Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [MORZELLATY]

Następne hasło: MORZKI »

MORZENIE (17) sb n

o oraz pierwsze e jasne, końcowe e pochylone.

Fleksja

	sg	pl
N	morzenie
G	morzeni(a)
A	morzeni(e)	morzeni(a)
I	morzenim

sg N morzenie (10); -e (1), -(e) (9). ◊ G morzeni(a) (2). ◊ A morzeni(e) (3). ◊ I morzenim (1). ◊ pl A morzeni(a) (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w. s.v. morzysko.

Znaczenia

1. Wewnętrzny ból brzucha (15)
2. Nękanie, gnębienie, męczenie (1)
3. Senność (1)

1. Wewnętrzny ból brzucha; colica Mymer¹; chordapsus, dysenteria, ileos, rosio intestinorum, strophus, tormina; tormines Cn (15): Colica. Darmiecht. Morzenie (ſtrzewna dna II wyd.) Mymer¹ 38v; kiedy Kacżkę na żywoth przyłoży cżaſu morzenia/ tedy niemocz odchodzi/ á kacżka zdycha. FalZioł IV 18a, IV/8a, 18d; Wſzakoż gdzieżkolwie ſie pocżyna morzenie poſpolicie ſie zoſtawa na dnie w żołądku GlabGad K6v, K6, K6v; Iáko też o tym wyráźił iáśnie Ekklezyáſtes temi ſłowy: Cżuyność/ kolerá/ y morzenie [tortura Vulg Eccli 31/23; gryźienie WujBib] ieſt mężowi ożárłem. WerGośc 228.

W charakterystycznym połączeniu: morzenie oddalać (3).

Wyrażenia: »morzenie od glist« = vermina BartBydg, Cn (1): Vermina, morzenye od glisth BartBydg 168.

»morzenie w jelitach« = lagonoponus Murm; lagonoponos BartBydg (2): Lagonoponus [...] Das krymmen ym leibe. Morzenye wyelitach. Murm 80; BartBydg 79.

»wnętrza morzenie« (1): [ciepłe źródła] iáko pomóc porządnie pijącému przynoſzą/ ták/ ktoby ſie nierządnie w nich chował/ nie máłe przypadki po ſobie zoſtáwią iáko womity/ kurcze/ głowy bolénié/ wnętrza morzenié/ álbo rzezánia Oczko 23v.

»morzenie w żywocie, [żywota, w brzuchu]« (2): Też proch tego kopru/ pożyway w polewkach iakiech kolwiek [...] y bolienie/ morzenie w żywocie oddala. FalZioł 7d; GlabGad K6; [Morzenie w Brzuchu/ ſzukay Zywotá morzenie SienHerb B#v, D#v].

Szeregi: »bolenie (a. boleść), (i) morzenie« (2): Mięſo Lwowe nad inſze ieſth gorętſze/ grube/ á ku ſthrawieniu trudne/ kto go pożywa cżyni w zywocie boleſć y morżenie. FalZioł IV 11b, I 7d.

»gryzienie albo morzenie« (1): richley ſie ſtawa [wino] ocztem gdi nie wiele ma ſtopniow do kwaſnoſci. Z kąd przychodzi grizienie albo morzenie w żywocie. GlabGad K6.

»morzenie albo rzezanie« (1): Oczko 23v cf »wnętrza morzenie«.

2. Nękanie, gnębienie, męczenie; tortura Cn (1):

Wyrażenie: »głodem morzenie« = imperata inedia, illata fames Cn (1): Toć ieſt oná mátká wſzelkiey nietzyſtośći/ [y] gńiewu Bożego/ ktora pánowánie ſwoie vmocniłá [...] grozbámi/ więzienim/ głodem morzenim/ mietzem KrowObr 242.

3. Senność (1):

Wyrażenie: »morzenie snu« (1): Sopor, Sen/ morzenie ſnu. Mącz 402c.

Synonimy: 1. bol, bolenie, boleść, choroba, ciężkość, darcie, gryzienie, kłocie, kolka, łamanie, rzezanie, strzekanie, żarcie; 2. ciśnienie, gnąbienie, przenaśladowanie, prześladowanie, przymuszanie, trapienie.

Cf MORZYĆ, MRZENIE