[zaloguj się]
[pdf]

ROZNOŚĆ (616) sb f

rozność (437), rożność (142), [ruzność], rozność a. rożność [z rękopisów i druków niestarannych] (37); rozność ForCnR (2), MiechGlab (2), RejPs, SeklWyzn (3), SeklKat (5), HistAl (2), KromRozm I (4), KromRozm II (2), KromRozm III (6), GliczKsiąż (5), GroicPorz (16), KrowObr (3), RejWiz (8), Goski (2), OrzRozm, KwiatKsiąż, OrzQuin (4), SarnUzn (4), SienLek (9), RejAp (5), GórnDworz (8), HistRzym, RejPos (17), BiałKat (2), BielSat, KuczbKat (9), RejZwierc (42), BielSpr (2), WujJud (15), WujJudConf (4), RejPosRozpr (2), BudBib, ModrzBaz (54), Oczko (3), Calag, KlonŻal, ReszList, ArtKanc (2), OrzJan (2), KołakCath, WysKaz (9), JanNKar (4), SarnStat (43), PowodPr; rożność MurzOrt, BibRadz, BiałKaz, CzechEp (4), ReszPrz (3), GórnRozm, SkarKaz (38), SkarKazSej (10), KlonFlis; rozność : rożność FalZioł (5:1), GlabGad (13:1), Leop (4:1), BielKron (12:1), GrzegRóżn (1:2), Mącz (36:4), CzechRozm (26:8), SkarJedn (5:2), SkarŻyw (7:4), StryjKron (2:3), NiemObr (2:2), KochWr (1:1), GrabowSet (2:2), LatHar (1:3), WujNT (9:47).

róz- (88), roz- (14); róz- : roz- ForCnR (1:1), Mącz (27:12), SarnStat (42:1); drugie o jasne.

Fleksja
sg pl
N rózność rózności
G rózności rózności
D rózności róznościåm
A rózność rózności
I róznością
L rózności róznościåch

sg N rózność (299). ◊ G rózności (109). ◊ D rózności (5). ◊ A rózność (101). ◊ I róznością (4). ◊ L rózności (38). ◊ pl N rózności (21). ◊ G rózności (11). ◊ D róznościåm (2). ◊ A rózności (16). ◊ L róznościåch (10); -åch (6) RejWiz, RejPos, RejZwierc (3), WysKaz, -ach (3) SkarJedn, GrabowSet, SarnStat, -(a)ch (1).

Sł stp: rozdność, rozność, Cn: rożność, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

I. Rzeczownik od „rozny” (610):
1. Od znacz. ‘różniący się’; dotyczy określonej ilości obiektów porównywanych (zwykle dwóch), z których każdy jest inny niż pozostałe; differentia BartBydg, Mącz, Calag, Calep, JanStat, Cn; distinctio Vulg, PolAnt, Modrz, JanStat, Cn; discrimen Mącz, Modrz, Calep, Cn; dissimilitudo Mącz, Calep, Cn; diversitas Modrz, JanStat, Cn; distantia Vulg, Mącz; diaphora Mącz, Calep; disparitas Modrz, JanStat; delectus Mącz; discretio, disparilitas, distinctus, variatio Cn (446):
a. To, co sprawia, że porównywane obiekty są odmienne, różnica; to, że obiekty różnią się między sobą (401): BartBydg 42; Pamiętay tę roznoſc wiedzieć zeć yna rzeć ieſt koſcioł albo zbor krzeſciańſky/ á ynſza dom koſcielny SeklKat Q3, Y3; GrzegRóżn H2v; Apices literarum, Wierzchy v liter/ á punkti nád literámi/ rozność známionuyące. Mącz 12b; parvulum differt, Máła rozność yeſt. Mącz 282b, 84d [2 r.], 123b, 285a [2 r.], 394a, 449a; Więcey ći ieſzcze ieſt tych roznośći/ áleć by ie długo wyliczáć. SienLek 25, 24v; KuczbKat 345; Thám zwádá/ wzgárdzenie/ á tu [u cnotliwych] záſię wierna miłość á Krześćijáńſka życżliwość káżdego zdobić muśi. Tám leniſtwo/ oſpálſthwo/ á tu záſię cżuyność á pilne rozważánie cżáſow [...]. Pátrzayże iáka tho wielka rozność. RejZwierc 122, 89; WujJud 194v; CzechRozm 18v, 89v; Calag 534b; Calep 322a, 333a; Auguſtyn S. inácżey trochę te ártykuły rozdźiela [...]. Ale tá rozność niechay żadnego myśli y wiáry nie rozrywa. LatHar 10; WujNT 612 marg; WysKaz 42; SarnStat 553, 559; A iż Apoſtoł biſkupámi kápłany ábo presbytery zowie/ nie mieſza tym áni pſuie rożnośći y rządu SkarKaz 607b, 276a, 636b; Y przetoż ony Chrześćijány Piotr ś. názwał kápłáńſtwem krolewſkim/ ná wzor kośćiołá ſtárego/ ktory ieſt názwány kroleſtwem kápłáńſkim. Z táką rożnośćią: Tám było kroleſtwo/ ále kápłáńſkie: á v nas kápłáńſtwo/ ále krolewſkie. SkarKazSej 679a.

rozność kogo, czego [w tym: pl (76), sg (45)] [= kto, co się różni] (121): Naprzod ieſt ſmyſł poſpoliti ktorim rożnoſć rzeci obacżamy. GlabGad A5v; Cżemu iedni ludzie radzi ſłoniej iadaią niżli drudzi. (–) Cżyni to‡ roznoſć przyrodzenia GlabGad I8; tak iż rozlicżnoſci twarzy nic więcey nie cżyni iedno roznoſć noſow. GlabGad N7v, C2, E5v, G4, G4v, I8v, K3v, Pv; ComCrac 17v; SeklKat Fv; KromRozm II k2; KromRozm III I2v, N6; (nagł) Roznoſć Ortelow. (–) ORtel álbo Sentencya ieſt dwoiáka. Iedna [...] GroicPorz aa4v, a [2 r.], C, i, o4, pv (12); BielKron 330v; Mącz 394a, 419a; OrzQuin B2v marg; ieſliś źimny/ [jedz] gorące: ieſliś mierny/ mierne: á thá rozność potraw będźie ná ſwym mieyſcu powiedźianá. SienLek 4, 59, Vuu; RejPos 332; Przeto Melchiádes Papież/ rozność oboiey Swiątośći [tj. chrztu i bierzmowania] ſłowy przyſtoynymi wyráźił/ ták piſząc: [...] KuczbKat 150, 245, 285; á coż ſie tobie trzebá diſputowáć [...] o roznoſciach piſmá? RejZwierc 196, 21v, 259, Bbb2; WujJud 37, 195; WujJudConf 118v; O wielośći Bogow/ y o ich roznośći liſt 6.a CzechRozm **2v, 128v; Nic tedy nieieſt Rzecżypoſpolitey ſzkodliwſzego/ iáko praw á karánia rozność/ wedle roznośći wyſtępuiących. ModrzBaz 72v; záś Boſkie práwá/ wedle roznośći rzecży vkrádźionych/ iedne złodźieie wrácániem w pięćior naſob [...]/ á inſze we dwoy karały. ModrzBaz 78; gdyż áni ślepy o fárbach/ áni głuchy o roznośći dźwiękow rozſądku dáwáć może. ModrzBaz 87, 3, 3v, 19v [2 r.], 28, 45v (28); CzechEp 13; KochWr 22; ActReg 19, 20; Calep 59b; Tu mamy iáwną á iáſną rozność grzechow; że iedne ſą śmiertelne/ ktore záſługuią piekło: á drugie powſzednie/ y mnieyſzego karánia godne WujNT 21, 43, 56 [6 r.], 81 marg, 236 [2 r.], 275 (18); WysKaz 17, 18; [L] Téy litery rózność nie owſzem mi ſie nie podoba; ále iéy nie zrázu káżdy obaczyć może JanNKar F, F3v; SarnStat 47, 116 [4 r.], 854, 868, 989 [2 r.]; PowodPr 56; SkarKaz 313a [2 r.], Ooood; Rożność wiar práwey przyiáźni przeſzkadza. SkarKazSej 684b marg, 658b, 684b [4 r.].

rozność kogo, czego a kogo, czego (a. i kogo, czego itp.) (26): KromRozm III B2v; Roznosć náuki á rzemięsłá GliczKsiąż G7v marg; RejAp 135, Ff; A táć ieſt rozność kroleſtwá Páńſkiego á kroleſtwá cżártá ſproſnego RejPos 85, 261 marg, 332 marg; Rózność Kápłáńſtwá ſtárégo y Nowégo zakonu. BiałKat 366; RejZwierc 144v, Bbb2; WujJud 79v, Nn2, Nn7; A poniewáſz dopiero dniá cżwartego ſłońce kſiężyc y gwiazdy Bog ſtworzył dla rożnośći dniá y nocy [...] CzechRozm 148v, 93v, 94v [2 r.], **4v; ModrzBaz 60v, 69v, 76, 82v; SkarŻyw 337; WujNT Rom 10/12; Obáczmy co zá rożność ieſt tákiego ſłowá v nas/ y v Páná Bogá. SkarKaz 484b, 584b.

rozność od kogo, od czego [w tym: kogo od kogo, czego od czego (45)] (61): Tu obacz roznoſć ſiwoty od ſzaroſci. GlabGad B2; SeklKat Nv, Y3; A też ya mało znam Popow Bo mała roznoſcz od chłopow RejKup bb6; KromRozm III H7v marg; Boć ieſt dáleka rozność mądrość od náuki RejWiz 80; WIktor Papież [...] ten vſtáwił ná Niceńſkim Koncylium/ áby wielkánoc nie inedy byłá święcona iedno w dzyeń niedzyelny ná ſchodzye Kwietniá/ bo przed tym święcono ią pod pełnią tegoż mieſiącá rozno z Zydy/ áby byłá od Zydow rozność. BielKron 150v; OrzQuin I2v marg; GórnDworz G2; BiałKat 316 marg; RejZwierc 132v, 212; A w nowym Teſtámenćie/ maſz ktore inſze mieyſcá/ ktoreby y roznośći zakonu Moyżeſzowego/ od nowego Teſtámentu/ [...] pokázowáły CzechRozm 93v, 67v, 89, 258, *2v, **4v; á im więcéy odmian [wody leczniczej]/ á od proſtéy wody róznośći/ tym ieſt do więcéy chorób pożyteczną. Oczko 10; Cátolickie imię właſne Bożemv kośćiołowi ná rożność od Heretykow. SkarŻyw 279 marg, 408; NiemObr 13, 88; OrzJan 35; Stąd obácz/ iáka ieſt rożność modlitwy domá vczynioney/ od tey ktora ſię dzieie w kośćiele WujNT 358, 32 marg, 60, 93 marg, 201, 475 marg (11); Rożność modlitwy Páńſkiey od innych świętych. SkarKaz 608b, 156a marg, 310b [3 r.], 484b [2 r.], 606a [2 r.], 607a [3 r.] (17); SkarKazSej 698a marg.Cf »mieć rozność«.

rozność około czego (6): Y około wąſá záś ieſt rozność/ bo go drudzy ná doł głaſzcżą/ á drudzy/ wzgorę ieżą. GórnDworz L6; WujJud 194v [2 r.], Nn2v; ModrzBaz 80; gdyſmy baczyli wiele róznośći około płacéy álbo cény Złotégo Czerwonégo: iż kożdy iáko ſie komu podobáło ón wedle zdánia ſwégo ſzácował/ niekiedy drożéy/ niekiedy tániéy go ſzácuiąc: [...] SarnStat 926.

rozność z strony czego (3): Bo w iednym Boſtwie Troycey S. niemáſz żadney roznośći/ iedno z ſtrony perſon. SkarJedn 286; SarnStat 113; SkarKaz 276b.

rozność miedzy kim (pl), miedzy czym (pl) (24): BielKron 347; Tanta est inter eos morum studiorumque distantia, Ták wielka yeſt obyczáyów y náuk álbo woley miedzi niemi rożność. Mącz 419a, 123b, 379c; HistRzym 87; Rozność miedzy tymi dwiemá Sákrámenty [tj. chrztem i bierzmowaniem]. KuczbKat 150 marg, 345; RejZwierc 2v; A maſz theż co ſpolnego ten to Moyżeſzow [zakon] piſány/ z onym Boſkim wiecżnym/ cżyli nic zgołá? ábo ieſli też ieſt miedzy nimi ktora rozność? CzechRozm 89, 19v, 90; Bo też miedzy Cżarty/ iáko y miedzy ludzmi rozność ieſt SkarŻyw 35, 385; OrzJan 52; WysKaz 15 [2 r.], 18, 19; JanNKarKoch Gv; SkarKaz 156a, b, 276a [2 r.], Ooooa.

rozność miedzy czym (sg) (3): Othoż chocia Dworzánin będzie ták dobrego bacżenia/ iż pozna/ iáka miedzy cżym ieſt rozność/ iednák [...] GórnDworz I4; trzebá będźie vcżyć Chrześcijány co ieſt zá rozność miedzy tákim wzywánim. Bo nie iednákim obycżáiem Bogá y Swiętych wzywamy. KuczbKat 365; SkarKaz Ooooc.

rozność miedzy kim, miedzy czym, (kim) a (i) (miedzy) kim, (miedzy) czym (a (albo) czym) [w tym też: inter aliquid et aliquid (3), inter aliquid a miedzy czym] (66): PatKaz III 93; A iáka ieſt roznoſć miedźi ziemią á niebem ſnadz ták wielka ieſt miedzy ſrogoſćią á miłoſierdziem iego RejPs 150v; Pamiętay tę roſnoſc wiedziec y znać ktora ieſt między pogany/ zidy/ y krzeſciany SeklKat Ov; KromRozm I F2v, O4v; KromRozm II b4; KromRozm III H7v; Wyelkać yeſt roznosć myedzy ſzkołą/ á myedzy domem GliczKsiąż L, N4v [2 r.], N6; GroicPorz gg2, mm3v; KrowObr 216v, 218, 218v; Niechay ſie ſtáną ſwiátłá ná vtwierdzeniu Niebá/ á niechaj cżinią rozność miedzy dniem y nocą Leop Gen 1/14, Mal 3/18, Rom 10/12; Hoc inter me et illos interest, Tá yeſt miedzy mną y miedzy niemi róznosć. Mącz 430a, 370d, 403b, 430a [2 r.]; OrzQuin Yv; Tákże też trzebá mieć rozność inter accidens á miedzy differentia ktorą zową specifica. SarnUzn E6v, B4, B5v; RejAp 135; GórnDworz D8; RejPos 335v; KuczbKat 270; Abowiem pátrzay moy miły brácie/ iáko inter honeſtum et vtile ieſt wielka rozność/ tho ieſt miedzy pożytkiem á miedzy poććiwoſcią. RejZwierc 268, 91v, 268 [2 r.], Bbb2; WujJud 79v; RejPosRozpr b4v; CzechRozm 13v marg, 93, 94v [2 r.], 95, **4, **4v; ModrzBaz 13v, 29v, 47, 61, 76v; SkarŻyw 81 [2 r.]; Nie tegoć chce Apoſtoł/ áby w Rzeczypoſpolitey y w zgromádzeniach nie byłá żadna rożność miedzy przełożonymi á poddánemi/ miedzy ſzláchtą á poſpolitym człowiekiem WujNT 789, 81, 259, 302 marg, 330, 456 (9); WysKaz 15, 18; Bo tá ieſt rożność miedzy grzechem śmiertelnym y powſzednim: Smiertelny przyiaźń Bożą pſuie/ [...] á powſzedni przy miłośći Bożey y łáſce zoſtáie SkarKaz 313a, 607b.

rozność z czym (3): RejWiz 6; Cżego tenże Piſarz [...] rozność wielką nowego náſzego przymierza z onym ſthárym Moyżeſzowſkim pokázuie. CzechRozm 87; KołakCath C.

rozność w czym [= pod względem czego] (41): Lepſzy ſzpinak ku iedzeniu niżli łeboda/ á wſzakże mała ieſt rożnoſć w właſnoſci y moczy gich FalZioł I 123c, I 103a, 104a, IV 29d, V 59v; SeklWyzn f2; KromRozm I N4v; KromRozm III E7v, H7v; GliczKsiąż M6; GroicPorz ff2v, gg2; Goski *2; OrzRozm L; narod Piecynigow właſny ieſt Litwa/ iedno theż mieli miedzy ſobą małą rozność w mowie iáko my z Ruſią BielKron 347; OrzQuin B2v; SienLek 95v; GórnDworz C7, F8, Kk [2 r.]; Pátrzayże iáko tu widzimy ná tey nędzney zyemi rozmáite roznośći w przyrodzeniu/ ták miedzy źwirzęty/ tákże miedzy rozlicżnymi ptaki/ rybámi/ drzewy RejZwierc 2v; BielSpr 50; Tákżeć y dźiś nieiáka rozność w záchowániu poſtu tego ieſt/ y być muśi w roznych kráinách WujJud 195; WujJudConf 118v, 162v; bo każda offiara bywáła palona. iedno wtem rozność była/ że inſze bydlę wſzytko/ okrom tylko ſkory/ palono/ inſzego lepak bydlęcia tylko łoy palono. BudBib b4v; BiałKaz Iv; CzechRozm 128; ModrzBaz 49, 65, 100v; SkarJedn 286; á iſz roznośći żadney w Boſtwie miedzy nimi [Ojcem i Synem] niemáſz: w perſonach tylko rozność ieſt SkarŻyw 385; ReszList 147; ArtKanc I6v; WujNT 259; SkarKaz 276a, 607b; SkarKazSej 676a.

rozność w kim, w czym [w tym: sg (6), pl (5)] [= kto, co się różni] (11): BielKron 209v; GrzegRóżn I2v; SienLek 142; Iáka ieſt rozność w przyrodzeniu ludzkim. RejZwierc A5 [idem] 12, 225v; gdyż náten cżás żadney roznośći w ludziech nie było BielSpr 1v; ModrzBaz 57v; SkarJedn 286; CzechRozm 127; Práwá krolew. albo wálnego Kśięgi pierwſze o roznośći w práwiech. SarnStat 115 żp; [W niektorych też drzewach ieſt rozność płći/ ták iże między nimi ſą ſámcy y ſámice. Cresc 1571 67 (Linde); UrsinGramm 127].

rozność czyja [= między kim] (2): Ale ſie przypátruy/ cżemu tu Pan tę rozność ludzką dzyewicámi przezywa/ á iż ie ku ſtanom pánieńſkim przyrownywa. (marg) Cżemu Pan tę rozność ludzką dziewicámi przezywa. (–) RejPos 342v.

cum inf a (abo) inf (3): Vmrzeć żołnierzowi zá Krolá á vmrżeć zá Bogá iáka rozność SkarŻyw 131; Iáká ieſt wielka rożność ſamemu ſobie więzienie zádáć/ ábo ie od drugiego ćierpieć. SkarŻyw 473, 335.

Ze zdaniem przydawkowym [w tym: iż, że (13), żeby (1)] (14): Lecż w tey mierze tu ieſt rozność/ że tám wierzymy być trzy żywiące perſony/ thu w tey mierze nie ták. SarnUzn B6; GórnDworz F8; BudBib b4v; Iákoby w tem iáka rozność byłá/ żeby niewiáſty vrzędy trzymáły/ álbo oni ktoremi niewiáſty rządzą ModrzBaz 49; Przeto nie máła ieſt rozność/ iż Piotrowi dáne ſą klucże nie iednego niebá/ ále wielu niebioſow. SkarJedn 67; SkarŻyw 337; ReszList 147; Tę rozność tylko żywi máią z vmárłemi/ Ze onych ćiáłá chodzą/ á tych leżą w źiemi. KołakCath C; WujNT przedm 16, s. 649; SkarKaz 156a, 310b, 485a [2 r.].

W przeciwstawieniach: »jedność, rowność ... rozność« (2): á gdźie rózność ieſt w wierze/ tám miłośći/ áni iednośći nie może być miedzy ludźmi żadnéy. OrzQuin B2; w innych wſzytkich rzeczách/ to ieſt/ w boſtwie/ w mocy/ w máieſtaćie/ [...] wielka ieſt rowność á namnieyſzey rożnośći nie máſz [między osobami boskimi] SkarKaz 276a.

W charakterystycznych połączeniach: rozność mała (maluczka) (6), naznaczniejsza, niemała, niewielka, wielka (3); rozność członkow ciała, dźwięku(-ow) (2), grzechu(-ow) (4), kapłaństwa, karania (12), kościoła, litery, mąk (3), miary, nabożeństwa, narodow, natury, nauk(i) (2), nosow, ortelow (2), person, pisma, pokarmow, postawy członkow, postow, potraw, pozwow (2), praw (6), przyczyn mężobojstwa, przykazania (2), przyrodzenia (4), przysięgi, reliijej, sądow (3), słow(a) (3), sług, stanow (6), statutow, umysłow (2), urzędow, wiary (13), władzej, wot, wykładow ewanjelijej, zachowania postow, zasług (2), żołądka, żywota.

Połączenie: »rozność ... rozność (... rozność (... rozność))« (9): GroicPorz hh4v; bo gdzie ieſt máła rozność w leciech/ tám y w vmieiętnośći/ niewielka być rozność może. GórnDworz Kk; ModrzBaz 78, 142v; Rożność mąk y potępienia w piekle; wedle rożnośći zaſług. WujNT 236, 56; SarnStat 116, 989; SkarKaz 313a.

Zwroty: »mieć rozność« [w tym: od kogo, od czego (8)] = różnić się; discrepare HistAl; distare Mącz [szyk zmienny] (19): Każdy rodzay Makowy ieſth podobny ſobie w liſciu/ iedno iże w kwieciu ma roznoſć FalZioł I 104a, I 103a, IV 29d; HistAl F5; KromRozm I N4v; MurzOrt B2v; Acz ty obiedwie Perſonie iednym Polſkim ſłowem Ciotká zową/ ále Láćinnicy roznoſć w tym máią. GroicPorz ff2v, a2v; O tym theż wiedz/ iż łaźnia ma rozność od baniek. Goski *2v; Kápłani ich [Turków] máłą rozność máią od chłopow proſtych BielKron 260, 347; Mącz 419a; KuczbKat 155; RejPosRozpr c2; SkarJedn 286; KołakCath C; Ktoż tu nowym miſtrzom wierzyć będźie/ [...] żeby [grzechy] zgołá roznośći miedzy ſobą nie miáły WysKaz 18; JanNKarKoch Gv; SkarKaz 276a.

»w rozności się roznosić« = różnić się (1): Bo ſie rodzi gniewliwy/ rodzi ſie pokorny/ Rodzi ſie ieden proſtak/ drugi záſię dworny. To wſzytko przyrodzenie á cżáſy przynoſzą/ Ze ſie ty obyczáie w roznośći roznoſzą. RejWiz 117.

Szeregi: »rożność i nierowność« (1): W tákim ſpoieniu członkow w iednym ćiele áczkolwiek ieſt rożność/ y nierowność/ [...] bo inſza głowá/ inákſze oko/ inákſzy ięzyk/ [...] iednák [...] SkarKazSej 676a.

»rożność i niezgoda« [szyk 1:1] (2): CzechRozm 127; y te ſáme rożnośći y niezgody ktore ſię w Graeckim y w Láćińſkim náyduią/ częſtokroć do práwego piſmá wyrozumienia wiele pomagáią WujNT przedm 17.

»rozność a (abo, i) (roz)dział« = varietas et distinctio Modrz [szyk 2:1] (3): Kálwin [...] powieda iż w Bożey Iſtnośći ieſt nieiáka rożność ábo rozdźiał GrzegRóżn I2v; ModrzBaz 73v; cżćiemy [...] Troyce świętą/ bez wſzelkich dźiałow y roznośći GrabowSet X3.

»rozmaitość i rozność« (1): Ták wielka bywa cżáſem rozmáitość y rozność [varietas] ták w rzecżach iáko y w cżáśiech/ iż [...] ModrzBaz 65.

»rozność i rozmiarkowanie« (1): Abowiem ieſli wy [nogi] chcećie wſzytkich cżłonkow vrząd wypełniáć/ muśić zginąć rozność y rozmiárkowánie [distinctio et harmonia] ćiáłá ModrzBaz 45v.

b. To, co jest różne, obiekty różniące się między sobą (10): Gdy ſię dáley nabożeńſtwu Papieſkiemu przypátruię/ [...] tym więcey rożnośći/ y pomięſzáney gliny fundámentu ich náyduię. CzechEp 230; Calep 318b; Roznośći z Nowego Teſtámentu Graeckiego Krolewſkiego zebráne. WujNT przedm 24 marg.

rozność czego [w tym: pl (3), sg (1)] [= co jest różne, różniące się] (4): Roznoſć pokarmow/ ktorego dnia czo mamy ieſć tacż nie ieſt w piſmie opiſana SeklWyzn Fv; KOſaciecz ieſt dwoiaki/ obadwa liſt maią ſobie podobny/ iedno roznoſć kwiatow maią FalZioł I 67a; KlonŻal D4v marg; Rożność niektorych ſłow Láćińſkich y Polſkich do tey materyey należących. KlonFlis H5v; [Ieſt też iey [kapusty] dwoiá rozność/ iedna ieſt ktora nátychmiaſt kwitnie ná wioſnę/ [...] druga ieſt ktora nie ták rychło ſię ma ku kwitnieniu Cresc 1571 206].

rozność czego [= gdzie] (2): Widzyałeś iuż roznośći ná wſzem dziwne iego [świata] RejWiz 80v, 170v.

Wyrażenie: »rozmaite rozności« (1): W Niemocách wſzelkich/ nawięczſzy znák ieſt w Moczu/ w kthorym ſą rozmáite roznośći SienLek 25.
c. Rozróżnianie, różne traktowanie (35): Leop Rom 3/22; Spráwiedliwość mowię Boża/ [...] wſzytkim y ná wſzytki ktorzy wierzą/ gdyż nie maſz rożnośći. BibRadz Rom 3/23; Mącz 49a, 187d; Widzę że y onę rozność wiele ich chwali/ gdy ná drugie/ ktorych ſwowolność trudno pohámowáć/ ſrożſze karánie vſtáwiáią: á ná drugie lżeyſze ModrzBaz 73, 72 [2 r.], 81; Bo gdyż porządek tám nie ieſt/ gdzie wſzyſcy rowni y iednácy ſą/ á ſtopniow żadnych nie máſz y rożnośći SkarJedn 74; Calep 329a; WujNT Rom 3/22; SarnStat 999.

rozność kogo, czego (5): RejPos 250; iż iuż rożność pokármow zakonna miáłá być znieśioná. WujNT 440, 568; Ná rózność tedy syllab, trzebá áby było dzytá Polſkié troiákie JanNKar E3.Cf rozność kogo od kogo.

rozność kogo od kogo (1): Puśćmy teraz ná ſtronę one roznośći pánow od poddánych/ śláchćicow od chłopow ModrzBaz 143.

rozność miedzy kim (pl), miedzy czym (pl) (3): BielKron 99; BielSat N4v; Więc ieden rożność czyni miedzy dniámi: á drugiemu káżdy dźień iednáki. WujNT Rom 14/5.

rozność miedzy kim, miedzy czym a (i) (miedzy) kim, czym (7): KromRozm I D4v; Mącz 49a, 224b; że to ieſt bárzo wielka Rzecżypoſpolitey zarázá/ ieſli miedzy dobremi á złemi żadney roznośći niebędźie ModrzBaz 46v, 52, 142v; ále ſię wewnątrz poniżywſzy/ [św. Blezylla] nic miedzy ſobą á miedzy ſłużebnicámi ſwemi rożnośći niezoſtáwowáłá. SkarŻyw 195; [Leop Ez 22/26 (Linde)].

rozność w czym (1): RejPos 300 cf Szereg.

cum inf albo [inf] (1): Pánie nie máſz v ćiebie żadney roznośći/ w mále pomoc á rátowáć álbo w wielu Leop 2.Par 14/11.

Zwrot: »rozność mieć« [w tym: na co (1)] = rozróżniać; habere distantiam Vulg; delectum a. discrimen habere Mącz [szyk zmienny] (4): Divina atque humana promiscua, Zadney roznośći nie mieć miedzy boskiemi á ludzkiemi/ álbo miedzy duchownemi á świeckiemi rzeczámi. Mącz 224b, 49a, 111a; iż Sędźiowie nie máiąc róznośći ná czáſy y rozdźielenié godźin/ ſądy odpráwowáli SarnStat 785; [Leop Ez 22/26 (Linde)].
Szereg: »rozność ani (albo, [a]) brak« [szyk 1:1] (2): Iż v niego [Boga] żadnego bráku áni roznośći w oſobach nie máſz/ ták v niego Zyd iáko Grek RejPos 300; [miedzy ſwiętym y przeklętym nic bráku á roznośći niemieli Leop Ez 22/26 (Linde)]. Cf Wyrażenie przyimkowe.
Wyrażenie przyimkowe: »bez, krom rozności« (3): Gdzie Tátárowie z Litwą bez żadney rożnośći/ Co ſię im náwinęło ſiekli i palili StryjKron 522, 115.
~Szereg: »krom rozności albo braku« (1): sine delectu, Króm rozności álbo braku. Mącz 187d.~
2. Od znacz. ‘nie ten sam’: odrębność, bycie nietożsamym; dotyczy obiektów będących osobną jednostką; varietas Miech (18): IMowáć ſye ieden ma tych rzeczy kthore w ſobie roznoſć máią/ iáko bydlę/ ſzátá/ y inne tym podobne. GroicPorz dd4v, dd4v; [A Chrześćiańſcy Kaznodzieie [...]/ maią pilnośći przyłożyć/ ażeby oboie/ ſprawiedliwość y znowienie s słuſſną ruſnośćią/ wkazaniach ſwych dobrze wyprawowali UstKościel 22; Chrześćiani wolni ſą/ od zakonu Moiſeſſowego/ wſſak zruſnośćią UstKościel 80].

rozność kogo, czego [w tym: pl (14), sg (2)] (16): iż Wandali Szwabi/ Burgundi [...] rozmaitimi imiony wezwani od roznoſci miejſc przi ktorich mieſzkali MiechGlab 49, 44; GrzegRóżn H2; RejAp 90v; Możeſz też tę rozność cżáſow [powoływania do winnicy] przyrownáć troiákiemu wiekowi cżłowiecżemu RejPos 60; CzechRozm 1v; CzechEp 144, 222; ArtKanc I10v; Rożność trzech perſon. LatHar 372 marg, 379 [2 r.]; ktore [sejmy duchowne] mogą roſkazáć y ſtánowić dekrety [...] wedle czáſu y potrzeby/ y rożnośći narodow WujNT 462, 365, 471; SkarKaz 275a.

W przeciwstawieniu: »jedność (a. jedyna istność) ... rozność« (3): GrzegRóżn H2; Okazałeś nam Oſob ſwych rozność/ A wſzákże w Boſtwie iedyną iſtność ArtKanc I10v; nie vmieli [Żydzi] rozeznać rzeczy trudney/ co iedność iednego boſtwá/ á co rożność perſon. SkarKaz 275a.

W charakterystycznych połączeniach: rozność czasow (3), miestca (miejsc) (2), narodow, osob, person(y) (8), trzech osob Trojce przenaświętszej.

3. Od znacz. ‘rozmaite’: to, że istnieją obok siebie liczne różnorodne obiekty należące do tej samej klasy, rozmaitość, różnorodność; dotyczy wielu obiektów nieokreślonej ilości; varietas Modrz, Calep, Cn; genus Modrz, Vulg; discrimen, disparitas Modrz; dissimilitudo, variatio Calep; divisio Vulg; diversitas JanStat; variantia Cn (80): BielKron 337; SienLek 31; RejPos 50v, 166v; RejPosWiecz3 96v; Iáko y w iákiey roznośći narod ludzki rozmnażał ſie ná ziemi. RejZwierc A5 [idem] 2, 2v, 100v; ále ráczey [godzi się] dobrodźieyſtw Oycá náſzego miedzy ſie vdźieláć/ ktore on rozne roznym dał: áby tą roznośćią/ á ſpolnym vdźielániem/ powinowáctwo bráterſtwá miedzy námi záchowano było. ModrzBaz 68v, 57v, 73v, 138; Oczko 4; GórnRozm Fv; Varietas, Proprie est variatio, dissimilitudo colorum: quamvis et ad alia transferatur – odmiennoſcz, roz licznoſcz, roznoſcz. Calep 1102b.

rozność kogo, czego [w tym: pl (51), sg (10)] [= rozmaici kto (pl), rozmaite co (pl)] (61): Ta troiaka wilgoſć cżyni też roznoſci ocżu cżłowiecżych GlabGad B5, F6, L3v, N7v; HistAl A; a niezgoda wnętrzna urosła z rożności nauk i z rożnych zwłaszcza nowych pism Diar 51; RejWiz 7 marg, Dd2; Ale y ona nauka piekna ieſt ktora ſię około oquitośći gwiazd poruſzen/ wielkośćiach/ y roznośćiach obiera. KwiatKsiąż I3v; Rozność potraw tákże rozność ſzkod y wrzodow cżynić muśi. RejZwierc A6v [idem 59v]; A Gdy ták mocne poſtánowienie widziſz w roznoſcyach ſtworzenia ſwiátá tego/ [...] RejZwierc 2v, A5 [2 r.], 1v, 2v [3 r.], 4, 4v (20); WujJud 194 [2 r.]; WujJudConf 193v; CzechRozm 6 marg; Rozność kſztałtow y barw v ſzat/ á co inſzego pokázuie iedno obycżáiow rozność y nieuſtawicżność? ModrzBaz 51, 12, 76v [2 r.], 113; kto ſye róznośćiam wód podźiwi? ſą ſłoné/ kwáśné/ ſmrodliwé/ któré pewnie witrijolá/ ſolną á Merkuryuſową náturę máią. Oczko 8; Wſzakże [Włodzimierz] widząc rożność rozmáitych wiar y zakonow/ niechćiał zgołá ná żadną pozwolić StryjKron 135, 95; NiemObr 20, 75; (marg) Kárdynałá Hozyuſzá/ o rożnośći ſekt przyſłowie. (–) Lutheriſtae, Caluiniſtae, Trideiſtae, Anabaptiſtae, ſicut illae, ſic et istae omnes Chriſtum negauerunt. ReszPrz 99; KochWr 22; Więc ieſt [wiek mój] nápełnion roznośćią przykrośći GrabowSet T2v, G3v, Fv; Y ſąć rożnośći dárow: lecz tenże Duch. Y ſą rożnośći poſług: ále tenże Pan. Y ſą rożnośći ſpraw: ále tenże ieſt Bog WujNT 1.Cor 12/4-6, s. 143, 1.Cor 12/28; iż zá róznośćią wagi y miar wſzelákich w Koronie/ że w káżdym Woiewództwie inákſzé y rózné były/ nierządu ſie záwadzáło SarnStat 279, 98, 116, 161, 432, 439, 944.

rozność w czym (pl) [= rozmaite co (pl)] (1): Abowiem pátrzay iáka ieſth rozność w kaźniach ludzkich v Páná. RejAp 135.

W przeciwstawieniu: »rozność ... jedność« (1): rozność poſtow/ iednośći wiáry potwierdza. WujJud 194.

W charakterystycznych połączeniach: dziwne rozności; rozność barw (2), biegow niebieskich (2), broni, darow, dobr, duchow świętych, granic, językow, kształtow, miar, miejsc (2), nabożeństwa, nauk (4), nosow, obyczajow (3), oczu człowieczych, pokarmow (2), posług, postaw ludzkich (2), postow (2), przykrości, przypadkow szkodliwych, przyrodzenia ludzkiego (2), przysmakow, sekt, snow, stanow niebieskich (2), stworzenia, szkody, wagi, wiary (3), wod morskich, zakonow, zapisow dobr (2).

Wyrażenia: »rozność odmienna« (1): Ale iáko rozność obycżáiow ná ſwiát przypádłá/ tákże też zá nimi rozność we wſzem odmienna iuż we wſzem przypáść muſiáłá. RejZwierc 60.

»rozliczne rozności« (1): Przecż ſie ták w dziwnych ſpráwach narody mieſzáią A w rozlicżnych roznoſciach myſli zá wieſzáią. RejWiz 1v.

4. Od znacz. ‘będący innego zdania’: różnica zdań, niezgoda, spór; dissidium Mącz, Calep, Cn; dissensio Mącz, Calep; discrepantia Calep, JanStat; controversia Mącz; discordia, segregatio Calep; differentia JanStat (58): LibLeg 10/70, 11/26v; ácżkolwiek byłá rożność przy iego [Aleksandra] wybierániu BielKron 400v; Controversias tollere, Roznościam koniec vczynić. Mącz 457c, 379c, [489]a; RejPos 301v; wielka ſię rozność y wielka nienawiść przećiw nam Kátolikom v Grekow naydzie. SkarJedn 349; o którą [dań zwaną funtomczol] [...] ſpór ieſt miedzy Miſtrzem y Zakonem/ y Kupcmi źiem Króleſtwá Polſkiego [...] y byłá tá rózność do tego czáſu nieſkończona SarnStat 1074 [idem 1110], 112, 185, 211, 1110, 1114.

rozność czego [= dotycząca czego] (2): Iároſław Arcybiſkup Gnieznienſki [...] około róznośći Dzieśięćin, ták poſtánowił. SarnStat 183, 913.

rozność około kogo, około czego (3): Ná then cżás około wybieránia Papieżá byłá ná troię rozność. BielKron 234; SarnStat 171, 503.

rozność naprzeciwko czemu [= w związku z tym] (1): ku róznośći/ która ſie tám ná przećiwko temu Miáſteczku wſczyna: [...] wybierámy ſobie [...] Kśiędzá Kryſztoffá Biſkupá Lubuckiégo [za sędziego] SarnStat 1073.

rozność miedzy kim (pl) (10): BielKron 205v; Mącz 383c; CzechRozm 18v marg, *v; ReszPrz 31; ze zabaczeł on wszelkiego cokolwiek roznosci miedzy nami było ActReg 79; A gdźieby rózność między témi vrzędy [zamkowym i miejskim] byłá/ máią dośiądz informáciiéy Tribunálſkiéy. SarnStat 120, 171, 272, 962.

rozność miedzy kim i kim (4): GDy były ruſzoné nienawiśći wielkié y róznośći między Duchownémi y Swietckiémi oſobámi [...] SarnStat 112 [idem (2)] 185, 211, 1073.

rozność miedzy kim a czyja (1): wieſzli ktora ieſt rozność/ miedzy tymi pierwſzymi [wyznawcami Trójcy Świętej]/ co ták mowią/ iż iedná tylko ieſt Boſka iſtność z trzemi oſobámi: á tych/ ktorzy mowę ich y wyrozumienie gánią/ á przedſię trzech Oycá/ ſyná/ y duchá wyznáwáią CzechRozm 18v.

rozność z kim (1): Convenit hoc fratri mecum, W tym żadney róznośći s brátem nie mam/ yeſteſwá w tym zgodna. Mącz 481c.

rozność o czym (w tym też: de aliqua re) (8): BielKron 205v, 213; Quae in controversiam veniunt, O których rózność yeſt. Mącz 480c, 383c; WujJud 193v; SkarJedn 147; A gdźieby téż więc iáka wątpliwość vroſłá/ álbo rózność między témi vrzędy de ſententia ferenda byłá SarnStat 272, 1109.

rozność w czym [= dotycząca czego] (2): Mącz 481c; żeć ieſt w rzecżách niektorych máłych niemal w káżdey Diocezyey nieiáka rozność WujJud 185v.

rozność czyja (i czyja) [w tym: G sb i pron (5), pron poss (1), ai poss (1)] (7): Fortuny ij Cnoty Róznoſtz/ w Hiſtorij o niektorym młodźieńczu vkázaná ForCnR kt, Av; BielKron 367; Mącz [380]d; RejZwierc 116; A co też ieſzcże zá rozność ieſt trzećich/ ktorzy [...] o ſyná Bożego/ przed wſzemi rzecżámi/ vrodzeniu z Bogá mowią. CzechRozm 18v; SkarKazSej 676b.

Zwroty: »rożności miarkować« (1): gdy ieden nie rządźi/ á rożnośći ludzkich nie miárkuie/ wſzytko ſię kroleſtwo niezgodą obala. SkarKazSej 676b.

»rozności pojednać« (1): Controversiam sedare, Roznośći czyye poyednáć/ porownáć. Mącz [380]d.

»rozności porownać« = controversiam sedare Mącz; differentiam complanare JanStat (4): Decertationem aliquarum rerum committere, Polecić komu nieyákie ſpory/ á róznośći porownáć. Mącz 49a, 310b, [380]d; SarnStat 171.

»rozność uspokoić« (1): My tedy tákową rózność y ſpory [...] chcąc oddalić/ vſpokoić [talem differentiam ... sedare JanStat 191] y porownáć [...] SarnStat 171.

Szeregi: »rozność(-ści), (a, i) niezgoda(-y)« [szyk 4:2] (6): Mącz 383c; iáſny gniew Páńſki á rozność á niezgodá ſtanow Koronnych zákopáłá á zámieſzáłá nam drogę RejZwierc 119; WujJudConf 12; ReszPrz 54; Calep 330a, 333a.

»roztargnienie i rożności« (1): Owo zachodni y wſchodni oycowie/ po długim roſtárgnieniu y rożnośćiách/ [...] ziácháli ſię tu ná ten [...] Zbor SkarJedn 269.

»rozność(-ci) i (a) spory (a. sporka)« = differentia, disceptatio(nes)que JanStat (4): Mącz 49a; Nie tylko o dniu/ ále y o ſpoſobie poſzcżenia nieiáka rozność y ſporká ieſt WujJud 193v; gdy między źiemiámi Króleſtwá náſzégo Polſkiégo/ y poddánych náſzych niemáłé róznośći y ſpory sſtáły ſie około Kárdynálſtwá [...] Páná Zbigniewá Biſkupá Krákowſkiégo SarnStat 171, 171.

»rozność i wątpliwość« (1): Dla któréy róznośći y wątpliwośći [propter quam discrepantiam et dubium JanStat 906] ták to było y ieſt zámkniono: Aby [...] SarnStat 1121.

5. Od znacz. ‘odległy’ (5):
a. Odległość; distantia, intervallum Mącz, Calep; differentia Calep (4): Distantia, Dálekość/ rozność. Mącz 419a; Calep 334b.

rozność czego (pl) (1): iż tá rzecz áni Krolowi/ áni Xiążęciu niemoże być pożyteczna/ dla rożnośći/ y dálekośći gránic/ bowiem to Xięſtwo ieſt nád Rhenem StryjKron 552.

Szereg: »rozność, (i) dalekość« (2): Paribus intervallis, W yednákiey róznośći/ dálekośći. Mącz 475a; StryjKron 552.
b. Miejsca od siebie odległe [czego] (1): gdy ſwięći zwolennicy iego mieli ſie roſchodzić po roznoſciach ſwiátá tego: [...] Filip á Iákub poſpołu ſie byli vdáli w iednę kráinę RejPos 291v.
** Bez wystarczającego kontekstu (3): Distinctio pugnantium sentenciarum, Rózność/ rozeznánie przećiwnych ſentencey. Mącz 416b, 488a; Diversitas, Repugnantia, dissimilitudo – Roznoſc. Calep 335b.
II. Rzeczownik związany znaczeniowo z ‘dzielić’ (6):
a. Dzielenie czegoś, oddzielanie się od kogoś; divisibilitas BartBydg; discretio, distinctio, separatio Calep (4): Divisibilitas, roznoscz BartBydg 44; iáko ieſt ſzkodliwa rozność od ludzi ſie odrywáć/ tákież od ſwoich ſtárſſych BielKron 208v; Calep 334b; 329a.
b. Rzecz, przedmiot związany z dzieleniem (2):
α. Coś oddzielającego (1): [...] opowiedáiąc wielką rozność á vtwirdzenie wielkie miedzy niebem á miedzy zyemią. [cf iż miedzy nami [w niebie] a miedzy wámi [w piekle] ieſth niewymownie wielka przepáść vtwirdzona [Luc 16/26; s. 161v]] RejPos 163v.
β. Coś podzielonego (1): Y sſtał ſie gwałthowny ſzum z niebá/ [...] y vkazáły ſie im roznośći ná kſtałth ięzykow ogniſtych [cf dispertitae linguae PolAnt Act 2/3; roźdźielone ięzyki ná kſtałt ognia BibRadz ]. RejPos 140v.

Synonimy: I.1.a. rozmaitość; 3. rozliczność, rozmaitość; 4. niezgoda, rozdzielenie, rozpor, rozruch, rozruchnienie, rozrywka, roztarżenie, rozterk.

Cf NIEROZNOŚĆ, ROZNICA

KW