« Poprzednie hasło: [MARNOSZALONY] | Następne hasło: [MARNOTRACCA] » |
MARNOŚĆ (120) sb f
a oraz o jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie).
sg | pl | |
---|---|---|
N | marność | marności |
G | marności | marności |
D | marności | marnościåm, marności(o)m |
A | marność | marności |
I | marnością | marnościami |
L | marności | marnościåch |
inne | sg a. pl G - marności |
sg N marność (30). ◊ G marności (12). ◊ D marności (2). ◊ A marność (14). ◊ I marnością (6). ◊ L marności (3). ◊ pl N marności (7). ◊ G marności (12). ◊ D marnościåm (2) BielKom, ArtKanc, marności(o)m (1) LatHar. ◊ A marności (11). ◊ I marnościami (6); -ami (5), -(a)mi (1). ◊ L marnościåch (3); -åch (2) BielKron, RejPos, -ach (1) GosłCast. ◊ sg a. pl G marności (11).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
- 1. To, co nietrwałe, nic niewarte, ulotne, zwodnicze, niestałe, próżne, bezużyteczne, błahe; głupstwo, rzecz bez wartości, niedorzeczność (zwlaszcza wszystko to, co doczesne, ziemskie o pozornej tylko, przemijającej i wątpliwej wartości); także sam proces przemijania, nicość (105)
- 2. Rozrzutność, marnotrawstwo (5)
- 3. To, co złe, grzeszne
(10)
- a. Zły uczynek, występek (7)
marność czego (3): Wtore kſięgi Eklezyáſtes/ to ieſt kazánia/ po Zydowſku Coeles/ w ktorych wypiſuie marność prożnych á nieuſtáwicżnych rzecży/ powtarzáiąc Vanitas vanitatum et omnia vanitas BielKron 78v; WujNT Xxxxx3v; SkarKazSej 705a.
W przeciwstawieniach: »marność ... wieczna radość (2), dobro wieczne, sprawa wielka, radość niebieska, wiekuiste szczęśliwości« (6): Miéy przed ſobą cżłowiek każdy/ Mękę wiecżną/ marnoſtz ſwietſką/ Chceſſli mietz radoſtz niebieſką. OpecŻywSandR nlb 6; y w márnoſciach/ y w ſpráwach wielkich/ trzebá ſie Bogá bać. BielKron 80; ArtKanc S4; po tey świeckiey márnośći/ Domieść mię wieożnych rádośći. LatHar 64; z niego wzgárdá świeckiey márnośći/ y zámiłowánie wiekuiſtych ſzcżęśliwośći LatHar 663; Bogá y dobro wiecżne dla tey márnośći świeckiey porzucáią PowodPr 27.
W charakterystycznych połączeniach: marność luba, łakoma; marność bogactw cielesnych, czci prożnych rzeczy; wzgarda (wzgardzenie) marności (3), zamiłowanie; poddany marności, pełny; ku marności nakłoniony, skłonność; marnością (wz)gardzic (3), nakażon, upleciony, zwiedzion; do marności bieżeć, skłonny (skłonność, skłonić serce) (3), wieść; od marności oderwany, odwodzić, odwrocić wzrok; marność oddalić, posieść, zwyciężyć; patrzeć marności (2), strzec się (2), zażywać; obracać na marność, pogłądać, rozdać; przystać do marności; marność sądzić; to (w tym) (wszystko) (jest) marność (17).
»prożna marność« (1): Bo wiele rzecży ktore prożną márność á vtrátę ſpráwuią. BielKron 80v.
»marność świe(t)cka, świata (tego)« [szyk 26:18] (27:17): OpecŻywSandR nlb 6; BielKom F5; LubPs X5; RejWiz 83; BielKron 81; RejPos 114v, 175v, 180v, [219]v [2 r.], [236] (9); RejPosWstaw 110v; Dympná tá z młodośći nátchnioná duchem S. gárdzić márnośćią świátá/ roſkoſzámy y powágą iego pocżęłá. SkarŻyw 486, A2, 569, 582; ArtKanc O15; GrabowSet Q; zámiłowánie świeckich márnośći/ rácż w nas vśmierzyć LatHar 206, +3, 3, 51, 64, 187 (16); WujNT Rom 12 arg; WysKaz 45; SiebRozmyśl Mv, M2; Wtora przycżyná głowna vpadku krześćiánow od Poháńcow/ odſtąpienie bogá dla świeckich márnośći. PowodPr 26 marg, 27; on ſrogi ćiemnośći Hetman/ y świátá łákome márnośći/ O náſze pilno czynią zepſowánie. SzarzRyt A2.
»marność a utrata« (1): BielKron 80v cf »prożna marność«.
W połączeniach szeregowych (3): ModrzBaz 12v; WerGośc 203; Krolewſka myśl w cżłowiecże [...]. Vcży zbytku/ márnośći/ nienawiſney pychy KlonWor 57.
marność czego (2): iuż ráyſka niewinność wróći ſye ná zad: gdy márność grzechu vpádnie. BiałKat 190v; Tuś iuż ſłyſzał żywotá złodźieyſkiego márność KlonWor 41.
marność czyja (1): A gdy był pytan iakoby kto picie mogł ſobie zmierzienić odpowiedział, gdy by kto miał przed ocżyma marnoſć opilczow. BielŻyw 22.
»marność a zły uczynek« (1): A tak iego ſie oblicżnoſci wſtydaiąc abyſmy ſie wſzey marnoſci á złych vcżynkow ſromali. BielŻyw 102.
Synonimy: 1. darmość, prożność; 3.a. występek, »zły uczynek«.
ZCh