[zaloguj się]
[pdf]

NIEZDROWIE (14) sb n

W pisowni łącznej (11), w rozłącznej (3).

Pierwsze e oraz o jasne; końcowe e z tekstu oznaczającego é niekonsekwentnie.

Fleksja
sg
N niezdrowi(e)
G niezdrowiå
D niezdrowiu
A niezdrowi(e)
L niezdrowiu

sg N niezdrowi(e) (1). ◊ G niezdrowiå (5); -å (2), -(a) (3). ◊ D niezdrowiu (1). ◊ A niezdrowi(e) (6). ◊ L niezdrowiu (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w. s.v. zdrowie.

Stan, w którym organizm nie wykonuje niektórych funkcji życiowych lub wykonuje je źle; aegra valetudo, aegritudo, aegror, aegrotatio, gravitas, infirmitas, insania, insanitas, morbus, languor, valetudinis vitium Cn (14): zaſię znamię niezdrowia komu ręce goreią, wyiąwſzy robotą wielgą. GlabGad K5, 13, L2v; á thák pilnuy czymbyś mu [koniowi] ón guz álbo bolączką otworzyć mógł [...] á gdy mu otworzyſz z wiela go chorob wypráwiſz: ábowiém thám tędy śiłá mu niezdrowia wynidźie. SienLek 184v, 13Gv.

niezdrowie kogo, czego (3): KWietnia mieſiącza krew puſzcżay, dla niezdrowia wątroby FalZioł V 46v; Prot B2v; RybGęśli C4v.

W połączeniu szeregowym (1): Aliśći tákie krotofile ktore ſie nam roſkoſzne zdádzą pátrz co przynoſzą/ y niezdrowie/ y lekkość/ y oſławę/ y prętkie vboſtwo/ y gniew Boży. RejZwierc 114.

[Zwrot: »niezdrowie uleczyć«: iáko wierny á vcżony lekarz/ nie przypuſzcża rzázánia albo palenia/ ieſli plaſtrámi albo tránki niezdrowie vlecżyć może LorichKosz 84b (Linde s.v. zdrowie).]
Szeregi: »flegma i niezdrowie« (1): Bo wiem ony roſſołowie Flegmę mnożą y niezdrowie RejKup R.

»niezdrowie ani niemoc« (1): Kto ije cżoſnek rano przed wſzem iedłem á piciem, Then ſie nie bogi niezdrowia/ ani niemoczy z wody czudzoziemſkiey/ ani z powietrza przemiennego. FalZioł V 59v.

»niezdrowie a skażenie krwie« (1): Ale ieſthli będzie ręka blada ku zielonoſci albo żołtoſci ſciągaiącza, nie zdrowie á ſkażenie krwie vkazuie GlabGad P2v.

[»śmierć ani niezdrowie«: Táć mowi Iehowá zlecżyłem te wody/ nie będzie ſtąd ná potym śmierći/ áni nie zdrowia. BudBib 4.Reg 2/21 (Linde s.v. zdrowie).]

Wyrażenie przyimkowe: »w niezdrowiu« (1): mowił Papieſz/ iſz ſamym w niezdrowiu przykłádem pożytecżnieyſzy był kośćiołowi/ niſzli drudzy zdrowi á młodſzy. SkarŻyw 292.

Personifikacja (1): Tedyż też przijdźie Przygoda z ſweé vlice/ a s nim ſąſiadow niemało/ Nieſzcżęſcie Załoſć/ Sżkoda/ Niezdrowie/ Boleſć a Staroſćz ForCnR C4v.

W przen (1):
Wyrażenie: »niezdrowie duszne« (1): Y mowią ták niektorzy (acz ich nie miánuię/ Abowiem ich niezdrowiu duſznemu folguię. Prot B2v.

Synonimy: bol, bolączka, bolenie, boleść, choroba, cierpienie, ciężkość, dolegliwość, mdłość, niedołężność, niemoc, osłabienie, słabość, ułomność, zarażenie.

Cf NIEZDROWOŚĆ, 1. ZDROWIE

JB