[zaloguj się]
[pdf]

MIESIĄC (1503) sb m

e jasne.

W N (i A) sg: -ąc (379), -ąć (2); -ąc : -ąć Mącz (14:2).

Fleksja
sg pl du
N miesiąc miesiące, miesiąca
G miesiąca miesięcy, miesiąców miesiącu
D miesiącowi, miesiącu miesiąc(o)m
A miesiąc miesiące miesiąca
I miesiącem miesiącami, miesiącmi, miesięcy
L miesiącu miesiącach, miesiąc(o)ch miesiącu
V miesiąc, miesiącu

sg N miesiąc (218). ◊ G miesiąca (572). ◊ D miesiącowi (12) [w znacz. 2.], miesiącu (1) [w znacz. 2.] LudWieś. ◊ A miesiąc (162). ◊ I miesiącem (22); -em (1), -(e)m (21). ◊ L miesiącu (30). ◊ V miesiąc (4) WróbŻołt, RejPs, BibRadz, BielKron, miesiącu (3) BudBib, SkarŻyw, KochSz. ◊ pl N miesiące (15), miesiąca (1) [może błąd] Mącz 502b. ◊ G miesięcy (264) [w tym: w znacz. 1. z liczebnikiem (240), bez liczebnika (23), w znacz. 2. bez liczebnika (1)], miesiąców (24) [w tym: w znacz. 1. z liczebnikiem (5), bez liczebnika (6), w znacz. 2. bez liczebnika (9), w znacz. 3. bez liczebnika (4)]; w znacz. 1. z liczebnikiem: -ów BierEz; -y:-ów Murm (1:1), FalZioł (1:1), Diar (1:1), RejAp (8:1); bez liczebnika: -ów LubPs, Mącz (2), LeovPrzep; -y: -ów BielKron (7:2); w znacz. 2.: -y WujNT; -ów Leop, BibRadz, RejPos, KuczbKat, BudBib (4), SkarKaz; w znacz. 3.: -ów SienLek (4); -ów (2), -(o)w (22). ◊ D miesiąc(o)m (4). ◊ A miesiące (119). ◊ I miesiącami (3) BudBib (2), LatHar, miesiącmi (2) OpecŻyw, Mącz, miesięcy (1) SkarŻyw. ◊ L miesiącach (15), miesiąc(o)ch (2) Diar, BibRadz; -ach (8), -åch (2); -ach :-åch SarnStat (5:2). ◊ du G (cum nm) miesiącu (4) UstPraw E3v, BielKron 58v, 211v, 422v. ◊ A (cum nm) miesiąca (22) OpecŻyw 28, FalZioł V 36, Leop Apoc 13/5, BielKron 51, 166v, 174, 174v, 176, 181, 182, 184, 268, 361v, 399, 436, Mącz 216d, HistRzym 15v, WujNT 103, 864, Apoc 13/5, s. 869, SarnStat 372. ◊ L (cum nm) miesiącu (3) BielKron 94v, 361, 410v.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI–XIX w.

1. Jednostka czasu stanowiąca dwunastą część roku i licząca od 28 do 31 dni; mensis Murm, Mymer1, BartBydg, Mymer2, Mącz, Calep, Cn (1168): Mensis. Ein monat. Myeſſyąc. Murm 8; Mymer2 2; Mącz 216d; Calep 653a.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym (1): adventat decimus mensis, Przibliża ſie dzieſiąty mieſiąć. Mącz 481b.

a. Miesiąc kalendarzowy, okres od pierwszej do ostatniego dnia takiej jednostki, noszący swoją nazwę (562): BierEz M2; OpecŻyw 86v; FalZioł V 46, 49 żp; BielŻyw 17 [2 r.]; LudWieś B2v; BibRadz I 71b marg, 1.Mach 1/62; vrodźił ſie ſyn Krolowi Zygmuntowi pierwſzego dniá mieſiącá Sierpniá/ [...] ktoremv imię dano Zygmunt wtory/ á Ceſárſkie przydano Auguſtus od mieſiącá/ bo ten mieſiąc zową Auguſtus po Láćinie BielKron 418v, 30, 101 [2 r.], 131, 131v, 418v; Calendae, Pierwy dzień káżdego mieſiącá. Mącz 31c, 27b, 31c, 164c, 178b, 486c; BudBib c, Ex 12/2 [3 r.], 1.Par 27/1, Esth 9/22; SkarŻyw 257; KochPhaen 12; Idus — Wpołi przedzielenie mieſiąca. Calep 500b; LatHar ++7; Niech ſtoią á wybáwią ćię wieſzczkowie twoi niebieſcy/ co pátrzą ná gwiazdy/ ráchuią mieśiące/ ábyć przyſzłe rzeczy opowiedźieli. SkarKaz 518b; Ten rok cny rodźićielu/ ſtánął w wielkie tobie Mieśiące; y ſzcżęśliwych dni przydáły ſobie. SapEpit B3.

W połączeniu z nazwą [w tym: miesiąc + nazwa (44), nazwa + miesiąc (9)] (53): OpecŻyw 86v; MAy mieſiącz/ niektorim niemocznym przygodny ku zdrowiu ieſt / ale niektorim nicz. FalZioł V 47, V 93v; HistAl I4; BibRadz I 263c marg; BielKron 147, 148, 237v, 418v, 460v; Iulius etiam dicitur mensis, Lipiec mieſiąc. Mącz 177c, 20d, 79a, 88c, 205a, 210c, 445d; Awiw mieſiąc/ my iy zowiemy kwietniem. BudBib I 49d marg, I 187a marg, 266c marg; SkarŻyw 1, 108, 126, 187, [282] (13); StryjKron 345. Cf »miesiąc cały«, »koniec miesiąca«, »przodek miesiąca«.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym [w tym: jako nazwa (5); miesiąc + liczebnik (5), liczebnik + miesiąc (2)] (7): LudWieś B3; Gdy tedy przyſzedł Mieſiąc ſiodmy [...] zebráli ſię ſpołu do Ieruzálem. BibRadz 1.Esdr 3/1, Gen 8/5; BudBib 1.Par 27/4, 1.Esdr 3/1, Esth 3/13; SkarŻyw 1.

W połączeniu z rokiem lub dniem pełniącym funkcję datowania [zawsze w połączeniu z nazwą] (6): MetrKor 46/47v; BielKron 413; áby wygłádzono/ pomordowano/ y wytrácono wſzytki Iudy/ [...] á to iednegoż dniá/ to ieſt dniá trzynaſtego w mieſiącu dwunaſtym ktory ieſt Adar BudBib Esth 3/13; Ná drugi Rok 1448. ná ſchodzie Mieſiącá Máiá/ [...] złożył Siem Krol Kázimirz StryjKron 611, 677; LatHar +11.

W połączeniach szeregowych (5): Rozwiązáni ſą tedy oni cżterey Aniołowie zgotowáni ná godźinę/ y ná dźień/ y ná mieſiąc/ y ná rok/ áby pomordowáli trzećią część ludźi. BibRadz Apoc 9/15; RejAp 81, 82v; noc y dzień/ ſłońce/ y kſiężyć [!]/ látá/ mieſiące/ y dni/ ty mogą być wiecżnymi názwáne/ iż ſie od ſtworzenia świátá nie odmieniáią CzechRozm 84; WujNT Apoc 9/15.

Wyrażenia: »co miesiąc« (4): ZAś ſynowie Izráelowi wedle licżby ich/ [..,] służyli krolowi wedle ſpráwy wſzech odmian/ przychodzącjch j odchodzącjch co mieſiąc [per singulos menses] wedle wſzech mieſięcy przez rok BudBib 1.Par 27/1.

»dwanaście miesiącow (a. miesięcy)« ‒ duodecim menses Murm [szyk 4:2] (6): BierEz G3; Murm 9; O przyrodzeniu/ A ſpoſobu dwanaſcie mieſiączow FalZioł V 45v; [Tales] rok rozmierzył ná 360 dni/ ácżkolwiek iuż [Grecy] mieli dwánaſcie mieſięcy w obycżáiu záchowáwáć BielKron 121v; LatHar [ + 12]v, ++7.

»koniec, ostateczne dni, ostatek, schod miesiąca« [w tym: w połączeniu z nazwą (14)] [szyk 17:1] (12:2:2:2): MetrKor 46/47v; LibLeg 11/64; B2v; Przyiechał tedy do Spiry Ceſarz ná Syem ná oſthátku mieſiącá Lipcá BielKron 221, 235, 399v, 408, 412v, 413, 463; poczną ſye práwie ſkutki złączenia práwie wſzytkich Plánetow ktore będźie przedtym czterzy láthá w Skopie w Známieniu niebieſkim ná końcu Mieśiącá Márcá á ná początku Kwietniá LeovPrzep H3v, B3v, C2v, E3v; StryjKron 611, 677, 737; LatHar +11.

»przodek, początek miesiąca« [w połączeniu z nazwą] (3:1): Ceſarz ná przodku mieſiącá Stycżniá wyiechał z Belgiki do Rátyzbony BielKron 210v, 215, 226v; Bochdan Woiewodá Wołoſki [...] do Podolſkich y Ruſkich Zieḿ ná początku Mięſiącá Lipcá zwielkim woyſkiem wtárgnął był StryjKron 717.

»miesiąc wszystek, cały« [w tym: wszystek cały (1); w połączeniu z nazwą (1)] [szyk 2:2] (3:2): Przeto ten wſzytek mieſiącz będzie mieſzany od wiatrow y od ſniegu LudWieś Bv, B2, B3; SkarKaz 382a.

αα. W funkcji przysłówka (449):

»[którego] miesiąca« (418): Ieſtli tego mieſiącza grzmi/ wielkie wiatri, żiznoſć zboża, á ſwar miedzy ludzmi: znamienuie. FalZioł V 48v, V 45v [2 r.], 46, 46v, 47, 48 [3 r.] (14); LudWieś Bv, B2v; BielKron 131v, 150v, 418v; Februarius, Luty/ też tego Mieſiącá tákowe Ceremonie á obrzędy s ogniem bywały. Mącz 120c; SienLek 42v; BudBib Lev 16/29, 25/9, Num 10/11, 33/38, Ier 52/4 (8); SkarŻyw 257.

~ W połączeniu z nazwą [w tym: miesiąc + nazwa (247), nazwa + miesiąc (33)] (280): STycznia mieſiącza: Maſz dobre wino pić niż krew puſzcżać będzieſz FalZioł V 45v, I 64a, II 16c, IV 50c, V 46 [2 r.], 46v (15); mieſiącá Sirpniá pocżęli iecháć przez wielkie palenie ſlońcá. HistAl H4; Leop 2.Mach 1/9; BibRadz Ex 23/15; BielKron 93, 111v, 131, 170, 171 (60); Lupercalia, Swiętá które ná tym mieyſcu bywáłi trzimány mieſiącá lutego ku czći bogowi Pan. Mącz 200b, 19b, 27b, 31c, 78b, 245a; LeovPrzep C3, C3v, E3; BudBib Ex 34/18 [2 r.]; SkarŻyw 142; StryjKron 145, 627, 647, 667, 717; LatHar 124. Cf W połączeniu z rokiem i (lub) dniem pełniącym funkcję datowania.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym jako nazwą [w tym: miesiąc + liczebnik (56), liczebnik + miesiąc (25)] (34): Gdyśćie pośćili y płákáli mieſiącá piątego y ſiodmego przeż ty ſiedḿdźieſiąt lat/ izażeśćie wy mnie pośćili? BibRadz Zach 7/5, 4.Reg 25/25, Zach 7/3, I 476a marg [2 r.]; BielKron 77, 116; Ci ſą (lepak) ktorzy przeſzli Iordan mieſiącá pierwego BudBib 1.Par 12/15, 1.Par 27/3, Ier 36/22, 41/1, I 450a marg; BudNT F8v marg; CzechRozm 100; WujNT 504 [3 r.]. Cf W połączeniu z rokiem i (lub) dniem pełniącym funkcję datowania.

W połączeniu z rokiem i (lub) dniem pełniącym funkcję datowania [w tym: w połączeniu z nazwą (434), w połączeniu z liczebnikiem porządkowym jako nazwą (54)] (275): OpecŻyw 86v; MetrKor 46/118, 175v; FalZioł V 45v, 46 [2 r.], 46v, 47v; Datum wkrakowye na walnym Seymye Lyata bozego Thiſyąncz Pyączseth, trzidzieſtego y dziewyąthego Myeſyąncza Luthego dziesyąthego dnya LibLeg 6/80; Roſkazalyſmy [...] Bernatowy Pretwyczowy staroſczie Barſkiemv y ynſchim, abi ony viyachaly na dzien pyetnaſti myeſyacza Septembra LibLeg 11/23v, 6/160v, 8/26v, 10/98v, 113v, 147 (20); RejKup kt; KromRozm II x3; RejWiz A8v; weſſli w zamek trzećiego y dwudzieſtego dniá/ wthorego mieſiącá/ roku ſethnego ſiedmdzieſiątnego pierwſſego Leop 1.Mach 13/51, Zach 1/1, 7, 2.Mach 1/18, 3.Mach 6/35 [3 r.]; BibRadz *3, Gen 7/11 [2 r.], 8/4, 5, 13 (37); A thák tegoż roku mieſiącá Lutego dniá 12. ſyn Nortumbryuſow Gwilfordus/ y z żoną Ioánną byli pośćinani BielKron 238, 4v, 30, 31, 35v, 36 (104); Mącz 102b, 112d; SarnUzn A3v; LeovPrzep B3v, C4; BudBib c4, Ex 12/3, 6, 16/1, Lev 16/29 (40); BudBibKaw A4; StryjWjaz Bv; Drukowano w Losku [...] Przez Ianá Kárcaná z Wielicżki/ Mieśiącá Páźdźierniká. Roku od národzenia Syná Bożego/ 1577. ModrzBaz kt; ModrzBazBud ¶6v; SkarJedn 294; Bonifacyuſz wtory Papieſz w Rzymie/ ná nawiętſzym rynku/ kosćioł imieniem świętego Micháłá poświęćił 29. dniá/ mieſiącá Wrześniá SkarŻyw 422, 575 marg; StryjKron 205, 240, 308, 315, 542 (15); KlonŻal kt; WerGośc 205, 228; WerKaz 277; SarnStat 15, 56, 112, 185, 211 (24); VotSzl Ev [3 r.]; CiekPotr ktv. ~

»[który] miesiąc (A)« [z liczebnikiem porządkowym jako nazwą] (1): iż w pirwſzy mieſiąc pirwſze woyſko ciągnęło s krolem przećiw nieprzyiacielom [...]/ drugi mieſiąc drugie woyſko tákież BielKron 74v.

Wyrażenia przyimkowe: »na [który] miesiąc« (10): [dwor Dawidow] miał XII woyſk/ [...] káżde woyſko z nich było ná ſwoy mieſiąc gotowo BielKron 74.~

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym jako nazwą [w tym: miesiąc + liczebnik (8), liczebnik + miesiąc (1)] (9): Nád pierwſzą odmiáną ná mieſiąc pierwſzy (był) Iáſzowehám ſyn Záwdyelow BudBib 1.Par 27/2, 1.Par 27/5, 7, 8, 9, 10 (9).

~

»na [który] miesiąc« = w którym miesiącu (10): Miał krol Sálomon XII przełożonych nád wſzytkim ludem Izráelſkim/ ktorzy ná ſwe mieſiące z oſobná dawáli potrzeby krolowi BielKron 76v.~

Wyrażenie: »na każdy miesiąc« = per menses singulos Vulg; per mensem unumquemque PolAnt (9): było drzewo żywotne/ kthore przynoſiło dwánaśćie owocow: ná káżdy mieſiąc rodząc owoc ſwoy Leop Apoc 22/2; BibRadz Apoc 22/2; RejAp 187v, 188 [2 r.]; ReszHoz 122; ReszList 164; WujNT Apoc 22 arg, 2.
~

»na każdy miesiąc« = z miesiąca na miesiąc (1): A ták ći ſię oni obchodźili z Izráelczyki/ ktorzy ſię iedno ná káżdy mieſiąc [in omni mense Vulg] vkazáli w mieſćie. BibRadz 1.Mach 1/61.

»przez miesiąc« (2): Wthory przyuyley wzyąla od czaſu narodzenya od kſyązycza september paſzdzyernyka ktory ſluzyl yey narodzenyu a to yſz przeſz then myeſyącz zydouye ſzwyączyly PatKaz III 113v.

~ Wyrażenie:»przez dwanaście miesięcy« (1): O pogodzio y theż Niepogodzie przez 12, Mieſięci do czałego Roku. LudWieś B. ~

»w miesiąc« (3): BielKron 418v; Bo też iuż ſámá ſtárość w wiecżor y z záránku/ Vſtáwicżną boleſcią byłá bez przeſtánku. Doganiáiąc do kreſu vbogiego ſtárcá/ Ládá w mieſiąc popadſzy nie cżekáiąc Márcá. HistLan E.

~ W połączeniu z liczebnikiem porządkowym jako nazwą (1): ták iż w pirwſzy mieſiąc pirwſze woyſko ciągnęło s krolem przećiw nieprzyiacielom BielKron 74v. ~

»w [którym] miesiącu« = w ciągu miesiąca (4): ieſli w oſtátnich Mieśiącach żywotá dokona/ niech ma wſzyſtko. SarnStat 191, 193.

~ W połączeniu z liczebnikiem głównym [liczebnik + miesiąc] (2): A ieſli we trzech wtórych Mieśiącách [in tribus secundis mensibus JanStat 206] [mający beneficium] zéydźie/ niech ma połowicę [wszystkich dochodów] SarnStat 191, 191. ~

b. Okres około 30 dni liczony od jakiejkolwiek daty (585): Kiedy przeminie mieſiąc/ roſprzedamy thowáry Leop Am 8/ 5; Woiowáli w ten cżás dłużey niż mieſiąc BielKron 416v, 5v; Mącz 502b; RejAp 90, 108; SarnStat 520.

miesiąc czego (2): Rozlicżyłeś mieſiące pocżęćia ich/ á zwiedziałeś cżás rodzenia ich? Leop Iob 39/2; RejPos 270.

[ile] miesięcy do czego (1): ij záli wy nie mowicie ijże ieſſcże cżterzy mieſiące do żniwa? OpecŻyw 50v.

miesiąc przed czym (1): iż od niego będą zábići mieśiąc przed tym niżli ſam Antychriſt zginie. WujNT 864.

Ze zdaniem czasowym (3): OpecŻyw 10v; ArtKanc A5; Teraz iuż ſzoſty mieśiąc/ iák ią zową płodną SiebRozmyśl F3.

W połączeniu z liczebnikiem głównym [w tym: liczebnik + miesiąc (32), miesiąc + liczebnik (6)] (38): OpecŻyw 10v, 50v; Murm 8, 9 [3 r.]; Mymer1 5; BartBydg 142b; KłosAlg G2 [2 r.]; Mymer2 4; BibRadz I 418c marg, Ioann 4/35; BielKron 148v, 149, 187v, 217; Menstruum spacium, Ieden mieſiąc. Mącz 216d, 216d, 326a, 342c, 389d; LeovPrzep H4v [2 r.]; RejAp 80v, 90v; BudNT Ioann 4/35; CzechRozm 141v; Cżás rozſądzenia y końcżenia káżdey ſpráwy/ ktoraby do tych ſędźiow przychodźiłá/ niechby był trzy mieśiące. ModrzBaz 92v, 92v, 133v; Calep 975a; WujNT przedm 32, Ioann 4/35; SarnStat 193, 520, 777, 778.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym [w tym: o ciąży (9); liczebnik + miesiąc (6), miesiąc + liczebnik (4)] (10): OpecŻyw 8v, 14; POſpolithy á zwycżayny czas zlężenia: ieſth dziewiąty mieſiącz. FalZioł V 16a, V 30; gdy iuż wſſyſthko wypełniono co ku przybrániu niewieśćiemu przyſluſſáło/ náſtawał dwunaſty mieſiąc Leop Esth 2/12; RejPos 270; SiebRozmyśl F3. Cf Fraza.

W połączeniu szeregowym (1): Wyidzie dzień/ y drugi/ y trzeći/ wyidzie thydzień/ y drugi/ mieſiącz/ kilká/ áż rok GórnDworz R2.

W charakterystycznych połączeniach: bliski miesiąc, krotki (2), przeszły; dłużej niż miesiąc; nastaje miesiąc, przeminie (kazać przeminąć miesiącom) (2), przybliża się, wynidzie (wyście miesiąca) (3).

Fraza: »miesiąc [który] jest [komu]« [o ciąży] (3): BudNT Luc 1/32[36]; ArtKanc A5; á ten mieśiąc ſzoſty ieſt oney[mensis sextus est illi] ktorą zową niepłodną WujNT Luc 1/36.
Wyrażenia: »co miesiąc« (3): która to wilgotność ieſli co mieśiąc precz wyniść niemoże/ wſzyſtki choroby [...] przydáć ſye iém mogą. Oczko 15v; SkarŻyw 183; KlonWor 76.

»[który] miesiąc temu« (1): Elzbieta przyrodzoná twá/ w ſtaroſcij ſwé pocżęla ſyna/ a iuż temu ſſoſti mieſiątz OpecŻyw 8v.

[Zestawienie: żart. (?) »miesiąc lizak« = miodowy miesiąc: [postanowiwszy się w stadle] z małżonką ſwą w wielkiey krotochwili żył/ iákoby iuż ine towárzyſtwá opuśćić miał. Ale mieśiąc lizak niedługo mu domá świećił/ obacżywſzy pánią ſwą brzemienną/ [...] ocnął w nim nałog pierwſzy/ iął śię záś ſwey drużyny. HistFort 13.]
Szeregi: »lata ani (i) miesiące« (2): RejAp 22v; kośćią mu Troia w gárle ſtoi/ Drugich lat dźieśiąći ſie y mieśięcy boi GórnTroas 41. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»miesiąc i tydzień« (1): Potym lichwę co mieśiąc y co tydźień bierze KlonWor 76. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

αα. W funkcji przysłówka (484):

»[którego] miesiąca« = w którym miesiącu (21): (Iáko) łośica przywykłá puſzcży/ wedle chęći duſze ſwey/ [...] oddycha biegaiąc/ kto ią záhámuie? wſzytcy ſzukáiący iey nie vſtáną/ mieſiącá ſwego znaydą ią (marg) To ieſt. Kiedy ſię ma ozrzebić. (‒) BudBib Ier 2/24.

~ W połączeniu z liczebnikiem głównym (1): anie zapłacielo się im było iednego Miesiąca zdradzieli ActReg 8.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym [liczebnik + miesiąc (18), miesiąc + liczebnik (1)] (19): FalZioł V 29v; dla tzego Wtory Klemens ſkoro wſzedł ná papieſtwo/ dziewiątego mieſiącá ieſt otruty? KrowObr 38; thám niewiáſty [...] oſmego mieſiącá rodzą BielKron 8v, 159v, 173v, 198v, 201, 204v (10); BudBib 4.Esdr 16/39; ModrzBaz 92v; SkarŻyw 311; národził ſię z Krolowey Zophiey Syn Włádiſław z wielką rádością oycowſką á czwartego áż Mieſiącá ochrzczony był StryjKron 557; WujNT Luc 1/26; KlonWor 63. Cf »[którego] miesiąca potym«.

Wyrażenie: »[którego] miesiąca potym« (1): aż potym Ceſarz Honoryus obudwu z Rzymá wygnał y ledwie tego Bonifácyuſá ſiodmego mieſiącá potym Papieżem w Rzymie vtzynił. KrowObr 28v. ~

»[którego] miesiąca« = po upływie ilu miesięcy (6):

~ miesiąca [którego] czego (1): Mieſiącá trzećiego wyścia z Egiptu/ przyſzli pod gorę Syná [lege: Synaj] BielKron 32.

[którego] miesiąca od czego (1): [św. Augustyn] vmárł w obegnániu od Wándálitow ſiodmego mieſiącá od oblężenia. BielKron 270.

miesiąca [którego] po czym (2): BibRadz Ex 19/1; Zábity 1296. śiodmego ábo oſmego mieśiącá po przyiętym kroleſtwie KlonKr D4v.

Wyrażenia »jednego miesiąca« = w ciągu miesiąca; in mense uno Vulg, PolAnt (2): Potym wyćiąłem trzech Páſterzow iednego Mieſiącá Leop Zach 11/8; BudBib Zach 11/8. ~

»miesiąc« (A) = przez miesiąc; mense Vulg (260): Napełnić ſkleniczę kwieciem [...]/ potym poſtawić na mieſtcze wilgotne [...] niechay thak ſthogij mieſiąc albo dwa FalZioł II 2a; BielKron 88, 400v; StryjKron 416.

~ W połączeniu z liczebnikiem głównym [liczebnik + miesiąc (190), miesiąc + liczebnik (45)] (235): MAtuchno moia milá dziękuię tobie iuż ijżes mie dziewiętz mieſięcy w ſwym żywocie noſila OpecŻyw 88, [80], 147v, 179; PatKaz I 14; PatKaz II 39, 40, 41v, 42, 53v (10); KłosAlg G, Gv [2 r.], G4 [2 r.], G4v [2 r.], H; Ci sędziowie nie mają dłużej być in magistratu jedno sześć miesiącow Diar 97; BibRadz 2.Par 36/2; Ziemiá w Kroleſtwie Senege bárzo płodna: ále tám deſzcż dźiewięć mieſięcy nie bywa BielKron 450v, 5, 21v, 51, 70, 73v (50); Solstitialis morbus, Chorobá pułrocznia która ſześć mieſięcy trwa. Mącz 398d, 401c, 464d; GórnDworz Z7; HistRzym 15v; RejZwierc 204v; BudBib 3.Reg 11/16, 2.Par 36/2, 3.Esdr 1/34, 4.Esdr 4/39 [40]; BudNT Apoc 11 /2, 13/5; CzechRozm 32v, 156v,165v; ModrzBaz 133v; SkarŻyw 392 [2 r.] 473, 478 marg; StryjKron 637; CzechEp 310; LatHar 528; WujNT Luc 1/56, Act 7/20, 20/3, Hebr 11/23, Apoc 9/5 (8); Iego M. Król dowiedźiawſzy ſie/ gniewał ſie nań więcéy niż dwá Mieśiącá SarnStat 372, 209; SkarKaz 577b, 580a; CiekPotr 43. Cf W połączenia z latami i (lub) dniami.

W połączeniu z latami i (lub) dniami [w tym: w połączeniu z liczebnikiem głównym (124)] (129): HistAl L3; W oſmi lát był Ioáchin kiedy krolowáć pocżął/ á krolował w Ieruzálem trzy mieſiące y dzieſięć dni. Leop 2.Par 36/9; UstPraw G4v; Trwáłá walká Troiáńſka z Greki dzieſięć lat ośḿ mieſięcy y dwánaſcie dni BielKron 60v, 67v, 84v, 89, 131, 144v (115); BudNT Act 18/11, Iac 5/17; Bo tylo dwie lećie y trzy mieśiące z ſobą mięſzkáli/ od roku iuſz cżyſtośći ſłużąc SkarŻyw [223]; StryjKron 5; LatHar 679; WujNT Act 18/11, Iac 5/17; SarnStat 689, 690, 777; KlonKr E3v.

Wyrażenia: »cały miesiąc« [szyk 5:3] (8): Wezmi leliowych kwiatkow ze cżtyrzy garſci/ włoż ie do kwarty dobrego wina á wyſtaw na ſłońcże iſzby ſtało czały mieſiącz naſłończu FalZioł I 76d; MurzHist D4v; Przetho wam da Pan mięſá byśćie iedli nie ieden dzień/ áni dwá/ áni pięć/ áni dzieſięć/ ábo dwádzieśćiá/ ále cáły mieſiąc Leop Num 11/20; BibRadz Iudith 3/13[15]; BielKron 165, 211v; SkarŻyw 484; SarnStat 496.

»kil(k)o (a. kilka) miesięcy (a. miesiącow)« (8): BielKron 198, 202, 202v, 420, 455v; Aliquot menses transmittere in specu, Kilká mieſiąców przetrwáć w yákiey yáskiniey. Mącz 227c; StryjKron 557; LatHar 679.

»miesiąc ruski« = bardzo długo (1): V dworu też záś wytrwaſz mieśiąc Ruſki/ Niżli przybiją ná drzwi reieſtr Pruſki. KlonFlis H3v. ~

»[który] miesiąc« (A) = po upływie ilu miesięcy, za ile miesięcy (1): Proſzę ćie wywiedź go ſwą mądrośćią z tey łodźi/ á ia ćiebie od kurwogoſpodarzá drugi mieśiąc wykupię. HistRzym 23.

»miesiącem« = przez miesiąc (1): A ktoby przed tem vybicziem mieſiączem wdzierzeniv onego ymienia byl, [...] [urząd] vedlia tego na obiedvie ſtronie roſądek ſpraviedlivy vczynicz ma ComCrac 19v.

Wyrażenia przyimkowe: »do miesiąca« = na miesiąc (11): Obegnáńcy máiąc tę nádzieię/ iż ich rátuią/ wźięli pryzmierze [!] do mieſiącá BielKron 252, 40.

~ W połączeniu z liczebnikiem głównym [liczebnik + miesiąc] (9): UstPraw E3v; BielKron 58v [2 r.] [211]v; ActReg 156; WOiewodá náſz onéy źiemie/ temu vćiekáiącému może dáć gléyt do dwu Mieśięcy SarnStat 242, 156. Cf W połączeniu z latami.

W połączeniu z latami [z liczebnikiem głównym] (2): BielKron 395v; iest wSiedmigrodzkiey Ziemi prawo, ze Testamenty nie wazą, iedno do Roku atrzech miesięcy ActReg 60. ~

»do miesiąca« = przez miesiąc (1):

~ W połączeniu z latami (1): było wiele wdow zá dni Eliaſzowych w Izráelu/ gdy było zámknione niebo do trzech lat y ſześći mieśięcy WujNT Luc 4/25. ~

»od [ilu] miesięcy« (2): od wiela go mieśięcy/ przed Meſſyaſzá náſzego Páná Iezuſá pocżęćiem/ w żywoćie nośiłá. LatHar 326.

~ W połączeniu z liczebnikiem głównym (1): Oto y Elzbietá w ſtárośći ſwey [...] iuż też od ſzesći mieſięcy dźiatkámi záſzłá. CzechRozm 161. ~

»na miesiąc« = infra mensem JanStat (22): KłosAlg Gv, G2; Chodzi też v nich kiedy trzebá poſpolity cżłowiek ku potrzebie woienney/ ták oracż/ niewolnik/ iáko y rzemieſnik/ máiąc káżdy płát náznácżony ſwoy ná mieſiąc. BielKron 260; Mącz 394b; HistRzym 21v; ReszList 167; ActReg 4v, 23, 64; Calep 180b, 303a; á ten [bankierz] od grzywny nie więcéy ná mieśiąc będźie lichwy wyćiągał/ ieno ieden groſz. SarnStat 205.

~ W połączeniu z liczebnikiem głównym [liczebnik + miesiąc] (7): Diar 97; BielKron 444v, 452v; Demensum, Obrok/ Wydzielona żywność ná yeden mieſiąc. Mącz 219d, 216d; StryjKron 577; Ná trzy mieśiące miey ſpiże przy namniey Zyiąc naſkromniey. KlonFlis F.

W połączeniu szeregowym (1): káżdy goſpodarz ma wiedźieć/ ná tydźień/ ná mieśiąc / ná rok/ rozchodu ſwego ordynáryą GostGosp 2.

Wyrażenie: »na kożdy miesiąc« (2): Mącz 342c; Téż vſtáwiamy wſzyſtkim przerzeczonym Vrzędnikóm ná kożdy rok dwoiákié ſzáty/ [...] á ná kożdy Mieśiąc [quolibet mensae JanStat 42] kożdému trzewiki. SarnStat 377. ~

»na miesiąc« = co miesiąc (12): Murm 8; Menstruus, czo na myesyącz byva BartBydg 89; máćicá/ áczkolwiek krwią płynie ná mieſyąc/ á wſzakże ſye thám w niey żadna kreẃ s przyrodzenia niechowa SienLek 89v.

~ W połączenia z liczebnikiem głównym (1): iż ná káżde trzy Mieſiące Krolowi Krześćijáńſkiemu ſto funtow złotá [...] mieli ſkłádáć. BielKron 442v.

W połączeniu szeregowym (1): A ieſliby to pożytecżniey było cżynic ná káżdy mieśiąc/ álbo káżdego tegodniá/ álbo ná káżdy dźień/ o tym [...] pewna vſtáwá być niemoże KuczbKat 185.

Wyrażenia: »na każdy miesiąc« (8): Poroczki máią być ſądzone ná káżdy Mieſiąc w káżdym powiećie UstPraw G3; BielKron 262, 442v; Mącz 216d [2 r.]; SienLek 108; KuczbKat 185; SarnStat 716.

»na miesiąc raz« (1): ktore [znaki] Hetman Mieyſki [...] częſto opátrowáć powinien/ przynamniey ná Mieſyąc raz. GroicPorz b4. ~

»przez miesiąc« = w ciągu miesiąca (74):

~ W połączeniu z liczebnikiem głównym [liczebnik + miesiąc (60), miesiąc + liczebnik (5)] (65): OpecŻyw 11v, 13, 13v; PatKaz II 27v; FalZioł IV 30d; HistAl M7; Leop Apoc 13/5; y odeſzłá do domu oycá ſwego do Betlehem Iudá/ y byłá tám przez cztery mieſiące. BibRadz Iudic 19/2, Luc 1/52, II 98b marg, Apoc 9/5, 10; BielKron 28, 267, 268, 295, 332, 412v; Bimestris, Dwomieſięczny/ przes dwá mieſiącá. Mącz 216d, 17c, 86d, 342c, 429b; RejAp 76, 78v [2 r.], 79, 89v, 107v; RejPos 296, 304, 306v; CzechRozm 161; SkarJedn 268; SkarŻyw 478, 574; StryjKron 340; MLekolicżna Galathea wielmi ćię żáłuie/ Z morzá ſię przez trzy mieśiące iuż nie vkázuie. KlonŻal B3; Phil D; LatHar 336, 501; Kroleſtwo Antychriſtowe nie będzie trwáć dłużey iedno przez pułczwártá látá: to ieſt/ przez czterdzieśći y dwá mieśiącá WujNT 103, Luc 1/24, Act 19/8, s. 512, 514, Apoc 9/10, s. 864; SarnStat 184 [2 r.] 549; Wſzákże tego potomká nie cżekano więcey/ Iedno iák Práwo każe/ przez dźieśięć mieśięcy. KlonWor 63. Cf W połączeniu z latami lub dniami.

W połączeniu z latami lub dniami [w połączeniu z liczebnikiem] (13): Leop Luc 4/25; kożdy ſnich dzierży częſć ſwą ſpokoynie przes trzy látá y trzy mieſiące UstPraw B3v, G3v, G4 [2 r.], G4v, H; BudBib 2.Par 36/9, 3.Esdr 1/43; SarnStat 594, 689 [2 r.], 690.

W połączeniu szeregowym (1): Izaż to nie ieſt prawdá że wiele ludźi náyduie ſię tákowych/ ktorzy ſię przez wiele dni/ mieśięcy/ ylat zá pomocą Bożą mogą bez grzechu śmiertelnego záchowáć WysKaz 16.

Wyrażenia: »przez cały miesiąc« (7): FalZioł II 1d; na morawę ſie vdali, ktorąż więcey niż przez czały mieſiącz miecżem y ogniem puſtoſzyli wolno. MiechGlab 14; BibRadz Num 11/20, 21; Kiedy tym Lápánom ſłońce záchodzi około świętego Lámpártego/ dniá áni świátłá żadnego v nich nie máſz iedno noc przez cáłe trzy mieſiące vtſáwicżnie BielKron 295, 114v; Totos hos menses quietum reddam, Przes cáłe ty mieśiące vkrócę vſpokoyę. Mącz 460a.

»przez miesiąc dni« = przez miesiąc (1): y mieſzkał [Jakub] z nim [Labanem] przez mieſiąc dni [mensem dierum]. BudBib Gen 29/14.

»przez kilko miesięcy« (1): Tegoż czáſſu Polacy z Czechámi Pruſſy przez kilko Mieſięcy woiowáli StryjKron 577. ~

»w miesiąc« = w ciągu miesiąca (8): Twa Zygmunćie ſławá wſzędźie/ W mieśiąc podnieśiona będźie KmitaPsal A3.

~ Wyrażenie: »raz (a. [ile] razy), [ile] kroć w miesiąc« (6:1): GlabGad K8v; [Rzymianie] ná ćwicżenie wyieżdżáli trzy rázy w Mieſiąc BielSpr 3, 2, 9v; LatHar 254; SarnStat 716; KmitaSpit A2v.
Szereg: »w tydzień albo w miesiąc« (1): Ieſlić nákoniec domowe zabáwy przeſzkadzáią: áza to wielka/ raz w tydźień álbo w mięśiąc [!] od nich ſię trochę oderwáć/ y myśli ſwe vſpokoić? LatHar 254. ~

»w [ile] miesięcy« = nie później niż za ileś miesiący (2) : tám Credytorowie [...] máią być tákim przywołánim pozwáni/ z námienienim roku we trzy Mieſyące. GroicPorz p3.

~ po czym w [ile] miesięcy (1): Pánná po ſzćiu zá mąz we trzy látá y trzy mieśiące, ma czás czynienia práwem przećiwko opiekunowi ſwému: którégo czáſu, ieſli przemieſzka, iuz práwo vtráći. SarnStat 641.

W połączeniu z latami (1): SarnStat 641 cf po czym w [ile] miesięcy. ~

»w miesiąc« = po upływie miesiąca (8): Onego ránionego wźięto do Bálwierzá/ ále iż niektore rány były w nim śmiertelne/ przeto w mieśiąc ábo we dwá [post unum et alterum mensem] vmárł. ModrzBaz 70v.

~ po czym w miesiąc (1): Potym aby ona nie była taka czoby dopiero porodziła, albo też dawno po porodzeniu nie była: nadaley we dwa mieſiącza FalZioł V 36.

W połączeniu z liczebnikiem glównym [liczebnik + miesiąc] (4): FalZioł V 36; [Maryja] Iozephowi S. byłá cżternaſtego roku poślubioná: á we cżterzy záſię mieśiące od Anyołá nowym poſelſtwem vracżoná. LatHar 510; SarnStat 179, 192.

Wyrażenia: »w kilka miesięcy« (2): SkarJedn 136; Pánno w kilká mieśięcy potym/ Anyelſkim zwiáſtowániem/ y przedźiwnym pocżęćiem Syná Bożego oſobliwie vcżcżona/ modl ſię zá n. LatHar 501.

»w miesiąc potym« (2): I Stałoſie iákoby w mieſiąc potym [post mensem]/ że powſtał Náás Ammońcżyk Leop 1.Reg 11/1; LatHar 501. ~

»za miesiąc« = na miesiąc (1): wſzyſcy ſie powſciągnęli od ſwych ſtrzał/ á przedłużenie wzyęli zá mieſiąc BielKron 100.

»za miesiąc« = w ciągu miesiąca (13): Menstruum opus, Ein werck do man ein monat mitt tzuſchaffen hat. Robotá ſktorą yeſt zámyeſſyąc doſzć czynyć. Murm 8; BartBydg 89; BielKron 40.

~ W połączeniu z liczebnikiem głównym [liczebnik + miesiąc (7), miesiąc + liczebnik (1)] (8): za ieden mieſiącz zeydzie z ciała wſzytka plugawoſć FalZioł II 19a; BielKron 73v, 96v, 223, 370, 444v, 453v; Expeditionem conficere ternis mensibus, Za trzy mieſiące ſpráwić co potrzebá ná woynie/ odpráwić woinę. Mącz 294c.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym (1): zá drugi mieſiąc wzyęli mocą wtory mur BielKron 147.

W połączeniu z latami (1): Opráwił tedy Neemiaſz mury Ierozolimſkie [...] zá dwie lecie/ mieſięcy cżterzy BielKron 96v.

Wyrażenie: »za cały miesiąc« (1): gdy ktoremu Zydowi oćiec albo máć vmrze/ nie będźie ſiedźiał ná żadney łáwie/ áni iadał ná ſthole/ iedno ná źiemi zá cáły mieſiąc BielKron 465. ~

»za miesiąc« = po upływie miesiąca (5): ábo złoto bárziey miłuieſz/ ále nieto że ćie chcę zá mieſiąc ſwiebodną vcżynić. HistRzym 23v.

~ od czego za miesiąc (1): pyſche lyſti po wſym swym zyemiam y po zamorzv [...] abi bily pogotowyv na woyne od tego czaſſv za myeſſyeczi [!] LibLeg 11/61v.

za [ile] miesięcy po kim (1): Hiſzpani [...] ćiągnęli proſtho do wyſpow Moluckich y im przyległych/ do ktorych przypłynęli zá oſḿ mieſięcy po zábithym Mágiellanie [tj. po jego zabiciu]. BielKron 446.

W połączeniu z liczebnikiem głównym [liczebnik + miesiąc] (3): I Rhodys Inſułę im przydał/ ktorą potym Turek. 1523. kxiężycá Stytzniá zá trzy Mieſiące wziął KrowObr 136; BielKron 446, 446v. ~

»przed miesiącem« = przed upływem miesiąca (4):

~ W połączeniu z liczebnikiem głównym (1): będą muśieli ći/ którzy máią zaſtáwné Stároſtwá/ zápłáćić nam ſto grzywien pieniędzy/ tylekroć ile przed ſześćią mieśięcy nam tákowych mężobóycy nie oznaymią SarnStat 606.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym [liczebnik + miesiąc] (3): FalZioł V 30 [2 r.]; Vitalis homo haud unquam est ante septimum mensem, Nie bywa żywy płód który ſie przed ſiodmym miſiącem [!] rodźy. Mącz 500d. ~

»przed [ilu] miesięcy« = [ile] miesięcy temu (1): przed cżtermi mieſięcy/ iáko wtorym Chrztem/ ſwoim ſię przedſięwzięćim obmyłá SkarŻyw 196.

»po miesiącu« = post mensem JanStat (16): źwierzęta niecżyſte będą odkupione po mieſiącu piącią ſyklow ſrebrá BielKron 36.

~ po [ilu] miesiącach od czego (1): y kożdy potomek náſz/ gdy będźie ná Miſtrzoſtwo wźięt/ y który ma bydź wźięt po ſześći Mieśiącách od wźięćia Miſtrzoſtwá przerzeczonému Naiáſnieyſzému Królowi Káźimiérzowi y iego potomkom Królom Polſkim oblicznie ſtáwić ſie [będzie powinien] SarnStat 1094.

Ze zdaniem czasowym (1): ſpráwowáli ofiárę po dwu lat y po ſześći mieſięcy/ iáko było miáſto wzięte BudBib 2.Mach 10/3.

W połączeniu z liczebnikiem głównym [liczebnik + miesiąc] (11): Diar 96; BielKron 94v, 361, 410v; á po trzech mieſiącách/ oćiec go zwielkimi ſkárby wypráwił do Epiphániuſzá SkarŻyw 453, 101, 436; WujNT Act 28/11. Cf po [ilu] miesiącach od czego, W połączeniu z latami lub dniami.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym [liczebnik + miesiąc] (3): Niegdy ſię też to [porzucenie płodu] po piątym mieſiączu przydawa FalZioł V 29v, V 30 [2 r.].

W połączeniu z latami lub dniami [z liczebnikiem glównym] (2): A gdy obeſzli wſzythki źiemie/ przyſzli po dźiewiąćiu mieſiącoch [in fine novem mensium] y po dwudźieſtu dniu do Ieruzálem. BibRadz 2.Reg 24/8; BudBib 2.Mach 10/3.

Wyrażenie: »po kilku miesięcy« (1): Potym też po kilku mieſięcy/ Lánthgraff Heſki/ przyiáchał do Krolá Fráncuſkiego BielKron [211]v. ~

»w miesiącu« = w ciągu miesiąca (9): dał iemu [kurwigospodarzowi] ſto funtow pieniędzy ná to/ áby they pánny Tárſiey y iedná męſka głowá nie oglądáłá w mieſiącu krom iego. HistRzym 21v.

~ w [którym] miesiącu od czego (1): w ſzoſtym mieśiącu od pocżęćia ſwego/ [Jan Chrzciciel] dał ſię pocżuć w żywoćie mátki ſwey CzechEp 149.

W połączeniu z liczebnikiem głównym (1): SarnStat 777 cf W połączeniu z latami.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym [liczebnik + miesiąc (2), miesiąc + liczebnik (2)] (4): PatKaz III 96; Takim ieſtli ſie przyda odchodzenie/ poſpolicie w mieſiączu wtorim albo trzecim: przydawa ſie FalZioł V 29v, V 31v.Cf w [ktorym] miesiącu od czego.

W połączeniu z latami (1): ieſli we trzech lat y we trzech mieśięcy [infra tres annos et tres menses JanStat 550] czáſu pokoiu y zgody ćiérpi ſpokoynie Dźierżawcę trzymáć ono dźiedźictwo [właściciel traci prawo do posiadłości] SarnStat 777.

W przeciwstawieniach: »dzień, tydzień, rok ... miesiąc« (3): SkarŻyw 195; y mnieyſzą ſzkodę vcżyni dworká w tygodniu iednym/ kiedy iey doyźrzy/ niż w mieśiącu: á w mieśiącu záś mnieyſzą/ niż w rok/ kiedy ſam Pan dogląda. GostGosp 108. ~

»w miesiącu« = nie później niż po upływie miesiąca; infra mensem a. tempus mensis JanStat (6): aby czi ktorzi mienią ſie bycz vybiczi zymienia [...] nadaliei w mieſiączv vcziekali ſie y pozyvali o vybiczie takove. ComCrac 19; SarnStat 255.

~ w [ilu] miesiącach od czego (2): we trzech Mieśiącách ode dniá wźięćia liſtów od Apoſtolſkiéy Stolice [...] będźie powinien álbo będą powinni oblicznie przyśdź przed bytność Máieſtatu Królewſkiégo SarnStat 1124, 1126.

W połączeniu z liczebnikiem głównym [liczebnik + miesiąc] (4): áby w ſześći Mieśięcy [...] do Króleſtwá y Pańſtw náſzych/ y do vrzędów ſwych kośćielnych wróćili ſie SarnStat 176. Cf w [ilu] miesiącach od czego, W Połączeniu z latami.

W połączeniu z latami [z liczebnikiem głównym] (1): TEN KTORY PRZEDAIE, ma onégo dźiedźictwá gránicé pokázáć, á we trzech lat, y we trzech mieśiącách, ma tego, który kupił, brónić. SarnStat 688. ~

»w [ile] miesięcy« = po upływie iluś miesięcy (3):

~ po czym w [ile] miesięcy (1): Miſtrz kożdy po obrániu w ſześći Mieśięcy Krolowi przyśięgáć ma. SarnStat 1094 marg.

W połączeniu z liczbnikiem głównym [liczebnik + miesiąc] (2): Vſura centeſima zową, która we ſtu Mieśięcy wyrówna ſummę pożyczáną. SarnStat 1273, 1094 marg.

Wyrażenie: »w kilku miesięcy« (1): [Król] wpadł w niemoc/ w kilku mieſięcy vmárł BielKron 345v. ~

α. O wieku ludzkim (35):

miesiąc od czego [z liczebnikiem głównym] (1): Tegoż roku drugie dziećię pod Krákowem ledwo puł Mieſiącá máiąc od národzenia/ [...] przyſcie Tátarſkie do Polſki przepowiádáło StryjKron 350.

W połączeniu z liczebnikiem głównym [liczebnik + miesiąc (19), miesiąc + liczebnik (7)] (26): Murm 9 [3 r.]; BartBydg 191b [2 r.]; pulli quinquemestres, Zrzebiętá pięc mieſięcy ſtáre. Mącz 342d, 465a; A po wyśćiu śiedmi mieśięcy/ zęby mu ſie z dźiąſł puſzczáią LeovPrzep H4v;Calep [1086]b. Cf miesiąc od czego, W połączeniu z latami i dniami, Fraza, Zwrot, Wyrażenia przyimkowe.

W połączeniu z latami i dniami [w tym: w połączeniu z liczebnikiem głównym (4)] (7): HistAl N4v; BielKron 126v, 400v, 425; żywotá iey wſzytkiego było lat pięćdzieśiąt y ſześć/ mieśięcy ośm/ dniow 21. SkarŻyw 143. Cf Wyrażenia przyimkowe.

Fraza: »komu (jest) miesiąc (a. [ile] miesięcy), [który] miesiąc« [szyk zmienny] (2:2): On rzekł iaćiem nie ták ſtáry/ Dopieroć mi mieśiąc wtory BierEz M2; Dziećię w Krákowie/ kthoremu ledwá mieſiąc było/ opowiádáło Tátáry przyść rychło. BielKron 363v, 327v; BudBib Num 18/16.
Zwrot: »mieć [ile] miesięcy (wieku); być w [ilu] miesięcy« [szyk zmienny] (6;1): OpecŻyw 28; vrodzło [!] ſie było iedno dciecię [!] w Krakowie kthore w ſzeſci mięſięci będącz, [...] powiadało iż MiechGlab 33; BielKron 400v, 425; A to w ták máłym wieku ſobie poczynáłá/ Ze więcéy nád trzydźieśći Mieśięcy niemiáłá. KochTr 12; StryjKron 350 [2 r.].
Wyrażenie: »kilka miesięcy« (1): iż więcey żył zbáwićiel náſz/ kilkiem mieśięcy/ niżli trzydźieśći lat y trzy. LatHar 510.
Wyrażenia przyimkowe: »w [ile a. ilu] miesięcy« (2): Koń áże we trzydźieśći mieśięcy/ dopiro zęby średnié puśći SienLek 188.

~ W połączeniu z latami (1): á po Mieſyącách po czterzy kroć śiedmi (to ieſt/ we dwu lat y czterech mieśięcy) [dziecko] iuż ná nogách chodźi LeovPrzep H4v. ~

»po [ilu] miesiącach« (4): po mieśiącách po trzy kroć śiedmi/ iuż ſłowá niektore wymáwiáć [dziecko] poczyna LeovPrzep H4v, H4v [2 r.].

~ W połączeniu z latami (1): po roku y po dwu mieśiącách [...] człowiek iuż krzepko śiedźi LeovPrzep H4v. ~

αα. Życie ludzkie [w pl] (5): Thákżeć y mnie iákoby práwem dźiedźicznem przyſzły Mieſiące prożne BibRadz Iob 7/3; BudBib Iob 7/3.

miesiące czego (1): A Iob powiáda/ lidżbá mieśięcy żywotá mego vćiebie ieſt Pánie BiałKaz Cv.

miesiące czyje (2): LubPs hh6; Bo zámierzone (ſą) dni iego/ licżbá mieſięcy iego v ćiebie BudBib Iob 14/5.

β. Wypłata miesięczna, żołd (2): kiedy im [żołnierzom niemieckim] zádzierżą Mieſiąc wołáią Gielt gielt BielSpr 65v; Dalei proszą o pieniadze namiesiac ale chocby dac pułmiesiąca ActReg 64.
c. Miesiąc księżycowy, tj. okres pełnego cyklu faz księżyca (16): Intermestris luna, Náſtáyący nów/ yákoby miedzy mieſiącmi náſtáyący xiężyc. Mącz 217a, 10c; (nagł) Stycżeń/ Ianuarius. (‒) Ma dni trzydźieśći y ieden. A Mieśiąc dwádźieśćiá y dźiewięć. LatHar [+ + ], [+ + ]v, [ + +2], [ + +2]v, [++3], [++3]v (12).

W połączeniu z liczebnikiem głównym (1): ku pierwſzemu ſwięthu poſzcżą trzydzieſci dni, ku wtoremu ieden mieſiącz/ á ku treciemu [!] dwanaſcie dni. MiechGlab 21.

Wyrażenie: »co miesiąc« (1): iż lunátyk ieſt (marg) Wł. mieſiącuie/ To ieſt co mieſiąc páduch mu bywa. (‒) BudNT Matth 17/15.
2. Księżyc; luna Murm, Mymer1, Mącz, Vulg, PolAnt, Calag, Calep; noctiluca Calep (324): PatKaz I 2v; Murm 3; Mymer1 3; Zadny cżłowiek nie day ſobie żyły zaciąć/ ani baniek ſtawiać z tego członku/ w ktorego cżłonka znamieniu: mieſiącz wypełnia bieg ſwoy. FalZioł V 59v, [*8]v, IV 50d, V 51v [2 r.], 52, 52v, 53, 56; BielŻyw 135; WróbŻołt 103/19; A ſnadź pirwey w yáſnośći ſwey Myeſiąc vſtánye/ Niżli to yego ſławne ná wſſem pánowánye. LubPs Q4, X6 marg, cc2v, ff3v marg; MIeſiąc tá Płánetá wdzyęcżna/ Ktorey daná tá moc wiecżna/ By ſwiećiłá iáſno w nocy RejWiz A2, 2v [2 r.], 148v, Dd3v; Goski A10v, *; BielKron 78, 222, 462v [3 r.]; Mącz 327b; OrzQuin Aav; SienLek 28; RejAp 54, 63v [6 r.], 186, Dd2v, Ee2; GórnDworz L15v; GrzepGeom Bv, B2 [3 r.]; RejPos 53v; BielSpr 67v; Calag 355b; PudłFr 68; Calep 471a, 552a, 617b [2 r.], 705b; Kiedy mieśiąc iáſné rogi/ Skłonił od ſwéy zwykłéy drogi? KochFrag 18; LatHar 399 [3 r.]; KołakSzczęśl Av; SzarzRyt D3v.

miesiąc w czym [= w znaku zodiaku] (5): WYborny cżas krwie puſzcżania bywa zawżdy: gdy ieſt mieſiąc w znamieniu godnem. FalZioł V 59v, V 49v; Goski A3v, *; LeovPrzep Dv.

W połączeniach szeregowych (65): OpecŻyw 182v [2 r.]; PatKaz II 82v; Widzyałem przez ſen/ yż ſlońce y myeſyąc y iedennaſcye gwiazd chwalily mye HistJóz Av; WróbŻołt ff3v, hh7; RejPs 217v, Ff5; RejKup ſ4; ná konyec y bogá nye ználi/ ále czárty/ ludźye zmárłe/ [...] nád to źwirzętá nyeme/ ſlońce/ myeſyąc/ gwyazdy/ wody/ gory/ kámyenye/ [...] myáſto bogá chwalili y wzywáli KromRozm III B; LubPs C; RejWiz 2v, 10, 21v, 50, 109v (10); Y nábudował ołtarzow wſſemu rycerſtwu niebieſkiemu (Gwiazdam/ Słońcu/ y Mieſiącowi)/ w obu ſieniach kościołá Páńſkiego. Leop 4.Reg 21/5, Eccli 50/6; BibRadz Luc 21/25, Apoc 8/12; BielKron 1, 16, 44, 82, 136v, 296v; SienLek 28, 30v; RejAp CCv, 53v, 62v, 75 [2 r.], 75v [3 r.], 180v, Ffv; GórnDworz Gg4v; RejPos 4v, 5v, 6, 288, 337, Ooo3v; RejZwierc 95 [2 r.] 132, 171v; BielSpr 67v; BudBib Deut 4/19, 33/14, 4.Reg 23/5; SkarŻyw 75, 258; ArtKanc B6, 17, S20v, V2; GórnRozm K3v.

W przeciwstawieniu: »miesiąc ... słońce« (18): BierEz Gv; OpecŻyw 189; Ktory ku roſkoſſy ludzkiey vczynił oſobliwe ſwiátłoſći ſlońce áby dzień ludziem obiáſniáło á mieſiąc zgwiazdámi/ áby wćiemney nocy ſwiećił RejPs 203, 109; LubPs dd5; RejWiz 128v; Leop Eccli 27/12; BibRadz Ios 10/12, Is 30/26; BielKron 47v; SienLek 31; RejPos 5v; BudBib Ioel 2/31, 4.Esdr 5/4; BudNT Act 2/20; Ze ćię áni w dźień ſłońce gorące przéymie/ Ani źimno mieśiącá nocnégo zéymie. KochPs 187; RybGęśli B3; SkarKaz 549a.

W porównaniach (25): OpecŻyw 2v, 182v [2 r.], 189; WróbŻołt 88/38; RejPs 133; LubPs T5v; Cżłowiek ſwięty w mądrośći trwa iáko ſlońce: ále głupi iáko mieſiąc mieni ſie Leop Eccli 27/12, Eccli 50/6; BibRadz I 363c marg, Is 30/26, Eccli 27/11, 39/14; OrzQuin Aav marg, Aa4v; RejAp 63v; GórnDworz Gg4v; ModrzBazStryj tu2v [2 r.]; miedzy złym narodem y ſkáżonym powiáda/ świećićie iáko ſłońce y mieśiąc świátu/ ſłowo żywotá w ſobie máiąc. SkarJedn 12; KochPhaen 9; Nieprzepłácona Doroto/ Co między pieniędzmi złoto/ Co Mieśiąc między gwiazdámi/ Toś ty ieſt miedzy dźiéwkámi. KochSob 68; PudłFr 76; Calep 617b; LatHar 410.

W charakterystycznych połączeniach: miesiąc nocny, nocoświetny, smutny, zekrwawiony; miesiąc bieg swoj wypełnia (2), błyszczy się, kołem się ogrodzi, zaćmi się (zaćmić się musiał, zaćmion bywa) (5); piękność miesiąca, zimno(ść) (2); blask od miesiąca; sprawiać (sprawować się) według (względu) (czasu) miesiąca (4); rachować bieg miesiąca; miesiącem się sprawować.

Frazy: »miesiąc się mieni (a. odmieniać musi)« (2): RejPos 288v; Widziſz też iż ſie Mieſiąc vſtáwicżnie odmieniáć á odnawiáć muśi. RejZwierc 171v.

»miesiąca przybywa« (1): wſzytki korzenia/ albo zioła/ albo kwiatki: Maią być zbierany gdy mieſiącza przybywa, Bo gdy iuż mieſiącz z chodzi: w nich też mocz ginie. FalZioł V 118.

»miesiąc roście« (4): iż może przyſzłe rzecży przepowiadać pewnych cżaſow/ to ieſt od ſlończa wſchodu ażdo [!] ſzoſtej godziny przed pełnią poki mieſiącz roſcie. FalZioł IV 50d.

»miesiąc schodzi« (1): FalZioł V 118 cf »miesiąca przybywa«.

»miesiąc świeci (a. oświeca)« = luna lucet Vulg [szyk zmienny] (14): OpecŻyw 2v; RejPs 203; LubPs R3 marg; RejWiz 33v; á iáko mieſiąc pełny ſwiecąc we dni ſwoie: [...] ták y on świećił w kośćiele Bożym. Leop Eccli 50/6; BielKron 136v; RejAp BB4v, 54, 56, 99v; BielSpr 67v; ModrzBazStryj ¶2v; Calep 552a; Zá czyią ſpráwą we dnie ſłóńce chodźi? A mieśiąc świéći/ kiedy noc nádchodźi? KochFrag 16.

»miesiąca ubywa« (1): O żywoćie gdźie śmierći nie ináſz/ gdźie ſłońce nie záchodźi y mieśiącá nie vbywa/ [...] kto ſię o twoich dobrách y wczáśiech wypowie? SkarKaz 209a.

Wyrażenia: »bieg miesiąca« (1): Bo oni [astrologowie] biegi mieśiącow ráchuiąc / przyſzłe przygody ludzkie wiedźieć chcą SkarKaz 518b.

»blady miesiąc« (2): Otoż iedny [gwiazdy] ſą wyſzſze/ á drugie ſą niżey/ Blády mieſiąc nád wámi/ to ten ieſt nabliżey. RejWiz 145v; RejAp AA5v.

»drzewo miesiąca« = przedmiot kultu pogańskiego (4): izali żądacie widzieć naſwiętſze drzewá Słońcá y Mieſiącá/ kthore przyſzłe rzecży powiádáią y obiáwiáią. HistAl L2, L2v [2 r.], L3.

»nocna poświata od miesiąca« (1): Noctiluca – Noczną poſwiata od mieſiaca, miesiacz. Calep 705b.

»nowy (jest) miesiąc; now miesiąca; miesiąc na nowie« = interlunium, intermestris Calep [szyk 7:4] (5;4;2): FalZioł IV 50d, V 46; Z cżego na koniecz ſniegi ku nowemu mieſiączu vroſtą. LudWieś B3; Goski ktv; bo nád przyrodzenie było záćmienie ſłonecżne pod pełnią/ gdyż iedno ná nowi Mieſiącá bywa. BielKron 144v; ModrzBazStryj ¶2v; KochPs 122; Calep 552a [2 r.] 617b; LatHar [ + 12]v.

»pełnia miesiąca; miesiąc pełny, pod pełnią« = plenilunium Murm; luna plena Vulg [szyk 5:3] (4;3:1): Murm 3; Pełnia mieſiącza waruy krwie puſzcżać. FalZioł V 59v; Leop Eccli 50/6; gdyżem ieſt napełnion iáko mieſiąc pod pełnią. BibRadz Eccli 39/14; Goski ktv, *; BielKron 38v; BudBib Eccli 50/6.

»puł miesiąca« = sierp księżyca (6): Ná głowie też Aaron nośić będzie nád cżołem ſwym bláchę z wybornego złotá/ ná kſtakt [!] puł mieſiącá BielKron 34v; Erat autem aedificium in speciem hemycicli Nápoły okrągłe yákoby puł mieſiącá. Mącz 454b; BielSpr 23v, 41v, 44; StryjKron 390.

»schod miesiąca« (2): á wſzákoż go [kozła] zábić maſz/ ná schodźie mieśiącá. SienLek 163v, 142.

»światłość (a. świecenie), jasność miesiąca« = lux lunae PolAnt; lunae lumen Vulg (3:1): OpecŻyw 189; A iáſność mieſiącá będźie iáko iáſność ſłoneczna BibRadz Is 30/26, 4.Esdr 6/45; teyże nocy rybitw niektory ná morzu był/ á vsłyſzawſzy pluſkánie vźrzał łoże ná świecenie mieſiącá HistRzym 81.

»wiotysz miesiąca« = ostatnia kwadra księżyca (1): iż wiotyſſ mieſiącza zaięła noci wigiliey Bożego narodzenia LudWieś A4v.

»zaćmienie miesiąca; zaćmi się mieſiąc; zaćmienie w miesiącu; miesiące zaćmione« = eclipsis lunae Murm [szyk 11:1] (6;4;1;1): Murm 3; Goski kt [2 r.] 16v [3 r.]; Było cżworo záćmienie iednego roku/ Słońcá dwoie/ Mieſiącá thákież/ [...] przetrwáliſmy nie tylko mieſiące záćmione/ ále y Práktykarze. BielKron 424v, 26v, 136, 192v; LeovPrzep a3v.

»miesiąc zupełny« = pełnia (2): A ſtolecż iego iako ſlońce przed oblicżnoſcią moią/ á iako mieſiącz zupełny WróbŻołt 88/38, ee5v.

Szeregi: »(i) miesiąc (jako) i (też) (albo, także) gwiazdy (a. gwiazda); miesiąc z gwiazdami« [szyk 13:3] (15;1): Bo iák ſłońce wſzytkim świecąc/ Przechodzi gwiazdy y mieśiąc: Ták śię Ligurgowo páńſtwo ma/ Swą iáſnośćią ine záćmia. BierEz G2; OpecŻyw 189; RejPs 203; LubPs dd5; RejWiz 145 [2 r.]; á to áż do cżwartego dniá/ w ktory pan Bog Słońce vczynił/ áby ſpołu zmieſiącem y z gwiazdámi tey ſwiátłoſci było ſzáfárzem. BibRadz I 1a marg, I 1c marg [2 r.], 386b marg; RejAp BB4, 99v; KochPs 199; Phil O2; SkarKaz 5a, 549a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 49 r.; w połączeniach niewspółrzędnych 4 r.]

»(a, ani, tak) słońce, ((jako, także, też) i, a, a(l)bo, ani) miesiąc; słońce z miesiącem« = sol et luna PolAnt, Vulg [szyk 54:9] (61;2): OpecŻyw 3v, 182; nycz tak uyſoko nyeuczynyl bog yako panną matką bozą ktorey ſloncze y myeſyącz ſyą dzywuyą PatKaz III 116v; WróbŻołt 148/3; RejPs 133, 152v; HistAl L2, L2v [2 r.]; Ták długo poki Słońce ábo Myeſiąc będzye/ Tedy ſie cyebye wſſyſcy tu będą bać wſſędzye LubPs Q4, Q3v, R3 marg, X6, dd5 marg, ff3v; RejWiz 33v, 111v, 128v, 145 [2 r.]; BibRadz Ios 10 arg, 13, Is 24/23, I 363c marg, Ioel 3/15, 4.Esdr 6/45, Apoc 21/23; Goski 16v; BielKron 9, 26v, 47v, 98, 192v (12); KwiatKsiąż I3v; LeovPrzep a3v, Dv; RejAp 56, 75v, 185, 186 [4 r.]; RejPos 53v, [105]; BiałKat 346; RejZwierc 97v, 152v; służył Bogom cudzym/ y kłániałſię im/ słońcu álbo mieſiącowi/ álbo ktoremukolwiek woyſkowi niebieſkiemu BudBib Deut 17/3, Ps 148/3; SkarJedn 12; KochPs 105; SkarŻyw 503 [2 r.]; KochFrag 22; Corko Syońſka: wſzytkáś ieſt ślicżna y przyiemna: piekna iáko mieśiąc/ wybrána iáko ſłońce LatHar 410; SkarKaz 209a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 63 r.; w połączeniach niewspółrzędnych 10 r.; w różnych członach zdania złożonego 11 r.]

W przen (8): od myeſyącza znamyą yeſt dnya ſzwyątego a marya yeſth myeſyącz od teyze przeto yeſt znamyą dnya uyeczney chwaly PatKaz I 2v; Rzekł też [Józef] przed oycem/ widziałem Słońce y mieſiąc y iedennaſcie gwiazd chwaląc mię. Przymowił mu ociec/ ſnadź mnimaſz áby ia ſłońce/ mátká mieſiąc/ brácia gwiazdy ciebie będzyem chwalić ná zyemi. BielKron 16; OrzQuin Aa4v marg; RejAp 63v [3 r.] 64, 64v.
a. Wizerunek księżyca (2): Vkazał [...] tablice Płánet [...]/ ná iedney był Iupiter [...]/ ná drugiey Słońce ná Krzyſztale/ Mieſiąc ná Dyámencie BielKron 122v.
Szereg: »słońce i miesiąc« (1): [na tablicy były trzy koła] w iednym kole było XII známion niebieskich/ w drugim Słońce y Mieſiąc HistAl A3.
b. Sierp księżyca, ij. księżyc w pierwszej lub ostatniej kwadrze (13): [Nad wieczorem Król JM z drugiej strony do zamku przyciągnął z wojskiem i kazał uszykować jezdę na kształt miesiąca. DziałDiar 268.]
a. W alegorycznej wizji Matki Boskiej (9): OpecŻyw 186v; Nyeuyaſto obleczona ſlonczem a myeſyącz pod nogamy yey a na glouye yey korona zgwya(r)ſzd dwanaſzczye PatKaz III 132; RejAp BB4, 98v, 99v [2 r.], Ee2.
W przen (2): A ták tá niewiáſtá á then Koſcioł Páńſki właſnie ma záwżdy ten mieſiąc pod nogámi ſwemi/ ktory ſwieći záwżdy ſwiętemi á wiernemi náukámi RejAp 99v, Ff4.
β. Heraldyczny wizerunek połksiężyca (4): Od Moniwidá sławne plemię potym/ Znácżąc Herby ſwe tem Mieśiącem złotym/ Idą y teraz cni Olechnowicży ModrzBazStryj ¶2v.
Wyrażenie: »puł miesiąca« (2): [na chorągwi] Kſięſthwá Wáłáſkiego [była] głowá Báwola [...] miedzy rogámi złota gwiazdá/ á ná práwey ſtronie puł mieſiącá. BielKron 425v; SarnStat 872.
W przen (aluzja do herbu Leliwa) (1): Náſtań ſzcżęſliwie/ ty Mieſiącu nowy KochSz ktv.
c. W funkcji n-pers: tłumaczenie nazwy greckiej bogini księżyca Selene (1): [dzieci Hiperiona] Phebus/ to ieſt Słonce Mieſiąc BielKron 22v.
d. O starożydowskim święcie nowiu (15): A potym [uczynili] cáłopalenie vſtáwicżne/ y co mieſiąc [in calendis]/ y ná káżde vrocżyſte święto Iehowy BudBib 1.Esdr 3/5.

W połączeniach szeregowych (3): Przyſtrzegacie dni/ y mieśiącow/ y cżáſow/ y lat KuczbKat 295; BudNT Gal 4/10; WujNT Gal 4/10.

Wyrażenia: »now miesiąca (a. miesiącow); odnowienie (a. obnowienie) miesiącow; święto nowego miesiąca« = calendae Vulg, PolAnt; capita mensium PolAnt; neomenia Vulg (5;3;1): Y prźyſſlo [!] święto nowego Mieſiącá/ thedy ſiadł Krol áby iadł chleb. Leop 1.Reg 20/24; Iáko ieſt zacna vſtáwá Wielkiey nocy/ Swiątecznych dni/ Kuczek/ Odnowienia miesiącow BibRadz I 1c marg; Zátrąbćie w trąbę ná nowie Mieſiącá/ y w dźień náſzego świętá vroczyſtego. BibRadz Ps 81/4, 1.Par 23/31; RejPos 32v; BudBib Num 10/10, 2.Par 2/4, Ez 45/17, 4.Esdr 1/31.

»pierwsze dni miesiącow (a, miesiąca)« = calendae Vulg (2): Pierwſſe dni Mieſiącow wáſſych/ y vrocżyſthośći wáſzych miáłá w nienawiśći duſſá moiá Leop Is 1/14; BibRadz 1.Esdr 3/5.

3. Menstruacja [pl t] (11): Mocz czarny w niewiáſtách/ á gdy go poruſzyſz/ nieiáko czyrwony/ Przeſtánie mieſyącow známienuie. SienLek 27v; Mieſyące zową/ czyśćienie ich [niewiast] przyrodzone. SienLek 58, 35 [2 r.], 52 [2 r.], 122, 123, S[ss]3; zmázáną mieśiącámi trapiono wtobie [immundam menstruo afflixerunt in te]. BudBib Ez 22/10.
Wyrażenie: »płynienie miesiącow« (1): Tá niemoc [boża kaźń] w mężczyznach do ośminaſćie lath może być vleczoná: á w niewiáſtách/ áż do płynienia mieſyącow SienLek 58.

Synonimy: 1. 2. księżyc; 3. »miesięczna biegunka«, »miesięczna choroba«, »miesięczna niemoc«, »niemoc na księżyce«, »niewieści fluks«, »przyrodzona choroba«, »przyrodzona niemoc«, »swa choroba«, »swa niemoc«, »swe rzeczy«.

Cf CZTERMIESIĘCZNY, DWOMIESIĘCZNY, MIEDZYMIESIĘCZNY, MIESIĄCNICA, PIĘĆMIESIĘCZNY, POŁMIESIĄC, SZEŚĆMIESIĘCZNY, TRZYMIESIĘCZNY

MP