[zaloguj się]
[pdf]

PARALIŻ (116) sb m

paraliż (104), paraliz (10), paralisz (2); paraliz GlabGad Calep (2); paralisz Mymer1, PaprUp; paraliż : paraliz FalZioł (54:7).

Oba a jasne (w tym w drugim 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
N paraliż
G paraliżu, paraliża
D paraliżowi
A paraliż
I paraliżem
L paraliżu

sg N paraliż (16). ◊ G paraliżu (5), paraliża (1); -u : -a FalZioł (2:1). ◊ D paraliżowi (17). ◊ A paraliż (30). ◊ I paraliżem (45); -em (7), -(e)m (38). ◊ L paraliżu (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Choroba objawiająca się utratą siły mięśniowej, całkowitym lub częściowym bezwładem ciała; paralysis Mymer1, Calep; paralysis, resolutio a. sideratio nervorum, sidus Cn [paralysis – zarażenie BartBydg 107b; – zarażenie powietrzem, chromota na ciele Mącz 277a; paraliż, ślak, ruszenie powietrzem całego ciała abo części której – paralysis Cn] (116): Paralysis. Schlag. Paraliſz. Mymer1 39v; Też naprzeciwko ſwiętego walantego niemocy/ y na przeciwko paralizowi maſć ſtego kokornaku vcżyniona FalZioł I 10c; gdy kogo powietrze ruſzy/ iako paraliż/ tedy oleijek ſthego ziela [kostusa] ieſth barzo dobri mazać pacierże j wſzitek grzbiet FalZioł I 35b; Lekarzſtwo na paraliz/ To ieſt gdi kogo powietrze zabije w połowiczę/ albo w rękę/ albo w nogę/ tu maſz naukę. FalZioł V 76v; Gdyby kto miał paraliz w oczoch. Wezmi wina dobrego [...] FalZioł V 113, ‡‡4b, I 4d, 15a, 31b, 42b (40); Cemu ludzie chocia ięzik maią wſzakoż cżaſem mowę traczą. (–) Przychadza to z paralizu ktori ludzie poſpolicie zabicie zową. GlabGad C6v; O zámorzeniu piętych żył/ ktorą chorobę zową niektorzy Páráliżem łaćinę krzywiąc/ Drudzy zábićim powietrza. SienLek 62v; Záchwycenie ieſt Páráliż wnętrzny/ w ktorym człowiek zá martwé leży [...]. Zábićié powietrza/ ieſt Páráliż w oſobliwych członkoch SienLek T[tt]2v, 17, 19v, 20 marg [2 r.], 27, 61v (15); Calep 754a; ktoryś [Panie Jezu] ſługę Pogáńſkiego [...] ſámą wolą w ćięſzkim páráliżu rátował. LatHar 535.

paraliż czego (6): na paraliż iednego albo dwu cżłonku ktorichkolwiek bądz/ Na paraliż ciała wſzythkiego vcżyń thaki ſirop FalZioł I 43c, I 43c. Cf »paraliż języka«.

W charakterystycznych połączeniach: paraliż ciężki, wnętrzny; paraliż członku (3), wszytkiego ciała (2); paraliż przychodzi (2); paraliżu się bać; ginąć dla [= z powodu] paraliżu; pomagać od paraliża; skłonny ku paraliżowi; (barzo) dobry naprzeciw(ko) paraliżowi (7), lekarstwo, maść, mieć moc (być wielkiej mocy) (2), pomagać (pomoc, pomocny) (3), pożyteczny, uczynić [co]; paraliż cierpieć, mieć (3), oddalać (2), przywodzić, uspokajać (2), znamionować (2); dobry na paraliż (2), lekarstwo (3), maść (3), pomagać (pomoc) (3), proch, rzecz, syrop (3); w paraliż wpadać (2); w paraliżu ratować, użyteczny.

Wyrażenia: »paraliż języka, językow (ai)« [szyk 4:1] (3:2): naſienie rzeżuſzane żwane/ ięzykow paraliż oddala. FalZioł I 90b; Proch z nich [strojów bobrowych] naprzeciw paraliżowi ięzyka pomaga FalZioł IV 8a, ‡‡4c, I 15a, 97a; [Cresc 1571 242 (Linde)].

»paraliżem zarażony, zabity, zarażenie« = paralyticus PolAnt, Vulg, Calep; paralysis, sideratio Murm [szyk 39:3] (36:5:1): Iezus vzdrowil paraliżem zabitégo OpecŻyw 43, 58; OpecŻywSandR nlb 2v, 3; Murm 68; TarDuch B3; k wiecżoru namaż pacierze v ſzije, y grzbiet y inſze mieſca żarażone paraliżem thą maſcią FalZioł I 5a, I 97a, 106a, 136d, 137a [2 r.], d (10); Tedy rzecze [Jezus] paraliżem zarażonęmu/ wſtáwſzy weźmi łoże twoie a idź do domu twoiego MurzNT Matth 9/6; Leop 1.Mach 9 arg, Matth 9/2, 6, Act 8/7; Clinicus, Medicus, Lekarz który Páráliżem záráżone leczi. Mącz 57c; Zámieſzánie ſmyſłow/ á gnuśne ruſzánie: známienuie Páráliżem záráżenie SienLek 20, 62v; ſługá moy leży v mnie w domu páráliżem záráżony RejPos 45, 45v, 74, 206, 233, 233v [3 r.] (13); BiałKat 258v, 328v; SkarŻyw 582, 589 marg; Alexander [...] vmarl richlo Paraliſzem zarazoni. PaprUp C4; Calep [754]a; [Przeto Krol Alexander páráliſzem záráżony y ſchorzáły/ z Rádomiá do Krákowá iáchał StryjKron 694].

Szeregi: »paraliż albo apopleksyja« (1): Też mowę ſtraczoną przywracza ktora ginie dla paraliżu albo apoplexijey FalZioł I 63c.

»paraliż i kurcz« [szyk 1:1] (2): Iaycza Liſie [...] pomagaią na kurcż y na paraliż FalZioł IV 14b, I 67c.

»zarażenie albo paraliż« (1): Lákome iedzenie á częſte: przywodźi [...] záráżenie álbo Páráliż SienLek 20.

W przen (1): Trzęſáwicá/ poſeł Páráliżu. SienLek 142v marg.
Przen (1):
Wyrażenie: »paraliżem zarażony« (1): Obacżże ſie nędzniku á obácż/ iákim márnym páráliżem ieſt záráżone nędzne ſumnienie twoie RejPos 237.

Synonimy: apopleksyja, szlak, »zabicie powietrza«, zachwycenie, »zarażenie powietrzem«.

ZCh