[zaloguj się]

MARNOŚĆ (120) sb f

a oraz o jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N marność marności
G marności marności
D marności marnościåm, marności(o)m
A marność marności
I marnością marnościami
L marności marnościåch
inne sg a. pl G - marności

sg N marność (30).G marności (12).D marności (2).A marność (14).I marnością (6).L marności (3).pl N marności (7).G marności (12).D marnościåm (2) BielKom, ArtKanc, marności(o)m (1) LatHar.A marności (11).I marnościami (6); -ami (5), -(a)mi (1).L marnościåch (3); -åch (2) BielKron, RejPos, -ach (1) GosłCast.sg a. pl G marności (11).

stp, Cn notuje, Linde XVIXVIII w.

1. To, co nietrwałe, nic niewarte, ulotne, zwodnicze, niestałe, próżne, bezużyteczne, błahe; głupstwo, rzecz bez wartości, niedorzeczność (zwlaszcza wszystko to, co doczesne, ziemskie o pozornej tylko, przemijającej i wątpliwej wartości); także sam proces przemijania, nicość; vanitas Vulg, Modrz, Cn; inanitas, ineptia, nugacitas, res cadueae a. fragiles a. inanes Cn (105): OpecŻyw [192]v; [Chilon w Koryncie] nalazł ſtarſze warcząby [!] igraiące, wnet dla tey rzecży nie chciał z nimi daley rokować, mouiąc Niechcę aby omnie powieſć ſie roznaſzała żebych chciął [!] z timi w przijacielſtwo wnidz, ktorich obycżaie marnoſciami ſą nakażoni. BielŻyw 10; Wſſákże iednák zupéłna márność: káżdy cżłowiek żywiący. Leop Ps 38/6; Pátrząc dáley nálazłem y iną márność pod słońcem: Iedurny ſam ieſt cżłowiek/ á drugiego niema/ [...] á przedſię iednák prácowáć nieprzeſtawa/ áni ſie iego ocży náſycáią bogactw Leop Eccle 4/7, 2.Esdr 1/7, Ps 39/5, 118/37, Eccle 4 arg, 4 (11); Wſzytki rzecży poddáne ſą márnośći/ [...] wſzytki rzecży poſzły z zyemie y w zyemię poydą. BielKron 80; gdyż bacżymy/ iż ſie cżłowiek bez nich [skarbów] nágo rodzi/ y bez nich záſię odeydzye/ Y tho ieſt márność. BielKron 80v, 79, 79v [3 r.], 80 [5 r.], 80v [3 r.], 81, 82; RejPos 192 [2 r.]; gdyż w zbytku y wrozmáitośći ſzát iáko wielką ieſt márność/ żaden tego doſtátecżnie wypowiedźieć niemoże. ModrzBaz 50; Odwróć wzrok móy od márnośći/ niech przy tobie ſtoię KochPs 180; SkarŻyw 20; ArtKanc M4, S3v, T6; LatHar 51, 163, 601, 603, 608; niech márnośći lube W ſmák mi nie idą/ ktore zwykły w grube Nieſzcżeśćie grąźić RybGęśli D3v; GosłCast 10; SzarzRyt C3v.

marność czego (3): Wtore kſięgi Eklezyáſtes/ to ieſt kazánia/ po Zydowſku Coeles/ w ktorych wypiſuie marność prożnych á nieuſtáwicżnych rzecży/ powtarzáiąc Vanitas vanitatum et omnia vanitas BielKron 78v; WujNT Xxxxx3v; SkarKazSej 705a.

W przeciwstawieniach: »marność ... wieczna radość (2), dobro wieczne, sprawa wielka, radość niebieska, wiekuiste szczęśliwości« (6): Miéy przed ſobą cżłowiek każdy/ Mękę wiecżną/ marnoſtz ſwietſką/ Chceſſli mietz radoſtz niebieſką. OpecŻywSandR nlb 6; y w márnoſciach/ y w ſpráwach wielkich/ trzebá ſie Bogá bać. BielKron 80; ArtKanc S4; po tey świeckiey márnośći/ Domieść mię wieożnych rádośći. LatHar 64; z niego wzgárdá świeckiey márnośći/ y zámiłowánie wiekuiſtych ſzcżęśliwośći LatHar 663; Bogá y dobro wiecżne dla tey márnośći świeckiey porzucáią PowodPr 27.

W charakterystycznych połączeniach: marność luba, łakoma; marność bogactw cielesnych, czci prożnych rzeczy; wzgarda (wzgardzenie) marności (3), zamiłowanie; poddany marności, pełny; ku marności nakłoniony, skłonność; marnością (wz)gardzic (3), nakażon, upleciony, zwiedzion; do marności bieżeć, skłonny (skłonność, skłonić serce) (3), wieść; od marności oderwany, odwodzić, odwrocić wzrok; marność oddalić, posieść, zwyciężyć; patrzeć marności (2), strzec się (2), zażywać; obracać na marność, pogłądać, rozdać; przystać do marności; marność sądzić; to (w tym) (wszystko) (jest) marność (17).

Fraza: bibl. [Eccle 1/2] »marność nad marności(ami)« (2): BielKron 79; Márność nád márnośćiámi/ á wſzyſtko (ná świećie) márnośćią ieſt. LatHar 51.
Wyrażenia: »marność niczemna« (1): Y weyrzałem ná wſzytko dzyeło ſwoie/ ktore vcżyniły ręce moie/ áno wſzytko márność nicżemna/ á trapienie duchá/ á nic wiecżnego pod ſłońcem. BielKron 79v.

»prożna marność« (1): Bo wiele rzecży ktore prożną márność á vtrátę ſpráwuią. BielKron 80v.

»marność świe(t)cka, świata (tego)« [szyk 26:18] (27:17): OpecŻywSandR nlb 6; BielKom F5; LubPs X5; RejWiz 83; BielKron 81; RejPos 114v, 175v, 180v, [219]v [2 r.], [236] (9); RejPosWstaw 110v; Dympná tá z młodośći nátchnioná duchem S. gárdzić márnośćią świátá/ roſkoſzámy y powágą iego pocżęłá. SkarŻyw 486, A2, 569, 582; ArtKanc O15; GrabowSet Q; zámiłowánie świeckich márnośći/ rácż w nas vśmierzyć LatHar 206, +3, 3, 51, 64, 187 (16); WujNT Rom 12 arg; WysKaz 45; SiebRozmyśl Mv, M2; Wtora przycżyná głowna vpadku krześćiánow od Poháńcow/ odſtąpienie bogá dla świeckich márnośći. PowodPr 26 marg, 27; on ſrogi ćiemnośći Hetman/ y świátá łákome márnośći/ O náſze pilno czynią zepſowánie. SzarzRyt A2.

Szeregi: »marność a (i) prożność« (2): Zywoty ony były [...] do wzgárdy márnośći á prożnośći świátá tego wielką podniátą. SkarŻyw A2; ModrzBaz 80v.

»marność a utrata« (1): BielKron 80v cf »prożna marność«.

a. Jednostkowe życie ludzkie; istnienie, wegetacja [czyja] (4): Vżyway krotofile z żoną ſwą ktorą miłuieſz/ [...] po wſzytki cżáſy márnośći twoiey. BielKron 81v, 81; RejAp 146.
Wyrażenie: peryfr. »marność moja« = ja (1): Záſzłyć były ocży márnośći moiey/ wielkim á ćiemnym obłokiem: ták żem nie mógł przetrzeć ſobie ocżu/ ná oglądánie ſłońcá ſpráwiedliwośći LatHar 567.
2. Rozrzutność, marnotrawstwo; vanitas Modrz (5):

W połączeniach szeregowych (3): ModrzBaz 12v; WerGośc 203; Krolewſka myśl w cżłowiecże [...]. Vcży zbytku/ márnośći/ nienawiſney pychy KlonWor 57.

Zwrot: »z marności poutracać« (1): Bywa to w źyemyáńſtwye [...]/ że tákowi ſynowye máyąc tákyego oycá/ cżęſto im kriyomko konye s ſtáyen wywodzą/ gdy inſſe z márnosći poutracáyą GliczKsiąż O3v.
Szereg: »marność i utrata« (1): Mogłbychći ya też przypomnyeć wáſſe y wáſſych żon łáńcuchy/ bramy [...]/ y ine ſtroye/ márnośći/ y vtráty KromRozm I B.
3. To, co złe, grzeszne; futilitas Cn (10):

marność czego (2): iuż ráyſka niewinność wróći ſye ná zad: gdy márność grzechu vpádnie. BiałKat 190v; Tuś iuż ſłyſzał żywotá złodźieyſkiego márność KlonWor 41.

marność czyja (1): A gdy był pytan iakoby kto picie mogł ſobie zmierzienić odpowiedział, gdy by kto miał przed ocżyma marnoſć opilczow. BielŻyw 22.

a. Zły uczynek, występek (7): Zonę ſwą miey w pocżeſnośći/ Nie cżyń przed nią nic márnośći BierEz F4v; KarnNap D; Fałſzywa/ ſproſna/ hárda y nádęta/ Smiáłośći/ wzgárdy pełná/ wſzech márnośći GrabowSet D3v; O ktorą [sławę] wiedzą ludźie iákom śię ia ſtárał/ Bom śię nigdy márnośćią ſzkárádną nie párał. CzahTr B4v.
Wyrażenie: »marność świata tego« (1): Gdyż ſiedziſz ná łotroſtwie/ ná opilſthwie/ ná koſterſtwie/ y ná inych márnoſciach ſwiátá tego RejPos 114v.
Szeregi: »marność a występek« (1): iż nierowne ſą márnośći á wyſtępki twoie ku wyſtępkom onego vbogiego Piotrá RejPos 177.

»marność a zły uczynek« (1): A tak iego ſie oblicżnoſci wſtydaiąc abyſmy ſie wſzey marnoſci á złych vcżynkow ſromali. BielŻyw 102.

Synonimy: 1. darmość, prożność; 3.a. występek, »zły uczynek«.

ZCh