[zaloguj się]
[pdf]

BIEGUNKA (178) sb f

e oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N biegunka
G biegunki
D biegunce biegunk(a)m
A biegunkę biegunki
I biegunkami
L biegunce biegunk(a)ch

sg N biegunka (27). ◊ G biegunki (10). ◊D biegunce (4).◊A biegunkę (117).◊L biegunce (10).◊pl D biegunk(a)m (3).◊ A biegunki (5).◊ I biegunkami (1).◊ L biegunk(a)ch (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Biegunka, rozwolnienie, zaburzenia żołądkowo-jelitowe; lienteria Murm, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; coeliolisia Murm, BartBydg; fluxus (fluxio) ventris BartBydg, Calep, Cn; profluvium alvi Mącz, Cn; diarrhoea Calep, Cn; intestinorum solutio Murm; intestinorum levitas BartBydg; alvus coeliacus, dissolutio stomachi, morbus intestinorum Mącz; alvi purgatio Calep; alvus cita, a. liquida, coeliacus, morbus, foria, pantices, praeceps alvi exinanitio, proluvies alvi, resolutio alvi, rheumatismus ventris Cn (175): Murm 69; BartBydg 82; Też ieſt dobry balſam na biegunkę ktora pochodzy z zimnych s flegmiſtich vilkoſci, iako ieſt lienteria ktora pochodzi z zażiębienia [!] żołądka/ tak iſz pokarm wychodzi rychło z żołądka nucz ſie niemieniącz wnim áni trawiącz FalZioł I 22a; Krew wielbłądowa na biegunkę y wſzelkim niemoczam ciekączym pomaga FalZioł IV 7c; Też ołowianey barwy vrina bywa w biegunkach długich/ y też w ciecżeniu Emoroid FalZioł V 2v; O biegunce gdy przez dziecię biezy FalZioł V 38, I 4c, [1152]d, II 11a, III 13c, V 8v, (33); Mącz 58d, 132b, 193b, 401b; Niegdyſye toż żywoth wilgośćią álbo lipkośćią zbytnią rozmiękczy/ iż biegunká człowieká zemdli SienLek 101; onę iuchę kto pije/ biegunki pozbędźie. SienLek 101v; day choremy [!] ieść/ od biegunki go wyzwoliſz. SienLek 102; Biegunki Konſkiéy léczenié SienLek Aaaa, 101, 102 [3 r.], 102v, 172v, Sv, (19); áczkolwiek Fállopi/ ná biegunki y choróby inſze dawał Oczko 22, 13v, 15; SkarŻyw 160; Calep 57b, 318b, 602b; Możeſz nieboże od chłoſty nie puchnąć/ Lecż nie przyrżekam/ żebyś nie miał cuchnąć. Bo rády z prętká nábáwią biegunki/ Támte fráſunki. KlonFlis H.

W charakterystycznych połączeniach: biegunka bieży, jest komu przyda(wa) się (2), przychodzi, zemdli; biegunkę cirpieć, cirpiący (2), czynić; dawać na biegunkę, nabawić biegunki, pić od biegunki, pomagać na biegunkę, (2) pomoc w biegunce, pozbyć biegunki, przykładać dla biegunki, ucinać biegunkę, wyzwolić od biegunki, wzbudzić biegunkę; biegunka długa, nagła, żywotowa; dobry naprzeciw(ko) biegunce (4), na biegunkę, w biegunce (2), użyteczny naprzeciwko biegunce.

Zwrot: »(za)sta(no)wić, zastanawiać, ustanowić biegunkę, zastanawiający biegunkę« [szyk zmienny] (58): Też biegunkę zaſtanowiſz/ gdy będzieſz w thim macżał gębkę á na żywot przikładać FalZioł I 62a; biegunkę zaſtanawia ktora przychodzi z oſtrego á z mocznego lekarſtwa ktore prżilipa do żołądka/ á tak vtawicżną purgaciją á ſzkodliwą cżyni FalZioł I 67d; ábowiem zaſtanawia każdą biegunkę/ y krew ze wszelkiego mieſcza płynączą. FalZioł I 80d, I 4c, 21b, 85c, 90c, 92b, (47); Alvum sistere, Biegunkę zástánowić. Mącz 396b; Costitit alvus, Záſtánowia ſie biegunká. Mącz 396c; Wſzelką biegunkę záſtáwiſz ieſli daſz choremu/ Ráki rzeczne ſurowo wierćiáne z wodą pić SienLek 102; mocnie to pićie biegunkę ſtánowi/ ták czerwoną iáko y białą. SienLek 102v, 101v, [6 r.], 102.
Zestawienia: »biegunka biała; biała biegunka« (3:2) : zá białey biegunki/ s pomocą przyśpieſzay SienLek 101, 100, 102v [2 r.], Sv. Cf »(za)stanowić biegunkę«.

»biegunka żołta«: then plaſtr przyłożony na żołądek/ wraczanie kolericżne zaſthanawia/ y biegunkę żołtą vcina. FalZioł III 27d.

a. Czerwonka, dyzenteria; tormina Mącz, Cn; dysenteria Calep, Cn; morbus edacitatis Cn (45): á tak odyma żywot, y cżyni, biegunkę to ieſt rozpuſzcżenie żywota z ciecżenim krwie GlabGad H2v; HistAl H4v; Mącz 458d; Calep 346; Y tráfiło ſię że oćiec Publiuſzow leżał w gorączce y w biegunce. WujNT Act 28/8.
Zwrot: »biegunkę, zastanawiać, (za)stanowić« [szyk zmienny] (31): A kto by miał cżyrwoną niemocz á poźiwał naſienia tey łobody [...] zaſtanawia biegunkę FalZioł I 12a; polewka z nich [płonek suchych] pita/ mocznie ſtanowi biegunkę krwawą. FalZioł V 86, I 27a, 38b, 55b, 95b [2 r.] 100d, (29); SienLek 102v [2 r.]. Cf »biegunka albo czyrwona niemoc«.
Zestawienia: »czerwona biegunka« : Náuká leczenia Czerwonkę biegunkę [!]. SienLek 103 żp.

»czyrwona biegunka; biegunka czyrwona« (18 : 7): precż [pozimkowa wodka] wrzody wnęthrzne goij/ biegunkę cżyrwoną ſthanowi FalZioł II 9c; zmieſzać tę żywiczę z ſokiem przęſlkowym á pić/ cżyrwoną biegunkę zwirzchniech thrzew poſzłą zaſtanawia FalZioł III 30d, I 35d, 38b, 140d, III 21a, V 51 (22); SienLek 100, 102v, Sv. Cf Zwrot.

»biegunka krwawa; krwawa biegunka« (11 : 4): Sok tego ziela z winem zmieſzany/ krwawą biegunkę y każdą inſzą: zaſtanawia mocznie FalZioł I 115b; pomaga krwawą biegunkę maiączym. FalZioł IV 20b, I 27a, 59c, III 26c, 36b, V 86 (12); SienLek 102v, 102v marg; Oczko 23. Cf »biegunka albo czerwona niemoc«, »czyrwonka albo biegunka krwawa«.

Szeregi: »czyrwonka albo biegunka krwawa« (2): Czerwonkę álbo biegunkę krwáwą/ thym zaſtánowić możeſz SienLek 102v, 102v marg.

»biegunka (krwawa) albo (i, to jest) czerwona niemoc« (3): zaſtanawia biegunkę krwawą to ieſt cżyrwoną niemocz. FalZioł I 27a; HistAl H4v; zemdleni y zárażeni ná drogach vſtawáli/ drudzy biegunkámi/ y czerwonymi niemocámi márli StryjKron 432.

2. Hemoroidy (1):
Zestawienie: »czerwona biegunka« : Haemorrhois, Czerwona biegunká Mącz 152a.
3. Miesiączka, menstruacja (1):
Zestawienie: »biegunka miesięczna«: omocż w tym ſwitek bawełny/ á każ precż do macicze włożyć, Zaſtanowiſz tym obycżaiem biegunkę mieſięcżną oney niewiaſty. FalZioł V 28.
*** Dubium (1): Gonorrhoea - Czerwona niemoc. biegąnka. Calep 460a.

Synonimy: 1. cieczenie, drzystawka, purgacyja, sraczka, trztaczka; a. czyrwonka, »czyrwona niemoc«; 3. miesiącznica.

Cf BIEŻĄCZKA

ZZie