[zaloguj się]
[pdf]

KROSTA (193) sb f

o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N krosta krosty
G króst
D kroståm, krostóm
A krosty
I krostą krostami
L kroståch

sg N krosta (10). ◊ I krostą (1). ◊ pl N krosty (24). ◊ G króst (39); -óst (3), -(o)st (36). ◊ D kroståm (7), krostóm (2); -åm FalZioł (3), SienLek (3); -åm : -óm Oczko (1 : 2); ~ -åm (4), -(a)m (3). ◊ A krosty (105). ◊ I krostami (5). ◊ L kroståch (2); -åch (1), -(a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Wyprysk skórny, też wewnętrzny; choroba objawiająca się wypryskami jak ospa, świerzb itp.; papula, pustula Mącz, Cn; ficus, phluctena, pusula Mącz; epinyctis, tumens Cn [w tym: pl (182)] (193): Też ſok Czelidoniowy ſtrochą ſiarki kiedy pomażeſz ſkorę thym/ kroſty y inſze ſzkaradoſci zgładza/ á tak dobry ieſt na ſwierzb. FalZioł I 30c; Takież kroſty v dzieci ktore bywaią w vſciech na podniebieniu tym namazuy. FalZioł III 20d; Swieży mocż pſi/ kroſty każde goij FalZioł IV 6d, ‡2c, ‡4d, ‡‡d, ‡‡2b, ‡‡2d (42); RejWiz 15v; Ficus pro morbo, Krosty nieyákie ktore poſpolicie ná brodzie/ ná głowie/ y ná ynſzich mieiſcách gdzie włoſy ſą około zádku roſtą/ węgry podobno yáko niektórzi zową. Mącz 125d; Mentigo, genus morbi, Kroſty/ Párchy ná podgárłdkách [!] y wárgách owczych. Mącz 217a; Pustula, Kroſtá. Pustulae, Ospice. in plurali. Mącz 332d, 125d, 276c, 287a, 298b; Czárnuchá z octem wierćiána/ ſłuży ná wſzelákie liczne kroſty/ zgania trąd/ węgry y liſzáie. SienLek 79v; Ná wſzeláki świerzb: weźmi śiárki y háłunu/ [...] á tym kroſty ná noc pomázuy. SienLek 134; Są téż oſobliwe kroſty ktorym ſłotki ſtrup rzekáią SienLek 135, 20v, 23 [2 r.], 30, 35v [2 r.] (15); RejZwierc 24; Oczko 24v, 25v, 27v, 34, 38; Petigo ‒ Kroſti iedna zdrugiei ſie mnozaczę. Calep 795b.

krosta czego [= na czym] (8): ieſt dobra ta rzecż [sok babczany] na kroſty warg y na zagniłoſci ych FalZioł I 14c, I 25b, III 37c, V 87v. Cf »krosty wnątrz«.

krosta na czym (11): Ta vodka ieſt ſpądzaiącza kroſty na twarzy y na oczach. FalZioł II 16a, ‡4a, I 27c, 46c, 59a, III 31b (7); SienLek 35, 35v, 68, S2v.

krosta po czym (1): Wthey oſobie/ oprocz więdnienia bywáią y kroſty po wſzyſtkim ćiele SienLek 91v.

krosta w czym (7): Mozg Kozi z miodem kroſthy w żywocie vzdrawia FalZioł IV 5d, I 151d, V 39v; GlabGad C8; Gorącość moczu długo mieſzkáiąc: kroſty w Pęchyrzu y w łonie známienuie. SienLek 20v, 119v [2 r.].

W połączeniach szeregowych (16): [Ta wódka] Weſnie ſtraſzliwe widzenia: oddala, Oſypanie kroſt/ Liſzaie/ ſwierzb/ Francze/ To wſzythko goij FalZioł II 12d; Wodka barzo pozyteczna ludziem ſwierzb na ſobie maiączym/ y iakie kolwiek Kroſty, Liſzaie, Y inſze zaſkornie choroby. FalZioł II 18d; Oley ſkocżka więczſzego oſipanie na ciele/ y wrzodi mokre na głowie/ y kroſty zauſzne/ y ſzkaradoſci na ciele: leczy. FalZioł I 62d, I 71d, 122d, II 9b, V 39v; Mącz 214b; rzecz tłuſta/ á kroſtóm/ świérzbóm/ párchóm/ guzóm/ y inſzém zwierzchownym rzeczam bárzo pożyteczná Oczko 17v, 13v, 14v [4 r.], 39v, [40].

W porównaniu (1): Muchomorká/ ieſt Bdłá wyſoka á podczás okrągła/ czérwona iákoby koral/ białymi pſtroćinámi okrągłymi iákoby brodawkámi álbo kroſtámi oſádzona SienLek Y.

Wyrażenia: »krosty białe« = pustulae Mącz [szyk 3 : 3] (6): namazny kroſti białe na twarzy FalZioł I 59a, ‡4a, I 53c; Mącz 332d. Cf »trąd albo białe krosty«.

»krosty ciekące, zropione« (1 : 1): Skora pſia około ręki obwiniona/ kroſty ciekącze vlecża FalZioł IV 6d; Oczko 14v.

»krosta czarna« = pustula nigra Cn (2): Kiedy ná kthorym pálcu vczyni ſye kroſtá czarna/ iáko Wicze źiárno/ boląca: vmrze we dwu dniu. SienLek 23, 23.

»krosta czyrwona« [szyk 7 : 6] (13): FalZioł ‡4a, I 43b, 120b, 120c, 150a, III 3v; Kiedy páznogćie v pálcow będą bláde/ álbo śmláde/ á ná ćiele kroſtá czyrwona: vmrze do czwartego dniá. SienLek 23. Cf »trąd albo krosty czyrwone«.

»krosta nadęta« (1): Pustula, geife [...] Ein blotter Kroſtá nádęta. Murm 70.

»pryszczące krosty, pryszczywe« (1 : 1): Pryſzczące kroſty SienLek S4v, 49.

»krosty smrodliwe« (2): Też ſok Szawiny z miodem zmieſzany/ wyſzuſza niecżyſtoſci zagniłe z ran y s kroſt ſmrodliwych ktore pſuią ciało zdrowe gryzącz ie á iedzącz. FalZioł I 130a, ‡3b.

»krosty suche« (2): Kiedy kto ma świerzb na ćiele Albo innych kroſt ták wiele/ Bądź ſuche álbo pryſzczywe Tym lekárſtwem pogoiſz ie SienLek 49; Daymy tedy tych wod owym nabárźiéy/ co máią ſkórę po wiérzchu plugáwą/ bądź to będą ſtrupy/ párchy/ otręby/ (porriginem zowiém) łupieże/ kroſty ſuché/ álbo zropióné Oczko 14v.

»krosty świerzbiące« = psora, seabies Cn (6): Kroſthy grube á ſwierzbiącze goij. FalZioł ‡3b, I 91b, 99d, 123a, 146c, III 13c.

»krosty wnątrz« (4): daſz ſie napić temu kthoby miał kroſty wnątrz/ yteż kto krwią pluie/ ieſt oſobliwe lekarſtwo FalZioł I 151d, ‡‡3c, *3, I 44a.

Zestawienia: »dziecinne krosty« = prawdopodobnie ospa wietrzna (1): Vari etiam seu Varioli, Dziećinne kroſty/ oſpice. Mącz 475d.

»złe krosty« = choroba weneryczna; mala scabies Mącz [szyk 20 : 7] (27): Morbus gallicus. Die kranckheit der frantzoſen. Nyemoc ſłych kroſt/ álbo fráncozy. Murm 70; Też woda w ktorey by wrzało korzenie Czelidoniowe/ włożiwſzy wnię miodu á tym vſta ſobie płokać/ wyſuſza kroſty złe w vſciech y goij/ á nawięczey bolącżcze kanczer barzo ſie przeciwi. FalZioł I 30c; Oleiek tych orzechow ieſt wilki/ wrzodi roziadaiące ciało y kroſty złe goij/ y też fiſtuły w ocżach y w zadku FalZioł III 21a; Na rany ktore przychodzą z złych kroſt/ iako Z francze. FalZioł V 74v, ‡4e, ‡‡2c, *2, I 13a, 24b, 35d (21); Mącz 189b; ZLé kroſty léczy popioł z łáśiczki vpalony SienLek 129v, 129v [2 r.], 130.

Szeregi: »brodawki albo krosty« (1): SienLek Y cf W porównaniu.

»(złe) krosty, (albo, i) francozy (a. france)« (4): Murm 70; Ná złe kroſty/ álbo fránce leczenie. SienLek 129v marg, 130 [2 r.].

»krosta (i) ośpica (a. ośpice wodne)« (3): Theż Sok thych tho Malin ieſt dobry na kroſti cżyrwone y na ofpicze gdy tym namażefz. FalZioł I 120c; Mącz 475d; Calep [878]a.

»rany albo (i) krosty« [szyk 3 : 1] (4): Tu mafz lekarzſtwa na rany męzkiego taiemnego członku/ Ktore rany albo kroſty: połacinie zową Herma. FalZioł V 87v, V87v [2 r.]; Cżemu ſlina cżłowiecża na tcżo goi kroſty y rany małe. GlabGad C5v.

»rozpadliny albo (i) krosty« (4): ſok tego pſiego ięzyku z ocztem zmieſzany/ goij roſpadliny y kroſty vſt y warg, j inſze rany fzkodliwe FalZioł I 25b, *3, I 44a, 102c.

»krosty, (i, albo, a, to jest) świerzb« = mala scabies Mącz; scabies Calep [szyk 10 : 9] (19): tym oleykiem pomażeſz ſwierzb albo kroſty grube FalZioł I 124d; Maſc na kroſty/ y na ſwierzb. FalZioł V 110v, I 10c, 53c, 91b, 150a, III 33d, IV 58c, V 110v; Y dopuſći ná ćię Pan wrzod Egiptſki/ wrzody názaſobnicy/ y kroſty/ á świerzb [scabie et prurigine] nieuleczony. BibRadz Deut 28/27; Lepra, sic vulgo putatur, cum sit proprie cutis vitium alias mala scabies, Złe kroſty/ álbo zły ſwierzb. Et quod lepra dicitur Elephantiasis est, vide supra. Mącz 189b; Rozdźiał czwarty. O rozmáitym świérzbie/ álbo kroſtach. SienLek 133, 68, 134, 135 [2 r.]; A ieſli ieſt [franca] ſkromnieyſza/ że wnętrza/ nie ták bárzo záráźiwſzy/ tylko ná ſkórę ſye wydáłá/ á w kroſty/ álbo wświérzb/ nie zbytnie iádowity/ obróćiłá/ Cieplicámi iéy rátowáć możem Oczko [40], 13v; Scabies – Kroſti, ſwierzb. Calep 949b.

»trąd (biały) albo białe krosty« (2): á gdy tim namażeſz trąd na liczu albo białe kroſti albo piegi, ſpądza precż z licza FalZioł I 76b, I 121c.

»trąd albo (i, to jest) krosty czyrwone« [szyk 5 : 1] (6): Też czebula ſlłucżona [!] z ocztem á tym na ſłończu pomazuy trąd na liczu albo kroſty cżyrwone/ zginą od tego. FalZioł I 27c, I 23d, 46c, 91d, III [32]b, 40b.

»krosty i (albo) wrzedzienice (a. wrzody)« [szyk 2 : 2] (4): FalZioł ‡‡3a, I 99d; Cżáſem też dla kroſt albo wrzodow w gardle vcżynionych z flegmy ktora ſie tam zbiera y zaſtanawia. GlabGad C8; SienLek 119v.

Synonimy: ośpice, parchy, pryszczenie, węgry, wrzedzienice; zest. »złe krosty«: »dworska niemoc«, »dziki świerzb«, franca, francuz, galik, kiła, »niemoc kurewnikow«, przymiot, »wnętrzny smrod«, »wrzod galijski«, »zły wrzod«.

TG