Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MIESIĘCZNIK

Następne hasło: MIESISTY »

MIESIĘCZNY (56) ai

miesięczny (51), miesiączny (2), miesięcny a. miesięczny (2), miesiącny a. miesiączny (1); miesiączny BudBib; -ącny a. -ączny RejWiz; miesięczny: miesiączny Mącz (3:1); miesięczny : -ęcny a. -ęczny BielKron (5:2).

e jasne.

Fleksja

sg
m	N	miesięczny	f	N	miesięcznå	n	N	miesięczné
	A	miesięczny		A	miesięczną		A	miesięczné
	L	miesięcznym		L			L
	V			V			V	miesięczné

pl
N	subst	miesięczn(e)
G		miesięcznych
D		miesięcznym
A	subst	miesięczné
I	f	miesięcznymi
L		miesięcznych
V	subst	miesięczné

sg m N miesięczny (5). ◊ A miesięczny (1). ◊ L miesięcznym (2). ◊ f N miesięcznå (4). ◊ A miesięczną (9). ◊ n N miesięczné (1). ◊ A miesięczné (2); -é (1), -(e) (1). ◊ V miesięczné (1), ◊ pl N subst miesięczn(e) (9). ◊ G miesięcznych (8). ◊ D miesięcznym (1). ◊ A subst miesięczné (10); -é (2), -(e) (8). ◊ I f miesięcznymi (1). ◊ L miesięcznych (1). ◊ V subst miesięczné (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI–XVIII w.

Znaczenia

1. Dotyczący księżyca (14)
- a. Wykonywany przez księżyc (1)
- b. Pochodzący od księżyca (2)
2. Dotyczący miesiąca (6)
- a. Trwający miesiąc (1)
- b. Powtarzający się co miesiąc
3. Dotyczący miesiączki (36)

1. Dotyczący księżyca (14): Z wſtydem poſtępki/ cnot licżbá tyśięcżna/ Znácżna pod ſłońcem/ zna ią y Mieśięcżna Trzodá ślicżnych gwiazd GrabowSet Mv.

Wyrażenia: »gwiazdy miesięczne« (1): Niebioſá/gwiazdy mieśięczné/ Y ſłoneczné złoté kołá To wſzyſtko chwal Páná zgółá. ZawJeft 17.

»koło, (o)krąg miesięczny(-e)« = księżyc (3:3): Ty co raz nowym świátłem zdobiſz wdźięczné Koło miesięczné. KochPs 11, 105, 134, 214; Przeſzłey też nocy widziano ná Niebie przy okręgu Mieſięcznym/ Krolá y Mnichá ſpołnie ſię bijących StryjKron 532; KochPhaen 1.

»pełnia miesięczna« = święto u Żydów (prawdopodobnie autor pomylił nów księżyca z pełnią) (1): Pełni mieſięcżnych wáſzych/ y Sobot wáſzych y ſwiąt inych nie prziymuię. BielKron 94.

»święto miesięcne« = pierwszy dzień każdego miesiąca obchodzony przez Izraelitów jako święto Nowiu (calendae, neomenia), tu: święto Trąbek – pierwszy dzień miesiąca siódmego (1): A mieſiącá ſiodmego [...] pirwſzego dniá mieli [Żydzi] [...] ſwięto Neomenią iteż Tubarum. [...] Ná to ſwięto trąbili po vlicy w rog Báráni álbo Wołowy [...]. Ná to też ſwięto mieſięcne ofiárowáli (krom inych obchodow) ná obiáthę Cielcá/ Skopu/ Barankow rocżnych ſiedḿ/ Kozłá s ſwemi ofiárámi zá grzech. BielKron 38v.

peryfr. »twarz miesięczna« = księżyc (1): Tyś ná znák czáſów ſpráwił Błędną twarz mieśięczną KochPs 155.

[Zestawienie: »glisty miesięczne«: Gliſty mieśięcżne/ zową Láćinnicy Lunátice Vermes. Włoſzy záś Maldella luná. Niemcy zową Hertzwurm: Wźięły ty gliſty to imię od mieśiącá. Abowiem z mieśiącem roſtą/ y záś máłeią [!] SienHerb 548b.]

a. Wykonywany przez księżyc (1):

Wyrażenia »bieg miesięczny« (1): Tales Milezyus [...] Grekow náucżył napirwey wiedzyeć bieg ſłonecżny y mieſięcżny BielKron 121v.

Szereg: »słoneczny i miesięczny« (1): BielKron 121v cf Wyrażenie.

b. Pochodzący od księżyca (2):

Wyrażenia: »miesiącna jasność« (1): A pátrzay przyrodzoney tey iego ciemnośći/ Kiedy zginą ſłonecżne mieſiącne iáſnośći RejWiz 153v.

»promień miesięczny« (1): ſpuſzcżałem ſie w dom po promieniu mieſięcżnym krom obráżenia. HistRzym 92.

Szereg: »słoneczny, miesiącny« (1): RejWiz 153v cf »miesiącna jasność«.

2. Dotyczący miesiąca (6):

Wyrażenie: »dni miesięczne« (2): BielKron 94; Dni mieśięcżne y Epákty wiedźieć/ pożytecżna rzecż káżdemu ſpráwnemu á bácżnemu cżłowiekowi. LatHar [ + 12]v.

a. Trwający miesiąc; menstruus Calep, Cn; menstrualis Cn (1): Menstruus, Quod est unius mensis — Mieſieczni. Calep 653a.

b. Powtarzający się co miesiąc; menstruus Mącz; menstrualis Calep (3): Menstruus, Mieſięczny co ſie ná kożdy mieſiąc przigadza. Mącz 216d; Calep 653b; Sákráment dwánaśćie znácżnych pożytkow z śiebie/ nie inácżey iedno iáko ono drzewo Rayſkie dwánaśćie owocow mieśięcżnych wydáie [cf Apoc 22/2]. LatHar 187.

3. Dotyczący miesiączki (36):

Wyrażenie: »miesięczna niewiasta, żona« = menstrualis mulier Mącz; menstruata Vulg [szyk 2:1] (2:1): niechayże tedy Zydźi dádzą pokoy mieſięcżnym żonom/ áby ſie ták bárzo nie płodźili BielKron 463v, 463v; Ofiar ich dotykáią ſię niewiáſty mieſiącżne/ y położnice BudBib Bar 5[6]/28.

Zestawienia: »miesięczna niemoc, choroba, biegunka« = menses, menstrua, muliebria (pl) Mącz, Cn; haemorrhois, lunare virus, profluvium feminarum, menstruus sanguis Cn [szyk 8:3] (7:3:1): Też ten plaſtr przyłożony na maciczę: zaſthanawia mieſięczną niemocz paniam. FalZioł I 45c; Zaſtanowiſz tym obycżaiem biegunkę mieſięcżną oney niewiaſty. FalZioł V 28, I 75b, III 13a, IV 8b, 12a, V [30]; BielKron 37; Menstrualis mulier, Ná którą mieśiączna chorobá prziſzłá, Mącz 216d, 216d, 235d.

»miesięczne (u)pławy, rzeczy« [szyk 11:11] (20:2):ty namienione ziołka: tak vrinę iako y ty rzecży mieſięcżne białych głow: mocznie poruſzaią ku wyſzciu FalZioł V 27, V 28; Bukwice z iáłowcem wárzoną w Winie álbo w piwie ma pić/ ktorey płáwy mieſyęczne iść niechcą. SienLek 109v, 97, 108, 108v [3 r.], 109 [2 r.], 109 żp (20).

Synonimy: 1., 2. księżycowy; 3. »miesięczna niemoc«, »miesięczne upławy«: miesiące, miesiącnica, »niemoc na księżyce«, »niewieści fluks«, »przyrodzona choroba«, »przyrodzona niemoc«, »swa choroba«, »swa niemoc«.

Cf CZTERMIESIĘCZNY, DWOMIESIĘCZNY, MIEDZYMIESIĘCZNY, MIESIĄCOW, MIESIĄCZANY, PIĘĆMIESIĘCZNY, SZEŚĆMIESIĘCZNY, TRZYMIESIĘCZNY