[zaloguj się]
[pdf]

ODMIENNOŚĆ (144) sb f

-e-(142), -ę- (2).

Oba o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N odmienność odmienności
G odmienności odmienności
D odmienności odmiennościåm
A odmienność odmienności
I odmiennością odmiennościami
L odmienności odmiennościåch
inne sg a. pl G - odmienności

sg N odmienność (26). ◊ G odmienności (20). ◊ D odmienności (7). ◊ A odmienność (22). ◊ I odmiennością (10). ◊ L odmienności (6). ◊ pl N odmienności (7). ◊ G odmienności (3). ◊ D odmiennościåm (4); -åm (3), -(a)m (1). ◊ A odmienności (22). ◊ I odmiennościami (3). ◊ L odmiennościåch (3); -åch (2) RejPos, WierKróc, -ach (1) SarnStat. ◊ sg a. pl G odmienności (11).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przyładów) i XVIII w.

1. Stan inny niż poprzednio, przekształcenie (się), zmiana; mutatio JanPrzyw, JanStat; transfiguratio Mącz (53): ktori [płód] był ciepłu zimny: prziwykł/ Nagłego á wielkiego zimna zcierpieć nie może, Także albo w żywocie/ albo iak ſkoro na ſwiath wynidzie: vmrzeć muli/ á nie vmrzeli, tedy onę nagłą odmiennoſć, z wielką cięſzkoſcią cierpi FalZioł V 31; Vkazáło ſie ſłońce nadobney iáſnośći/ Iáko iny ſwiát náſtał z oney odmiennośći. RejWiz 108v, 34v, 117; RejZwierz 30v marg; Transfiguratio, Przextałtowánie/ Odmienność/ odmienienie xtałtu. Mącz 219b, 475d; RejZwierc 222; StryjKron 717; GrabowSet G2v, N3v; LatHar 596; SarnStat 943.

odmienność czego (10): Takież odmiany ieſt ſzeſćioraki rozdział/ rodzenie/ każenie/ roſćienie/ zniſzcżenie/ farby odmiennoſć y mieſtcza przemienienie. KłosAlg A3; GroicPorz hh4v; KwiatKsiąż G4v; O wielkaſz to pokuſá á wielki to ſtopień do odmiennośći myſli ſtátecżney vboſtwo á vdręcżenie. RejAp 21v, 99v, 129, Ff2v; RejPos 350v. Cf »odmienności czasow«, »odmienności rzeczy«.

odmienność na czym (1): Záſz on podrożny iádąc w nocy w tey iáſnośći/ Nie vżywa roſkoſzy widząc odmiennośći/ Ná powietrzu ná gwiazdách/ á dniá lie nádzyewa RejWiz 2v.

odmienność w kim, w czym (6): Słońce álbo Mieſiąc [...] náſtępuie ná ty przerzecżone známiona álbo ſłopnie/ przeto cżynią odmiennośći na źiemi w ludzkich ſpráwách/ w dobytkách/ w żywnośćiách/ y w innych rzecżach przyrodzonych BielKron 263v, 200; Iáką w ludziech odmienność te cżáſy ſzcżyniłj BielSen 5; ZawJeft 47; SarnStat 1118; CzahTr C4.

odmienność czyja [w tym: ai (1), G pron (1)] (2): RejJóz H8v marg; Coſmus tuſzy ziego odmiennoſcy że to trudna choroba. RejKup Qv.

W charakterystycznych połączeniach: dziwna odmienność (3), jasna, nagła, prędka; odmienność czasow, farby, mowy, myśli (2), poruszeń; odmienność na gwiazdach, w ludziech, w nauce, na powietrzu, w ucisku, na ziemi; broją się odmienności, nastaną; [w czym] odmienności podległy; cierpieć odmienność, (z)czynić (2); prawdziwy bez wszej odmienności; trwać bez wszej odmienności; wieczność bez odmienności.

Zwrot: »odmienności mienić« = zmieniać się (1): Też tu ná tym powietrzu właſne przyrodzenie/ Ty dziwne odmiennośći/ co widamy mieni. RejWiz 150v.
Wyrażenia: »odmienności czasow« = inne czasy (1): Ale iáko náſtáły odmiennośći cżáſow/ iáko náſtháły wyſtáwne zamki/ koſztowne miáſtá/ [...] tákże też poſpołu s tym náſtáłá ſproſna pychá RejZwierc 70.

»ine odmienności« (1): Y To nadobna cnotá/ gdy kto w ćirpliwośći/ Záchowa myſi ſtátecżnie/ [...] á w ſwoiey ſkromnośći/ Przetrwa cżás/ áż náſtáną/ ine odmiennośći. RejZwierz 133.

»odmienności rzeczy« (1): Ale yz czas pretko a czesto sye mieny a od nas prze dalekoscz mieſcza kv tim pretkym odmiennoscziam rzeczi rada. zadna ystha. a potrzebna wczas bicz przinyesyona niemoze LibLeg 11/41.

Szereg: »czasy i odmienności« (1): PRzetóż chodząc my ſzċiéżkámi y zá przykłádámi przodków náſzych/ którzy chcąc dogodźić rozmáitym potrzebóm rozmáitych czáſów y odmięnnośći [consulentium variis temporum necessitatibus et mutationibus JanStat 156]/ rozmáité práwá ſtánowili SarnStat 48.
Wyrażenie przyimkowe: »bez odmienności« (3): Przez cáły dzyeń opowye chwalę twey możnośći/ Ktora záwżdy wiecżnie trwa bez wſſey odmiennośći. LubPs I4, E3; LatHar 597.
a. Przeistoczenie [czyja] (1): Ná Chrzćie elementa álbo żywioły zá ſłowy nie przemieniáią ſye/ iedno w téyże klóbie/ ſpráwie/ y mocy zoſtawáią/ á bez odmiennośći ſwéy/ zá wiárą przyymuiącégo wielkie pożytki czynią BiałKat 315v.
b. Zmienienie miejsca [czyja] (1): (marg) Odmienność, ludzi. (–) Abowiem wiele ludzi ktorzy byli w pulnocnych kráinach/ dziś ſą w południch: kthorzy byli ná wſchod Słońcá/ dziś ſą ná zachod: ták ie rozſyłáli y odmieniáli po świećie ſtárzy Monárchowie BielKron 335v.
c. Zmiana pogody (1): Tęcżá ſie vkazáłá piękney zyelonośći/ Vkázuiąc ná przyſzły wiecżor odmiennośći. RejWiz 125v.
d. O kwadrach księżyca (2):

odmienność czyja (1): Iáko on blády mieſiąc ſwoie odmiennośći/ Okázuie przed námi w ſkrytey zákrytośći. RejAp AA5v.

Wyrażenie: »postawy odmienność« (1): Kxiężycz też ma ſiedḿ wieku ſwego y poſtawy odmiennoſći/ Bowiem naprzod ſie vkazuie sklęcżony iako obłąk/ potym poł iaſny/ zatym [...] KłosAlg A3.
e. Nieszczęście, upadek; śmierć (10): LubPs R6v; gdy więc cżás ſtárośći/ Przypada iuż/ á ony bliſkie odmiennośći RejWiz 58v, 128v; Bo gdźie zapłáty niemáſz cnoćie álbo złośći/ Tám ſye trzebá nádźiéwáć prętkich odmiennośći. KochZg A4v; KuczbKat 410; Anteuſzá widziałem płácżąc w ſwey ſtárośći/ Iż docżekał ná świećie tákiey odmiennośći: Wołáiąc biádá/ biádá/ iuż przyſzły te cżáſy/ Muśim przed Antychryſtem/ vćiec w gory láſy. BielSen 10.

odmienność kogo, czego (2): Tám iuż wypiſuie iáko vpádłá gwiazdá z niebá ná ziemię/ która do końcá záćmiłá ſłońce/ co gdy przecżcieſz obacżyſz iż to známionuie odmienność ſtolice Rzymſkiey. RejAp CCv; RejPos 350v.

W połączeniu szeregowym (1): Day [...] przebywáć w wiekuiſtych páłacách twoich/ żadney nędzy/ odmiennośći/ y ſkáźie nie podległych. LatHar 645.

W charakterystycznych połączeniach: bliska odmienność, dziwna, prędka, rychła, sroga, wieczna; odmienność ludu, stolice; doczekać się odmienności, nadziewać się; odmienności nie podległy.

Zwrot: »w odmienności przyść« (1): Wſpowniſz [!] na wſzytki ſtany/ doſtoieńſtwá/ y ná wſzytki zacnośći domow onych wielkich/ ktorych poſſeſorowie chodzili iáko lwi/ [...] w iákie tuż przed ocżymá náſzymi odmiennośći przyſzli/ iáko zeſzli/ iáko ſie w niwecż obroćili. RejZwierc 184v.
2. Zmienność, częste zmiany, zmienianie się; mutabilitas, vicissitudo Mącz; inconstantia, instabilitas Cn (57): Vicissitudo taedium aufert, Odmienność odeymuye ſprzikrzenie/ to yeſt co ſie w odmianki czini/ to ſie nie może ſprzikrzić. Mącz 493c, 239b.

odmienność czego (2): KromRozm I [P2]v cf W połączeniu szeregowym; GórnRozm Fv cf »niepewność a odmienność«.

odmienność czyja (1): [Do Proteusa:] Lecz nie dźiw bo odmiennosć twa k temu ćię wiedźie ProtBaz E2.

W połączeniu szeregowym (1): [nie jest jeden Kościół] gdźye nyezgodá/ ſwowolna odmyennoſć/ á nyepewnoſć náuki odłączenye yedney kráiny/ álbo narodu á yednego wyeku/ od inych / nowy á nye od Apoſtołow poſtáwyony porządek vſtaw y przełożeńſtwá/ álbo iż właſnyey rzekę nyerząd KromRozm I [P2]v.

Szeregi: »niepewność a odmienność« (1): niepewność/ á odmienność rżeczy tych tu śmiertelnych/ ták zátrudniáią wſzyſtko ná świećię iż nie gruntownego o wſzyſtkiem/ ná káżdy czás/ ná wſzeláki prżypadek ſtánowiono piſmem bydź nie może. GórnRozm Fv.

»odmienność a nieustawiczność« (1): Nyewyem iżeby ſye co odmyennoſći á nyeuſtáwicznoſći w yego náuce záwadzáło KromRozm I G.

a. Niestałość, zmienność charakteru lub usposobienia; słabość charakteru; varietas JanStat; levitas hominis a. mentis, mobilitas hominis, vanitas Cn (16): Tedyć ieſzcże więtſzy dziw/ kto ſwoiey młodośći/ Vmie ználeść wędzidło/ ná ty odmiennosći. RejZwierz 61v; (nagł) Odmienność. (–) Pátrz ná owy kuropłoſzki/ Gdzie nie máſz ſtátku ni troſzki RejZwierc 231.

odmienność czego (6): Abowiem ten Philozoph piſał o odmiennośći młodośći cżłowiecżey/ á o płochośći rozumu młodego RejWiz 32v; RejAp 68; A chcąc im ieſzcże więcey potwirdzić oney krewkiey odmiennośći cżłowiecżeńſtwá ich/ iuż ſam pocżął ocżywiſcie iáwne znáki vkázowáć możnośći ſwoiey RejPos 81, 119 marg; RejZwierc 19v; RejPosWstaw [1103]v.

odmienność czyja [w tym: pron poss (2), ai (2), G pron (1)] (5): KromRozm III I8v; RejZwierz 133; RejZwierc 4v; GrabowSet B4v; wſzákże iż poſtánowienia praw/ by nalepiéy były vchwaloné/ dla odmiennośći y chytrośći ludzkiéy niedoſtáteczné bywaią SarnStat 915.

W połączeniu szeregowym (1): Acz ſye też to czáſem nyezdarzáło/ prze chytroſć á przewrotnoſć álbo też odmyennoſć ludzką. KromRozm III I8v.

W przeciwstawieniu: »stałość ... odmienność« (2): Stałość z odmiennoſcią RejZwierc B3v, 231.

W charakterystycznych połączeniach: odmienność człowieczeństwa, młodości, umysłu; krewka odmienność, ludzka (2).

Wyrażenie: »niestateczne [= zmienne] odmienności« (1): Co wſzytko żadnym obycżáiem do niego [człowieka stanu zacnego] ſie zebráć nie może/ ieſli będzie iákiemi nieſtátecżnemi odmiennoſciámi záwikłány RejZwierc 85.
Szeregi: »krewkość a odmienność« (1): [Bóg] nie dufáiąc oney krewkośći á odmiennośći iego [cziowieka]/ záłożył nań ſrogi zakład á ſthráſzny dekret RejZwierc 4v.

»odmienność a niestałość« (1): A they odmiány nic nam inſzego nie cżyni iedno odmienność á nieſtałość ſpraw náſzych/ á nie vmiárkowánie ſthátecżnego vmyſłu náſzego. RejZwierc 19v.

»nieszczyrość a odmienność« (1): Złość/ ktora też w ſobie zámyka nieſzcżyrość á odmienność vmyſłu/ [...] zowiemy poſpolicie cżłowieká tákiego wykrętnym ábo przewrotnym RejPosWstaw [1103]v.

W przen (1):
Wyrażenie: »marcowe odmienności« (1): Bo gdy możeſz Máyem być/ przecż ſie Márcem cżyniſz/ [...] Abowiem ty Márcowe/ twoie odmienności/ Nie mogą być nieboże/ nigdy bez lekkośći. RejZwierz 133.
b. Zmienne koleje wydarzeń; vices JanStat (34): RejWiz 136v; Vicissitudo, Odmienność/ przemienność/ nieſtałość ſzczęścia. Mącz 493c; Kto by ſie chćiał przypátrzyć od potzątku świátá/ W iakich ſie odmiennościach totzyły tu látá. WierKróc A2; ZawJeft 25.

odmienność czego (26): bo záwżdy z odmiennoſciámi cżáſow odmiennośći przypadkow mieſzáć ſie muſzą RejZwierc 133v; á dźiś záś Nieſwież w Dom Rádźiwiłow/ iáko ieſt wſzyſtkich rzeczy odmienność/ przyſzedł StryjKron 582; SarnStat 495 [idem (2)] 782, 931. Cf Wyrażenia.

odmienność czyja [zawsze: ai] (2): RejAp 68; Ty/ wpomiénioné przymioty bogátá/ Zyy trzyſtoletni wiek/ pátrzáiąc ná té Nietrwáłé prędkie ludzkié odmiennośći. ZawJeft 3.

W porównaniu (1): Iáko ná morzu odmienność mamy/ Bo dźiś ſpokoynie w nawách pływamy: Ocknieſz ſye/ álić nawáłność ſrogą Obaczyſz/ z twoią lękliwą trwogą. ZawJeft 31.

Wyrażenia: »odmienność czasow« (4): RejZwierc 85v, 150v, 184; poniewaſz oná [historia] ieſt naprzod wſzelkiey dawnośći kluczem/ [...] odmiennoſći czáſow/ żywotow Krolewſkich/ Xiążęcych/ y mężów zacnych/ ſwiádkiem nadowodnieyſzym StryjKron A.

»odmienność fortuny, szczęścia« = volubilitas fortunae, volumen sortis humanae Cn [szyk 6:3] (5:4): RejWiz 58; Ale by káżdy [...] pomniał ná dzień iutrzeyſzy [...]/ á vważył ſobie odmienność fortuny iáko ſie oná dziwnym kołem tocży/ [...] pewnieby mu też mogło wiele odeydź they omylney chćiwośći iego RejZwierc 66, 21, 21v, 151v; StryjKron 225 marg [2 r.], 532; ZawJeft 47.

»płocha odmienność [czego]« (1): NIegodźien tego ten świát záwikłány/ Aby miał ná nim rozumem nádány Człowiek polégáć/ á ſwé ſczęśliwośći Sádźić ná iego płochéy odmiennośći. KochPieś 48.

»odmienność świata« [szyk 7:1] (8): RejWiz 3v; RejPos 300; PRzetoć dano ty Kſiąſzki ábyś ſie rozmyſlał [...]. Pomniąc też ná odmienność ſwiátá mizernego/ A iáko ná nim nie máſz nigdy nic pewnego. RejZwierc B4; Zaż nie widamy odmiennośći ſwiatá/ Dziś mamy z niego oycá/ iutro látá. RejZwierc 229v, 28v, 153, 170v; KochPieś 48.

Szeregi: »omyłki a odmienności« (1): w iákich omyłkach á w iákich odmiennoſciach chowáią ten ſwoy nędzny ſtan ſwiátá tego. RejPos 300.

»przypadki a odmienności« (1): pilnie ſie przypátruiąc moy miły Krześćiáńſki brácie rozlicżnośći cżáſow dziſieyſzych/ á dziwnym przypadkom á odmiennoſciam ich/ nicz inſzego pewnieyſzego áni náleść áni rozeznáć [...] nie vmiem/ iedno [...] RejZwierc 184.

c. Zmienienie zdania [czyja] (1): A chceſz y o czyſcu Lutrowę odmyennoſć oględáć? KromRozm I I4v.
3. Zdrada, sprzeniewierzenie się (8): Ktemu przykładem kśiążęćiá Apoſtolſkiego chćiał Zbáwićiel náſz pokázáć/ iż żaden śiłom ſwoim vfáć nie ma: gdyż ſię áni Piotr ś. odmiennośći nie mógł vwiárowáć. WujNT 180.

odmienność czyja [w tym: pron poss (1), ai poss (1)] (2): poſłał [cesarz] Bureńſkiego z woyſkiem/ [...] dawſzy liſty do kſiążęćiá Wirtemberſkiego/ wykłádáiąc mu to/ iáko ieſt obráźił máieſthat Ceſárſki odmiennośćią ſwą/ iż on z kſiążęty wywołánymi był przećiw iemu/ pánu ſwemu krolowi Rzymſkiemu wiáry niezáchował. BielKron 228, 78v marg.

Wyrażenie: »chytra odmienność« (1): á iż we ſrzodku woyſká Niemieckiego ſtali/ á namniey ſie woyną byli nieſprácowáli/ ſnádnie w ſprácowánych y nieſpodziewáiących ſie w ten czás tákiey chytrey odmiennośći/ wielką porażkę vczynili. StryjKron 390.
a. Zdradliwość (4): Ták nam przymierze dźierżeć wiecznie ofiáruie/ Leć że ſie w tym narodźie [tureckim] odmienność náyduie. MycPrz I C.

odmienność czego (2): RejAp 106v, 107 cſ Szereg.

odmienność czyja (1): á nád wſzytkiemi był przełożon Kociánder z narodu Kárwath ná kthorego był łáſkaw Ferdynánd [...]/ bo go wiele ludzi niechćiáło dla iego odmiennośći. BielKron 309.

Szereg:»odmienność a przewrotność« (2): RejAp 106v, 107 cf W przen.
W przen (2): Ty pſtroćiny nam nic inſzego nie známionuią/ iedno odmienność á dziwną przewrotność beſtiey tey [= Rzymu] z rozlicżnych ludzi y narodow zepſtrzoney á oſádzoney RejAp 106v, 107.
4. Zastąpienie (zastępowanie) kimś a. czymś innym (16): (nagł) Odmienność. (–) OSieł gdy Bogá prośił/ o páná inſzego/ Iákoś mu ſie ſprzykrzyło/ było v pirwſzego. Dał go Bog do Rymárzá RejZwierz 121, bbv.

odmienność kogo, czego (2): iáka ſwawola/ iáka odmienność rozlicżnych Bogow/ koſciołow/ á iákie bluźnirſtwo thám [w Rzymie] ſie mnożyło RejAp 105v. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »odmienność wiary« (1): Arcibiſkupá Riſkiego/ do więzienia wſádźił/ że ná odmienność wiáry niechćiał przyſtáć BiałKaz K3v.
а. Następowanie po sobie (12):

odmienność kogo (1): Przy motowidłách wagá przędze/ y licżbá/ má bydź wſzędźie v Woytá wiádoma: áby/ dla odmiennośći Vrzędnikow y Pánow/ wiádomość byłá/ kędy prządáią poddáni GostGosp 126.

odmienność w kim (2): BielKron 332; Iákie odmiennośći cżyniłá [bestia] w kroloch y w Ceſárzoch Rzymſkich [...]/ iedny ná drugye podburzáiąc/ á iedny ná drugich mieyſczach náſádzáiąc. RejAp 113.

Wyrażenia: »odmienność czasu« = upływ czasu (6): Ale iż ſwiát iáko ieſt odmienny y z dziwnemi ſpráwámi ſwemi/ to iuż iáwnie á prawie ná oko widzimy/ że zá odmiennoſcią cżáſow iego y dziwnieyſzy ludzie náſtawáią RejZwierc A3; A żadna rzecż nie ieſt ták vgruntowaná/ áby z odmiennoſcią cżáſow nie miáłá być wzruſzona. RejZwierc 152, A2, 87v, 133v, 150.

»odmienność czasow« = kolejność, następstwo pór lub epok (3): GlabGad G3; [Miesiąc] Theż vkázuie w ſobie odmiennośći cżáſow/ pogody y niepogody/ y inych przypadkow wedle znáków ſwoich. RejAp 99v; StryjKron 16.

Szereg: »postępki a odmienności« (1): Oſiádło potym bárzo wiele narodow w Hiſpanſkich Kráinach bogátych/ według poſtępkow y odmiennośći czáſow onego wieku dawnego StryjKron 16.
5. Różnice, różnorodność (5):

odmienność czego (2): GlabGad A7v; Rozſądźże ſie s ſwą chucią á iey odmiennośći/ Záwżdy do tego ciągni co ieſt ku dobremu RejWiz 37.

odmienność w kim, w czym [= między poszczególnymi jednostkamil (2): Ten pieſzki ten ná koniu/ w drogę ſie puśćili/ Nie rowno ſie tym ſwiátem/ wſzyſcy podzielili/ Máiąc ták wielkie ten ſwiát/ w ſobie odmiennośći/ Nie może tu żaden mieć/ ſwobodi wiecżnośći BielKom B2; RejZwierc 4.

odmienność w czym [= pod jakim względem] (1): takież Bulgárowie w iednośći ná ten cżás byli/ iedno iż dziś przez rozne kráiny będąc od ſiebie daleko/ obycżáiow innych náwykli/ y w mowie odmiennośći BielKron 336.

Szereg: »odmienność a zamieszanie« (1): (nagł) Iáko Pan Bog obacżywſzy rozność przyrodzenia ludzkiego [tj. że ludzie są flegmatykami, melancholikami itd.] y rozumem y przykazániem ſwym ozdobić y przeſtrzegáć go racżył. (–) PRzypátruyże ſie pilno/ gdy iuż tę odmienność wſzechmogący Pan á to zámieſzánie w cżłowiecżym narodzie obacżyć racżył/ niechciał ták tego nędznego cżłowieká zániecháć RejZwierc 4.
6. Niespełnienie (1): Nie zgwałcę ia przymierza ſwego: głos podány Z vſt moich w odmiennośći niebędźie vznány. KochPs 134.
*** Bez wystarczającego kontekstu (4): Vices, Rázy też odmienność/ przemiennośc/ ſzkodá/ przigodá. Mącz 493b, 475c; Varietas – Odmiennoſcz, roz licznoſcz, roznoſcz. Calep 1102b, 683b.

Synonimy: 1.e. nieszczęście, upad; 2.a. niestałość, niestateczność, niestatek, nieustawiczność; 5. rozność.

Cf NIEODMIENNOŚĆ, ODMIANA, ODMIENIENIE

MP