Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [FLUKORN]

Następne hasło: [FLUKSYJA] »

FLUKS (35) sb m

fluks (29), flus (6); w znacz. 1. fluks (28) Mymer¹, FalZioł (10), GlabGad (3), RejRozpr, Mącz (5), Oczko (6), SkarŻyw; fluks : flus Calep (1 : 3); w znacz. 2. flus (3) GórnDworz, RejZwierc, KochFrag; fluks (1) RejRozpr.

-x (27), -ks (2).

Fleksja

	sg	pl
N	fluks	fluksy
G	fluksu	fluks(o)w
D	fluksowi	fluks(o)m
A	fluks, flusa	fluksy
I		fluksy
L		fluksach

sg N fluks (10). ◊ G fluksu (1). ◊ D fluksowi (1). ◊ A fluks (10), flusa (1) KochFrag. ◊ pl N fluksy (5). ◊ G fluks(o)w (1). ◊ D fluks(o)m (2). ◊ A fluksy (2). ◊ I fluksy (1). ◊ L fluksach (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (dwa z tych samych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia

1. Stan organizmu związany ze zbieraniem się lub cieknięciem płynów, np. katar, cieknąca rana, wrzód, menstruacja itp. lub obrzmienie zapalne gośćcowe, obrzmienie zapalne dziąseł, opuchlina głowy itp. (31)
2. Gra w karty zwana także tryszakiem lub straszakiem, także jedna z kombinacji karcianych w tej grze, polegająca na posiadaniu kilku kart jednego koloru (4)

1. Stan organizmu związany ze zbieraniem się lub cieknięciem płynów, np. katar, cieknąca rana, wrzód, menstruacja itp. lub obrzmienie zapalne gośćcowe, obrzmienie zapalne dziąseł, opuchlina głowy itp.; fluxus Mymer¹; epinyctis, epiphora, ficus, fistula, syce Cn (31): Fluxus. Flus. Flux. Mymer¹ 39; Remi ſtępowanie nadoł, wpacierzoch giemzanie/ Flux w gardle, w dziąsłach boleſc y w noſie/ vlicżek zatkanie [ta wodka leczy] FalZioł II 9d; A gdyby głowa dziecięcza z opuchliny/ albo z nabieżenia/ albo z fluxu iakiego thak ſie odęła iżby z zamkow żywota nie mogła przeyſc. FalZioł V 34, *7v, IV 19d, V 2v, 58v, 109v; gdyż takowe wilgoti od mozgu zſtępuiąc zarażaią ſerce j wſtępuią wcłonki z kądże pochodzą fluxi, dny łąmanie y inſze niemoci ktore ſą cżęſci Artetiki GlabGad L6, I2, K4v; Zać máła o tym práktyká Podágrá/ Flux/ Sciatyká A niemała w ludziech dziurá Iáko náſtáłá pleurá RejRozpr G4; AEgylops. Flux w oczu Mącz 4b; Fistula [...] Item morbi genus, Flux gdy ſie komu yáki wrzód we flux/ To yeſt w vſtáwiczne ropienie álbo cieczenie obróci. Mącz 128d, 128d; ludźiem którzy krwią plwánié/ nérek rzezánié/ ból kámięnny/ y inſze támtędy fluxy ćiérpieli/ lub w nérkách/ lub w pęchérzu/ wodę záléćiły. Oczko 11v, 12, 24v, 33v, [40] [2 r.]; SkarŻyw 393; Calep 923b.

Wyrażenia: »fluks głowny, z, od głowy« = rheumatismus Mącz, catharrus, rheuma Calep (3 : 1 : 1): Też dwie żyłcze pod ięzykiem zacięte/ naprzeciw Slinogorzowi ſą barzo dobre. Y też bolenie zębow y dziąſl: vſmierza. Flux głowny ſtanowi. FalZioł V 58, I 16a; Mącz 355b; Catharrus ‒ Fluſs głownij ſznupka. Calep 171b, 923b.

»niewieści fluks« (1): Menstrua ‒ Niewieſczi fluks choroba. Calep 653b.

Szeregi: »cieczenie albo fluks« (1): Rheuma, Latine fluxus, Rymá/ to yeſt cieczenie álbo flux z noſá idący. Mącz 355b.

»fluks a wilgotność« (1): Bo takie fluxi á wilgotnoſci rozmagithe bywaią FalZioł V 31y.

2. Gra w karty zwana także tryszakiem lub straszakiem, także jedna z kombinacji karcianych w tej grze, polegająca na posiadaniu kilku kart jednego koloru (4): Nuż iákie dziś gry náſtáły Z ktorych ginie koſt niemáły Dziwne fluxi/ turmy/ ruſſe Aż drugi ná ſtole kłuſſe RejRozpr G4v.

Zwroty: »grać flusa« (1): TEnże Król Zygmunt gráiąc fluſá/ iż mu przyſzły dwá królá/ powiedźiał/ że ma trzy króle: kiedy go gracze pytáli/ á trzeći gdźie? A tom ia/ powiáda/ trzeći: y wźiął grę. KochFrag 10.

»zakazać na flus« (1): A ći dwá [...] gráiąc [w karty]/ wielkim głoſem mowić s ſobą/ áż ſie y wádzić/ przycżytáiąc ieden drugiemu/ othoś podemknął/ á ten záſię/ á tyś zákazał ná Flus GórnDworz T2

W przen (1):

Zwrot: »flus grać« (1): A káżdemu ſie ták zda by miał buiáć wiecznie/ A iáko ná trzy tuzy ták każe bespiecznie. Alić pan reſtu przegrał álić go iuż nioſą/ Bo miáłá czterzy krole oná páni s koſą (marg) Flus zle s śmiercią grać (‒). RejZwierc 270.

Synonimy: 1. cieczenie, zacieczenie.

AKtt