziemiá byłá gruba y prożna/ y ćiemność (byłá) po oblicżu odchłáni [et caligo super facies (marg) tenebrae in superficie (–) abyssi] BudBib Gen 1/2 [idem] CzechRozm 128.
W przen (2): [tákich Xiążąt Witołtowi podobnych [...] o tyſiąc było/ wſzákże dzielności ich y poſtępki rycerſkie [...] długo w ćiemnochmurych otchłaniach leżały/ dla niewdzięcżnośći czáſſow przewrotnych StryjKron 423.]
Szereg: »odchłań a (i) przepaść« (2): wſzak to tam odchlan á przepaſc zgubi y zniſtzenia waſzego bela. PaprUp I4v; kray oſtátni świátá tego/ niewierzę/ by co tákiégo kiedy porodźić miał/ iáko ieſt tá wſtydliwośći/ wiáry/ y wſzyſtkiégo cnotliwégo żyćia odchłáni [lege: odchłań i] przepáść OrzJan 20.
2. Miejsce pobytu dusz zmarłych; czyściec, piekło; chaos PolAnt, Vulg; plutonia Cn (80): duſchą lazarza z othchlany ku zyuotu vyſzwal PatKaz I 4; O natychmyaſth anyol gabryel zwyelkoſzczyą anyolow ſzly do othchlany myedzy oczcze ſzwyąte PatKaz II 75v, 33v, 54v, 59v [2 r.], 74, 75, 75v, 85v; WróbŻołt V6; Prorok zoſoby oycow wotchlani woła owybáwienie RejPs 60, 112; MurzNT Luc 16/26; Leop Ps 65 arg; iż pirwey był zſthąpił do naniżſzych ſtron źiemie? (marg) To ieſt/ Ná źiemię ktora ieſt naniżſzą cżęść świátá/ A ći ktorzy tho rozumieią o odchłániach/ gdźiebi dźiatki po śmierci zoſtawáć miáły/ nie godni ſą ábychmy im ná to iáką odpowiedź dáć mieli. (–) BibRadz Eph 4/9; Ná troię Antykryſt dźieli Kryſthuſá/ Ciáło w grobie/ Boſtwo wſzędźie/ á duſzę iákąś witáią Oycowie w iákichśi odchłániach GrzegŚm 25, A3; SkarŻyw 113, [197], 262; ArtKanc P19; Zaż łáſkę twą wyſławi/ kto w otchłániách śiędźie? Zaż (nieſtetyſz) vmárły/ ćiebie wielbić będźie? GrabowSet F; Pánie coż ia pocżnę? [...] Ieſli nie vżywieſz miłośierdźia zemną/ Rośćiągną otchłánie ſwą ſrogość nádemną. GrabowSet V4, E4v; Otchłań wielka. [Luc 16/26]) Wielki ieſt przećiąg od łoná Abráámowego do niżſzego piekłá. W ktorym przećiągu trzymáią niektorzy że Czyśćiec ieſt WujNT 263; iż duſze świętych/ vmárłych po w niebo wſtąpieniu Páńſkim/ nie czekáią dniá ſądnego w iákichśi nowych otchłániách/ ktore Kálwin wymyśla: ále z Chriſtuſem przebywáią w niebie. WujNT 633, Luc 16/26; SkarKaz 635b [2 r.]. [Cf Cn s.v. Otchłań starego zakonu, więzienie dusz dobrych, przypiekle od P. Chrystusa zepsowane: Nam quattuor loca inferorum distincta ponunt Sacrorum scriptores. Primus est damnatorum adultorum in profundo circa centrum terrae. Secundus altior infantum absque baptismo mortuorum. Tertius purgatorius, ubi leviores noxas animae caelo dignae expiant. Quartus limbus externus et supremus in quo ante Christi mortem iustorum animae sine poenis detinebantur, hunc Christus sustulit solum.]

W połączeniu szeregowym (1): bylo ueſele wnyebye y nazyemy y w othchlany myędzy oczczy szwyątymy spoczączya tey doſthoyney panny PatKaz II 85v.

W przeciwstawieniu: »niebo ... otchłań« (3): Płákał Iákob Syná: do [lege: bo] nie do niebá ále do odchłáni obádwá znim iść mieli: ieſzcże był Chryſtus nieotworzył wrot rayſkich SkarŻyw [197]; WujNT 684, 856.

Zwroty: »iść (a. pość) do otchłani, w otchłań« [szyk zmienny] (5:2): OpecŻyw 81v; umarł yeſt y ſzethl do othchlany PatKaz II 59v, 33; Bo ſie sſtánę thym podobien czo idą w odchłań precż. LubPs G3v, H; SkarŻyw [197], 349.

»w otchłań wstępować (a. zstępować); zstąpić, zstępujący do otchłani piekielnej« [szyk zmienny] (2;1:1): OpecŻyw [162]; LubPs T3v; Przeto iż piekło nie vmie ćię ſławić/ Ani grob/ prawdą twoią/ chce ſię báwić. Wzgárdza imię twe/ kto w otchłań wſtępuie GrabowSet G4v, H3; LatHar 545.

»odchłań piekielną złupić« (2): W dzień náleźienia Krzyżá S. Antiphoná Koſcielna. NA krzyżu ten wiśiał/ ktory odchłań piekielną złupił LatHar 387, 357.

Wyrażenia: »otchłań ojcow świętych (a. świętych ojcow)« (4): SkarŻyw 245 marg; To mieyſce Zácháriaſz zowie dołem w ktorym nie máſz wody; Ezáiaſz ćięmnicą/ á Doktorowie poſpolićie limbum Patrum, otchłánią Oycow świętych. WujNT 263; SkarKaz 117b, 119b.

»odchłań piekielna (odchłanie piekielne)« [szyk 27:3] (30): Y vkázál ſie teéż tam Moijżéſs/ z otchlanij piekielneé/ a Elijáſs z raiu rozmáwiaiątz s panem Iezuſem o męce iego OpecŻyw [57]; MIly Iezus iako rychlo bogu oyttzu duſſę polećil/ ona zlącżona z boſtwem zſtąpila do odchlanij piekielné OpecŻyw [162], 49, 81v, 98v, 103, 103v, 163, 173v; Tenći ieſt pan) ktori wybawia iętce z niewoley w moczy wielkiey/ (koment) Z niewoley [Ps 67/7], to ieſt z odchłani piekielney. WróbŻołt V7, X, cc2, dd3v, dd5, kk6v; RejPs 43v, 95; MurzHist L2; RejWiz 160; A pátrz nákoniec/ oni ſwięći oycowie w odchłániach piekielnych/ chociay byli przez wiárę zbáwieni/ iż ſie ich tám nie dotknął żadny ſtrách ſmiertelny/ ále iż tego z zupełną nádzieią czekáli zbáwicielá ſwego RejZwierc 129; Krzycżąc z odchłań piekielnych dziś mężni pogánie PaprPan V2; Bucerus tákże y Kálwinus/ o wybáwieniu Oycow ś. z odtchłáni piekielney nic nie trzymáią/ powiádáiąc iż to ſą bábie bayki ReszPrz 84; Straż pilną/ Boże moy/ o mnie/ rácż mieć záwżdy/ Od nagłey [...] śmierći káżdy/ Rácż ſtrzedz/ od płomieni otchłáni piekielnych/ Y przepáśći/ z wieczną męką/ nierozdźielnych. GrabowSet Qv; LatHar 100, 356, 463. 545, 546. Cf »odchłań piekielną złupić«.

»otchłanie straszliwe« (1): Przeſzedł wyſtępek grzech wſzyſtkich złośliwych/ Więtſzy ieſt/ niż kaźń w- otchłániách ſtráſzliwych. GrabowSet A4v.

Szeregi: »odchłań i moc czartowska« (1): Krol/ áby ich z odchłániey y mocy cżártowſkiey wyzwolił: á báránek/ áby im krwią y ofiárą ſwoią łáſkę Boſką dał SkarŻyw 262.

»piekielny taras i odchłań« (1): ieden grzech śmiertelny/ z łáſki Bożey grzeſzniká obnáża [...]/ molá y gryźienia ſumnienia nábawia/ cżáſem też nie iednego gorſzy/ á nákoniec do piekielnego onego táráſu/ y odchłáni/ ſzeroką drogę toruie/ y wrotá otwarza. LatHar 581.

»przepaść i otchłań (piekielna)« [szyk 1:1] (1:1) GrabowSet Qv; Gdyś w gniewie moy Boże/ vznay krewkość moię/ A zátym miárkowáć chćiey furyą ſwoię/ Ktora ſmyſły moie ſzkodliwie záraża/ A w przepáśći práwie y otchłánie zraża. GrabowSet K3v.

»nie otchłań ani sień przed niebem« (1): Stąd ieſt iáſny dowod/ że duſze świętych ſą z Chriſtuſem w niebie/ przed ſtolicą Bożą/ przed oblicznośćią Baránkową: á nie w otchłániách żadnych/ áni w śieni przed niebem/ ktorą Kálwin wymyſla/ kłádąc iákieś trzećie mieyſce procz niebá y piekłá WujNT 856.

»więzienie abo otchłanie« (1): Oto iáſne świádectwo/ iż duſze ludzi świętych po w niebo wſtąpieniu Páńſkim proſto idą do niebá/ kędy Chriſtus ieſt/ y tám z nim mieſzkáią: á nie w iákimśi więzieniu/ ábo otchłániach nowych WujNT 684.

Synonimy: 1. głąb, głębia, odchlisko, przepaść, 2. ciemnica, czyściec, piekło.

EW