[zaloguj się]
[pdf]

PURGACYJA (61) sb f

-cij- (27), -ci- (20), -cy- (8), -ti- (5), -cyj- (1).

Pierwsze a jasne, końcowe pochylone.

Fleksja
sg pl
N purgacyjå purgacyje
G purgacyj(e)j
A purgacyją
I purgacyją purgacyjami
L purgacyj(e)j, purgacyi purgacyjach

sg N purgacyjå (5). ◊ G purgacyj(e)j (3). ◊ A purgacyją (34). ◊ I purgacyją (9). ◊ L purgacyj(e)j (5), purgacyi (1); -(e)j : -i FalZioł (2:1). ◊ pl N purgacyje (1). ◊ I purgacyjami (2). ◊ L purgacyjach (1); [-ach], -(a)ch.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVII (z Cn) w.

1. Oczyszczenie organizmu ze zbędnych substancji organicznych; purgatio Mącz, Cn; clysmus, detractio Cn [purgacyja, wypróżnienie, ulżenie ciała lekarstwy – purgatio Cn] (48): [Pocżątek cżęsći wtorey kſiąg Szoſtych o Purgáciách/ To ieſt o cżyśćieniu zbytkow przez lekárſtwá. SienHerb 413 (Linde).]

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy części ciała (1): Ale pewniey będzie kiedy purgatiją głowną vprzedzi [zabieg za pomocą leczniczej wódki]/ albo puſzcżaniem krwie. FalZioł II 19d.

a. Przeczyszczenie; zabieg lub lekarstwo powodujące wypróżnienie (47): ſtarzi [tj. starożytni] ludzie wpurgacijach ſwoich poſpolicie vżiwali białey cżemierzicze FalZioł I 45d; Też gdiby po ſilney purgacij cżyrwona niemocz przigodziła ſie tedy nawarzyć gozdzikow FalZioł I 60c, 32b, 103c, III 31c, V 61v [2 r.], 86, 104v; Purgatio etiam pro curationibus quae medicamentis fiunt, Purgácia. Mącz 332b, 370c; Rozdźiał Czwarty. Iáko ćiáło czyśćić przez odmiękczenie żywotá Purgácyą SienLek 37; Przepuſzczenié żywota purgácyą zową SienLek S[ss]4v, 38, 90v, 104 [2 r.]; Oczko 38.

purgacyja czego (2): Ieſtliby nieprzeſpiecżnoſć była [...] dla zbytku á obżarſtwa [...] Thedy pożywać miernoſci á powciągnienia przez nieiaki cżas/ albo też mierną purgaciją ciała temu pomocz FalZioł V 32. Cf »purgacyją brać«.

[purgacyja czemu (żywotne): Purgácija koniowi LekKoń E4.]

Zwroty: »purgacyją brać, wziąć; ma być wzięta purgacyja« [w tym: czego (1), z czego (1), przez co (1), w czym (6)] = purgari Cn [szyk zmienny] (17:7;1): A gdy iuż wypijeſz then ſirop/ tedy wezmieſz tę purgaciją FalZioł I 135a; Też ſie przydawa odchod [tj. poronienie] onym [kobietom]/ ktore zbytnią bierzą brzucha purgaciją przed cżwartym á po ſiodmym mieſiączu. FalZioł V 30; Krew kolerikom dobrze puſzcżac W lektwarzu purgaciją brac FalZioł V 49v, I 45b, 48a, 57d, V 50, 50v (11); [W znaku Raka] Dobrze iść w drogę y ku walce [...]/ krew puſzcżać krom płucney żyły/ purgacią brać w elektwarzech. Goski *3; [W znaku Panny] Zle ieſt żenić ſie/ kreẃ puſzcżać/ purgacią przez elektwarze brać. Goski *3v, *2v, *3 [2 r.], *3v [3 r.], *4 [2 r.], *4v [2 r.]; Mącz 230a; Są tácy/ ktorzi dźień przed tym niżli ná vcżtę idą purgácyą biorą [medicinis ad alvum exonerandam utantur] ModrzBaz 52.

»przeczyszczać [co] purgacyją« (1): Ale pierwey przecżyſcić maſz żywoth iaką purgaciją FalZioł I 144a.

»purgacyją [czemu (żywotne)] zadawać« (1): Ocymum, herba, Bydlęca picá/ ſtárzy [tj. starożytni] zmieſzawáli weſpołek wykę/ wielogroch/ tátárkę y tákowe yárziny á weſpołek śiewali/ którym bydłu purgácią zádáwáli. Mącz 259c.

Szereg: »syrupy i purgacyje« (1):co [oczyszczenie ciała z nadmiaru melancholii] ſye ſyrupámi y purgátiámi odpráwić może Oczko 34.
[Przen: Tyś [Panie] pił purgácyą ktorą záſłużyły złośći náſze/ kiedyś racżył ocet z żołćią pić. WujPosN 1584 I 265 (Linde błędnie: purgancyja).]
2. Wypróżnienie, biegunka [wypróżnianie się, odprawowanie potrzeby przyrodzonej – purgatio alvi Cn] (13): ForCnR D2v; gdi z banie wymieſz naſienie á naleieſz wina/ á daſz temu tak ſtać przez nocz j przez dzień á onego wina daſz ſie napić komu, tedi będzie niał [!] purgaciją. FalZioł I 39d; [jałowiec] biegnukę [!] zaſtanawia ktora przychodzi z oſtrego á z mocznego lekarſtwa ktore prżilipa do żołądka/ á tak vſtawicżną purgaciją á ſzkodliwą czyni FalZioł I 67d, I 33c, III 14b, IV 55b, 57a, V 38v, 83; Z tąd też może być poznana przycżyna cżemu woda kwaſney kapuſty purgatią cżini w żołądku GlabGad I3, K7; kwaſne mleko [...] ieſt im [Tatarom] nachwalebniezſze, bowiem ich żołądkowi ieſth za lekarſtwo cżyniące purgacią [medicinam purgativam faciat]. MiechGlab 22.
Wyrażenie: »żołądka purgacyja« (1): Czo więcey ſzkodzi ieſtli po naiedzeniu zbytnia żołądka purgatia tho ieſt, wyprożnienie, cżili po wyprożnieniu prędkie á nagłe obiedzenie. (–) Szkodliwſze ieſt obiedzenie GlabGad K7.

Synonimy: 1. czyścienie, prożnienie, przeczyścienie, wypądzanie; a. klister, klistera, klisteryja; 2. biegunka, bieżączka, cieczenie, drzystawka, sraczka, ślezianka, trztaczka.

ECB