[zaloguj się]
[pdf]

ROZRYWKA (16) sb f

o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N rozrywka rozrywki
G rozrywki rozrywek
A rozrywkę rozrywki
I rozrywką rozrywkami
L rozrywce rozrywk(o)ch

sg N rozrywka (1). ◊ G rozrywki (4). ◊ A rozrywkę (5). ◊ I rozrywką (2). ◊ [L rozrywce.] ◊ pl N rozrywki (1). ◊ G rozrywek (1). ◊ A rozrywki (1). ◊ [I rozrywkami.] ◊ L rozrywk(o)ch (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Władze umysłowe, zwłaszcza oceniane pozytywnie: bystrość, pojętność, inteligencja; acumen, ingenium, iudicium (animi), prudentia, sagacitas, sollertia Cn (11): Kłádzieſz ná ſłowá pokrywkę Acż wnich maſz wolną rozrywkę RejRozpr E4; Może to komu być dźiwno/ dla cżego Ewánielium Páná Chriſtuſowe/ ktore pokoy duchowny y wiecżny ludźiom przynośi/ ná świećie zá ſobą tákie rozruchy y niepokoie ćiągnie? Lecż kto przycżynę tego/ nie rozrywką ćieleſną/ ále duchownym rozſądkiem vwazáć będźie/ temu ſię namniey dźiwowáć nie trzebá NiemObr 9; PudłFr 4; [Gdy téż iuż lat ſześćdźieśiąt przemiia/ pámięć ſłábieie [...]. Do tego iuż rozrywká iego vſtáie/ ćiáło moc tráći/ [...] czego iuż dwór nie ćiérpi/ który chce mieć czuynégo/ prędkiégo/ w pracách trwáłégo/ y w rozrywce prędkiégo. CerGór 144].

rozrywka na co (2): GórnDworz Ii2; Ktorzi ná wotowánie oſtrą rozrywkę máią [Qui valent sententia dicenda]/ ći do Senatu/ to ieſt/ miedzy pány rádne máią być prziymowáni. ModrzBaz 74.

W konstrukcjach w funkcji przydawki (lub orzecznika), charakteryzującej umysłowość człowieka (3):

~[jakiej] rozrywki (2): GórnDworz Ii2; áczći tu ták piſano/ áby káżdy ſam mógł wyrozumiéć/ wſzákże nie káżdy iednákiéy ieſt rozrywki/ ieden może rychléy wyrozumiéć niż drugi. GrzepGeom B4; [Náyduią ſie bowiem ludźie młodźi/ iedni co názbyt byſtrzy y prędcy [...]: drudzy záś ſłabi/ rozrywki tępéy CerGór 146, 47].

z rozrywką (1): ReszPrz 53; [Chytrzy ſą Włoſzy/ máią ludźie z rozrywką wielką: á przedśię dáią ſie Hiſzpanóm rzędźić CerGór 38; BiałPos 198 (Linde)].~

W charakterystycznych połączeniach: rozrywka bystra, cielesna (2), czysta, dobra (2), jednaka, ostra, tępa, wielka, wolna; rozrywka na rzeczy wszelakie, w słowiech, na wotowanie; z rozrywką człowiek; w rozrywce prędki (2); [jaką] rozrywkę mieć.

W połączeniach szeregowych (2): Náuk świeckich y rozrywki ćieleſney/ iáko y mądrey wymowy X⟨iędzu⟩ K⟨anonikowi⟩ y nikomu nie zayźrzę. NiemObr 67; ále też w Oſobie W.M. [...] táką pocżeſność/ poważność/ rozrywkę/ dźielność/ w odpráwowániu rzecży wielkich Koronnych ſtátecżną y biegłą vmieiętność [...] bacżę/ że [...] RybGęśli A3; [Naprzod lekcżeyſze ſpráwy mu zlecáli [senatorowie Janowi z Ostroroga]/ Zeby poſtępku iego w nich doználi. On ták beſpiecżnie z táką roſtropnośćią/ Z táką rozrywką wywiodł y bácżnośćią. Iák kráſomowcy biegłemu przyſtáło RybWierszeŻałob A4v; Wſzytkié cnoty [...] moc ſwoię vtracáią/ gdy nie będą vſádzoné dowćipem álbo rozrywką/ y przyrodzonym tym rozumem. CerGór 47; ludźie śrzednich lat/ [...] ſą do Rády godnieyſzy/ ná poſługi y ná pracą trwálſzy/ w mowie bácznieyſzy/ w rozumie głębſzy/ w rozrywce prędſzy CerGór 100].

Szeregi: »baczny a z rozrywką« (1): Niechayże ſię tedy káżdy bácżny á z rozrywką cżłowiek przypátrzy/ zá ktorą ſtroną iść woli/ ieſli zá powſzechnym Kośćiołem/ álbo zá pokątnymi bożnicámi y Brogámi ReszPrz 53.

[»dowcip i rozrywka«: Piérwſzy tedy znák godnégo człowieká/ Dowćip wielki/ y rozrywká z przyrodzenia oſtra/ ku ſpráwam y do odpowiedźi prędka. CerGór 57, 47. [Ponadto w połączeniu szeregowym.]

»rozrywka i rozum« [szyk zmienny]: Ale ſię nieſpuſzczay proſzę cię na ſwoy rozum iſzby ſam miał proſte piſmo święte/ ſobie [...] wykładać/ zbłądziż/ boć tu dobrey trzeba rozriwki/ y wielkiego rozumu. ErazmNow 57; PIérwſzy tedy znák ieſt godnośći/ gdy kto ieſt rozumu z przyrodzenia oſtrégo/ czuynégo/ rozrywki prędkiéy/ co wſzytko Láćinnicy iednym ſłówkiem zową Ingenium, Dowćip przyrodzony CerGór 47. [Ponadto w połączeniach szeregowych.]]

Personifikacja (1): Rozrywká y bacżenie pełne ſą teſknice. Láſká chce polepſzenia GrabowSet L2.

W przen (1): Ach/ że rozrywek ozdobá y władza/ Gáśnie: obżárſtwo od wſzech vlubione/ Y wyniſzcżyło ſzláchetne zwycżáie. GrabowSet H2.
2. Umiejętność, zdolności; ingenium Modrz, Cn; indoles Cn (3): chcę to mieć [u dworzanina] żeby z łuku dobrze ſthrzelał/ pięknie ſtał zá nim/ dociągał/ y miał dobrą rozrywkę [tj. dobry sposób wypuszczania strzały z łuku]. GórnDworz Ev; Czekam tu cáłe Roki [na klienta, który zleciłby mu sprawę majątkową] ieſzcze mię nie wzywał Zaden: teraz ſpráwowáć rzecz mam nie przed Sądem, Ale ſnadź wywieść w pole iákiegoś prostaká. Z iedney to wſzystko przedśię rozrywki pochodźi [tj. wymaga tych samych umiejętności]. CiekPotr 66; [Mądra Minerwo, rzemieślnik od ciebie Każdy rozrywkę bierze, nie od siebie. Smolik 5; Miłości żartkich pani! Nielutościwie rani Twe dziecko, nie dziecińską rozrywkę ma w sobie, Bo wnet żal trudny sprawi i frasunek w głowie. Smolik 7].

rozrywka czyja (1): tákże też wiedźieć ich [żołnierzy] rozriwki/ ſerce y ćwicżenie: áby wiedźiał do cżego káżdego znich ma vżywáć ná woynie. ModrzBaz 116.

3. To, co się myśli; myśl, pomysł, sąd (2): Wnet ieden [młodzieniec] chce do Rzymá drugi do Fránciey/ [...] Więc ſie iedni chcą vcżyć/ miedzy knechty drudzy/ Rozmáići wnet będą w tych rozrywkoch ſłudzy. RejWiz 89v; Bo mu Pan Bog w piśmie S. tákie oświecenie y pomnożenie rozumu dawał: iſz więcey do głowy przychodziło/ niſzli vſty wymowić mogł. [...] Y przeto drugdy do Páná Bogá mawiał/ gdy mu bárzo hoyne rozumienia y rozrywki przychodziły: [...] SkarŻyw 117; [A wſzakże bárzo wątpię/ áby ktora babá we zborze ták głupia byłá/ ktoraby ná tę rozrywkę twoię zezwoliłá. ŁaszczWiecz D2].
a. [Intencja, ukryty zamysł [iżeby]: Ty przetho wſzeláki kthory chceſz żonę mieć/ niechay tá będźie naprzednieyſza przyczyná/ Roſkazánie Boże/ á miłość: nie Imienie/ álbo łákomſtwo/ [...] niemáiąc przed ſobą żadney rozrywki iżeby dla máiętnośći/ łákomſtwá/ ámbiciiey/ álbo iákich bogáctw/ álbo powyſzſzenia to czynił MrowStadło E2v.]
b. [Opinia, osąd: Rozrywká/ Iudicium. Volck Yyy.]
4. [Niezgoda, kłótnia: kthora [miłość małżeńska] áni niewiárą/ álbo iákiemi rozrywkámi ſye wzruſzy MrowStadło D4v.
Szereg: »rozrywka i niezgoda«: przy bieſiádach/ y ná zyezdziech rozmáicie mędruie/ ſtany ty y owy táxuie/ roſchody/ percepty ráchuie/ á ták rozrywkę y niezgodę mnoży miáſto pokoiá pożytecżnego. GilPos 28v.]

Synonimy: 4. niezgoda, rozdział, rozdzielenie, roznica, rozność, rozpor, rozruch, rozruchnienie, rozterk.

Cf ROZERWANIE

ZCh